Prof. Dr. JERZY SMOLEŃSKI «*sas,
Rozwój i stan naukowej pracy geograficznej
w ośrodku krakowskim.
O s o b n e o d b i c i e z „ P a m i ę t n i k a I. Z j a z d u K o l e ż e ń s k i e g o G e o g r a f ó w K r a k . “
G e o g r a f j a n ie j e s t j e d n ą z t y c h u m ie j ę t n o ś c i , k tó r e z r o d z iły s ię i w y o d r ę b n i ł y o d in n y c h p r z e d n i e d a w n y m c z a s e m s k u t k i e m s p e c ja liz a c ji w ie d z y . J e s t n a u k ą s ta rą . C h c i e ć p r z e d s t a w i ć o b r a z jej r o z w o j u w K r a k o w i e , m a j ą c p r z e d o c z y m a m u r y K a z i m i e r z o w s k i e g o z a m k u i J a g i e l l o ń s k i e w ie ż y c e , t o b y z n a c z y ło c o f n ą ć s ię m y ś l ą w p r z e s z ł o ś ć o lat p ó ł ty s i ą c a , w y w o ł y w a ć k o l e j n o w i e l k i e p o s t a c i e K o p e r n i k a i D ł u g o s z a , J a n a z G ł o g o w y i J a n a z S t o b n i c y , M a c i e j a z M i e c h o w a i M a r c i n a B i e l s k i e g o i ty lu in n y c h — a ż d o J a n a Ś n i a d e c k i e g o i P o la , p r z e j ś ć h is t o r j ę n a s z e j p r a s t a r e j W s z e
c h n i c y — p o ł o w ę d z i e j ó w n a u k i p o ls k i e j!
Ale w s z a k Z j a z d te n k o l e ż e ń s k i , to z j a z d d a w n y c h u c z n i ó w
J a g i e l l o ń s k i e j s z k o ły , k t ó r y m z n a c z e n i a je j w i e l k i c h i s t a r y c h t r a -
d y c y j p r z y p o m i n a ć n i e p o t r z e b u j ę . K o g ó ż z n a s p o d s k l e p i e n i a m i
g o t y c k i c h k r u ż g a n k ó w C o l le g i i M a i o r i s n ie o w i e w a ł o t c h n i e n i e
d o s t o j n e j i s z a c o w n e j p rz e s z ło ś c i, k to z w z r u s z e n i e m n ie czytał
w s p i s a c h d a w n y c h s c h o l a r ó w i m i s t r z ó w n a z w i s k w ie l k ic h , czcią
o t o c z o n y c h i s ł a w ą n a u k o w ą . M ł o d z i e ń c z a p i e r ś d u m ą w z b i e r a ł a
—
2
—1
n i e o m a l z p o b ł a ż l i w ą w y ż s z o ś c i ą m y ś l e l i ś m y o in n y c h , m ł o d s z y c h u c z e l n i a c h , z a n i m n ie p r z y s z ł a reflek s ja, że w ię k s z e t r a d y c j e — to w i ę k s z e o b o w i ą z k i .
Ale n ie o d a w n o ś ć tr a d y c y j n a u k o w y c h K r a k o w a tu chodzi, a ni o o b r a z p r z e s z ło ś c i. C e l e m m e g o p r z e m ó w i e n i a j e s t p r z e d s t a w i e n i e w a r u n k ó w , w j a k i c h o d b y w a się p r a c a n a u k o w a g e o g r a f icz n a w ś r o d o w i s k u k r a k o w s k i e m , o k r e ś l e n i e jej c h a r a k t e r u , k i e r u n k ó w i m o ż liw o ś c i, z o r j e n t o w a n i e c z ł o n k ó w Z ja z d u , k tó r z y z ś r o d o w i s k a te g o w i e d z ę c z erp ali, o z m i a n a c h ty c h w a r u n k ó w i r o z w o j u p r a c y w c i ą g u kilk u , czy k i l k u n a s t u lat, d z i e lą c y c h ich od ł a w y u n i w e r s y t e c k i e j . O d te g o o b r a z u z a le ż y u s t o s u n k o w a n i e się i n d y w i d u a l n e K o l e g ó w d o t e g o l o k a l n e g o o g n i s k a n a u k i , d o k t ó r e g o j e d n i z b liż y ć s ię z a p r a g n ą p o to , b y s ię p r z y n ie m o g r z a ć i o ś w ie c ić , inni z e c h c ą je m o ż e w m i a r ę sił s a m i p o d s y c ić , b y ż y w s z y m s tr z e liło p ł o m i e n i e m .
