F R I D E R I C I H 0 F F M A N N 1
M E D I C I N ^ E ^ 2
RATIONALIS
S Y S T v M A T I C / K
ΊΟ Μ 1 g V A K T l ,
Q V O
SPECIALIS M O R B O R V M
P A T H O L O G I A , ET H V IC SV P E R ST R V C T A SO LID A
T H E R A P I A C V M M EDEN DI M ETH OD O
CAVTELIS CLINICIS, ET M ORBORVM
EN A R R A TIO N IBVS A D I V N C T A E P I C R I S I , E X H I B E N T V R
P A R S & V 1 N T A
D O C T R IN A M M O RBO RVM AC VITIORVM EXTERNAS POTISSIMVM
PARTES AFFLIGENTIVM
PH lSPICVA E T D E M O N ST R A T IV A M E TH OD O
____ TRADENS.
C V M P R I V I L E G I I S . H M J E M A G D E B V R G I CjE M D C C X X X I X .
Proflat IN O F F I C I N A R E N G E R I A N A .
P R M F A T I O .
! exhibeo iam Tibi, B.L,ofta- ium medicinse fyftematica: to
num , in quo vitiorum exter- lam corporis fuperficiem ad- iigentium rationalem patho- ogiam, iolidamque huic fuper- ftru&am therapiam ex genuinis principiis medi- co-chirurgicis perCpicue traditam inuenies. Nam mihi cum prudendoribus omnis aeui medicis ra
ta (emper ac firma fuit fententia , nobiliiTimam eamque vetuftiffimam artis falutaris partem, quas chirurgica nominatur & faluberrima externis hu
mani corporis languoribus medendi praecepta tradit, medico cum laude res fuas peragenti icitu
X 2 efle
P R A E F A T I O .
efle fumme neceflariam, fine cuius Potitia nemi
nem puto vel fatis occurrere, vel ritemederi o- mnibus morbis poife. Equidem non \^noro ,
& oJim fuifle, & adhuc efle ex medicis p l u n m o s ,
qui, artem illam, quae manu ianat, remec/iorum- que externorum pro vario fcopo applicationem docet, ad diiciplinam medicam dire&e pertine
re negant; at vero cerre non intelligunt, to
tum n o m i n e m tum cjuoad internas, tum etiam externas partes medicinx obied:um efle, ramque mirabilem has ipfas intercedere harmoniam, vt vitium, quod extrinfecus confpicitur, ex interio
ribus fepiifime oboriatur , partiumque externa
rum laefio e contrario internas facile vitiole adfi- ciat. Accedit, quod vitia, quae externis\nfefta partibus manualem operam exigunt, pJerumque etiam interioribus communia iint, vt fere in in
flammationibus, tumoribus, apoflematibus, icir- rhis, exulcerationibus, humorumque extrauaia- tionibus videre licet, quibus certe non iola interno
rum medela, fed maxime etiam prudenti exter
norum ope fuccurrere expedit; quae tamen pro diuerfa corporum natura, pro caufarum morbi, aliarumque circumflandarum differentia mirum in modum variat, maximamque prudentiam re-
P R JE F A T l O,
quirit. Vnde facis elucet, nec medicinam a chi
rurgia, n e c faniorem chirurgiam a medicina, prin
cipiis anato/nico - phyiicis & mechanicis fundata tuto po/]e ieiungi. Quae quum ita fint, re&iili- m e ac/modumque praeclare iudicarunt veteres, qui ex familia Aefculapii ortos arte medica imbu
endos primo omnium chirurgiae praecepta do
cuerunt, ipfique in fuis ite te. medica monumen
tis fummum ftatuerunt pretium, ^5 eque vero folum antiqui/limis temporibus, fed noilra et- iam xtatc a prudentioribus magno prae ceteris ho
nore afficiuntur illi medici 5 qui paulio accura
tiori anatomes fcientia inftru<5ti, rem medicam apte cum chirurgia coniunguntj licet pauci iint, qui eg,teg\3e\\uicarti addifcendas tempus operam-
que nauenr.
