Cutter, Zdzisław Józef
Gen. Bryg. Józef Ignacy Kordian-Zamorski - komendant Główny Policji Państwowej w latach 1935-1939
"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 19, 2006, s.
[153]-159
Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma
Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
Gen. bryg. Józef Ignacy Kordian-Zamorski - Komendant
GłównyPolicji
Państwowejw latach 1935-1939
Znany pisarz i publicysta Ksawery Pruszyński w 1941 roku na kattach swojej książki
"Księga ponurych niepowodzeń"l pisał, że Kto rzqdził Polskq i wszystkim w Polsce? Czy to przemysłowcy z Eodzi, jak czasem sqdzono, albo ziemianie z Nieświeża, jak tłumaczyli
inni, rzqdzili w ostatnich czasach wszystkim w Polsce? Nigdy: - rzqdzili wojskow{l·.
To stwierdzenie Pruszyńskiego, zbyt może jednostronne i wypowiedziane z pewną przesadą, znajduje, niestety potwierdzenie w rzeczywistości. Zamach wojskowy, do- konany w maju 1926 roku przez marszałka Józefa Piłsudskiego i oddane mu oddziały, zapoczątkował supremację, czynników wojskowych w politycznym życiu wewnętrz
nym II Rzeczypospolitej. Dominacja ta przejawiała się szczególnie poprzez szeroko
rozwinięty proces obsadzania kluczowych stanowisk w cywilnym aparacie państwo
wym przez generałów i oficerów, oddelegowanych bezpośrednio z armii3. Do grona wojskowych, którzy znaleźli się w państwowym aparacie cywilnym należał gen. bryg.
Józef Kordian-Zamorski pełniący obowiązki Komendanta Głównego Policji Państwowej
w latach 1935-1939.
Wśród biografii znaczących uczestników życia politycznego połowy lat trzydziestych w Polsce osoba generała Kordiana-Zamorskiego nie spotkała się, jak dotąd, z zainte- resowaniem historyków4. Niniejszy szkic nie rości sobie pretensji do wyczerpującej
biografii generała, a jedynie ma na celu ukazanie jego żołnierskiej drogi do stanowiska
państwowego.
Urodził się 1 kwietnia 1890 r. w majątku Karkówka (dziś zwanym Rzepiennikiem Biskupim) pod Gorlicami, w województwie krakowskim. Był synem Arnolda Sas Za- morskiego i Wiktorii z domu Serafin5• Rodzina Zamorskich należała do znanych rodzin polskich w tym regionie. Lata dziecinne spędził nasz generał w Karkówce, a następnie
w Poluchowie powiat Przemyślany. W 1896 roku rodzina Zamorskich przeprowadziła się
do Lwowa. Tam też młody Józef uczęszczał do szkoły powszechnej im. Św. Antoniego, a potem do 4-klasowego gimnazjum nr VI. W 1902 roku umarł ojciec gimnazjalisty, a to
spowodowało przerwanie nauki. Przez ponad rok praktykował w zakładzie ślusarskim,
aby w ten sposób pomóc matce znajdującej się w ciężkiej sytuacji materialnej i chorej na gruźlicę siostrze. Po dość krótkiej przerwie dalej kontynuował naukę w gimnazjum.
Ukończył je w gronie najlepszych absolwentów z równoczesnym otrzymaniem dy- plomu malarstwa dekoracyjnego w szkole przemysłowej we Lwowie, do której także uczęszczał6.
Maturę Zamorski złożył w seminarium nauczycielskim w 1910 roku i wyjechał do Krakowa, gdzie zdał egzamin konkursowy do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Był bardzo pilnym studentem kursu malarstwa u profesora Józefa Mehoffera i kursu grafiki u profesora Jana Pankiewicza7. Latem 1914 roku, jako student zwyczajny uzyskał
154 Zdzisław Cutter
absolutorium z oceną celującą. Kształcenie w dziedzinie malarstwa w krakowskiej Aka- demii Sztuk Pięknych na podstawie wykazanej w czasie studiów umiejętności w sztuce i złożonych egzaminach ukończył z wynikiem celującym dopiero w 1924 roku8.