N a js ta r s i z k o l e g ó w s t u d j o w a l i w K r a k o w i e g e o g r a fję , s ł u c h a ją c w y k ł a d ó w prof. S z w a r c e n b e r g - C z e r n e g o . B y ły to cz asy d l a g e o g r a fjj p r z e ł o m o w e Z m a g a ł y się w ó w c z a s d w a k i e ru n k i : h is t o r y c z n y i p r z y r o d n i c z y , p r z y c z e m d r u g i z n ic h m i a ł n i e b a w e m n a p e w i e n c z a s z y s k a ć p r z e w a g ę . P rof. C z e r n y b y ł r ac zej z w o l e n n i k i e m p i e r w s z e g o . S u m i e n n y i p r a c o w i t y in f o r m a to r , a u t o r kilku c e n i o n y c h z a g r a n i c ą s t u d j ó w n a u k o w y c h , p r a c o w n i , w k tó r e j w d r a ż a ł b y w p r a c ę b a d a w c z ą , n ie s tw o r z y ł. A j e d n a k w ś r ó d je g o u c z n i ó w byli b a d a c z e tej m ia r y , co R o m e r i B u j a k , z je g o s z k o ł y w y s z e d ł k l i m a t o l o g dr. H. W e i g t i w y t r a w n y p r a c o w n i k n a p o lu m e t o d y k i i d y d a k t y k i dr. F u c h s. Z a z n a c z y ć z r e s z tą trze b a, że r ó w n o c z e ś n i e p r a w i e u m i e j ę t n o ś c i s ą s i e d n i e i d l a g e o g r a fji p o m o c n ic z e , ś w i e t n y c h w K r a k o w i e p o s i a d a ł y p r z e d s ta w ic ie li — ja k R u d z k i, S n i o l u c h o w s k i , B u ja k , P o t k a ń s k i , R a c i b o rs k i .
P r a c o w n i a g e o g r a f i c z n a p o w s t a ł a w U n i w e r s y t e c i e J a g i e l l o ń
s k i m d o p i e r o z h a b i lita c j ą L u d o m i r a S a w i c k i e g o . D z ia ła ln o ś ć je g o
g e o g r a f j ę w K r a k o w i e n a n o w e o d r a z u w p r o w a d z i ł a tory. Ć w i
c z e n i a i w y c ie c z k i s t a ł y się i n t e g r a l n ą c z ę ś c ią s t u d j ó w . C e l e m b y ło
n ie t y l k o n a u c z a n i e , ale w d r a ż a n i e w m e t o d y p r a c y b a d a w c z e j . R ó w n o
c z e ś n i e h a b i l i t o w a ł się d o g e o g r a fji f izyc zne j S m o l e ń s k i .