Et quam immenfum falutis difpendium in vniuerfum genus humanum redundaret, nifi me
dicus chirurgicae artis probe gnarus, rerumque in ea obuiarum peritus eiTet ? Etenim, quum in noftris potiflimum regionibus plurimi eorum, qui chirurgiam de inftituto tradlant, omnemque eideminduftriam impendunt,perniciofos commit
tant errores, maxime fane de ialute rerum publica
rum feruanda defperandum eft, nifi prudens me-
):( 3 dicus
P R O F A T I Ο. __________
dicus hancce craifam chirurgorum itvCcitiaai con*
filio adiuuare, & multa damna modeftiori ad
monitione prsecauere fatagat. Accedk, quod pertinaciores partium externarum laeiiones diffi
cilem, vel nullam plane recipiant fanationcm, nifi conuenienti interno remediorum vfu perite fuc- curratur; cuius tamen chirurgi plerumque ignari aegrum non modo mVw\ iuuant, fed etiam in ma
ius periculum fepitfime prxcipkmt. Id quod o- mnino exinde c/eriuandum ede arbitror, quia chi
rurgiae fcientia vtplurimum vulgari, empirica Sc minus rationali methodo tradatur, minimeque penfi habetur, an illam exercens ex anatomesftu- dio partium externarum, vt oflium, mulculcrnm, neruorum, tendinum, membranarum, glandu
larum , & vaforum ftru&uram, fitum & conne- xionem didicerit» an do&rinam de fanguinis cir
culo , de viribus, de robore partium, de nutritio- ne &c. calleat, nec ne: quum tamen haec omnia (citu neceifaria fint, plurimumque inieruiant, vt quis de externis kfionibus remediorumque tam vfu quam noxa eo melius ferre iudicium poiftt.
Summa igitur gratia habenda eft PotentiiTimo Prufliae Regi, Domino meo longe clementiflimo, qui non modo boni publici promouendi caufa,
P R ^ F A T I O .
fed etiam tuenda? militum valetudinis gratia col
legium anatomicum chirurgico - medicum mul
tis firtntibuj conftituit, eidemque ProfeiTores in re medica & chirurgica peritiilimos praspofuit, vt arcis chirurgicae ftudioios in rebus anatomicis
& rationali morbos tam externos, quam inter
nos fanandi methodo, quantum ad chirurgi of
ficium fpe&ant, omni &%£ntia inftruant atque exetceant. Neque minorem metatur laudem eximius Gallicae nationis ardor, quo illa inftigata non modo omnem mouet lapidem, nuilisque par
cit fumtibus in chirurgia plenius perficienda, eius- que cultoribus erudiendis, verum etiam minime veretur, limatiora medicorum extraneorum feri- pta in. veinacu\am conuertere, vt inde chirurgix
dediti Caniora hauriam principia*
Hinc ego non fine infigni animi voluptate comperi, Lutetiae Parifiorum & feriptis meis tale ftatui pretium, vt digna haberentur» quae in ver
naculam a clariffimo D. D. BRVYHIE1UO tra- duda impenfis meritiifimi bibliopola; BRIASSON publici iuris fierent, omnibusque Jatinae. linguas jgnaris vtilitatem adferrent. Vidi iam primum medicina fyftematicae tomum gallice redditum
& accurate impreilum; & forte etiam reliquas par*
P R i E F A T i O .
partes fequuntur, maxime quum W fuum pro*
poiitum ipie mihi au&or per litteras xadicauerit.
Sed vt redeamus, qu o digredi fumus, quem
libet fane abunde conuftum ipero , quam weces- faria quamque proficua fit medicinae cum chi
rurgia coniunaio, ita quidem, vt nec medicum fine chirurgia, neque c h i r u r g u m fine (olidiori
bus medicinae principiis medentis munerente fun
gi poiftt. ldeogue in prxfenti hoc o&auo t o mo res maxime ad chirurgiam pertinentes ratio
nali methodo exponere] amboraui, ea Cpe fore, vt rei medicas dediti diligenti huius operis Ie&ione &
vfu fru&um percipiant non poenitendum, quam ego toto pe£torevoueo, opto, & apprecor*
C O N SP E CT V S C A P IT V M . C A P . I· de fcorbuto eiusque vera indole.
* II. de fphacelo a caufa potiflimum interna eiusque curatione.
III. de purpura praefertim chronica lcorbuti lobole.
IV . de lue venerea. .
V . de puftulofis & prurigino/is varii generis afte&i-
bus cutis. . .
VI. de omnis generis vlceribus tam benignis quam malignis, praefertim cancrofis.
VII.de circum fpe&a vlcerum fiftuloforum curatione.
CAFVT l
C A P V T r .
DE
SCORBVTO ElVSQVE
VERA INDOLE.
THESES PATHOLOGICAE.
§. I.
nomen tam late noftris tem- Scorbuti no.
i patet adeoque familiare eft, minit falfa iis fere chronica paflio , fi qua acceptio.
