ODSZKODOWANIE Z TYTUŁU ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ ROLNIKÓW WYDANIE III SŁAWOMIR SZYMAŃSKI

(1)

ODSZKODOWANIE Z TYTUŁU ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ

ROLNIKÓW WYDANIE III

SŁAWOMIR SZYMAŃSKI

ORCHOWO 2021

(2)

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE.

POWIELANIE ORAZ WYKORZYSTYWANIE PUBLICZNE BEZ ZGODY WŁAŚCICIELA PRAW AUTORSKICH ZABRONIONE

ZGODNIE Z USTAWĄ Z DNIA 4 LUTEGO 1994 r.

O PRAWIE AUTORSKIM I PRAWACH POKREWNYCH (DZ. U. Z 1994r., Nr 24, poz. 83, ze zm.)

(3)

SPIS TREŚCI

WSTĘP 4

I. PODSTAWY PRAWNE INSTYTUCJI

ODSZKODOWANIA Z TYTUŁU OC ROLNIKÓW 5

II. DOCHODZENIE ODSZKODOWANIA A UZYSKIWANIE ODSZKODOWANIA –

RÓŻNICE POGLĄDOWE 11

III. TYPOLOGIA WYPADKÓW

NA GOSPODARSTWACH ROLNYCH 12

IV. DOKUMENTOWANIE WYPADKÓW

W GOSPODARSTWACH ROLYCH

POD KĄTEM OC ROLNIKÓW 18

V. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY NA OSOBIE W ZWIĄZKU Z WINĄ W NADZORZE

NAD ZWIERZĘTAM 25

VI. ROLA PROTOKOŁU KRUS W PROCESIE

LIKWIDACJI SZKODY Z POLISY OC ROLNIKÓW 27

VII. OŚWIADCZENIE SPRAWCY 33

VIII. SPOSOBY ODDZIAŁYWANIA MECHANIZMÓW ODSZKODOWAWCZYCH PRZY WYPADKACH Z UŻYCIEM WAŁKA ODBIORU MOCY (WOM) 43

IX. ROLA AGENTA DS. ODSZKODOWAŃ W PROCESIE WERYFIKACJI SZKODY Z POLISY OC ROLNIKÓW 51

ZAKOŃCZENIE 54

WYKAZY 55

(4)

WSTĘP

Wypadki na gospodarstwach rolnych są to zdarzenia, które powstają z różnych przyczyn. Dlatego też w polskim ustawodawstwie odnajdujemy kilka instytucji prawnych, mających na celu zabezpieczenie interesów osób poszkodowanych.

Na późniejszych kartach niniejszej publikacji poruszane są kwestie związane z wypadkami powstałymi na gospodarstwach rolnych, gdzie krajowe normy prawne dopuszczają likwidację czyli możliwość uzyskania pieniędzy za wypadki powstałe na gospodarstwach rolnych z polisy OC Rolników w oparciu o zasadę winy, zasadę ryzyka, czy kwestię związane z brakiem nadzoru nad zwierzęciem.

W dalszym ciągu największą liczbą zdarzeń likwidowanych z polisy OC Rolników są wypadki oparte o zasadę winy. Dlatego też prawidłowe udokumentowanie takowego zdarzenia jest kluczowe, na co składa się analiza wielu dokumentów, oraz stanu faktycznego. Poszczególne rozdziały wskazują i wytłumaczą jak odpowiednio i prawidło dokonać czynności zobrazowania tychże zdarzeń.

Na polskim rynku odszkodowań coraz większą rolę odgrywają agenci zajmujący się spisywaniem i dokumentowaniem wypadków, w tym zdarzeń na gospodarstwach rolnych. „Spisanie sprawy” na gospodarstwie rolnym jest zupełnie inną kwestią niż ta sama praca wykonana przez agenta na gruncie wypadku komunikacyjnego. W przypadku podjęcia przez agenta do spraw odszkodowań pracy nad opisaniem i przygotowaniem wypadku do analizy prawnej i medycznej, wymaga się od niego znajomości metodologii pracy w rolnictwie, podstaw prawnych, jak również rozmowy z podmiotami zdarzenia o całości funkcjonowania gospodarstwa, gdzie doszło do zdarzenia.

Niniejsza książka może być traktowana jako podręcznik poruszania się po zawiłej tematyce wypadków na gospodarstwach rolnych, a wskazane powyżej trzy główne nurty omawiane w tejże publikacji stanowią trzon pracy przy analizie wypadków na gospodarstwach rolnych.

(5)

I

PODSTAWY PRAWNE

INSTYTUCJI ODSZKODOWANIA Z TYTUŁU OC ROLNIKÓW

Wypadki w gospodarstwach rolnych szacuje się na około 10 974 zdarzeń w skali roku. Najczęstsze przyczyny wypadków na gospodarstwach rolnych według danych KRUS to:

- „upadek osób” – 3 718 poszkodowanych, co stanowiło 47,2% wszystkich wypłaconych jednorazowych odszkodowań,

- „pochwycenia, uderzenia przez ruchome części maszyn i urządzeń” – 958 poszkodowanych, tj. 12,2% wypadków,

- „uderzenie, przygniecenie bądź pogryzienie przez zwierzęta” – 958 poszkodowanych, tj. 12,2% wypadków.

W większości przypadków (62,7% zakończonych wypłatą jednorazowych odszkodowań) orzeczono uszczerbek na zdrowiu nieprzekraczający 5%.¹

Niestety zdarzenia wypadkowe na gospodarstwach rolnych w dużej mierze są niepoliczalne z uwagi na to, iż nie każde zdarzenie jest zgłaszane do KRUSu. W wielu z tych zdarzeń osobie poszkodowanej przysługuje prawo do ubiegania się o odszkodowania z tytułu ubezpieczenia OC Rolników.

Niestety brak świadomości i znajomości norm prawnych regulujących instytucję odszkodowania z tytułu ubezpieczenia OC Rolników sprawia, że osoby poszkodowane nie ubiegają się o świadczenie pieniężne, które zgodnie z literą i duchem prawa im się należy.

Zagadnienia odszkodowania w związku z wypadkami na gospodarstwach rolnych szczegółowo regulują przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r.

o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych² oraz Kodeks Cywilny³.

Odnosząc się do ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze

1https://www.krus.gov.pl/fileadmin/moje_dokumenty/dokumenty/prewencja/statystyki/2020/Komunikat _o_wypadkach_i_chorobach_w_2020_roku_-_2021-02-03.pdf

2 t. jedn. Dz. U. z 2003r., Nr 124, poz. 1152, ze zm. – powoływana dalej jako „ustawa”.

3 t. jedn. Dz. U. z 1964r., Nr 16, poz. 93, ze zm.- powoływana dalej jako „KC”.

(6)

Ubezpieczeń Komunikacyjnych, podstawowe znaczenie w kwestiach odszkodowawczych z tytułu OC Rolników mają poniżej przedstawione i omówione przepisy owego aktu normatywnego.

Ustawa regulująca odpowiedzialność cywilną rolników definiuje pojęcie gospodarstwa rolnego. Zgodnie z brzmieniem art. 2 ust. 4 ustawy przez gospodarstwo rolne należy rozumieć obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz sklasyfikowanych jako użytki rolne gruntów pod zabudowaniami, przekraczający łącznie powierzchnię 1,0 ha, jeżeli podlega on w całości lub części opodatkowaniu podatkiem rolnym, a także obszar takich użytków i gruntów, niezależnie od jego powierzchni, jeżeli jest prowadzona na nim produkcja rolna, stanowiąca dział specjalny w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Definicja legalna gospodarstwa rolnego ma ogromne znaczenie przy weryfikacji wypadków powstałych na gospodarstwach rolnych, gdyż daje sposobność stwierdzić czy zdarzenie miało miejsce właśnie na obszarze objętym ochroną ubezpieczeniową polisy OC Rolników.

Art. 50 ustawy wskazuje podmiotowo za czyje zaniedbania w związku z pracą na gospodarstwie, które objęte jest umową ubezpieczenia przysługuje odszkodowanie. Przepis ten podmiotowo obejmuje swoim zakresem rolnika, osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osobę pracującą w jego gospodarstwie rolnym. W ujęciu przedmiotowym są to wszelkie powstałe szkody na osobie lub mieniu spowodowane nadmiernym działaniem, zaniechaniem działania, bądź też nieumyślnym zaniedbaniem wyrządzonym przez rolnika czy też osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osobę pracującą na jego gospodarstwie rolnym, które rodzą podstawy prawne do ubiegania się o odszkodowanie. Oznacza to w praktyce, że rolnik, członkowie jego rodziny, osoby niespokrewnione, ale zamieszkujące z właścicielem gospodarstwa, wykonujące pracę na tym gospodarstwie, jak również pracownicy zatrudnieni przez właściciela gospodarstwa w związku ze szkodą wyrządzoną innej osobie

są chronieni polisą OC Rolników. Wówczas osoba poszkodowana może ubiegać się o rekompensatę pieniężną z tej polisy.