Bardzo wcześnie Kordian-Zamorski włączył się w dzieło odzyskania niepodległości
przez Polskę i dalszej dla niej pracy już w czasach pokojowych. Jeszcze w seminarium nauczycielskim 5 grudnia 1908 r. wstąpił w szeregi Związku Walki Czynnej I Związku
Strzeleckiego. Z dokumentów archiwalnych dotyczących tego okresu wynika, iż prze-
szedł Obywatel Zamorski wszystkie arkana pracy konspiracyjno-wojskowej. Był kursan- tem w Szkole Oficerskiej, pełnił funkcję komendanta sekcji, plutonu i kompanii9. Ten okres w biografii generała tak podaje C. Żeleński: Nie sq też umundurowani. Kordian Zamorski studiujqcy malarstwo u Mehoffera w Akademii Sztuk Pięknych zjawia się ubra- ny w swój artystyczny strój - w pelerynę i w kapeluszu z czarnym rondem, w czarnym fontaziu (. . .) wreszcie ustanowiono mundur błękitnoszary (. . .) włożyli wszyscy nowe uniformy (. . .) "Ryś" - Trojanowski jako jedyny ze złotymi patkami na kołnierzu. Jako
zastępca Wicz miał czerwone patki, a niebieskie nosili komendanci niższych kursów - obywatel Śmigły i obywatel "Ignac", czyli KordianIO. Pierwszy stopień oficerski otrzymał Zamorski 18 lutego 1912 r., a z dniem 1 marca 1913 r. objął stanowisko Komendanta
Szkoły Oficerskiej Związku Strzeleckiego w KrakowielI.
W momencie wybuchu pierwszej wojny światowej Zamorski został zmobilizowany do 13 pułku piechoty armii austro-węgierskiej. Został jednak - jak sam podaje - wyrekla- mowany przez Józefa Piłsudskiego i 13 marca 1914 r. zasilił szeregi Legionów Polskichl2. Ten okres w karierze oficerskiej i dowódczej Kordiana-Zamorskiego ściśle związany
jest z I Brygadą Legionów. Do 28 września 1914 r., kiedy to został awansowany na
stopień porucznika, dowodzi 6 kompanią. Następnie, do końca grudnia tegoż roku jest instruktorem balistyki i strzelań w Szkole Podchorążych w Jabłonkowie13.W październi
ku 1915 roku pełni obowiązki dowódcy 1 kompanii batalionu zapasowego I Brygady Legionów, potem natomiast funkcję oficera ordynansowego dowództwa tejże brygady.
W tym okresie widzimy Zamorskiego m.in. na stanowisku: dowódcy 2 batalionu 5
pułku piechoty i oficera sztabowego brygady. Przez prawie dwa lata - od 10 sierpnia 1916 r. do 18 października 1918 r. (do lipca 1917 r.) - pełnił obowiązki adiutanta 1
pułku piechoty I Brygady Legionówl4.
W okresie Wielkiej Wojny i walki narodu polskiego o niepodległość porucznik Kor- dian-Zamorski dał się poznać jako dobry organizator, szczególnie 'zaś wielki patriota.
Za odmowę przysięgi w lipcu 1917 r. na wierność Niemcom i Austro-Węgrom, jako jeden z pierwszych przeniesiony został do służby w Polskim Korpusie Przysposobienia z przydziałem do 11 pułku piechoty krajowej. Ze względu na odniesione rany, powodu-
jące inwalidztwo wojskowe, został z niej zwolniony i jako cywil rozpoczął działalność
w Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie. Z charakterystyki znajdującej się w mate-
riałach źródłowych wyłania się sylwetka komendanta krakowskiego okręgi POW, który
kierował całokształtem pracy organizacyjnej. Mobilizował i formował pododdziały i od-
działy bojowe, zajmował się wyposażeniem materiałowo-technicznym oraz szkoleniem.
Prowadził równocześnie ożywioną i na wielką skalę akcję propagandowo-agitacyjną wśród rodaków pełniących służbę w wojskowych formacjach austro-węgierskich na terenie krakowskiego okręgu POW. Pod jego kierownictwem zakonspirowane grupy
I l
akcje sabotażowo-dywersyjne na tyłach oddziałów austro-węgierskich
oraz gromadziły mundurowy ekwipunek żołnierski, broń i amunicję. Tak wytężona
i żmudna praca organizacyjna porucznika Kordiana-Zamorskiego uwidoczniła się szcze- gólnie w momencie listopadowego powstania 1918 roku, kiedy to krakowski okręg
POW oprócz akcji rozbrajania wojsk zaborczych, musiał jako pierwszy zorganizować
i wyekwipować polskie jednostki regularne do walki z Ukraińcami o Lwówl;.