>uritas iungitur, fcorbutica ad- r ; hinc nihil in praxi medica unius, nihil vfitatius, quam vc a, arthritis, difpnoea, paralyfis, as, colica, atrophia, rheuma- tifmus, purpura aliaeque 'plures huius generis adfe&iones in
ter fcorbuticas numerentur. Quid? quod mos adeo inualu- it , vt hodie medici imperitiores, fi quando ex certis fignis neque morbum nec caufam eius rite poliunt cognofcere, fta-
('Hoffm.Sy^TAv,p.s .) A tim
Corbuti poribu;
vt quan ipfi im{
pelletu eft fole cachexi eryfipel
i C a p , I . De fcurluto eius que x,tra \nd0lt.
tim fcorbutum praetendant, & pro caufa fcoxkuticam acrimo
niam accufent. Deinceps non raro accidit, adfe&us qui
dam faepe plane fingularis, cui portentofa ipaftko-conuulii- va iunguntur fymptomata, in artis exercitio occurnt; & tum vfu receptum eft , vt illam vel ad fafcinum , vel ad malum fcorbuticum reiiciant. Horum fententia? plane aduerfantur alii noftro tempore non adeo incelebres medici, qui hunc morbum, quem fcorbutum nominamus , vel plane negant, vel tantum pro exacerbatione mali hypochondriaci & hyfte- rici venditant; qua in re ta m e n , ex infra dicendis,elucefcer, admodum falluntur.
§. II.
ϋ ‘finit™ Scorbutus proprie fic ditius eft magna fun&ionum vni- elit, verfi C0rp0ris /a?fio a fumma fanguinis & fuccorum vitalium dyfcrafia& corruptione,ob ingens d iztx nerisque vitium, pro- ficifcens, locis maritimis & feptentrionalibus vt & militibus in caftris viuentibus admodum familiaris, curationis valde difficilis.
$. III.
Sis»w effeti' Hicadfe&us,qui grauibus admodumquevariisfymptoma- tialia, tibus eft ftipatus 5 in partibus prxcipue externis fuam manife-
■ ftat indolem : nam ii imminet, laifitudo fpontanea totum corpus occupat, & crurum pedumque grauitas cum mouendi impotentia fubfequitur. Deinde color faciei a naturali ru
bedine recedit, ichor cum fanguine mixtus ex gingiuis fluit, quarum carnem relaxat & ad dentium vsque radices confu- m it,vc illorum vtrobique fiat vacillatio: in cruribus porro emergunt macula?, diuerfe figurae, magnitudinis ac co lo ris, qua? faepius in vlcera mali moris definunt: increfcente malo dolores lancinantes, vagi vel fixi cum mouendi quadam im
potentia vel conuulfiua ftriftura, artus inuadere folent.
IV .
Vettrtbus Veteribus etiam hunc morbum non plane fuiiTe inco- platie ttonin· gnjcum, haud obfcure ex h i p p o c r a t e elucet, qui lib. de inter- cognitus fuit n -ts aciffftibus <5. 3^ noftrum .adfe&um fub fplenis morbo
C ap. I . D e fco rlmo eius que vera indole♦ 3 d e f c r i b i t , q u o l a b o r a n t e s h«ec p a t i d i c u n t u r : venter inflatur, pofiea fplen intumefeit & durus eft, & dolores acuti in fplenem incidunt, color faciei mutatur & fit niger, pallidus, malicorii fpeciem referen s, gingiu<e male olent, a dent itu s dijcedunt &
ex tUriis vlcera erumpunt, velut pufiula nocturna, membra in jup tr attenuantur & flercus non jecedtt. I d e m p l i n i v s in btfior. nat. lib. XXV\ cap, 3. p e r b e l l e c o n f i r m a t , p e r h i b e n s : quod in Germani Ccefitris exercitu citra Rhenum & vitiofi &
medicati fontis aqua potu vi malefica confpurcatee duo nouiexi· trint morbi, quorum alttr putridum oris male olentis vitium, quod ςομοικκκψ adpeUabayix,' 9uo intra biennium omnes dentes decidebant, alter q u i neruos crurum ad eo obl<edebat, vt com
pagines in genubus dijfolutretttur & crura vellicaret. , quod0b td σχίλοτΰρξην a crurtbus adpellarunt.
§. V.
V t vero eo clarius peculiaris huius morbi genius inno- Completa tefcat, confultum nobis vifum cft3 integram huius luis hifto- morbihifto*
riam cum omnibus grauibus fymptomatibus pratexere , ita cumfym*
quidem, vt iuxta fingulas partes, quas dirus hic morbus oc- nawatT' cupare grauitevque adaigere io le t, prOgredientes, dc ab- qUit pe r™k domine initium dicendi faciamus. D e ventriculi quidem runt grauitate & dolore non adeo frequenter aegri conquerun- 0 inabdomi*
tur, aliquando tamen naufea, vomitu & cardialgia adHci- nt*
untur. Appetitus in quibusdam valde eft deie&us, in aliis p m er naturam au6lus. Contrarium autem valet dc fiti, fiqui- dem appetitus humidi fere nullus e ft: rudus frequenter e- mergunt acid i, amari, nidorofi & foetidi cum impetu faepe erumpentes : in ventriculo & inteftinis rugitus & murmura frequentius fentiuntur: aluus eft multis valde laxa, aliis con
tra valde adftri&a, ita, vt fasces nimis arida? vixpoifint ε πική; in quibusdam podex quafi introrfum trahitur, vt nihil commode , vel tantum cum molimine maximo immitti poffit.
