"Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo", [b.m.] 1970 : [recenzja]

Remigiusz Sobański

"Pontificia Commissio Codici Iuris

Canonici Recognoscendo", [b.m.]

1970 : [recenzja]

Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 5, 315-319

1972

P O N T IF IC IA C O M M IS S IO C O D IC I IU R IS C A N O N IC I R E C O G N O SC E N D O A c ta C o n v e n tu s I n te r n a t io n a l is C a n o n is ta r u m R o m a e d ie b u s 20— 25 m a i 1968 ce-

le b ra ti, T ypis P o ly g lo ttis V a tic a n is 1970, ss. XXXIV, 755.

N a ż y c z e n ie p a p ie ż a P a w ła V I K om isja d la Rew izji K. Pr. K. z o rg a n iz o w a ła u ro c z y s to ś c i z okazji 5 0 -le c ia o g ło s z e n ia i w e jśc ia w ży c ie K. P r. K. G łó w n y m a k c e n te m ty c h u ro c z y s to ś c i b y ł k o n g re s k a n o n is tó w w d n ia c h 20— 25 m aja 1968 w R zym ie. K o n g re s p r z y g o to w a ła kom isja, n a k tó re j czele s t a ł k a rd . F elici, a k tó re j c z ło n k a m i byli R. B idagor, prof. U n iw e r s y te tu G re g o ria ń s k ie g o , W . O n- clin, d z ie k a n W y d z ia łu P r. K an . U n iw e r s y te tu w L o w an iu m , B. B eyer, d ziek a n W y d z ia łu Pr. K an . U n iw e r s y te tu G re g o ria ń s k ie g o , a rc y b p V io la rd o , d ziek a n W y d z ia łu P ra w a K an . U n iw e r s y te tu L a te ra ń s k ie g o , P. C ip ro tti, d z ie k a n W y d z ia­

ł u P ra w a U n iw e r s y te tu L a te ra ń s k ie g o , M . Said, d z ie k a n W y d z ia łu P ra w a K an. U n iw e rs y te tu św. T o m a sz a w R zym ie, A. D . de S ousa C o sta , d z ie k a n W y d z ia łu P ra w a K an. A n to n ia n u m o raz G . L e c le rc , d z ie k a n W y d z ia łu P ra w a K an. U n i­ w e r s y te tu S a le zja ń sk ie g o . P rz y d o b o rz e te m a tó w m ia n o n a ok u p r z y s z łą k o d y fik a c ję p ra w a k o śc ie ln e g o . W y o d r ę b n io n o sie d e m g łó w n y c h z a g a d n ie ń , z k tó r y c h k a ż d e m u p o św ię c o n o je d n ą lub dw ie re la c je o ra z k ilk a k o m u n ik a tó w . T e m a ty w y b ra n e to : te o lo g ia i p ra w o k a n o n ic z n e , o so b o w o ść k a n o n ic z n a , z a d a n ia r z ą d z e n ia i w ła d z a ju r y s ­ dykcyjna, forum w e w n ę trz n e , z a s a d a p o m o c n ic z o ś c i w p ra w ie k a n o n ic z n y m , p o ję c ie s ta n u z a k o n n e g o z p u n k tu w id z e n ia p ra w n e g o i h is to ry c z n e g o oraz k o n ­ sens m a łż e ń s k i z p u n k tu w id z e n ia te o lo g ic z n e g o i p ra w n e g o . A w ię c w ę z ło w e p r o b le m y w s p ó łc z e s n e j k a n o n is ty k i.

R elacje i k o m u n ik a ty w y d a n o w ro k u 1970 d ru k ie m ra z e m z m a te r ia ła m i k o n ­ g re su w d o s k o n a le p r e z e n tu ją c y m się to m ie . J a k n a w s p ó łc z e s n e te g o ro d za ju w y d a w n ic tw a p r z y s ta ło , z a o p a tr z o n o to m w in d e k sy : p rz y to c z o n y c h te k stó w z d o k u m e n tó w S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, osó b o raz o b e jm u ją c y 14 s tr o n in d e k s an a lity c z n y .

O czyw iście n ie m o ż liw ą je s t rz e c z ą p o d a n ie w ty m m ie jsc u d o k ła d n e g o o m ó ­ w ie n ia w sz y s tk ic h re la c ji i k o m u n ik a tó w . N ie k tó r y m p o św ię c im y w ięcej m ie j­ sca, in n e ty lk o w y m ie n im y , co z re s z tą te ż daje o b ra z p r o b le m a ty k i p o ru sz a n e j n a k o n g re sie .