Kolejnym przepisem, który zasługuje na analizę pod kątem ubiegania się o odszkodowanie z ubezpieczenia OC Rolników przez poszkodowanego, jest art. 51 ustawy. Zgodnie z tym przepisem odszkodowanie należy się osobie pokrzywdzonej w związku z wykonywaniem prac na gospodarstwie rolnym w okresie trwania umowy ubezpieczenia. Brak polisy OC Rolników przez właściciela gospodarstwa rolnego będzie skutkowało wypłatą odszkodowania z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i regresem na osobę, która wyrządziła szkodę.

(7)

Analizując art. 50 i 51 ustawy, należy odnieść się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2017 r. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy poddaje analizie brzmienie ustawowe: „w związku z posiadaniem przez rolnika gospodarstwa rolnego”. Sąd Najwyższy stwierdził, że sformułowanie

„w związku” ma swoje odniesienie nie tylko do pracy rolnika, przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego, ale również na wszelkie inne składniki gospodarstwa, które są ze sobą powiązane. Sąd Najwyższy stwierdził również, że aktualna konstrukcja art. 50 ust. 1 ustawy ma szersze ujęcie, czyli zastosowania ubezpieczenia OC⁴.

Chcąc odnieść się do powyższych stwierdzeń Sądu Najwyższego należy wskazać, że polisa OC Rolników „szeroko” chroni gospodarstwo rolne przy zdarzeniach wypadkowych i powinno się stosować ją na korzyść poszkodowanych, w każdym przypadku, gdy zdarzenie ma związek z posiadaniem gospodarstwa rolnego.

Warto zwrócić uwagę, że przepisy ustawy dają możliwość ubiegania się o odszkodowanie nie tylko osobom trzecim czyli tzw. „obcym”. Świadczenie z tytułu polisy OC Rolników może być wypłacone również rolnikowi, który jest właścicielem gospodarstwa, a swoim działaniem wyrządził krzywdę komuś, kto pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i jest z nim spokrewniony. Przykładowo rolnik – właściciel gospodarstwa przez swoją nieuwagę dopuścił do sytuacji, w wyniku której uszczerbku na zdrowiu doznał syn, żona lub ojciec. Wówczas pokrzywdzony członek rodziny uprawniony jest do ubiegania się o odszkodowanie.

Z analizy art. 50 i 51 ustawy wynika, że w sytuacji, gdy rolnik – właściciel gospodarstwa i jednocześnie ubezpieczający jest osobą poszkodowaną w wyniku zaniedbania przy wykonywaniu prac na gospodarstwie rolnym wykonywanych przez inną osobę np. syna lub pracownika, wówczas przysługuje mu prawo do odszkodowania z tytułu OC Rolników. Wynika to z następującego zwrotu w artykule 51 – „...osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym rolnika są obowiązani do odszkodowania...”. Skoro osoba druga jak np. pracownik czy żona rolnika przez swoje działanie mogą wyrządzić krzywdę osobie trzeciej i jest ona uprawniona do ubiegania się o odszkodowanie, to logiczne jest, że o takowe świadczenie może ubiegać się rolnik w sytuacji, gdy doznał krzywdy w związku z wykonywaniem prac przez pracownika, żonę, lub syna.

Myślę, że powyższa analiza jest potwierdzona jedną z reguł typu in dubio, a mianowicie zasadą in dubio pro libertate. Zgodnie z tą zasadą wszelkie wątpliwości w interpretacji przepisu prawnego zawsze należy rozstrzygać

4 Zob. Wyrok z dnia 24 stycznia 2017 r. Sądu Najwyższego, Sygn. akt V CSK 163/16.

(8)

na korzyść praw i wolności człowieka⁵. Jeżeli powstaje wątpliwość

|co do sprawstwa wypadku na gospodarstwie rolnym – art. 50 ustawy, należy interpretować tą kwestię rozszerzająco i nie wykluczać odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń co do sprawcy (np. pracownik, rodzina rolnika), a przede wszystkim zaliczyć rolnika – właściciela gospodarstwa do kręgu osób poszkodowanych, tym samym uprawniając go do ubiegania się o odszkodowanie.

Drugim aktem prawnym regulującym możliwość ubiegania się o odszkodowanie z tytułu OC Rolników jest kodeks cywilny – „KC”. Ustawa ta zawiera bardzo ogólne normy prawne dające sposobność osobie poszkodowanej do ubiegania się o rekompensatę pieniężną za zdarzenie, w którym doznała szkody.

Jednym z przepisów, który reguluje możliwość ubiegania się o odszkodowanie z polisy OC Rolników jest art. 24 KC. Zgodnie z tym artykułem każda osoba, której zdrowie lub życie zostały naruszone, bądź została wyrządzona jej szkoda majątkowa ma prawo żądać odszkodowania pieniężnego lub zadośćuczynienia za doznane krzywdy. Zgodnie z art. 415 KC każda osoba, która z winy swojej wyrządzi szkodę drugiej osobie, zobowiązana jest ją naprawić.

Przepis ten odnosi się również do wszelkich szkód powstałych wskutek wypadków na gospodarstwach rolnych, gdzie do wypadku doszło z winy innej osoby pracującej na tym gospodarstwie, gdzie do szkody doszło.

Warto w tym miejscu nadmienić, że w sytuacji kiedy sprawca wypadku posiada polisę OC Rolników to przenosi na towarzystwo ubezpieczeń swoją odpowiedzialność za wyrządzone krzywdy osobie drugiej.

W odniesieniu do działalności rolniczej należy zwrócić uwagę na art. 431

§ 1. Przepis ten reguluje kwestie opieki nad zwierzętami. W myśl tego artykułu każdy, kto chowa lub posługuje się zwierzęciem, jest zobowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez to zwierzę. Dla przykładu – rolnik hoduje bydło, które wypasa na łące ogrodzonej siatką lub drutem. Dochodzi tam do zdarzenia, w którym jeden byk ucieka niszcząc samochód osobie drugiej.

W tej sytuacji rolnik ponosi odpowiedzialność za niezachowanie należytego nadzoru nad zwierzętami.

Polski system prawa przewiduje trzeci typ wypadków, jakie powstają na gospodarstwach rolnych, a mianowicie wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej oparty o zasadę ryzyka.

Zasada ryzyka jest odzwierciedleniem art. 435 KC. Zgodnie z założeniami tego przepisu, jeżeli przedsiębiorstwo jest napędzane za pomocą sił natury, tzn.

funkcjonuje przy wykorzystaniu maszyn i urządzeń napędzanych prądem paliwem, gazem lub parą, wówczas odpowiedzialność za powstałą szkodę przy użyciu tych

5 Zob. L. Morawski, Zasady Wykładni Prawa, Dom Organizatora TNOIK, Toruń 2006, s. 157.

(9)

maszyn i urządzeń ponosi przedsiębiorstwo lub zakład, będące właścicielem danej maszyny. Zasada ryzyka powstała na przestrzeni XIX i XX wieku. Powstanie tej instytucji prawnej jest odpowiedzią na wzrost stopnia rozwoju techniki w przemyśle i komunikacji. Dlatego, aby pełniej zabezpieczyć interesy obywateli, do ustawodawstwa wprowadzono przepisy regulujące omawianą zasadę⁶. Treść artykułu 435 KC odnosi się do przedsiębiorstw, natomiast Sąd Najwyższy uznał, że przepis ten może znaleźć zastosowanie wśród wypadków w pracy na gospodarstwie rolnym, jeżeli do zdarzenia dojdzie przy wykorzystaniu maszyny rolniczej napędzanej siłami natury w takim stopniu, że od wykorzystania naturalnej mocy napędowej zależy w ogóle funkcjonowanie danego gospodarstwa rolnego, a nie ułatwienie osiągniecia rezultatu w pracy rolnej⁷.

Kodeks cywilny zawiera cały szereg przepisów dotyczących prawa odszkodowań, w których zawierają się świadczenia z tytułu polisy OC Rolników, ale na potrzeby tego opracowania ich omawianie nie jest konieczne.

Biorąc pod uwagę obowiązujący stan prawny w odniesieniu do wypadków na gospodarstwach rolnych, należy stwierdzić, iż przepisy ustaw mają podstawowe znaczenie dla ustalenia odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeniowego w związku z powstaniem szkody na gospodarstwie rolnym, które jest zabezpieczone polisą OC Rolników.

Bardzo często towarzystwa ubezpieczeniowe w ogólnych warunkach umowy (OWU) określają wyłączenia odpowiedzialności od strony podmiotowej, czyli wskazują, że nie ponoszą odpowiedzialności za zdarzenia, w których jeden z członków rodziny wyrządził w sposób nieumyślny drugiemu członkowi rodziny krzywdę.