R a m y s t u d j u m g e o g r a fji z a c z ę ł y s ię ro z r a s t a ć . D o d w ó c h ju ż n ie
b a w e m k a t e d r — prof. S a w i c k i e g o i S m o l e ń s k i e g o — i d w ó c h s e -
m i n a r j ó w p r z y b y w a l e k t o r a t i w y k ł a d y k a rto g r a fji prof. K o r b l a ,
ć w i c z e n i a p r o s e m i n a r y j n e , ć w i c z e n i a i w y k ł a d y g e o d e z j i i m e t e -
o r o lo g ji prof. P i ą t k i e w i c z a , p r a c o w n i a g e o p l a s t y c z n a . N ie z a
m ie r z a m tu j e d n a k o p i s y w a ć z m i a n w o r g a n i z a c j i s t u d j ó w , r o z w o j u I n sty tu tu , w s z a k c h o d z i o p r a c ę n a u k o w ą . W y s t a r c z y z a z n a czyć, że p r z y g o t o w a n i e d o niej s ta je s ię w K r a k o w i e ła t w i e j s z e , co ra z b a r d z ie j p e ł n e . S k u t k i nie d a j ą d ł u g o n a s i e b i e c z e k a ć . Ś l a d e m lic z n y c h p r a c prof. S a w i c k i e g o , o d n o s z ą c y c h s ię n i e m a l d o w s z y s t k i c h d z i a ł ó w g e o g r a f ji i k ilk u r o z p r a w S m o l e ń s k i e g o , g ł ó w n ie m o rf o l o g ic z n y c h , p o j a w i a ć s ię z a c z y n a j ą o r y g i n a l n e s t u d j a u c z n ió w .
Z z a k r e s u g e o g r a fji fizycznej m a m y p r a c ę : M a ł k o w s k i e g o o w y d m a c h , G a d o m s k i e g o o g l a c jo l o g ji pn. T a t r , M e d w e c - k i e j o g ę s to ś c i sieci w o d n e j w y ż y n y M a ł o p o l s k i e j , H a l i c k i e g o 0 m o r fo lo g ji P o d h a l a , C z o r t a i S a r n i c k i e g o o p o d z i a l e B e s k i d u Z a c h o d n i e g o . Z a s ł u g ą prof. S a w i c k i e g o b y ł o z a p o c z ą t k o w a n ie n o w e j e r y w d z i e ja c h b a d a ń je z i o r n y c h w P o ls c e . S a m o p r a c o w a ł j e z i o r a T a t r z a ń s k i e i s z e r e g n i ż o w y c h , o r g a n i z o w a ł w y p r a w y b a d a w c z e , z n a j d o w a ł n a ś l a d o w c ó w i k o n t y n u a t o r ó w .
S z c z e g ó l n ie j e d n a k r o z w i n ę ł y się p r a c e w z a k r e s i e a n t r o p o - g e o g ra fji. Z a w z o r e m s t u d j ó w prof. S a w i c k i e g o n a d s z a ł a ś n i c t w e m w zach. K a r p a t a c h p o s z ł y o r y g i n a l n e r o z p r a w y dr. K u b i j o w i c z a 1 dr. P a c e w i c z o w e j . P o l s k a n a u k a w t y m k i e r u n k u b a d a ń s t a n ę ł a n a czele s t w o r z o n e j p r z e z I. Z j a z d G e o g r a f ó w S ło w . m i ę d z y n a r o d o w e j o r g a n iz a c ji. G e o g r a f ji m i a s t p o ś w i ę c o n e b y ły r o z p r a w y M ę c i ń s k i e g o, dr. K u b i j o w i c z a, dr. L e s z k o w e j.
Nie b r a k ł o b a d a ń n a d g e o g r a f j ą o s a d i k o m u n i k a c j i — p r o w a d z i się je dalej — w to k u s ą r ó w n i e ż s t u d j a g e o g r a f i c z n o p o lit y c z n e . Z s z e r e g u prac , z w i ą z a n y c h z h is t o r j ą g e o g r a fji , n a j w a ż n i e j s z ą b y ł a m o n o g r a f j a o P o l u dr. N i e m c ó w n e j .
Z a k r e s o w i g e o g r a f j i r e g j o n a l n e j o d p o w i a d a j ą o p r a c o w a n e w I n s ty tu c ie G e o g r a f i c z n y m m o n o g r a f j e p o w i a t ó w R z p lte j — k ilk a d z i e s i ą t ich j e s t w p r z y g o t o w a n i u , p i e r w s z a o W i e li c z c e u k a ż e s ię n i e b a w e m w d r u k u .