R elację n a te m a t te o lo g ia i p ra w o k a n o n ic z n e p r z e d s ta w ił R. B i d a g o r . A u to r s c h a r a k te r y z o w a ł r o lę p ra w a w K o ściele, z w r ó c ił u w ag ę , że n ie m a ono

celu w sobie, lecz z m ie rz a do z b a w ie n ia dusz. I s tn ie n ie p r a w a w K o ściele w y­ n ik a z faktu, że je s t o n s p o łe c z n o ś c ią k ie ru ją c ą się n a t u r a ln y m i p ra w id ła m i ży c ia s p o łe c z n e g o , ale n ie z a m y k a ją c ą się w r a m a c h p r z y r o d z o n y c h , lecz sięga­ ją c ą p o r z ą d k u n a d p r z y ro d z o n e g o . A u to r p o d k r e ś lił a u to n o m ię n a u k i p ra w a k o ś c ie ln e g o , a k c e n tu ją c je d n a k z a ra z e m je g o zw iązek z te o lo g ią , ja k o że i t e o ­ logia, i p ra w o m a ja k o swój p r z e d m io t K o śc ió ł. R e la cja w y m ie n ia te ż n ie k tó r e p ro b le m y , k tó r y c h ro z w ią z a n ie w y m a g a w s p ó łp r a c y p ra w a i te o lo g ii. W ła ś n ie je d n a k ta r e la c ja św iadczy, ja k dużo tr z e b a je sz c z e p ra c y , b y dojść do p e łn e j s y n to n ii p ra w a k a n o n ic z n e g o i te o lo g ic z n e g o . O d n o si się b o w ie m w ra ż e n ie , ja k ­ by a u to r w id z ia ł w p ra w ie k a n o n ic z n y m rz e c z y w is to ść w p ra w d z ie k o n ie c z n ą , ale o b c ą w K o ściele , k tó re j is tn ie n ie tr z e b a d o p ie ro u s p ra w ie d liw ić i to ze w zg lę d u n a jej p o ż y te c z n ą ro lę . W y d aje się, że w w izji r e la to r a p ra w o k a n o ­ n ic z n e n ie je s t je sz c z e w p e ł n i rz e c z y w is to śc ią ek lez jaln ą.

L e k tu ra d w ó ch k o m u n ik a tó w daje w y o b ra ż e n ie , ile w tej m a te r ii je s t je szc ze d o z ro b ie n ia . J. C a l v o O t e r o p r z e d s ta w ił a s p e k ty m e to d o lo g ic z n e s to s u n ­