Są to zapisy, które mają na celu marketingowe i ekonomiczne korzyści dla towarzystwa ubezpieczeniowego. Biorąc pod uwagę niską świadomość społeczeństwa w ten sposób ubezpieczyciel skutecznie odpycha osoby poszkodowane od możliwości ubiegania się o odszkodowanie.

Moim zdaniem takie zapisy w OWU są bezpodstawne. Powołam się tutaj na konstytucyjną zasadę aktów prawa powszechnie obowiązującego, zgodnie z którą prawo powszechnie obowiązujące to: konstytucja, umowy międzynarodowe ratyfikowane, ustawy, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego. Powyższy konstytucyjny katalog aktów prawa powszechnie obowiązującego jest podstawą działalności obywateli i jednostek organizacyjnych

6 Zob. Z. Szczurek, Prawo cywilne dla studentów administracji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008, s. 264.

7 Zob. J. Miaskowski, K. Niezgoda, P. Skawiński, Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Komentarz, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2012, s. 279.

(10)

w państwie demokratycznego prawa. Natomiast OWU – to tylko element umowy między ubezpieczającym, a ubezpieczycielem, który zawiera uszczegółowione przepisy ustaw, a te z kolei muszą być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym. Wówczas, gdy zapisy OWU nie są zgodne z zapisami ustaw, są one po prostu nieważne.

(11)

II

DOCHODZENIE ODSZKODOWANIA A UZYSKIWANIE ODSZKODOWANIA –

RÓŻNICE POGLĄDOWE

Na gruncie prawa odszkodowań należy rozróżnić instytucje dochodzenia odszkodowań oraz uzyskiwania odszkodowania. Ogólnie rzecz biorąc te pojęcia są takie same. Jednakże każde z nich ma zastosowanie w innej gałęzi prawa, z uwagi na zastosowanie w procesie postępowania.

Jeżeli podmiot decyduje się na dochodzenie odszkodowania, wówczas tym mianem możemy określać postępowanie na gruncie prawa cywilnego dlatego, że w toku prowadzonego procesu (przedsądowego i sądowego) mamy do czynienia z dwoma równorzędnymi podmiotami – stronami.

Instytucja prawna – uzyskiwanie odszkodowania – ma zastosowanie na gruncie prawa administracyjnego podczas stosowania norm tej gałęzi prawa.

Należy wziąć pod uwagę podmiotowość w takim postępowaniu. Stronami takowego postępowania o uzyskanie odszkodowania jest jednostka nie mająca przywileju imperatywnego, natomiast z drugiej strony jest organ administracji publicznej, który ma pozycję imperatywną, gdyż jest wyposażony we władztwo administracyjne i to od woli tego organu zależy uzyskanie lub nie uzyskanie odszkodowania.

Podsumowując, dochodzić odszkodowania można od jednostki równorzędnej np. poszkodowany w wypadku na gospodarstwie rolnym domaga się odszkodowania od towarzystwa ubezpieczeniowego. Ubiegać się o odszkodowanie może osoba, która została pokrzywdzona w wypadku na roli i ubiega się ona rekompensaty od KRUSu, a ten mając pozycję władczą może w indywidualnie określony sposób ustosunkować się do wniosku poszkodowanego.

(12)

III

TYPOLOGIA WYPADKÓW NA GOSPODARSTWACH ROLNYCH

Wypadki w gospodarstwach rolnych mogą mięć dwojaki charakter.

jednej strony są to zdarzenia, które zaliczamy do kanonu nieszczęśliwych wypadków, a z drugiej te także, w których rodzi się odpowiedzialność cywilna sprawcy. Podział wypadków na gospodarstwie rolnym obrazuje poniższy wykres.

Nieszczęśliwy wypadek (NW)

Nieszczęśliwe wypadki (NW) są to zdarzenia, w których osoba poszkodowana doznała uszczerbku na zdrowiu podczas wykonywania prac na gospodarstwie rolnym. Przy nieszczęśliwych wypadkach osoba poszkodowana może wyrządzić sobie krzywdę sama. W praktyce wygląda to następująco.

Przykład 1. Rolnik rąbie drewno, jedną ręką trzyma siekierę, drugą przytrzymuje kawałek łupanego drewna. W pewnym momencie uderzył siekierą w swoją rękę, czego następstwem było odrąbanie palca.

Sprawa ta ma znamiona nieszczęśliwego wypadku, ponieważ to osoba poszkodowana w związku z wykonywaniem czynności sama sobie wyrządziła krzywdę.

Z powyższego przykładu wynika, że nieszczęśliwe wypadki są zawsze następstwem niedostosowania się osoby poszkodowanej i innego uczestnika wypadku do przepisów BHP oraz niezachowania należytej uwagi i ostrożności przy wykonywaniu prac gospodarskich.

(13)

Wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej oparty na zasadzie winy

Drugim typem wypadków, jakie występują w związku z działalnością na gospodarstwach rolnych, są zdarzenia o charakterze odpowiedzialności cywilnej w oparciu o zasadę winy.

Wypadki o charakterze odpowiedzialności cywilnej to zdarzenia, w których od strony podmiotowej występują sprawca oraz poszkodowany.

Natomiast od strony przedmiotowej takowe wypadki możemy określić jako każde działanie sprawcy, w którym dopuścił się on zaniedbania podczas wykonywania prac. Jego działanie było nadmierne lub niedostateczne, bądź też dopuścił się zaniechania działania, przez co w sposób nieumyślny doszło do naruszenia dóbr osobistych lub materialnych osoby drugiej. W praktyce takich wypadków na gospodarstwach rolnych jest relatywnie mniej niż nieszczęśliwych wypadków.

Poniżej przedstawiam przykłady, które obrazują wypadki o charakterze odpowiedzialności cywilnej w rzeczywistości.

Przykład 2. Rolnik wykonuje pracę w chlewni, która polega na dokonywaniu porządku w kojcu, gdzie znajdują się świnie. Rolnik wychodząc z kojca zapomina zabezpieczyć furtkę zamontowanym haczykiem. Z kojca ucieka spłoszona świnia, która wybiega z chlewni na podwórko i uderza w nogę córkę rolnika będącej na podwórku. W wyniku uderzenia doszło do złamania nogi.

Jest to typowy wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej dlatego, że sprawca dopuścił się zaniedbania i w sposób nieumyślny stworzył sytuację, w której poszkodowana doznała obrażeń na ciele. Zdarzenie to wyczerpuje znamiona czynu o charakterze odpowiedzialności cywilnej co do osoby poszkodowanej, ponieważ pokrzywdzona nie wykonywała ze sprawcą prac w gospodarstwie rolnym i w żaden sposób nie można jej przypisać winy.

Przykład 3. Rolnik załadował na przyczepkę baloty słomy, których nie zabezpieczył pasami bezpieczeństwa. Przyczepka była zaczepiona do ciągnika rolniczego. Rolnik rozpoczął przewóz. Kiedy ujechał kilka metrów jeden ze snopków słomy spadł na przechodzącego sąsiada, wskutek czego poszkodowany doznał złamania żeber, wstrząsu mózgu i zwichnięcia kręgów szyjnych kręgosłupa.

Analiza tego wypadku wskazuje, że jest to wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej. Sprawca dopuścił się zaniedbania, które polegało

(14)

na niezabezpieczeniu transportu słomy. Działanie rolnika w tym przypadku było niedostateczne, ponieważ nie dokończył on prac związanych z załadunkiem słomy i przygotowaniem transportu. Elementem przygotowania transportu jest należyte jego zabezpieczenie. Osoba poszkodowana nie uczestniczyła w pracach, co skutkuje powstaniem odpowiedzialności cywilnej rolnika – sprawcy.

W gospodarstwach rolnych dochodzi również do sytuacji, w których osoba zostaje poszkodowana w związku z ruchem pojazdów mechanicznych używanych do prac w gospodarstwie rolnym (np. ciągnik rolniczy, przyczepka, kombajn zbożowy). Są to maszyny rolnicze, które posiadają również ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Oczywiście, kiedy dojdzie do zdarzenia z udziałem tych maszyn, o odszkodowanie można starać się tylko z jednej polisy OC. Poszkodowany ma do wyboru zgłoszenie roszczeń z polisy OC Rolników lub polisy OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

W sytuacji, kiedy dojdzie do zdarzenia na gospodarstwie rolnym w związku z ruchem maszyn rolniczych (np. ciągnika), powstaje sytuacja sporna czy dany wypadek, powinien być likwidowany z polisy OC Rolników czy polisy OC danej maszyny (np. ciągnik rolniczy, przyczepka rolnicza, kombajn zbożowy).