W o s t a t n i c h c z a s a c h z w r ó c o n o się w K r a k o w i e r ó w n i e ż d o b a d a ń n a d z a g a d n i e n i a m i w s c h o d n i e j E u r o p y . S t u d j a w ty m k ie r u n k u p o d j ą ł dr. K u b i j o w i c z.
D z ia ł g e o g r a fji g o s p o d a r c z e j , ta k n i e z m i e r n i e w a ż n y ze w z g l ę d u
n a p r a k t y c z n ą d o n i o s ł o ś ć n a u k o w e g o o ś w i e t l e n i a n a t u r a l n y c h p o d
s t a w u d z i a łu p o s z c z e g ó l n y c h o b s z a r ó w P o l s k i w c a ło k s z ta ł c ie e k o
n o m i c z n e g o ż y c ia p a ń s t w a i w s k a z u j ą c y d r o g i d o j e g o g e o g r a
ficznej r a c jo n a li z a c ji, u p r a w i a n y j e s t r ó w n i e ż ż y w o w In sty tu c ie
G e o g r a f ic z n y m U. J. N a d z a g a d n i e n i a m i z te g o z a k r e s u p r a c u j e
—
4
—dr. O r m i c k i z s z e r e g i e m m ł o d s z y c h w s p ó ł p r a c o w n i k ó w , w y z y s k u j ą c w g e o g r a f i c z n y m k i e r u n k u o d n o ś n e m a t e r j a ł y s ta ty s ty c z n e i s t a r a j ą c się n o w e w t y c h b a d a n i a c h s t w a r z a ć m e to d y . Z a z n a c z y ć tr z e b a , że p o w o ł a n e p r z e d d w o m a la ty w K r a k o w i e d o ży c ia W y ż s z e S t u d j u m H a n d l o w e , u c z e l n ia o c h a r a k t e r z e s z k o ły a k a d e m i c k i e j , w y m a g a j ą c o d s ł u c h a c z y s a m o d z i e l n e g o s t o s o w a n i a m e t o d n a u k o w y c h p r z y a n a l i z i e z j a w i s k g o s p o d a r c z y c h , s t a j e się p o d k i e r u n k i e m prof. S a w i c k i e g o c z y n n ą p l a c ó w k ą b a d a ń t e o r e t y c z n y c h n a p o lu g e o g r a f ji e k o n o m i c z n e j , a s p e c j a l n i e h a n d l o w e j — p o s i a d a j ą c z a ś w ł a s n y o r g a n p. t. „ W i e d z a H a n d l o w a 11, n a j e g o ł a m a c h p u b l i k o w a ć b ę d z i e m o g ł a w y n i k i s t u d j ó w z te g o z a k r e s u . T u w i ę c w a r u n k i p r a c y z a p e w n i o n e s ą n a p r z y s z ło ś ć i p r z e d s t a w i a j ą się p o m y ś l n ie .
W y n i k i b a d a ń n a u k o w y c h , d o k o n y w a n y c h p rz e z p r a c o w n i k ó w I n s ty tu tu G e o g r a f i c z n e g o U n iw . Jag., o g ł a s z a n e b y ły w ró ż n y c h w y d a w n i c t w a c h : w p u b l i k a c j a c h P o l s k i e j A k a d e m j i U m ie ję t n o ś c i, w „ K o s m o s i e 1', „ P r z e g l ą d z i e G e o g r a f i c z n y m " , „ C z a s o p i ś m i e G e o - g r a f i c z n e m " i i. O d k ilk u la t I n s ty tu t p o s i a d a w ł a s n e p u b l i k a c j e p. t. „ P r a c e I n s t y t u t u G e o g r a f i c z n e g o U. J . “ , w y c h o d z ą c e p o d r e d a k c j ą prof. S a w i c k i e g o . Z In sty tu tu też w y s z e d ł J u l j u s z J u r c z y ń s k i , z d o l n y o r g a n i z a t o r Z r z e s z e n i a P o l s k i c h N a u
czycieli G e o g r a f ji i z a s ł u ż o n y k i l k u l e t n i p i e r w s z y r e d a k t o r „ C z a s o p i s m a G e o g r a f i c z n e g o " .