k u p r a w a d o te o lo g ii, z a ś J. D ' E r c o l e w k o m u n ik a c i e C a n o n e s S c r ip tu r a Traditio p r z e d s t a w i ł w ł a s n ą p r o p o z y c ję s c h e m a tu K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o o p a r t ą o p r z e s ł a n k i b ib lijn e , a ta k ż e p a t r y s t y c z n e . W a r to ś ć ty c h k o m u n ik a tó w p o le g a p r z e d e w s z y s tk im n a w n ie s ie n i u o r y g in a l n y c h m o m e n tó w d o d y sk u sji. P r z y c z y n e k h is t o r y c z n y d o z a g a d n i e n ia w n i ó s ł A . D . d e S o u s a C o s t a , Theologia et ius canonicum iuxta canonistam A lv a ru m P e la g ii. B . G a n g o i t i p r z e d s ta w ił k o m u n ik a t De naturalibus divinis necnon ecclesiasticis elementis iu r is a d m in istra tiv iec clesia stici. K o m u n ik a t te n je s t n a jo b sz e rn ie jsz ą p r a c ą z a ­ w a r tą w to m ie , b u d z i te ż n ajw ięc ej z a strz e ż e ń . A u to r z a ró w n o fo rm a ln ie ja k i m e ry to r y c z n ie o p ie ra się n a k a te g o r ia c h K o ś c io ła s p o łe c z n o ś c i d o s k o n a łe j; co w ię c e j, w y d aje się a u to ro w i, że ta m e to d a zn a jd u je u z a s a d n ie n ie w e k le z jo ­ lo g ii S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. D u alizm p ra w a i te o lo g ii je s t w tej p r a c y raż ący , m im o że, są d z ą c z ty t u ł u k o m u n ik a tu , z a m ia re m a u t o r a b y ło p rz e d s ta w ić sy n ­ te z ę e le m e n tó w n a t u r a ln y c h i te o lo g ic z n y c h w p ra w ie a d m in is tra c y jn y m K o ś­ c io ła . A rg u m e n ty a u to r a p o z o s ta ły n ie s te ty n a p ła s z c z y ź n ie m e tafiz y k i p raw a. W p ro w a d z e n ie m do dyskusji n a d o so b o w o śc ią p r a w n ą w K o ściele b y ł refe­ r a t W. O r| c 1 i n. S zkoda, że t e n w n ik liw y re fe ra t, u jm u ją c y z a g a d n ie n ie o so ­ b o w o śc i p ra w n e j w sp o só b fu n d a m e n ta ln y , n ie z w ra c a dość uw agi n a specyficz­ ny c h a r a k te r o so b o w o śc i p ra w n e j w K o ściele , w y n ik a ją c y ze specyfiki praw i o b o w iązk ó w , k tó r y c h o so b y p ra w n e w K o śc ie le są p o d m io te m . D y sk u sję w in ­ n a w y w o ła ć p ro p o z y c ja a u to r a , b y ob o k o so b o w o ści p ra w n e j p u b lic z n e j p rzy jąć w K o śc ie le ta k ż e o so b o w o ść p r a w n ą p ry w a tn ą . T a o s ta tn ia w c h o d z iła b y w grę, ile k r o ć w ie rn i, k o rz y s ta ją c z p ra w a do w o ln e g o z a k ła d a n ia sto w a rz y sz e ń z m ie ­ rz a ją c y c h do celu n a d p r z y ro d z o n e g o , sto w a rz y sz a ją się. S to w a rz y sz e n ia te n a ­ b y ły b y o so b o w o ść czy to n a m o c y p raw a po s p e łn ie n iu o k re ś lo n y c h w a ru n k ó w , czy te ż p rz e z fo rm a ln e n a d a n ie ze s tro n y w ła d z y k o ś c ie ln e j.

D o te g o ż z a g a d n ie n ia n a w ią z a ł k o m u n ik a t d z ie k a n a W y d z ia łu P ra w a K a n o ­ n ic z n e g o w P a m p lo n ie , P. L o m b a r d i a . W z a g a d n ie n iu o so b o w o ści p ra w n e j w id zi o n e le m e n t te c h n ic z n o - p r a w n y oraz k o ś c ie ln o -so c jo lo g ic z n y . W y o d r ę b n ie ­ n ie ty c h e le m e n tó w p o z w a la m u m ó w ić o o so b o w o śc i p ra w n e j w sposób b a rd z ie j z ró ż n ic o w a n y . C h o d z i o to , b y in s ty tu c ja o so b o w o śc i p ra w n e j w K o ściele m o g ła s łu ż y ć d y n a m ic e ży c ia re lig ijn e g o w ie rn y c h . A u to r n ie w id zi w in s ty tu c ji o so ­ b o w o śc i p ra w n e j je d y n e g o o śro d k a dla o c h r o n y a k ty w n o ś c i i in ic ja ty w y w ie r­ n y c h w K o ściele . O d ró ż n ia o n o soby m o ra ln e p ra w a p u b lic z n e g o o d in n y c h p o d ­ m io tó w p ra w i o b o w iąz k ó w d z ia ła ją c y c h w K o ściele a n ie n a le ż ą c y c h do je g o

,.s tr u k tu r o ficjaln y c h ". S tąd p ro p o z y c ja a u to ra , by w p ro w a d z ić n o w e p o ję cie oso b o w o śc i w K o ściele .

R e la c ja prof. O n c lin i k o m u n ik a t prof. L o m b a rd ia p ro w o k u ją dyskusję n a te m a t p r z y d a tn o ś c i i z a d a ń w ż y c iu K o ś c io ła ty p o w y c h k o n s tru k c ji p ra w n y c h . Ju ż w o m a w ia n y m to m ie z n a jd u je m y o d m ie n n e p o d e jśc ie do z a g a d n ie n ia o so ­ b o w o ści p ra w n e j r e p r e z e n to w a n e przez prof. M . P e t r o n c e l l i . W k o m u n i­ k a c ie P ersona fis ic a e soggetto d i d iritti e doveri n e llo rd in a m e n to canonico a n a ­ lizuje o so b o w o ść p r a w n ą osób fizycznych z y s k iw a n ą p rz e z c h rz est. Z n a c z n ą część k o m u n ik a tu p o św ię c a p o zy cji p ra w n e j k a te c h u m e n ó w w K o ściele , p o le m i­ zu jąc p rz y ty m z p o g lą d a m i P. L o m b a rd ia .