Warto wówczas zwrócić uwagę na stan faktyczny danego zdarzenia. Jeżeli wypadek powstał podczas wykorzystania maszyny rolniczej do napędzenia siły i generowaniem pracy, to takie zdarzenie jest zabezpieczane przez polisę OC Rolników. Natomiast kiedy do wypadku dojdzie w związku z udziałem pojazdu rolniczego w ruchu drogowym, w związku z wykorzystaniem maszyny jako środka transportowego, to wówczas mamy do czynienia z polisą pojazdu mechanicznego, co potwierdza orzecznictwo na poziomie Unii Europejskiej⁸. Poniższy przykład obrazuje sytuację, w której zastosowanie ma polisa zabezpieczająca gospodarstwo rolne. Nie będę obrazował przykładowo wypadku, gdzie zastosowanie ma polisa OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, gdyż jest to z reguły zdarzenie, które jest analizowane w taki sam sposób jak wypadek komunikacyjny.

Przykład 4. Syn rolnika siedzi w ciągniku, do którego jest zaczepiony pług zagonowy. Pług jest podniesiony i ustawiony w pozycji transportowej, ciągnik ma włączony silnik, włączony przedni bieg, a kierujący ma wduszone sprzęgło.

W tym samym czasie rolnik zmienia lemiesz od pługa, w pewnym momencie dochodzi do sytuacji, w której przez nieuwagę syn popuszcza sprzęgło. Wówczas

8 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu, z dnia 28 listopada 2017 r.

w sprawie C-514/16 Isabel Maria Pinheiro Vieira Rodrigues de Andrade i Fausto da Silva Rodrigues de Andrade / José Manuel Proença Salvador, Crédito Agrícola Seguros – Companhia de Seguros de Ramos Reais SA i Jorge Oliveira Pinto.

(15)

następuje szarpnięcie ciągnika do przodu, a skiba od pługa uderza w rolnika, co skutkuje pęknięciem czaszki. Do wypadku doszło na polu rolnika.

Takie zdarzenie zależy zgłosić z polisy OC Rolników, gdyż do wypadku doszło w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego oraz wykonywaniem prac na tym gospodarstwie, a nie w związku z ruchem komunikacyjnym na drodze publicznej.

Warto zwrócić uwagę, że w praktyce prac na gospodarstwach rolnych może również wystąpić zdarzenie, w której dwie osoby pracują nad wykonaniem tego samego zadania, ale ich czynności w toku wykonywania zadania się różnią.

W takiej sytuacji należy zbadać sprawę indywidualnie i rozstrzygnąć czy do zdarzenia nie doszło z winy samego poszkodowanego. Aby lepiej zobrazować takie zdarzenie posłużę się przykładem.

Przykład 5. Ojciec wraz z synem wykonują wspólnie zadanie, polegające na obrządku byków. Syn wykonuje czynności polegające na wyrzucaniu nieczystości ze stanowisk do byków (które są na uwięzi), natomiast ojciec w tym czasie wsypuje paszę w koryta. W pewnym momencie syn niefortunnie ukuł byka, przy czym go spłoszył, a spłoszone zwierzę, rogiem uderzyło ojca w brzuch, czego skutkiem jest złamanie trzech żeber.

Analizując to zdarzenie należy przypisać mu cechy wypadku o charakterze odpowiedzialności cywilnej rolników, gdyż ojciec nie mógł spodziewać się tego, że syn nieumyślnie spłoszy zwierzę. Działanie syna było niedostateczne, gdyż nie zachował szczególnej ostrożności. Syn odpowiadał za całkiem inny rodzaj czynności przy wykonywanym zadaniu, a ojciec nie był zobligowany do tego, aby monitować poczynania syna. Wynika to z wcześniej ustalonego podziału obowiązków.

Przykład 6. Ojciec wraz z synem remontują maszynę rolniczą. Dobijają element metalowy w kombajnie zbożowym. Przy tej pracy posługują się młotkiem oraz metalową rurką. Ojciec trzyma młotek i uderza w metalową rurkę przytrzymywaną przez syna. Nagle ojciec nie trafia w rurkę i uderza syna w rękę powodując złamanie nadgarstka. Takie zdarzenie może być dwojako rozumiane. Z jednej strony możemy je zaliczyć do kanonu nieszczęśliwych wypadków, gdyż ojciec z synem wspólnie wykonywali pracę. W związku ze zdarzeniem nie zostały zachowane przepisy BHP. Ojciec i syn powinni zachować szczególną ostrożność, by nie dopuścić do negatywnych skutków przy wykonywaniu pracy. Natomiast z drugiej strony, zdarzenie to generuje odpowiedzialność cywilną ojca. Przy analizie takiego zdarzenia warto zadać pytanie: „dlaczego ojciec nie trafił młotkiem w metalową rurkę?” Jeżeli do zdarzenia doszło z powodu gapiostwa ojca to wypadek spełnia w dużej mierze przesłanki odpowiedzialności cywilnej, natomiast jeżeli do wypadku doszło z powodu nieodpowiedniego ustawienia się

(16)

do pracy przez syna (zajęcia nie odpowiednich pozycji), wówczas mamy do czynienia z nieszczęśliwym wypadkiem.

W tym miejscu, warto byłoby podkreślić i omówić kwestię „celowych pytań” przy dokumentowaniu wypadku na gospodarstwie rolnym. Pytania celowe maja za zadanie maksymalnie wyłuskać wszelkie szczegóły co do zdarzenia, jak również wskazać czy dane zdarzenie jest nieszczęśliwym wypadkiem czy wypadkiem o charakterze odpowiedzialności cywilnej.

Wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej oparty na zasadzie ryzyka

Zasada ryzyka jest w rolnictwie praktycznie nie dostrzegana, dlatego też ilość wypadku zgłaszanych z polisy OC Rolników w tym zakresie jest bardzo mała.

Aby prawidło zdefiniować wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej oparty na zasadzie ryzyka, trzeba podkreślić, że są to zdarzenia powstałe przy pracy na gospodarstwach rolnych, gdzie do pracy są wykorzystywane maszyny i urządzenia napędzane parą, elektrycznością, paliwem lub gazem, a przez używanie ich doszło do uszczerbku na zdrowiu osoby pracującej przy tymże sprzęcie. W ten sposób można najtrafniej zdefiniować omawiany rodzaj wypadku powstałego na gospodarstwie rolnym.

Należy zauważyć, że wypadki na gospodarstwach rolnych oparte o zasadę ryzyka od strony podmiotowej nigdy nie mają i nie mogą mieć zgodnie z założeniami prawnymi sprawcy zdarzenia. Przy ustaleniach podmiotowych należy wskazać, że z świadczenia wypłacanego z polisy OC Rolników nie może skorzystać właściciel gospodarstwa rolnego. Okres przedawnienia jest tylko i wyłącznie 3 letni. Nie może tutaj zachodzić 20 letni okres przedawnienia, gdyż mówimy o zdarzeniach, gdzie nie ma sprawstwa i nawet jeżeli organy ścigania prowadziły postępowanie karne, to z tej zasady możemy skorzystać tylko i wyłącznie w momencie umorzenia postępowania i zakwalifikowania zdarzenia jako nieszczęśliwego wypadku. Wypadki o charakterze odpowiedzialności cywilnej opartej na zasadzie ryzyka są determinowane innymi przesłankami i stanowią wyjątek od klasycznej formy wypadku o charakterze odpowiedzialności cywilnej opartej na zasadzie winy.

Obrazując powyższe ustalenia prawne warto pokazać je na konkretnym przykładzie.

(17)

Przykład 7. Ciocia poprosiła swojego bratanka, aby pomógł jej przy pracy, polegającej na cięciu drzewa za pomocą maszyny napędzanej prądem. Gdy bratanek pracował przy tej maszynie, w pewnym momencie pękł pasek, który przekazywał moc z silnika do zespołu tnącego. W skutek pęknięcia paska doszło do urazu twarzy.

Poddając ten wypadek analizie należy wykluczyć zasadę winy. Zastosować można tutaj zasadę ryzyka, gdyż wypadek spełnia odpowiednie przesłanki formalno – praktyczne, aby można było ubiegać się o odszkodowanie z polisy OC Rolników.

Od strony podmiotowej bratanek nie był właścicielem gospodarstwa, natomiast od strony przedmiotowej maszyna była napędzana przez siły natury (prąd), a gospodarstwo było w pełni zmechanizowane, gdyż wszelkie maszyny i urządzenia są napędzane siłami natury i gdyby nie ich wykorzystywanie, nie możliwe byłoby prowadzenie gospodarstwa rolnego.