W s p o m n i e ć tu w r e s z c i e n a l e ż y o d z i a ł a l n o ś c i K o ł a G e o g r a f ó w U c z n i ó w U.J., k tó r e w ś r ó d c z ł o n k ó w s w y c h p r o p a g u j e r ó w n ie ż s a m o d z i e l n ą p r a c ę b a d a w c z ą i w y d a j e n a u k o w e s p r a w o z d a n i a . N a j w a ż n i e j s z y m k i e r u n k i e m p r a c y g e o g r a fic z n e j, z r o d z o n y m w ś r o d o w i s k u K r a k o w a a z w i ą z a n y m n i e j a k o p e r s o n a l n i e z I n sty t u t e m G e o g r a f i c z n y m U. J., j e s t p o l s k a a k c j a e k s p e d y c y j n a
„ O r b i s u " , z o r g a n i z o w a n a i p r o w a d z o n a p r z e z prof. S a w i c k i e g o , k tó r e j i n a u g u r a c j ą b y ł a p r z e s z ł o r o c z n a p o m y ś l n i e d o k o n a n a i o w o c n a w y p r a w a w g ł ą b Azji M n ie js z e j.
P r z e j d ź m y d o p l a c ó w e k p r a c y g e o g r a f i c z n e j p o z a I n s ty tu te m G e o g r a f i c z n y m .
H i s t o r j a g e o g r a f j i m a t e m a t y c z n e j i f i z y c z n e j
o r a z n a u k p o k r e w n y c h z c z a s ó w ś r e d n i o w i e c z a i e p o k i o d r o d z e
n ia z n a j d u j e o p a r c i e w u n i w e r s y t e c k i e m S e m i n a r j u m H isto rji U m i e
j ę t n o ś c i Ś c is ły c h , p r o w a d z o n e m p r z e z z a s ł u ż o n e g o a u t o r a m o n u
m e n t a l n e g o d z i e ła o K o p e r n i k u : p r o f e s o r a B i r k e n m a j e r a . P a
m i ę t a ć n a le ż y , że k s i ę g o z b i o r y i a r c h i w a k r a k o w s k i e — p r z e d e -
m n i e j je s z c z e w z u p e ł n o ś c i n ie w y z y s k a n e , k tó r e n i e j e d n e g o je s z c z e d o s t a r c z y ć b ę d ą m o g ł y w a ż n e g o p r z y c z y n k u d o d z i e j ó w g e o g r a fji w P o ls c e , i że p r a c a w ty m k i e r u n k u p o s i a d a w U n i w e r s y t e c i e K r a k o w s k i m c h l u b n e a n i e d a w n e t r a d y c j e w d z i a ła ln o ś c i n a u k o w e j prof. B u j a k a , k t ó r y k ilk u p i e r w s z o r z ę d n e j w a r t o ś c i s t u d j a m i w z b o g a c i ł ten d z i a ł n a s z e j w ie d z y . D o w o d e m , że t r a d y c j a t a nie z o s t a ł a p r z e r w a n a , s ą p o w s t a j ą c e n a d a l w K r a k o w i e p r a c e , o d n o sz ą c e się d o h is t o rji g e o g r a f j i w P o ls c e , j a k n p . o s t a t n i o m o n o - g ra fja , p o ś w i ę c o n a m a p o m P e r t h e e s a , n a p i s a n a p r z e z dr. B u c z k a, u c z n i a prof. S e m k o w i c z a .