K ró tk i k o m u n ik a t p r z e d s ta w ił J. A r i a s G o m e z m ó w ią c o osobow ości p ra w n e j b r a c i o d łą c z o n y c h . Z w ra c a o n uw ag ę, że S obór W a ty k a ń s k i I I w idzi c h rz e ś c ija n o d łą c z o n y c h n ie ja k o p o je d y n c z e osoby, lecz ja k o s p o łe c z n o ś c i i d o strz e g a w ty c h s p o łe c z n o ś c ia c h e le m e n ty K o ś c io ła C h ry stu s o w e g o . S tąd

w n io s e k a u to ra , że z p u n k tu w id z e n ia p ra w a k a n o n ic z n e g o n a le ż y ty m s p o łe c z ­ n o śc io m p r z y z n a ć p e w n ą a u t o n o m ię p ra w n ą .

P ro b le m a ty k ę w ła d z y k o ś c ie ln e j w p ro w a d z a r e fe r a t K . M o r s d o r f a M u n u s regendi et potestas iu r is d ic tio n is . R o z ró ż n ia o n m ię d z y z a d a n ie m k ie ro w a n ia K o ś c io łe m i w ła d z ą ju ry s d y k c y jn ą . P y ta n ie o z a d a n ie k ie ro w a n ia , to p y ta n ie o tr e ś ć d z ia ła n ia , zaś p y ta n ie o w ła d z ę ju ry s d y k c y jn ą to p y ta n ie o a u to r y te t d z ia ła ją c y w w y k o n y w a n iu z a d a n ia . A u to r n a jp ie rw a n a liz u je te rm in o lo g ię u ży ­ w a n ą w d o k u m e n ta c h S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. N a s t ę p n ie b ie rz e p o d uw ag ę z a d a n ie k ie ro w a n ia , k tó r e p rz e d s ta w ia się w tr z e c h fu n k c ja c h . W o p a rc iu o a n a ­ lizę h is to ry c z n ą w y k a z u je , że n ie s łu s z n e je s t ja k b y d o g m a ty z o w a n ie tr z e c h funkcji C h r y s tu s a i K o ś c io ła . W p ra w d z ie S obór W a ty k a ń s k i I I w ie r n ie p rzy jm u ­ je n a u k ę o tr z e c h fu n k c ja c h , n ie m o ż n a je d n a k tr a k t o w a ć jej- ta k , ja k b y b y ła c e n ­ tr a ln y m p u n k te m c h ry s to lo g ii i ek lez jo lo g ii. K a p ita ln y je s t r o z d z ia ł p o św ię c o n y je d n o ś c i w ła d z y k o ś c ie ln e j. A u to r sięga do h is to ry c z n y c h ź r ó d e ł ro z ró ż n ia n ia m ię d z y w ła d z ą ś w ię c e ń i ju ry s d y k c ji, k tó r e d o p r o w a d z iło do p rz e c iw s ta w ie n ia s a k ra m e n tó w K o ś c io ło w i i do p o k u tu ją c e g o do dziś r o z d z ia łu n a K o śc ió ł-s p o - łe c z n o ś ć ■ zb a w c z ą i s p o łe c z n o ś ć p ra w n ą . W o p a rc iu o ź r ó d ł a O b ja w ie n ia i h is to ­ rię K o ś c io ła u z a s a d n ia a u t o r je d n o ś ć w ła d z y , w y k o n y w a n e j w K o ściele ja k o w ła d z a św ię c e ń i ju ry s d y k c ji. P o d k re ś lić n a le ż y p rz e d e w sz y stk im m e to d o lo g ic z ­ n ą s tr o n ę r e fe ra tu .