Warto zauważyć i wskazać na fakt, iż przy analizie wypadków o charakterze odpowiedzialności cywilnej opartych o zasadę ryzyka poszkodowany musi doznać krzywdy w związku z pracą i awarią danej maszyny jak na przykład włączony wał odbioru mocy przekazujący moc napędową z ciągnika na podczepioną maszynę, czy pracujący śrutownik lub kombajn zbożowy. Pod zasadę ryzyka nie można podczepić spraw wypadkowych, kiedy ktoś z własnej nieuwagi doznał obrażeń na ciele czy śmierci i nie ma to związku przyczynowo skutkowego z pracą maszyny lub zespołu maszyn np. poślizgnięcie się na przyczepie.

Dokładna analiza wypadków w związku z winą w nadzorze nad zwierzętami w rozdziale V.

(18)

IV

DOKUMANTOWANIE

WYPADKÓW Z GOSPODARSTW ROLNYCH POD KĄTEM OC ROLNIKÓW

Udokumentowanie wypadku na gospodarstwie rolnym, który ma znamiona zdarzenia o charakterze odpowiedzialności cywilnej, nie jest czynnością łatwą. Dla prawidłowego zobrazowania stanu faktycznego i ustalenia okoliczności wypadku, trzeba zwrócić uwagę na kilka elementów składowych, które po zespoleniu dają jasny obraz i odpowiedź na pytanie: czy dane zdarzenie można zakwalifikować jako wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej.

Wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej oparty na zasadzie winy

Przy ustaleniu okoliczności zdarzenia w pierwszej kolejności należy ustalić, czy mamy sprawcę zdarzenia. Następnie trzeba sprawdzić, czy wypadek powstał w wyniku działalności i pracy na gospodarstwie. Kolejnym krokiem jest stwierdzenie, że osoba poszkodowana nie pracowała wspólnie ze sprawcą i nie mogła spodziewać się negatywnych konsekwencji w związku z pracą na gospodarstwie rolnym, która wykonywała. Ustalone fakty co do sprawstwa oraz szkody należy odpowiednio udokumentować w oświadczeniu sprawcy oraz opisie zdarzenia osoby poszkodowanej.

Oświadczenie sprawcy nie jest jedynym dokumentem potwierdzającym sprawstwo w odniesieniu do wypadków o charakterze odpowiedzialności cywilnej.

Tak samo, jak przy wypadkach komunikacyjnych, zaliczenie osoby jako sprawcy wypadku może wynikać z notatki policyjnej, postanowienia prokuratora o umorzeniu postępowania lub wyroku sądowego.

Kolejnym niezwykle ważnym elementem dokumentowania wypadków o charakterze odpowiedzialności cywilnej jest porównanie oświadczenia sprawcy oraz opisu zdarzenia z innymi dokumentami o charakterze protokolarnym, jak np. protokół z KRUSu, czy wniosek zgłoszenia roszczenia z polisy indywidualnej lub grupowej osoby poszkodowanej. Zadbanie o spójność faktów ma kolosalne znaczenie co do podjęcia odpowiedzialności przez towarzystwo ubezpieczeniowe, jak również porównanie, które pozwoli uniknąć ewentualnego podejrzenia o próbę

(19)

wyłudzenia odszkodowania. W tym miejscu podkreślę, że nie zawsze obligatoryjnie występuje protokół KRUSu czy wniosek o wypłatę świadczenia z polisy indywidualnej, ponieważ są to dokumenty, które występują w indywidualnie określonych zdarzeniach.

W dalszej kolejności należy zadbać o spójność dokumentacji medycznej z dokumentacją potwierdzającą okoliczności zdarzenia. Chodzi tutaj przede wszystkim o wywiad przeprowadzony przez lekarza, który jako pierwszy udzielił poszkodowanemu pomocy medycznej. Przyczyna wypadku zapisana w dokumentacji medycznej nie może odbiegać od oświadczeń stron wypadku, gdyż ewentualne rozbieżności mogą przemawiać na niekorzyść osoby poszkodowanej i może być ona pociągnięta do odpowiedzialności w związku z próbą wyłudzenia odszkodowania.

Poniżej przedstawiam wymagane dokumenty niezbędne do poprawnej weryfikacji wypadku o charakterze odpowiedzialności cywilnej oraz zgłoszenia roszczenia do towarzystwa ubezpieczeń:

1. Oświadczenie sprawcy wypadku, notatka policyjna, postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania, wyrok sądowy (zamiennie), 2. Opis zdarzenia osoby poszkodowanej,

3. Polisa OC Rolników,

4. Protokół z KRUSu, wniosek zgłoszeniowy do towarzystwa ubezpieczeń z ubezpieczenia grupowego, indywidualnego (fakultatywnie),

5. Dokumentacja medyczna,

6. Dokumentacja potwierdzająca własność gospodarstwa,

7. Dokument potwierdzający zapłacenie podatku rolnego – ma na celu potwierdzenie, że dane gospodarstwo nadal funkcjonuje i jest prowadzone przez rolnika,

8. Zdjęcia miejsca zdarzenia, 9. Szkic sytuacyjny wypadku,

10. Oświadczenia świadków (fakultatywnie).

Wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej oparty na zasadzie ryzyka

Zgoła inaczej wygląda dokumentowanie wypadków o charakterze odpowiedzialności cywilnej opartej na zasadzie ryzyka. Dla odpowiedniego udokumentowania stanu faktycznego, należy zadbać o to, aby poszkodowany i właściciel gospodarstwa przedstawili na osobnych oświadczeniach jednolity ciąg

(20)

zdarzenia. Jeżeli był świadek lub świadkowie zdarzenia to również muszą oni przedstawić odpowiednie oświadczenie świadka.

Bardzo ważne jest aby przedstawić i odpowiednio zobrazować wielkość gospodarstwa tak, aby zgodnie z założeniami podstaw prawnych udowodnić, iż spełnia ono walory przedsiębiorstwa rolnego. W tym celu właściciel gospodarstwa rolnego przedstawia osobne oświadczenie, w którym wskazuje na wielkość gospodarstwa w hektarach, rodzaju prowadzonej produkcji – zwierzęcej i roślinnej oraz ilości posiadanych maszyn rolniczych, które wymienia z nazwy. Dodatkowo właściciel gospodarstwa udostępnia dokument potwierdzający własność nieruchomości rolnych, zabudowanych i nie zabudowanych. Wzmocnieniem oświadczenia o wielkości gospodarstwa oraz prowadzonej produkcji i wykazie maszyn rolniczych jest przedstawienie przed towarzystwem ubezpieczeniowym fotodokumentacji posiadanego sprzętu rolniczego, który napędzany jest siłami natury. Co do zasady, warto kierować się założeniem: jedna maszyna – jedno zdjęcie.

Kiedy po wypadku na gospodarstwie rolnym były sporządzane dokumenty o charakterze protokolarnym, takie jako protokół KRUS lub zgłoszenie wniosku o odszkodowanie z polisy prywatnej, warunkiem koniecznym jest, aby stany faktyczne w tych dokumentach były zgodne z tym co oświadczyli poszkodowany, właściciel gospodarstwa oraz świadkowie.

Jeżeli pokusimy się o wyliczenie niezbędnych dokumentów do poprowadzenia postępowania pod wypłatę odszkodowania z polisy OC Rolników opartej o zasadę ryzyka należy wskazać:

1. Oświadczenie właściciela gospodarstwa o wielkości gospodarstwa rolnego, prowadzonej produkcji i posiadanym parku maszynowym, 2. Fotodokumentacja poszczególnych maszyn i urządzeń rolniczych

wchodzących w skład gospodarstwa rolnego,

3. Notatka policyjna, postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania, wyrok sądowy (zamiennie),

4. Opis zdarzenia osoby poszkodowanej,

5. Opis zdarzenia według właściciela gospodarstwa rolnego, 6. Polisa OC Rolników,

(21)

Wypadek w związku z winą w nadzorze nad zwierzętami

Trzecim rodzajem wypadków na gospodarstwach rolnych są wypadki powstałe w związku z winą w nadzorze nad zwierzętami. Dla prawidłowego opisania i przedstawienia tego rodzaju zdarzeń należy przede wszystkim wykazać stanowisko właściciela zwierzęcia, osoby, która faktycznie sprawowała opiekę na zwierzęciem lub posługiwała się nim, oraz udokumentować stanowisko poszkodowanego. Są to 3 podstawowe dokumenty, na których opiera się proces likwidacji.

Aby odpowiednio przygotować sprawę powypadkową pod prowadzone postępowanie, należy zebrać w całość następujący komplet dokumentów:

1. Oświadczenie właściciela gospodarstwa o posiadanym zwierzęciu, przekazaniu zwierzęcia pod nadzór lub opiekę innej osobie – fakultatywnie, w zależności od stanu faktycznego co do realnego przekazania zwierzęcia – informacjach na temat zdarzenia,

2. Oświadczenie posiadacza faktycznego o zdarzeniu, przekazanym zwierzęciu, oraz informacji jak długo sprawuje opiekę, lub posługuje się zwierzęciem,

3. Notatka policyjna, postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania, wyrok sądowy (zamiennie),

4. Opis zdarzenia osoby poszkodowanej, 5. Polisa OC Rolników,

(22)

Kwestionariusz powypadkowy – szkoda z polisy OC Rolników

Dla zachowania spójności obrazu stanu faktycznego po wypadku można zastosować kwestionariusz powypadkowy, który jest dedykowany dla ofiar wypadków na gospodarstwie rolnym, jak również sprawców takich zdarzeń.

