Czajka, Michał
"Pebiscyt na Warmii, Mazurach i
Powiślu w 1920 roku. Wybór źródeł",
wyd. Piotr Stawecki, Wojciech
Wrzesiński, Olsztyn 1986 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 78/2, 351-352
1987
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
351
M arek C z a p l i ń s k i . B iurokracja niem ieckiego im perium kolonialnego. Cha
ra k ter ys ty ka urzędników kolonialnych. Z a k ła d N a ro d o w y im . O ssolińskich —
W y daw nictw o. W roclaw 1985. s. 304.
W y k o rzy stan ie ob fity ch a rchiw aliów (m .in. zespoły R e ic h sk o lo n ialam t z Z en trales S taatsarch iv w P o czd am ie, R eich sm arin e z B u n d e sarch iv -M ilitärarch iv we F ry b u rg u , a k ta niem ieckiej służby zag ran iczn ej z P olitisches A rchiv des A u sw ärtig es A m tes w B onn o ra z szereg ręk o p iśm ien n y ch spuścizn polity k ó w i k o lo n iz a to ró w ) pozw o liło a u to ro w i nie ty lk o na za p o w ied zian ą w ty tu le c h ara k te ry sty k ę u rzęd n ik ó w lecz rów nież n a prześledzenie głów nych k ieru n k ó w niem ieckiej polityki k o lo n ialn ej na p rzeło m ie X IX i X X w. W swej pracy, pio nierskiej nie ty lk o w p olskiej h isto rio g rafii. M . C z a p l i ń s k i o m aw ia o rg an izację i fu n k c jo n ow anie niem ieckiego a p a ra tu a d m in istrac y jn e g o w A fryce i n a w yspach O cean u S pokojnego. Z asy g n alizo w an o też m echanizm y selekcji, ch o ć polski czytelnik ch ętn ie dow ied ziałb y się nieco więcej na ten tem at. W d rugiej części książki a u to r zajm u je się p o c h o d zen iem , w ykształceniem i p rzy g o to w an iem zaw o d o w y m u rzęd n ik ó w . P rzed staw iając ich sytuację w k o lo n iac h niem ieckich uw zględnia liczebność, z ak re s w ładzy, czas służby, dzieje k a rie r itd. O k o ło 2/3 objętości pracy p o św ięco n o refleksjom n a tem a t p o g ląd ó w i stan u św iadom ości ow ych fu n k c jo n a riu szy : sc h a ra k tery z o w a n o ich p o sta w y w obec lu d n o ści tubylczej, system w a rto ści, więzi grupow e. N a uw agę zasługuje ro zd ział V II. w k tó ry m M . C zapliński w y o d ręb n ia typy osobow ości urzęd n ik ó w k o lo n ia ln y ch , w yróżniając w śród nich p o d ró ż n ik ó w -a w a n tu rn ik ó w . zw ierzchników - -fo rm alistó w , żo łd ak ó w , e k sp lo atato ró w , ludzi in teresu , typow ych b iu ro k ra tó w o ra z rasistów .
Z d an iem a u to ra pow szechnie w y stępującym i cecham i k o lo n iz a to ró w były: a ro g an c ja i pew ność siebie, sch em aty czn e m yślenie, chęć k sz tałto w an ia rzeczyw istości przy p o m o cy n a k az ó w i zakazów , p rześw iadczenie o wyższości rasy białej. U k ształto w a ły się o n e p o d w pływ em trad y cji p rzy w iezionych z R zeszy o raz w zorów p o c h o d zą cy ch z lat p o d b o ju k rajó w afry k ań sk ich . Jak się zd aje d ecy d o w ała je d n a k p ozycja jak ą zajm o w ali k o lo n iz a to rz y w obec tu b y lcó w : n ad er sze ro k a, słab o k o n tro lo w a n a w ład za c zęsto p ro w ad ziła d o dem o ralizacji jej w ykonaw ców . D y sk u sy jn e też, w jak im s to p n iu w y k o rzy sty w a n o d o św iadczenia B rytyjczyków czy F ran cu zó w . O czyw iście poszerzenie i ta k b a rd z o o bszernej p ro b lem aty k i niniejszej książki (także np. o kw estie o sad n ictw a czy sto su n k u opinii publicznej w Rzeszy d o spraw k o lo n ialn y ch ) w y m ag ało b y zm ian y jej k oncepcji i n a ru sz a ło b y przy ję tą , b a rd z o logiczną ko n stru k cję. N ależy je d n a k sądzić, że a u to r, k tó ry z a d a ł so b ie tru d o p a n o w an ia tak zn acznej i słabo ro zp o zn an ej bazy źródłow ej, pow ró ci d o tych spraw w dalszych b a d a n iac h .