R e la cja M o rsd o rfa z o s ta ł a u z u p e ł n i o n a p rz e z trz y k o m u n ik a ty : G . F r a n s e n, Jurid ictio n e t p o u v o ir lé g is la tif, J. H e r r a n z, D e p rin cip io legalitatis in e x e r c i- tio po testa tis e c c le s ia s tic a e , J. A . S o u t o , E l ,,m a n u s regendi" c o m o iu n cio rt y c o m o poder. F ra n s e n z a c ie ś n ił je d n a k swój re f e ra t do a n a liz y d e k re ta listó w X III i X IV w iek u . A r ty k u ł H e r r a n z a z a słu g u je n a d u ż ą u w ag ę . A u to r u siłu je dać m ożliw ie sz e ro k ie n a ś w ie tle n ie z a sa d y le g a ln o ś c i i m o ż liw o śc i jej sto so w a­ n ia n a g ru n c ie k o śc ie ln y m . K o n ie c z n o ś ć p rz y ję c ia tej z a sa d y w idzi w sam ym p o ję c iu w ła d z y k o śc ie ln e j, gdyż p ra w d ę o s łu ż e b n y m c h a r a k te rz e w ła d z y k o ­ ścielnej n a le ż y n ie ty lk o u jm o w a ć w a sp e k c ie a s c e ty c z n y m , ale trz e b a j ą p ra w n ie za b ez p ie czy ć .

P o d sta w o w ą p o z y c ją w d ziale o forum w e w n ę trz n y m je s t r e fe ra t d ziek a n a W y d z ia łu P ra w a K an . U n iw e r s y te tu w W a s z y n g to n ie , F. R. M c M a n u s, The internai forum . N ie w ą tp liw ie a u to r w y c h o d z ił ze słu s z n e g o z a ło ż e n ia , że trz e b a te o lo g ię m o r a ln ą u w o ln ić od b a la s tu k a n o n ic z n e g o . R ó w n ie słu s z n e b y ły też z a ło ż e n ia , że n a le ż y z re w id o w a ć p ra w o k a rn e , p ro b le m ju ry sd y k c ji do s a k ra m e n tu p o k u ty , a ta k ż e u w o ln ić się o d tr a k to w a n ia n a r u s z e n ia p ra w a k o ­ ścielnego ja k o g rz e c h ciężki. N ie m n ie j je d n a k a u to r ta k ściśle o d g ra n ic z y ł p o ­ rz ą d e k m o ra ln y od· p o r z ą d k u p ra w n e g o , o b o w iąz ek p ra w n y i ob o w iązek m o raln y , że z u p e łn ie z a tr a c ił w a r to ś ć e k le z ja ln ą p raw a. W u ję c iu p rz e d s ta w io n y m p rzez a u to r a p raw o b y ło b y je d y n ie c z y n n ik ie m re g u lu ją c y m ży c ie s p o łe c z n e w o rg a n i­ zacji relig ijn ej. N a re fe ra c ie , k tó ry p rz e c ie o p ie ra się o szereg s łu s z n y c h sp o ­ strz e ż e ń , z a c ią ż y ł b r a k te o lo g ic z n e j, e k lez jaln ej w izji p ra w a . Z te g o p u n k tu w id z e n ia re fe ra t te n sta n o w i a k u r a t p rz e c iw ie ń stw o do re la c ji M o rsd o rfa .

W izji ek lez jaln ej b r a k te ż w k o m u n ik a c ie P. C i p r o t t i Potestas iurisdic­ tionis f o n interni e t productio iu ii s in Ecclesia. W y w o d y a u t o r a p o z o s ta ją w y ­ łą c z n ie n a te r e n ie te o rii p raw a, co ro d z i u nieg o tr u d n o ś c i z u s ta le n ie m p r a w n e ­ go c h a r a k te ru forum w e w n ę trz n e g o . P raw o k o ś c ie ln e w k o n c e p c ji C ip ro ttie g o p e ł n i w y łą c z n ie fu nkcję o c h r o n y p rz e d ' sz k o d am i, ja k ic h w ie rn y m ó g łb y w ży ciu s p o łe c z n y m K o ś c io ła d o z n a ć od in n y c h w ie rn y c h . M a on o w ięc funkcję w y łą c z n ie u słu g o w ą . Z d z iw ie n ie w y w o łu je te ż m o c n e r o z r ó ż n ia n ie p rz e z a u to r a