Co do zasady dokument ten powinien być stosowany do wypadków opartych o zasadę winy, jak również w wypadkach, gdzie na zasadach ogólnych prowadzi się postępowanie dotyczące winy w nadzorze nad zwierzętami.

Wzór kwestionariusza powypadkowego:

1. Proszę o podanie godziny, pory (dzień, noc, zmierzch, itd.), sytuacji pogodowej, a także dokładnego miejsca wypadku.

2. Czy byli świadkowie wypadku? Proszę podać ich dane (imię, nazwisko, adres, telefon).

3. Co widzieli świadkowie? (Proszę dołączyć oświadczenia świadków do akt sprawy)

4. Czy świadkowie na co dzień uczestniczą w wykonywaniu pracy, podczas której doszło do zdarzenia?

5. Jak często dane zajęcie było wykonywane na gospodarstwie rolnym, gdzie powstał wypadek?

6. Jak często przed wypadkiem uczestnicy zdarzenia wykonywali wspólnie zajęcie, podczas którego doszło do wypadku?

7. Czy istnieją indywidualne przyzwyczajenia panujące wśród osób pracujących na gospodarstwie przy wykonywaniu pracy, podczas której doszło do zdarzenia? Proszę opisać jakie i kto z domowników, pracowników, członków rodziny, itd. zna te przyzwyczajenia.

8. Jakie jest ogólne doświadczenie sprawcy w pracy na gospodarstwie rolnym?

9. Jakie jest ogólne doświadczenie poszkodowanego w pracy na gospodarstwie rolnym?

10. Przy użyciu jakich środków produkcji, maszyn wykonuje się w gospodarstwie pracę, podczas której doszło do zdarzenia?

11. Jaki jest rodzaj relacji sprawcy z poszkodowanym (brak znajomości, koledzy, sąsiedzi, relacje rodzinne – jakie)?

(23)

12. Czy sprawca i poszkodowany komunikowali się ze sobą podczas pracy?

Przed podjęciem wspólnych działań ustalili podział obowiązków lub określone indywidualnie gesty, znaki słowne lub ruchowe, które miały oznaczać określone zachowanie którejś ze strony, indywidualnie przyjętych i stosowanych na gospodarstwie?

13. Proszę opisać jakie czynności podczas zdarzenia wykonywał sprawca.

14. Czy sprawca poinformował inne osoby o tym co będzie robił? (chodzi o wykonywaną czynność, podczas której doszło do zdarzenia).

15. Czy poszkodowany widział czynności wykonywane przez sprawcę przed wypadkiem?

16. Jakie były zadania, czynności wykonywane przez poszkodowanego w momencie zajścia zdarzenia? Czy były one związane z czynnościami lub wspólną pracą ze sprawcą?

17. W jakiej pozycji był poszkodowany w chwili wypadku?

18. Z jakiej perspektywy widział to sprawca? (odpowiada tylko sprawca).

19. Czy poszkodowany mógł przewidzieć negatywne skutki działania sprawcy?

20. Zachowanie sprawcy, poszkodowanego oraz świadków po wypadku (kto udzielił pomocy, kto wezwał służby medyczne lub odwiózł do placówki medycznej, itd.).

21. Czy poczuwa się do odpowiedzialności za wypadek? (odpowiada tylko sprawca).

WYPEŁNIA SIĘ TYLKO I WYŁĄCZNIE W PRZYPADKU POTKNIĘĆ I POŚLIZGNIĘĆ W GOSPODARSTWIE!

22. Kto na co dzień odpowiada za wykonywanie danego zadania w gospodarstwie?

23. Na czym polega zaniedbanie sprawcy i czy poinformował pozostałe osoby o nienależytym wykonaniu zadania?

24. W jaki sposób szła osoba poszkodowana: ścieżką komunikacyjną, korytarzem lub przejściem, gdzie doszło do zdarzenia ( na wprost miejsca zdarzenia? Po ukosie? z boku?) (Proszę dołączyć szkic sytuacyjny lub zdjęcia do akt sprawy).

(24)

Komentarz do kwestionariusza.

Cel kwestionariusza:

- uzyskanie informacji od poszkodowanego i sprawcy celem prawidłowej weryfikacji

- pomoc w procesie ustalenia odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń oraz negocjacji odszkodowania

- prawidłowe przygotowanie poszkodowanego, sprawcy i świadków do wizji lokalnej przeprowadzanej przez towarzystwo ubezpieczeń

Kto wypełnia kwestionariusz?

Kwestionariusz jest wypełniany przez poszkodowanego i sprawcę oraz świadków wypadku w sposób indywidualny.

Swoiste przyzwyczajenia

Każde gospodarstwo rolne działa jak przedsiębiorstwo, które ma indywidualnie określoną historię, zasady działania, określone wzory zachowań podczas pracy i funkcjonuje w oparciu o własne przyzwyczajenia.

Mając na uwadze powyższy akapit, każdorazowo należy zwrócić uwagę oraz odpowiednio przygotować dokumentację o charakterze protokolarnym, aby w sposób szczegółowy było wyjaśnione to, jak dane gospodarstwo rolne, a raczej osoby w nim pracujące, egzystują podczas pracy.

Warto posłużyć się przykładem dla pełnego zobrazowania swoistych przyzwyczajeń panujących na danym gospodarstwie. Załóżmy, że w gospodarstwie

„x” podczas wjazdu tyłem ciągnika z przyczepą do garażu osoba, która asekuruje kierowcę jest nauczona, że w momencie, kiedy zestaw maszyn ma stanąć, unosi do góry ręce i krzyżuje je na znak literki iks. Natomiast w sąsiednim gospodarstwie ta sama czynność przez asekuratora jest oznajmiana poprzez głośne krzyknięcie

„stój”. Jeżeli wymienimy asekuratorów i zaprosimy ich do wykonywania tej samej czynności, ale na sąsiednim gospodarstwie, bez słownego doprecyzowania znaków ruchowo – głosowych między kierowcą a osobą, która asekuruje, to każdy z nich będzie działał w oparciu o własne swoiste przyzwyczajenia, co w ostateczności może doprowadzić do wypadku i powstania obowiązku odszkodowawczego.

Zasadnym jest, aby przy każdorazowym opisywaniu zdarzenia wypadkowego na gospodarstwie rolnym dopytywać o szczegóły, prosić o przedstawienie szczególnych i indywidualnych zachowań, aby w ten sposób zwrócić uwagę na wpływ swoistych przyzwyczajeń na powstanie szkody.

(25)

V

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY NA OSOBIE W ZWIĄZKU Z WINĄ W NADZORZE NAD ZWIERZĘTAMI

Polski system prawny przewiduje możliwość ubiegania się o wypłatę odszkodowania z polisy OC Rolników za szkody powstałe w związku z wina w nadzorze nad zwierzętami. Kwestie tę reguluje art. 431 KC.

Jak podkreśla się w doktrynie prawa, wypłata rekompensaty za szkody spowodowane przez zwierzęta może nastąpić gdy:

- zwierzę było kierowane bezpośrednio przez człowieka, jako przykład można tutaj wskazać zaprzęg konny,

- zwierzę było narzędziem w ręku człowieka,

- w sytuacjach gdy człowiek chowa lub posługuje się zwierzęciem, wówczas odpowiada za szkodę wyrządzoną przez to zwierzę, nawet w okolicznościach zabłąkania lub ucieczki zwierzęcia⁹.

Zgodnie z art. 431 KC jeżeli dojdzie do powstania szkody na zasadzie winy, osoba odpowiedzialna za zwierzę zobowiązana jest do naprawienia szkody¹⁰, czyli wypłaty odszkodowania. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na zasadę domniemania winy w nadzorze. Zgodnie z tą zasadą jeżeli zwierzę wyrządzi krzywdę człowiekowi, a krzywda ta wynika z popędu zwierzęcia czyli spontanicznego zachowania wówczas na podstawie art. 431 KC, poszkodowany może rościć o odszkodowanie¹¹. W życiu codziennym powstają też sytuacje, w których dochodzi do zdarzenia z udziałem zwierzęcia, a właścicielowi nie można przypisać winy. Powstaje wówczas odpowiedzialność za powstałą szkodę na zasadzie słuszności. Wtedy poszkodowany może żądać odszkodowania częściowego lub całkowitego z uwagi na stan majątkowy poszkodowanego i właściciela zwierzęcia. Odpowiedzialność taka uzasadniona jest względami współżycia społecznego czyli względami moralnymi¹².