Najpiękniejszą jednak kartę w swojej biografii zapisał Kordian-Zamorski w niepod-
ległej Polsce. l listopada 1918 r. rozpoczął służbę w Wojsku Polski i 10 listopada tegoż
roku został, już na froncie polsko-ukraińskim mianowany do stopnia kapitana. Dowodził
wówczas 2 batalionem w 5 pułku piechoty. Ten batalion zasłynął szczególnie w bitwie pod Glinno-Nawarją, gdzie przeprowadził działania ofensywne na korzyść własną pod silnym ogniem ukraińskich karabinów maszynowych i artylerii l6.
Wielkie zasługi położone w dziedzinie dowodzenie formacjami liniowymi, odwaga i bohaterstwo na polu walki zostały bardzo szybko zauważone przez przełożonych.
17 grudnia 1918 r. major Kordian-Zamorski - dowódca batalionu zapasowego 32 pułku
piechoty, zostaje zakwalifikowany na studia do Wyższej Szkoły Wojennej. Za bardzo do- bre wyniki w nauce, dyplom oficera Sztabu Generalnego otrzymał Zamorski 6 września
1921 r.17 W międzyczasie wziął udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1919-1920 r. Przeszedł w niej szereg ogniw dowodzenia, był m.in.: kwatel1TIistrzem 2 armii gen. dyw. Antoniego Listowskiego, szefem Oddziału I Polskiej Ekspozytury Wojskowej przy rządzie ukraińskim
Semena Petlury. Podpułkownikiem Zamorski został 11 czerwca 1920 r., a w sierpniu po- wierzono mu zadanie w zakresie organizacji ochotniczych oddziałów Obrony Warszawy.
Automatycznie stał się ich dowódcą 18. Pełnił także obowiązki szefa wydziału i zastępcy
szefa Oddziału I Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego w czasie odwrotu armii bol- szewickich spod Warszawy. W czasie bitwy nad Niemnem i "buntu" gen. dyw. Lucjana Żeligowskiego szefował Oddziałowi II Kwatery Naczelnego Wodzal9.
Zakończenie działań wojennych zastało ppłk Kordiana-Zamorskiego na stanowisku szefa sztabu Grupy Operacyjnej "Bieniakonie" , które sprawował do 9 czerwca 1922 r.20 Od tej chwili rozpoczyna się w pełnym tego słowa znaczeniu pokojowa praca ppłk
dypl. Józefa Kordiana-Zamorskiego dla dobra WP i Ojczyzny.
W maju otrzymał Zamorski stopień pułkownika ze starszeństwem od 1 lipca 1923 r.
oraz stanowisko szefa sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu nr III w Grodnie. Z tego okresu
według zapisek Mariana Romeyki wyłania się osoba płk dypl. Ignacego Kordiana-Zamor- skiego, surowego, lecz sprawiedliwego przełożonegdl. 19 kwietnia 1924 r. przeniesiono naszego bohatera na stanowisko dowódcy 76 pułku piechoty, też w Grodnie. Wspomniany
już Romeyko tak charakteryzuje ówczesnego dowódcę pułku. Przypominam sobie fakt z 1925 roku, kiedy pułkownik Kordian-Zamorski, dowódca 76 pułku Piechoty w Grodnie,
złożył ministrowi spraw wojskowych nieco demonstracyjny n/port, zaczynając niezbyt
przyjętym w wojsku zwrotem: "Panie Ministrze". Przedstawił swoją sytuację materialną, uniemożliwiającą mu zbliżenie się do korpusu oficerskiego, a co za tym idzie wychowanie oficerów i prosił o udzielenie mu kilkumiesięcznego urlopu, by mógł" wykonywać swój zawód cywilny (był absolwentem Akademii Sztuk Pięknych Krakowie) i zarobić nieco grosiwa, po czym powrócić do pułku. Gdy zapoznałem się wówczas z treścią tego raportu,
dostrzegłem w nim wyraz prawdziwej troski dowódcy pułku o podwładnycb22 .