m i ę d z y f o r u m w e w n ę t r z n y m i z e w n ę t r z n y m — p r z y c z y m f o r u m w e w n ę t r z n e t o w g n i e g o f o r u m u ś w i ę c e n i a , s t o s u n k u c z ł o w i e k a d o B o g a , z a ś z e w n ę t r z n e t o f o r u m ż y c i a s p o ł e c z n e g o w K o ś c i e l e . J e s t t o w i ę c d u a l i z m , j a k i d z is ia j r a c z e j n i e p o w i n i e n j u ż d o j ś ć d o g ł o s u . R e f e r a t C i p r o t t i e g o d o w o d z i , j a k t r u d n o ś w i e c k i e j k a n o n i s t y c e w ł o s k i e j , t a k z a s ł u ż o n e j d la m e t o d o l o g i i p r a w a k o ś c i e l n e ­ g o , w ł ą c z y ć s ię t w ó r c z o w c e n t r a l n e w s p ó ł c z e s n e p r o b l e m y k a n o n i s t y k i . Z t y m w i ę k s z ą p r z y j e m n o ś c i ą c z y t a m y r e f e r a t A . M o s t a z a R o d r i g u e z , D e l o ­ ro interno iu x ta canonistas p o s tr id e n tin o s , k t ó r y w z a k o ń c z e n i u w y s u w a s z e r e g p r o p o z y c j i d e i u r e c o n d e n d o b a z u j ą c y c h n a j e d n o ś c i w ł a d z y w y k o n y w a n e j c z y t o w f o r u m z e w n ę t r z n y m c z y t e ż w w e w n ę t r z n y m . R ó ż n i c a m i ę d z y j e d n y m i d r u g i m t k w i — c o p o p r a c a c h M o r s d o r f a n i e p o w i n n o u l e g a ć w ą t p l i w o ś c i — ' p o p r o s t u w s p o s o b i e w y k o n y w a n i a w ł a d z y . P i ą t y t e m a t p o r u s z o n y n a k o n g r e s i e t o z a s a d a p o m o c n i c z o ś c i w p r a w i e k a ­ n o n i c z n y m . W p r o w a d z a w t e m a t R . M e t z . K o n i e c z n o ś ć s t o s o w a n i a t e j z a s a d y w K o ś c i e l e n i e u l e g a d z iś w ą t p l i w o ś c i . N a u w a g ę z a s ł u g u j e o p i n i a a u t o r a , ż e z a s a d a t a w i n n a n i e t y l e u s u n ą ć n a p i ę c i e w K o ś c i e l e m i ę d z y j e d n o s t k ą i s p o ­ ł e c z n o ś c i ą , m i ę d z y s p o ł e c z n o ś c i a m i p o d p o r z ą d k o w a n y m i i n a d r z ę d n y m i , l e c z n a p i ę c i e t o w y k o r z y s t a ć i s p o ż y t k o w a ć d la d o b r a K o ś c i o ł a . R . M o y a i Z . V a r a l t a p r z e d s t a w i l i k o n k r e t n e p r o p o z y c j e z a s t o s o w a ­ n i a z a s a d y p o m o c n i c z o ś c i w p r a w i e m i s y j n y m i w w y m i a r z e s p r a w i e d l i w o ś c i w K o ś c i e l e — p r z y c z y m V a r a l t a p r o p o n u j e m i ę d z y i n n y m i o g ó l n e d e l e g o w a ­ n i e o r d y n a r i u s z o m w ł a d z y d y s p e n s o w a n i a o d m a ł ż e ń s t w n i e d o k o n a n y c h . Z d o ­ ś w i a d c z e ń j u r y s p r u d e n c j i k o ś c i e l n e j w y r ó s ł k o m u n i k a t S . I . K e l l e h e r o g o d ­ n o ś c i o s o b y i g o d n o ś c i s p o ł e c z n o ś c i . W p r a w d z i e w y d a j e s ię , ż e p r o p o r c j e m i ę d z y g o d n o ś c i ą o s o b y i s p o ł e c z n o ś c i n i e z o s t a ł y u a u t o r a