10 Zob. https://lexplay.pl/artykul/Prawo-Umow/odpowiedzialnosc_za_zwierzeta.

12 Zob. https://lexplay.pl/artykul/Prawo-Umow/odpowiedzialnosc_za_zwierzeta.

(26)

Aby odpowiednio zobrazować stosowanie art. 431 KC, można odnieść się do wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim. Poszkodowany zaskarżył towarzystwo ubezpieczeniowe udzielające ochrony polisą OC Rolników za zdarzenie, w którym doznał urazu lewej stopy. Jak czytamy w wyroku sądu:

poszkodowany pomagał właścicielowi gospodarstwa i weterynarzowi w postawieniu klaczy na nogi z pozycji leżącej, gdzie w pewnym momencie po ustaniu zwierzęcia na przednich nogach w skutek osunięcia się klaczy na betonową posadzkę doszło do przygniecenia nogi i urazu. Z uzasadnienia wyroku wynika że odszkodowanie zostało przyznane poszkodowanemu a sąd oparł się na przesłance z art. 431 § 2 KC, który reguluje kwestię domniemania winy w nadzorze i ze względu na zasady współżycia społecznego oraz względy moralne przyznał częściowe świadczenie odszkodowawcze poszkodowanemu¹³.

Warto pochylić się w tym miejscu nad tematem odpowiedzialności faktycznego posiadacza zwierzęcia. Zgodnie z orzecznictwem odpowiedzialność ponosi osoba, która faktycznie zwierzęciem się posługuje – dzierżyciel, nawet w sytuacji, kiedy zwierzę jest prawną własnością innego podmiotu¹⁴.

Ku woli podsumowania niniejszego rozdziału należy pamiętać o tym, że dla zastosowania art. 431 KC i starania się o odszkodowanie z polisy OC Rolników zdarzenie musi powstać z udziałem zwierzęcia, które jest hodowane na gospodarstwie rolnym i wykorzystywane do różnych celów w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Zdarzenie musi powstać z winy właściciela zwierzęcia lub osoby odpowiedzialnej za to zwierzę. Jeśli jednak nie można wskazać winowajcy deliktu, to odszkodowanie może być wypłacone z uwagi na jego popęd czyli spontaniczne i niezależne od człowieka zachowanie – domniemanie zasady winy w nadzorze.

13 Zob. Wyrok z dnia 4 lipca 2013 roku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, Sygn. akt IC 1433/12.

14 Zob. M. Sobas, Cywilnoprawna Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta na gruncie art. 431 Kodeksu Cywilnego, Rocznik Administracji i Prawa nr XV(2), s. 156 – 157.

(27)

VI

ROLA PROTOKOŁU KRUS

W PROCESIE LIKWIDACJI SZKODY Z POLISY OC ROLNIKÓW

W OPARCIU O ZASADĘ WINY

Zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi, wypadek powstały na gospodarstwie rolnym, w którym poszkodowanym jest rolnik, lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym, jest zgłaszany do KRUSu. Wówczas pracownik tejże jednostki sporządza protokół, w którym opisuje okoliczności zdarzenia.

Dokument ten ma ogromne znaczenie przy likwidacji szkody z polisy OC Rolników, gdyż potwierdza okoliczności zdarzenia. Bardzo często w protokole z KRUSu są zawarte bardzo ogólnikowe informacje dotyczące zdarzenia.

Wówczas trzeba uzupełnić dokumentację za pomocą odpowiednich oświadczeń oraz szkiców sytuacyjnych lub zdjęć miejsca zdarzenia, pod weryfikację sprawy o odszkodowanie z polisy OC Rolników.

Przy weryfikacji omawianego dokumentu o charakterze protokolarnym, należy zwrócić uwagę i przeanalizować następujące punkty tego dokumentu.

Kolejno, należy zwrócić uwagę na poniżej omówione elementy protokołu:

- pkt B4. Okoliczności wypadku według osoby zgłaszającej zdarzenie – w tym punkcie są opisane okoliczności zdarzenia wskazane przez osobę poszkodowaną. Na ogół są one bardzo ogólnikowe i dają całościowy obraz przebiegu zdarzenia.

- pkt C1. Data, godzina. Miejsce wypadku – są to podstawowe informacje niezbędne do spisania dalszych dokumentów w sprawie.

- pkt C2. Okoliczności, przebieg wypadku – w tym punkcie znajduje się całe meritum zdarzenia. Można z niego wywnioskować, jak doszło do zdarzenia, czy pośrednio lub bezpośrednio ktoś był sprawcą zdarzenia, jakie były kolejne sekwencje wypadku oraz jaki może być związek przyczynowo – skutkowy między okolicznościami (zewnętrznymi i wewnętrznymi, podmiotowymi i przedmiotowymi) a powstaniem szkody. Dogłębna analiza tego punktu pozwoli na wysunięcie tezy, czy w zdarzeniu mogła brać udział druga osoba (nie musiała być ona fizycznie przy zdarzeniu, ale jej wcześniejsze działanie wywarło wpływ na powstanie szkody). Przy odpowiedniej analizie całego opisu, można stwierdzić

(28)

czy druga osoba mogła być sprawcą wypadku. Pomocne w tym zakresie są pytania celowe, które gruntownie analizują zdarzenie. Przy analizie owego opisu i stanu faktycznego trzeba mieć na uwadze metodologię pracy na gospodarstwie rolnym z uwzględnieniem zwyczajów i przyzwyczajeń przy wykonywaniu pracy na danym gospodarstwie. Należy podkreślić, że każde gospodarstwo rolne może cechować się innymi zwyczajami pracy, wynikającymi chociażby z tradycji gospodarstw rodzinnych przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

- pkt C3. Przyczyny wypadku - hasłowe stwierdzenie tego, co zaważyło na powstaniu szkody. Istotne z punktu widzenia ustalenia sprawstwa wypadku.

- pkt C9. Zalecenia prewencyjne dla poszkodowanego lub członków jego rodziny, albo przyczyna odstąpienia od zaleceń – z tego punktu w protokole można wywnioskować co sprawca zdarzenia zrobił nie tak i przez jakie zachowanie lub czynność powstała szkoda. Wynika to z zaleceń sporządzającego protokół, gdyż wskazuje jakich czynności lub praktyk nie stosować na przyszłość.

Bardzo często protokół z KRUSu jest traktowany jako bezwzględny wyznacznik opisu zdarzenia. Ja nie zgadzam się z takim stwierdzeniem, dlatego, że KRUS interesuje inny rodzaj informacji dotyczących zdarzenia, aniżeli jest potrzebny do zlikwidowania zdarzenia z polisy OC Rolników. Na przestrzeni kilku lat mojej pracy przy wypadkach na gospodarstwach rolnych miałem okazję uzupełniać – za pomocą odpowiednich oświadczeń – stan faktyczny, który został przedstawiony w protokole z KRUSu.

Poniższy opis zdarzenia z protokołu KRUSu z pkt C2 pozwoli w pełni zobrazować, wykonywaną analizę na potrzeby sporządzenia oświadczenia sprawcy oraz opisu zdarzenia poszkodowanego.

C2 Okoliczności i przebieg wypadku:

Rolnik przystąpił do porannego obrządku trzody chlewnej. W tym celu rolnik udał się do chlewni, aby zadać karmę trzodzie. Po nasypaniu paszy do wózka paszowego, rolnik przemieszczał się korytarzem komunikacyjnym, pchając przed sobą wózek. Następnie kolejno w koryta, rolnik wsypywał paszę i zalewał wodą za pomocą gumowego węża. Po zadaniu karmy zwierzętom, rolnik poruszał się korytarzem komunikacyjnym w kierunku paszarni, pchając przed sobą opróżniony wózek. W pewnym momencie rolnik poślizgnął się na resztkach karmy znajdującej się na posadzce korytarza, stracił równowagę, przewrócił się uderzając lewym łokciem o krawędź koryta paszowego.

W wyniku wypadku rolnik doznał urazu łokcia lewego.

W dniu wypadku rolnik miał założone buty gumowo – filcowe.

(29)

Zanim zostanie dokonana analiza tego zdarzenia, należy nadmienić, iż w pkt B4 rolnik wskazał, że świadkiem wypadku była jego mama oraz to, że wraz z synem pracowała przy obrządku świń.

Analiza zdarzenia.

Z powyższego opisu wynika, że jest to typowy nieszczęśliwy wypadek.

Dla prawidłowego udokumentowania zdarzenia i wykazania, że jest to wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej, należy zastosować pytania celowe.

Wiadomo, że podczas wykonywania pracy w chlewni były dwie osoby: rolnik oraz jego matka. Dla prawidłowego ocenienia sytuacji należy zadać pytania celowe do obu uczestników tych prac.