B a d a n i a w z a k r e s i e g e o g r a f j i h i s t o r y c z n e j d w a p o s i a d a j ą w K r a k o w i e o g n i s k a tw ó r c z e . J e d n e m j e s t p r o w a d z o n e p r z e z prof. S e m k o w i c z a S e m i n a r j u m n a u k p o m o c n i c z y c h h isto rji w U n iw . Jagiell., d r u g i e m K o m i s j a A k a d e m j i U m i e j ę t n o ś c i d la A tla su H i s t o r y c z n e g o P o ls k i, p o d te g o ż p o z o s t a j ą c a p r z e w o d n i c t w e m . W S e m i n a r j u m prof. S e m k o w i c z a , g d z i e m e t o d o m g e o g r a fji h is to ry c z n e j p o ś w i ę c a s ię o s o b n e k u r s y ć w ic z e ń , w y k o n a n e z o s ta ł y w o s ta tn ic h la ta c h l u b z a i n i c j o w a n e , o r y g i n a l n e r o z p r a w y ja k dr. M o c h n a c k i e g o o z a s i ę g u p r a - l a s u i p i e r w o t n e m o s a d n i c t w i e n a w y ż y n i e M a ł o p o l s k i e j l u b dr. D o b r o w o l s k i e j o o s a d n i c t w i e w d o r z e c z u W i s ł o k i . P r a c a , m a j ą c a n a ce lu o d t w o r z e n i e h is t o r y c z n e g o k r a j o b r a z u P o l s k i i d z i e j ó w jej o s a d n i c t w a , id z ie tu w i ę c w k i e r u n k u , z a p o c z ą t k o w a n y m p r z e d 5 0 la ty p r z e z T a d e u s z a W o j c i e c h o w s k i e g o , k i e r u n k u , k t ó r e g o ś w i e t n y r o z k w i t z a c z a s ó w P o t k a ń s k i e g o i k r a k o w s k i e j d z i a ł a l n o ś c i B u j a k a s t w o r z y ł z K r a k o w a g ł ó w n e w P o l s c e o g n i s k o b a d a ń h is t o r y c z n o - g e o g r a f i c z n y c h . D r u g ą — o b o k U n i w e r s y t e t u — p l a c ó w k ą ty c h b a d a ń w K r a k o w i e j e s t is t n i e j ą c a o d k ilk u la t w ł o n i e P o l s k i e j A k a d e m j i U m i e j ę tn o ś c i K o m is j a d la A tla s u H i s t o r y c z n e g o P o ls k i. O r g a n i z u j e o n a p r a c e , s k i e r o w a n e d o s t w o r z e n i a z b i o r o w e m i s i ł a m i A tla s u , o r a z S ł o w n i k a G e o g r a f i c z n o - h i s t o r y c z n e g o P o ls k i. K r a k o w s k i O d d z i a ł K om isji, k tó r y p r z y g o t o w a ł ju ż d o w y d a n i a „ M a p ę W o j e w ó d z t w a K r a k o w s k i e g o w d o b i e S e j m u 4 - l e t n i e g o “ , z a t r u d n i a r ó w n i e ż m ł o d sz e siły n a u k o w e z g r o n a s ł u c h a c z y h is t o rji i g e o g r a fji , s t a n o w i ą c d l a n ic h d o s k o n a ł ą s z k o ł ę p r z y g o t o w u j ą c ą d o s a m o d z i e l n y c h b a d a ń .
W z w i ą z k u z c e la m i K om isji p o z o s t a j e p r z e d s i ę b r a n a p r z e z
n i ą i n w e n t a r y z a c j a ź r ó d e ł h i s t o r y c ż n o - g e o g r a f i c z n y c h i s t a r s z e g o
m a t e r j a ł u k a r t o g r a f i c z n e g o . W K r a k o w i e t r u d te n n i e z m i e r n i e p o
ż y t e c z n y p o d j ę ł a p. dr. D o b r o w o l s k a . K o m i s j a p o s i a d a w ł a
—