o d p o w i e d n i o w y w a ż o ­ n e i d l a t e g o — i t o z n i e k o r z y ś c i ą d la d o b r a w s p ó l n e g o , n i e m n i e j j e d n a k t r u d n o z a p r z e c z a ć p r z y t o c z o n y m p r z e z a u t o r a p r z y k ł a d o m n i e d o c e n i a n i a g o d n o ś c i j e d ­ n o s t k i . P r o b l e m p o j ę c i a i k o n c e p c j i s t a n u z a k o n n e g o m i a ł d w ó c h r e l a t o r ó w . B p A . T a b e r a m ó w i ł z p u n k t u w i d z e n i a p r a w n e g o , A . S t i c k l e r z p u n k t u h i s t o r y c z n e g o . T e m a t w z b o g a c i ł y k o m u n i k a t y p r o f e s o r ó w A . B o n i, J . M . F . C a s t a n o , G . L e s a g e i E . S t o k e s . W s z y s t k i e w y p o w i e d z i z m i e r z a j ą d o u s t a l e n i a s t a t u s u p r a w n o - e k l e z j a l n e g o s t a n u z a k o n n e g o , p r z y c z y m a u t o r z y p r o p o n u j ą r ó ż n e k o n c e p c j e — j a k n p . o p a r c i e s i ę o s p e c y f i c z n ą d u c h o w o ś ć z a ­ k o n n i k ó w b a z u j ą c ą n a r a d a c h e w a n g e l i c z n y c h c z y t e ż n a w y o d r ę b n i o n e j ; a l e n a ­ l e ż ą c e j d o k o n s t y t u c j i K o ś c i o ł a , s t r u k t u r z e ś w i ę t o ś c i . N a j w i ę c e j c z a s u p o ś w i ę c o n o p r a w u m a ł ż e ń s k i e m u . Z a j ę ł y s i ę n i m d w i e r e l a c j e i d z i e s i ę ć k o m u n i k a t ó w . W c e n t r u m s t a ł o z a g a d n i e n i e k o n s e n s u m a ł ż e ń s k i e g o . O s i ą p r o b l e m u j e s t p e r s o n a l i z a c j a k o n s e n s u : w j a k i s p o s ó b p r a w o m o ż e u j ą ć p e r s o n a l n e a s p e k t y k o n s e n s u . Z p u n k t u w i d z e n i a t e o l o g i c z n e g o o m a w i a p r o b l e m G . L e c l e r c , z p u n k t u w i d z e n i a p r a w n e g o O . G i a c c h i . L e c l e r c w i d z i w k o n s e n s i e a k t n a j w y ż s z e j m i ł o ś c i i p r o p o n u j e , b y z r e f o r m o w a n e p r a w o w y ­ m i e n i ł o m i ł o ś ć j a k o i s t o t n y e l e m e n t k o n s e n s u m a ł ż e ń s k i e g o . P r z e d m i o t e m k o n ­ s e n s u z a j m u j ą s ię G i a c c h i o r a z A . A r z a A r t e a g a , A . D e L a H e r a i U . N a v a r e t t e . P r a c e t y c h a u t o r ó w s ą p i s a n e b a r d z o k o m p e t e n t n i e i s t a n o ­ w i ą c e n n e p r z y c z y n k i d la z a g a d n i e n i a p e r s o n a l i z a c j i k o n s e n s u . N a p e w n o d y s k u s y j n a , a l e b a r d z o i n s t r u k t y w n a j e s t p r a c a M . J . F a z z a r i o d o j r z a ł o ś c i s ą d u m o r a l n e g o w y m a g a n e g o d o z a w a r c i a m a ł ż e ń s t w a . A u t o r j e s t z d a n i a , ż e t a k i e q o d o j r z a ł e g o s ą d u n i e m a c z ł o w i e k p r z e d u k o ń c z e n i e m 18 r o k u ż y c i a — p r z e ż y w a w t e d y r a c z e j k r y z y s s ą d u n i ż w y k a z u j e j e g o d o j r z a ł o ś ć . W n i o s e k