Są to następujące pytania:

1. Co robiła matka rolnika, gdy ten zadawał paszę?

Odp.: Była u kur dać im jeść.

2. Gdy rolnik skończył zadawać paszę, to czy od razy wrócił z wózkiem do paszarni?

Odp.: Nie. Spędziłem kilka chwil przy ostatnim kojcu i obserwowałem jak jedzą świnie. Te, które słabo jadły zaznaczałem kredą, aby później weterynarz dał im leki.

3. Co w tym czasie robiła mama?

Odp.: Została poproszona przeze mnie, aby posprzątać korytarz komunikacyjny – zamieść resztki paszy polanych wodą.

4. Czy mama skończyła zamiatanie przed Pana powrotem z wózkiem do paszarni?

Odp.: Tak. Krzyknęła mi, że skończyła.

5. Co zadziało się dalej?

Odp.: Gdy skończyłem obserwację miotu świń wziąłem wózek i zacząłem jechać w kierunku paszarni, nagle poślizgnąłem się i upadłem.

6. Dlaczego Pan upadł?

Odp. Bo mama nie posprzątała dość dokładnie i ominęła kawałek korytarza.

Mając na uwadze powyższe odpowiedzi i konfrontując je z opisem zdarzenia z protokołu KRUS, możemy wywnioskować, że zdarzenie to ma charakter odpowiedzialności cywilnej. W tym konkretnym przypadku to mama rolnika zawiniła, gdyż nie dokładnie posprzątała korytarz.

Po przeprowadzeniu takiej rozmowy z rolnikiem i jego mamą, należy tylko odpowiednio spisać oświadczenie sprawcy i opis zdarzenia, mając na uwadze protokół z KRUSu oraz pytania celowe. Patrząc teraz na to zdarzenie i opierając

(30)

się na logicznym myśleniu i związku przyczynowo – skutkowym, można śmiało przygotowywać wypadek pod zgłoszenie do towarzystwa ubezpieczeniowego.

Protokół KRUS też może dokumentować zdarzenie, które jest nieszczęśliwym wypadkiem i wówczas osobie poszkodowanej nie przysługuje odszkodowanie z polisy OC Rolników.

Poniżej jest przedstawiony opis z protokołu KRUS, który obrazuje nieszczęśliwy wypadek.

Domownik Rolnik Pan … 13 maja br. od rana przystąpił do przygotowania drewna opałowego. Gałęzie drzew przecinał na pilarce tarczowej ustawionej na podwórzu. W trakcie pracy przesuwał gałąź po stole, chcąc ją przeciąć. Nagle gałąź została podbita przez tarczę piły, Pan … uderzył lewą dłonią w tarczę piły, która poszarpała palce. Poszkodowany niezwłocznie zgłosił się do szpitala w …., gdzie amputowano części palców, zszyto rany, a następnie przewieziono do szpitala we …, gdzie nastawiono palce z użyciem wyciągu bezpośredniego i po opatrzeniu dłoni zwolniono poszkodowanego do domu.

C3 Przyczyny wypadku:

- podbicie gałęzi podczas ciecia przez tarczę pilarki, - nieuwaga, zbliżenie dłoni lewej do tarczy tnącej pilarki.

Analiza zdarzenia

Dokonując analizy tego wypadku, należy stwierdzić, że jest to zdarzenie przyjmujące znamiona nieszczęśliwego wypadku. Świadczą o tym poniższe przesłanki:

- poszkodowany wykonywał pracę sam, bez żadnej pomocy ze strony innych osób, - poszkodowany jest domownikiem – rolnikiem, w związku z tym jego doświadczenie życiowe powinno być na tyle bogate, że zdaje on sobie sprawę z tego jakie negatywne skutki może wywołać praca przy pilarce bez zachowania środków ostrożności,

- nawet jeżeli poszkodowany nie został poinstruowany o przepisach BHP przez właściciela gospodarstwa, to i tak jego doświadczenie w pracy na roli powinno dać mu wyobrażenie negatywnych skutków wypadku.

- poszkodowany zachowywał się nieuważnie podczas wykonywania pracy, dlatego doszło do wypadku.

(31)

Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki należy stwierdzić, że opisywany powyżej przykład ma znamiona nieszczęśliwego wypadku.

Trzecim rodzajem zapisków spotykanym w protokole KRUS, jest zobrazowany stan faktyczny, który ilustruje wypadek o charakterze odpowiedzialności cywilnej rolnika. Poniżej przedstawiam zdarzenie, które było zgłoszone do KRUSu i można je z pełną świadomością zakwalifikować do kanonu zdarzeń o charakterze OC.

Rolnik Pan… w dniu 30 czerwca rano wykonał obrządek bydła, następnie chciał z użyciem ciągnika nawieść bele słomy do obory na podściółkę. Około 11.00 szedł z obory do garażu po ciągnik. Wszedł do garażu i nagle poślizgnął się na posadzce, stracił równowagę i upadł na wywiniętą lewą nogę. Poczuł ból w podudziu. Z pomocą żony uszykował się i zgłosił do chirurga szpitala w … , gdzie uzyskał pomoc medyczną.

C3 Przyczyny wypadku:

- śliska posadzka, spowodowana plama oleju.

Dokonując analizy tego zdarzenia, trzeba wykorzystać pytania celowe, aby mieć pełen obraz zdarzenia.

Przy tym wypadku należy zadać następujące pytania celowe:

1. Kto i kiedy wymieniał olej w garażu?

Odp.: Syn, dzień wcześniej, w godzinach wieczornych.

2. Czy to Syn zapomniał posprzątać po pracy?

Odp.: Tak.

3. Czy gdy syn wrócił do domu, to z czasem bytowania z członkami rodziny przypomniało mu się o plamie oleju i poinformował o tym, aby uważać w garażu?

Odp.: Nie, Syn nikogo w związku z tym nie poinformował.

Mając odpowiedzi na powyższe pytania, można zgrabnie skonstruować oświadczenie sprawy, w którym syn przyznaje się do zawinienia. Samo spisanie oświadczenia sprawcy jest tylko i wyłącznie czynnością techniczną, mającą na celu przyznanie się formalne syna do winy i zobrazowanie wydarzenia.¹⁵

15 Wzór oświadczenia sprawcy do tego wypadku znajduje się w kolejnym rozdziale, w przykładzie oświadczenia nr 6.

(32)

W powyższych opisywanych przeze mnie przykładach analizuję tylko te punkty protokołu, które z mojej perspektywy są wystarczające do poprawnej analizy przedłożonej materii.

(33)

VII

OŚWIADCZENIE SPRAWCY

Najważniejszym, a zarazem najtrudniejszym dokumentem do sporządzenia jest oświadczenie sprawcy. Akt ten musi wskazywać expressis verbis kto i w jaki sposób spowodował wypadek.

Dokument ten jest bardzo ważny. Jego błędne skonstruowanie zaskutkuje niepodjęciem przez towarzystwo ubezpieczeniowe odpowiedzialności.

Oświadczenie sprawcy powinno w swej konstrukcji odpowiedzieć na następujące pytania:

1. Kto jest sprawcą wypadku?

2. Kiedy, gdzie i o której godzinie wydarzył się wypadek?

3. Jaka jest przyczyna wypadku?

4. Czy sprawca w sposób wyraźny przyjął odpowiedzialność za powstałe skutki zdarzenia?.

Oświadczenie sprawcy powinno również zawierać - opis zdarzenia z perspektywy sprawcy,

- oświadczenie o numerze polisy OC Rolników i nazwie towarzystwa ubezpieczeniowego, w którym rolnik wykupił polisę.

Obligatoryjnie oświadczenie musi być podpisane przez sprawcę wypadku. W tym miejscu warto podkreślić, że sprawy powypadkowe, gdzie nie było organów ścigania, a jedynie zostało sporządzone oświadczenie sprawcy, przedawniają się po 3 latach o daty zdarzenia. W sytuacji, kiedy sprawca zdarzenia został pociągnięty do odpowiedzialności z kodeksu karnego, wówczas mamy do czynienia z 20 letnim okresem przedawnienia.

Poniżej przedstawię kilka przykładowych oświadczeń sprawców wypadków, ze zdarzeń, które dokumentowałem. Pod każdym oświadczeniem znajdzie się również komentarz.

Oświadczenie nr 1

Ja niżej podpisany... legitymujący się dowodem osobistym ...., oświadczam, iż dnia 09.02.2013r. na terenie mojego gospodarstwa rolnego położonego ...

ciąłem drzewo piłą motorową i przez nieuwagę moją doszło do wypadku, w którym poszkodowanym został mój brat... .

Oświadczam, iż w dniu wypadku ciąłem drzewo piłą motorową. W pewnym momencie przez nieuwagę straciłem równowagę. Włączona piła motorowa