156 Zdzisław Cutter
Przez pewien czas Kordian-Zamorski pełnił obowiązki dowódcy 29 Dywizji Piechoty, aby w listopadzie 1925 roku przejść do służby na stanowisku I oficera sztabu Inspektora Armii w Wilnie gen. dyw. Wacława Fary23.
Od 5 czerwca 1926 r. dalsza kariera wojskowa, a następnie i polityczna Kordiana- -Zamorskiego związana została z Ministerstwem Spraw Wojskowych i Wewnętrznych
oraz stolicą kraju Warszawą. Do 24 stycznia 1935 r. pełnił następujące funkcje: do 21 czerwca 1927 r. był szefem Departamentu Piechoty; do 15 grudnia 1929 r. szef Oddziału
I Sztabu Generalnego; od 1 lutego 1932 r. zastępca szefa Sztabu Głównego. W między
czasie awansował na stopień generała brygady (11 listopad 1930 r.) ze starszeństwem
od 1 stycznia 1931 r.24
25 stycznia 1935 r. powierzono gen. bryg. Józefowi Ignacemu Kordianowi-Zamor- skiemu stanowisko Komendanta Głównego Policji Państwowej. Okoliczności przyjęcia
tego stanowiska ówczesny zastępca szefa Sztabu Głównego motywował następująco.
W ciqgu b.r. (1934 roku - Z.c.) byłem kilkakrotnie werbowany przez Pana Premiera
Kozłowskiego do służby w administracji cywilnej, przyczem Pan Premier oświadczył, że
Pan Marszałek 0ózef Piłsudski - Z.c.) oddał mnie do jego dyspozycji. Panu Premierowi
oświadczyłem wobec tego, że czekam rozkazu. Rozkaz ten nie wyszedł, widocznie było
to jakie:,' nieporozumienie. Dnia 20 października b.r. zawiadomił mnie generał Gqsio- rowski, że minister Ko!>'ciałkowski chce ze mnq mówić na temat mego przejścia do służby
w M.5. Wewn. na stanowisko Komendanta Policji Państwowej. Zameldowałem Panu
Generałowi, że wszelkie na ten temat rozmowy z ministrem Kościałkowski uzależniam
od uprzedniej decyzji Pana Marszałka Piłsudskiego, czy zechce mnie zatrzymać i użyć
nadal warmii, czy też każe mi wyjść z armii do dyspozycji M.S. Wewn. W późniejszej roz- mowie z p. Kościałkowskim powiedziałem mu to samo, podkreślajqc, że tylko otrzymujqc rozkaz Pana Marszałka mógłbym pójść na to stanowisko i prosiłem go by w ewentualnej na ten temat rozmowie z P. Marszałkiem podkreślał to w pierwszym rzędzie. Czy i w jakiej formie pan minister Kościałkowski o decyzję Pana Marszałka prosił nie wiem?
Wiem tylko, że dn. 21 b.m. otrzymałem od niego telefoniczne zawiadomienie, że Pan
Marszałek zdecydował moje odejście do policji. Wiadomość tq przyjqłem z żalem. Przy-
znaję się do tego, bo ostatecznie byłbym złym żołnierzem gdybym po 25 latach służby wychodził z szeregów wojska bez żalu? Przywykłem jednak przez cały czas służby mojej warmii słuchać rozkazów P. Marszałkaj nie istnieje w żadnych dokumentach żadna moja prośba o zmianę przydziału, czy funkcji wyznaczonej mi Pana Marszałka wolq,
zastosuję się, więc posłusznie i do tego rozkazu1-5 •
W okresie komendantury Kordian-Zamorski realizował zamierzenia organizacyjno- -szkoleniowe mające na celu podniesienie wyszkolenia policji. Za jego kadencji polska Policja Państwowa utrzymywała dość liczne kontakty z policją państw ościennych, głównie
policja estońską i łotewską. Komendant Zamorski na czele polskiej delegacji odbył szereg wizyt również we Włoszech i Francji. Natomiast pierwszą podróż zagraniczną odbył latem 1935 roku do hitlerowskich Niemiec, gdzie zapoznał się z organizacją i metodami pracy policji nierrueckiej26. Rewizyta zaś delegaci niemieckiej na czele z Heinrichem Himmlerem - jak podaje Jan Szembek - nastąpiła na początku stycznia 1939 roku27.