de lege ferenda jest oczyw isty. N a to m ia st autor n ie w id zi m o żliw o śc i u sta le n ia dyspozycji p raw n ych w tej m aterii dla osób a r e lig ijn y c łl i jest zdania, że m oże tu m ieć m iejsce tylk o ro zw iązan ie p astoraln e a n ie praw ne.

Podob ną p ro b lem a ty k ę p orusza A . V e l a S a n c h e z . Tw ierdzi on, ż e kan. 1081— 1085 są u sta w io n e pod kątem w id zen ia ab strakcyjnego p ozn an ia, ale nie odpow iadają w ła śc iw e j, etyczn o-p raw n ej n atu rze k o n se n su . Z e w zględ u na zn a­ czen ie prawa m a łż e ń sk ie g o dla d o sk o n a ło śc i osobow ej i rozw oju sp o łe c z n o śc i postu lu je jego zm ian ę w d uchu Soboru W a ty k a ń sk ieg o II.

D ążn ość do m o cn iejsz eg o w y d o b y cia p erson aln ej struktury k on sen su przy­ św ieca też k o m u n ik a to w i J. T o r r e . wg k tórego n a le ż a ło b y u zn a ć za n iew ażn e m a łże ń stw a zaw arte p od w p ły w e m przym usu w ew n ętrz n e g o . Prace p o św ięc o n e tem a to w i siód m em u tw orzą najbardziej zw artą grupę.

T łu m a czy się to b ogatym dorob kiem nauki k a n o n ic z n e g o praw a m a łżeń sk ieg o , do którego to dorobku au torzy m ogli n aw iązać. N a to m ia st bardziej zróżn icow a­ n y p oziom k o m u n ik a tó w a n aw et relacji zgru p ow an ych w o k ó ł in n y c h tem atów w ynika po p rostu z n ie d ość je sz c z e o p racow an ego p rzed p ola, co najbardziej z a z n a c zy ło się przy te m a c ie pierw szym .

O ceniając og ó ln ie, trzeba p o w ied zie ć, że om aw ian y tom , aczk olw iek zaw iera p race o zr óżn icow an ym p o zio m ie , to jed n ak p rzyn osi szereg c e n n y ch pozycji, w śród k tórych na c z o ło wybijają się arty k u ły M órsd orfa i Lom bardia.

Ks. R em igiusz Sobański

K s . W ł a d y s ł a w P i w o w a r s k i PRAKTYKI R EL IG IJN E W DIECEZJI W A R M IŃ SK IEJ. Studium socjograficzne. W arszaw a 1969. A k ad em ia T eologii K a to lic k iej, s. 266.

Truizm em jest tw ie r d z e n ie o d ok on u jących się p rzem ia n a ch cyw ilizacyjno- sp o łe c z n y c h w e w sp ó łc z e sn y m św iecie. P rzed m iotem dyskusji i rozw ażań są jed n ak n ie ty le sam e p rzem iany, ile tem p o ty ch p rzem ia n oraz ich skutki. Dla bardzo w ielu d u szpasterzy jest to rów n ież k ło p o tliw a sytuacja stw ierdzen ia n ie ­ k orzystn ych zm ian w religijn ości oraz za w o d n o ści d o ty c h c za s sto so w a n y ch form p racy duszpasterskiej.

D uszpasterstw o b y ło zaw sze ars artium . J eż eli jed n a k dawniej w y sta rcz y ło m ieć obok g o rliw ości pastersk iej ja k ieś p rzed n a u k o w e albo in tu icyjn e w yczu ­ cie sytuacji i p otrzeb , to w d obie obecnej w ydaje się to być niew ystarczające. W tym duchu w yp ow iad a się zresztą Sobór W atyk ań sk i II, który w Dekrecie

o pa sterskich obow iązkach biskupów w Kościele w sk a z u je na t o , ż e b y p a ste r z e

K o śc io ła lok aln ego „m o g li stosow niej zaradzić dobru w ier n y c h op ow ied n io do stanu każdego, n ie c h dążą do n a leży teg o rozezn an ia ich p otrzeb w w aru nk ach sp o łe c z n y c h , w ja k ich żyją; n iec h p osłu gu ją się w tym celu w ła śc iw y m i środka­ m i, g łó w n ie b adan iam i socjologicznym i" (DB, 16).

O d pow iedzią niejako na to zap otrzeb ow an ie rozezn an ia jest publikacja P ra k­

tyki religijne w diecezji warmińskiej. A utor książki zn an y jest z liczn y ch p ub li­

kacji op artych o b adan ia socjo lo g iczn e nad religijn ością na ter en ie diecezji w arm ińskiej. O m aw iana książka jest jak d o ty ch cza s najobszerniejszą z jego p u b lik ow an ych prac i zaw iera socjograficzne o p racow an ie m a te ria łu zebranego na teren ie diecezji w arm ińskiej w latach 1961— 1968. M a te r ia ł ten , jak na to zresztą wskazuje t y tu ł pracy, d o ty c z y ł tylko jednej z dym ensji religijności, jaką