P ra c a n a p is an a jest p otoczyście, ład n y m językiem i stylem . T ekst u z u p ełn iają tabele, indeks nazw isk i streszczenie w jęz y k u niem ieckim .
A. S.
P lebiscyty na W arm ii, M azurach i Powiślu и 1920 roku. W ybór źródeł.
w ydali P io tr S t a w e c k i . W ojciech W r z e s i ń s k i . ..R o zp raw y i M a te ria ły O śro d k a B adań N au k o w y ch im . W oiciecha K ętrzy ń sk ieg o w O lsztynie” n r 95. O lsztyn 1986. s. 584.
D ecvzja o rozstrzygnięciu losów połu d n io w ej części P rus W schodnich (a tak że Pow iśla, stan o w iąceg o część P ru s Z ac h o d n ic h ) w d ro d z e plebiscytu zap ad la na konferencji pokojow ej w P aryżu. O d 16 czerw ca 1919 (d ata ogłoszenia decyzji Izw. kom isji C a m b o n a o ple biscycie na W arm ii i M a z u ra c h ) r o / p o c / \ n a sie z aż a rta w alka p ro p a g an d o w a o głosy W arm iak ó w i M azu ró w , trw ająca d o d n ia g lo sow ania ( I I lipca 1920). W y b ó r źródeł o p ra co w a n y przez P. S t a w e c k i e g o i W. W r z e s i ń s k i e g o (a u to ra stu d iu m o plebiscytach na M a /u ra c h . W arm ii i P o u b lu ) zaw iera o b sz ern ą d o k u m cn la cię w \d a rz e ń tego okresu
352
Z A PISK I(n a 325 zaw a rty ch w książce d o k u m e n tó w o k resu teg o do ty czy 282), p o z o stałe d a to w a n e są od p a źd ziern ik a 1918 d o stycznia 1921. A u to rz y w y korzystali przede w szystkim a k ta B iura Plebiscytow ego W arm ii i M a zu r z n ajd u jąc e się w C en traln y m A rchiw um W ojskow ym (z teg o i z in n y ch zespołów C A W z ac ze rp n ięto 177 d o k u m en tó w ), 43 d o k u m e n ty p o c h o d zą z A rch iw u m A k t N ow ych. 23 — z W o jew ó d zk ieg o A rch iw u m P aństw o w eg o w Bydgoszczy. W m niejszym zak resie sk o rz y sta n o z zaso b ó w W o jew ó d zk ieg o A rch iw u m P ań stw o w eg o w O lsz ty nie, B iblioteki O ssolineum , In sty tu tu im . J. P iłsu d sk ieg o w N o w y m Jo rk u o ra z D eu tsch es Z e n trala rch iv w M e rse b u rg u , a tak że z w łasnych zb io ró w olsztyńskiego O ś ro d k a B adań N a u k o w y c h . P o n a d to zam ieszczo n o w z b io rz e 25 a rty k u łó w prasow ych i 4 w yjątki ze sten o g ram ó w sejm ow ych. A u to rzy w y b o ru k o n c e n tru ją się na d ziałalności stro n y polskiej, zd ając so b ie sp raw ę, że d la u d o k u m en to w a n ia d zia łań niem ieckich n iezb ęd n a b y łab y bardziej w nikliw a k w e ren d a w a rch iw a ch niem ieckich. Z n a k o m ita w iększość d o k u m en tó w to tek sty p o lskojęzyczne (niem ieckich je s t 25, fran c u sk ic h 4, angielski 1). W szystkie tek sty arch iw aln e , z w y jątk iem trzech , p u b lik o w an e są p o raz pierw szy. W an ek sie a u to rz y zam ieścili szereg ro zp o rz ą d ze ń K om isji M iędzysojuszniczej sp raw u jącej k o n tro lę n ad tere n em plebiscytow ym , zaw ierających m iędzy innym i regulam in plebiscytu. K siążka z a o p a trz o n a zo stała w in d e k s ý ľ n azw isk, nazw geograficznych o raz org an izacji i in sty tu c ji, a tak że w k ale n d ariu m w ydarzeń i słow niczek w ażniejszych organizacji i in stytucji w ystępujących w o m aw ian y ch d o k u m e n tach.
M . Cz. Z a p isk i opracow ali: M ichaI C zajka (M . C z .) , H alina G órska (H . G. ) , M a łgorzata K arpińska i M . K . ) , R u fa t K arpiński, i R . K j , M ich a ł K o p c zyń sk i I M . Κυ ρ . ) , A ndrzej S zw a rc ( A . S. ) .