W dziedzinie strukturalno-organizacyjnej generał Kordian-Zamorski postulował po-
łączenie policji mundurowej i śledczej w jedną całość, bowiem jej podzielenie mogłoby
przynieść nieodwracalne skutki. W całej działalności organizacyjnej poświęcił temu zagadnieniu wiele miejsca. Tym sposobem chciał doprowadzić do wzrostu efektyw-
ności w zwalczaniu przestępczości i pełnej integralności korpusów osobowych policji
państwowej. Dalsze jego działania miały polegać na stworzeniu nowoczesnej, jak na owe czasy i sprawnie działającej instytucji prawa wewnętrznego.
Po wypadkach majowych 1926 roku, w resorcie spraw wewnętrznych panowało
przekonanie o dążeniu policji do uniezależnienia się od reszty administracji państwowej
i samorządowej. Uzewnętrzniły się one jeszcze bardziej, gdy szefem tej instytucji został
Kordian-Zamorski. Jako jej zwierzchnik nie zgadzał się z poglądami swoich podkomend- nych, iż policja pod jego kierownictwem zmierza do samodzielności i uniknąć chce za
wszelką cenę cywilnej kontroli28•
W czasie sprawowania funkcji publicznej generał Kordian-Zamorski zajmował kry- tyczne stanowisko wobec poczynań ówczesnego aparatu polityczno-państwowego.
Marian Romeyko bardzo wyraźnie stwierdził, że w późniejszym okresie generał Zamorski
umiał spojrzeć bardzo krytycznym okiem na posunięcia majowe-9 . Natomiast Marian Kukiel podkreślił, iż Zamorski to człowiek zasad, surowej prawo~'ci, wróg dokonanych
niegodziwo~'ci, rozżarty na ludzi, którzy Brześciem, Berezq i prywatnym łotrostwem
splamili mundur legionowjO .
Bardzo ciężko przeżył generał Kordian-Zamorski wybuch wojny oraz zmagania żoł
nierza polskiego z agresorem niemieckim i radzieckim. W pierwszych dniach września
1939 roku próbował zorganizować wspólnie z oddziałami wojskowymi oczyszczanie dróg z cofającej się pod naporem niemieckim na wschód ludności cywilnej. Zmuszony jednak do opuszczenia kraju ojczystego wraz z innymi funkcjonariuszami państwowymi przekroczył granicę, gdzie natychmiast został internowany w obozie Baile Herculane w Rumunii. Po ucieczce z obozu, jesienią 1940 roku znalazł się na terenie Palestyny.
Wstąpił tam do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich i objął stanowisko komen- danta Ośrodka Zapasowego31. Dalsze losy generała Kordiana-Zamorskiego związane były
z oddziałami polskimi na Bliskim i Środkowym Wschodzie, aż do zakończenia działań wojennych. Po wojnie został przeniesiony w stan spoczynku i osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Tak jak większość generałów polskich na emigracji musiał podjąć pracę za-
robkową w charakterze konserwatora dzieł sztuki. 11 listopada 1966 r. otrzymał swoją ostatnią nominację oficerską, awans do stopnia generała dywizji. Zmarł w Londynie 19 grudnia 1983 r. w wieku 93 lat32•
Miał generał Kordian-Zamorski ustabilizowane życie plywatne. Ożeniony był z Le-
okadią Korpusową z domu Kamieńska. W tym małżeństwie na świat przyszło dwóch
chłopców: Jacek urodzony 19 lutego 1923 r. i Rafał urodzony 23 grudnia 1928 r.
Gen. bryg. Józef Ignacy Kordian-Zamorski za wybitne zasługi dla Wojska Polskiego i II Rzeczypospolitej wyróżniony został licznymi odznaczeniami polskimi i zagranicz- nymi. Posiadał m.in.: Order Virtuti Militari V Klasy, Krzyż Walecznych (czterokrotnie) czy Order Gwiazdy Rumunii III K!asy33.
158 Zdzisław Cutter
Przypisy:
1 K. Pruszyński, Księga ponurych niepowodzeń (Na marginesie książki gen. Mieczysława
Norwid-Neugebauera, Kampania wrześniowa 1939 r. w Polsce). 100 mil od prawdy. (Na marginesie książki płk. Romana Umiastowskiego, 12 mil od War:szauy, 30 mil do Paryża),
Londyn 1941, dalej Pruszyński, Księga ..
Tamże, s. 12-13.
3 P. Stawecki, Następcy Komendanta. Wojsko a polityka wewnętrzna Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1926-1939, Warszawa 1969, s. 5-7, dalej Stawecki, Polityka ...
4 W dotychczasowej literaturze historycznej, publicystyce i memuarach osobie generała po-
święcono zaledwie śladowe wzmianki, m.in.: W. Bartosz, Gen. dyw.józejKordian-Zamor:ski
(1890-1983), "Polska Zbrojna" 1994, nr 9, s. 4, dalej Bartosz, Gen. dyw ... ; M. Gajewski, józef Ignacy Kordian-Zamorski (01 IV 1890-19 X111983J, Białystok 1997, dalej Gajewski, józef .. ; W. Mroczkowski, T. Sierocki, "Zapiski" generała józefa Kordiana-Zamorskiego,
"Najnowsze Dzieje Polski" 1963, t. VI, s. 191-192, dalej Mroczkowski, Sierocki, "Zapiski" ... ;
T. Kryska-Karski, S. Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991, s. 67 P. Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994, s. 362-363, dalej Stawecki, Słownik ...
5 Centralne Archiwum Wojskowe (CAW) , Akta personalne (AP) 66697 gen. bryg. Józefa Kordiana-Zamorskiego, Kwestionariusz, s. 4, dalej Kwestionariusz ...
6 C. Leżeński, Kwatera 139. Opowieść o marszałku Rydz-Śmigłym, Lublin 1989, s. 27, dalej
Leżeński, Opowieść ...
7 Tamże ... , s. 39-40.
8 Kwestionariusz ... , s. 4. Natomiast niektórzy biografowie Zamorskiego np. Stawecki, Ge-
nerałowie ... , jako datę ukończenia przez niego ASP podają rok 1918.
9 CAW, AP50, Zeszyt ewidencyjny generała Zamorskiego-Kordiana Józefa, s. 3, dalej Ze- szyt ...
10 Leżeński, Kwatera ... , s. 40-41.
11 R. Tomaszewski, Odbudowa polskiego szkolnictwa wojskowego 1908-1923, Warszawa 1995, s. 39, dalej Tomaszewski, Odbudowa ...
n Kwestionariusz ... , s. 5.
13 Tomaszewski, Odbudowa ... , s. 63-64.
14 Gajewski, józef .. , s. 56; Zeszyt ... , s. 3-4.
I; CAW, AP183, Charakterystyka gen. bryg. Zamorskiego-Kordiana Józefa, jak zastępcy szefa Sztabu Głównego, s. 2-3, dalej Charakterystyka ... ; Gajewski, józef .. , s. 57.
16 CAW, KW139/460, Wniosek o odznaczenie ppłk dyp!. Józefa Kordiana-Zamorskiego Krzy-
żem Walecznych 29 XII 1921 r.
17 P. Stawecki, Oficerowie dyplomowani wojska II Rzeczypospolitej, Wrocław 1997, s. 56, 73.
18 Gajewski, józef .. , s. 58.
19 Zeszyt ... , s. 4.
20 L. Żeligowski, Zapomniane prawdy, Londyn 1943, s. 89-90.
21 M. Romeyko, Przed i po maju, Warszawa 1967, s. 278, dalej Romeyko, Przed. ..
22 Tamże, s. 199.
23 Z. Cutter, Inspekcjonowanie i szkolenie wyższej kadry dowódczej przez Generalny Inspek- torat Sił Zbrojnych WOjSkCI Polskiego w latach 1926-1939, Warszawa WAP 1989 (Rozprawa doktorska), s. 308-309.
21 Gajewski, józef .. , s. 59; Zeszyt ... , s. 4-5.
CAW, AP193, List gen. bryg. Józefa Kordiana-Zamorskiego do gen. bryg. Janusza Gasio- rowskiego.
26 Mroczkowski, Sierocki, Zapiski .. , s. 191.
27 Gajewski, józef .. , s. 59.
28 Tamże, s. 60.
29 Romeyko, Przed. .. , s. 199-200.
30 J. Rawicz, Diabeł przegrany, Warszawa 1976, s. 263-264.
31 Bartosz, Gen. dyw ... , s. 4.
32 Kryska-Karski, Generałowie ... , s. 67.
33 Szerzej o tym zob.: Gajewski, józef .. , s. 61; Zeszyt. ., s. 7-8.