Praeterea in abdomine valde notabiles funt dolores, qui vo
cantur colici, longe tamen aliter, quam vulgares comparati:
funt enim lancinantes, acutiifimi, intolerabiles fere, vt pa-
A a rum
4 Cap. I. Ό ί Jcorbuto eiusqut vera indoli»
rum abiit, quin manum fibi adfe&i inferant; & ab iis dolo
ribus hic morbus etiam ©cftarbotf nominatur. Ncque tunc adeft, vt in aliis doloribus, tumor ventris a fotibus- diftenti, fed introrfum potius rapitur vmbilicus , vt pugna manus in cauitatem imponi poifit, diuque durat nec mcdicamcntis vel fomentis facile cedit, idque tandem peculiare h ab et,\t fre
quenter in paralyfin definat.
§. VI.
Iam progredimur ad e a , qua» in pedore praeter natur*
ordinem fe offerunt, inter quae o c c u r r it aegra fpirandi facul
tas, quae frequentius oritur ve\ exacerbatur fub nimio corpo
ris motu. H anc perfaepe comitatur anxiatas, quam fub dia
phragmate, in medio hypochondriorum fpado, vbi cartila
go enCiformis Citum habet, xgri percipiunt, & quae ipfos non nifi eredos refpirare finit. Facilis autem ex hoc adfedu lapfus eft ad hydropem, fubfequente prius crurum & dein ab
dominis tumore , prae fer tim ii vehementiora eaque draftica purgantia fuerint adhibita. Praeter refpirandi difficultatem in thorace dolor lateris nunc finiftri nunc dextri, modo ver
ius dorfum , modo verfus ftemum & ipfo in fterno percipi
tur, qui tamen non debet confundi cum pleuritide vera, vbi dolor eft continuus & punftorius cum febre, tuiTi continua &
fputo colorato ·, quod minus obferuatur in pleuritide fcorbu- tica, vbi dolor quidem eft acuti/Timus, non vero continuus, fed per interualla rediens: neque adeft febris neque fitis, nec difficilis extra dolorem fpiratio vrget. Praeter haec pulfus paruusSc inaequalis, plane contrarius eft illi, qui in verapleu- ritide occurrit-. tuffis aliquando nulla vel non adeo moleila eft, fique adefl, non tam vitio thoracis, quam potius a ma
teria in glandulas faucium deftillante euenit. Redte itaque hoc malum pleuritis fpuria fcorbutica adpellari poteft,faci- leque a vero pleuritidis morbo diftinguitur, quod diutius quam ille inhaeret. Deinceps palpitatio co rd is non infre
quens fcorbuticis malum eft. Accedunt q uo q u e faepius pe
doris angufti» & animi defe&iones, quas aegri, dum a le&o
Gap. I. D e fw btno eiusque vera indole. f furgere conantur, pra?ter omnem fere externam caufam pa
tiuntur: in eo tamen haec mentis deliquia ab aliis videntur recedere, q u o d pulfus fub ipfis maior fortiorque obferuetur, qui in aliis conrra pardis & interceptis micat i&ibus. Prae
terea in thorace, quia oefophagus ibi fitus eft , aliud adhuc fymptoma incidit: conqueruntur enim frequenter a?gri fcor- b u tic i, totam gulam eorum eiTe obitru0l:am,& haerere ibi ali
quid indar pali, quod remoraretur, quo minus folida vel li
quida adfumta poffent tranfeendere, vt inde, fi quidquam de- glutiendum fit, in fuffoemonis^ verfarentur periculo.
Miffo thorace progredimur nunc ad co\lum , fauces ,3) i»capite, ipfumque cap ut, vbi iterum varia occurrunt fymptomata, & col^° & fau·
primo quidem Caliuatio, qua? valde frequens fcorbuticorum ' (ymptoma eft. Dein gingiux in hoc malo valde laboranr, qua? inter initia funt tumida; & vel leuiter contreftata? fan- guinem fundunt ferofum : fepe etiam caro ibi luxurians co- piofe excrefcit, cui tandem foetor accedit moleftiijimus. Sub gingiuis ita male adfe&is dentes in fuis alueolis vacillare in
cipiunt, ita rtonnunquam, vt eximi poifint. Dolor quoque dentium frequens adeft, & ille quidem praeter manifeftam caufam; in eo tamen ab alia differt odontalgia, quod fubito recedat facileque recurrat. Capitis dolores Caepe adfunt im
manes, vtplurimum vagi, raro fixi, qui fuas circa vefperam potiifimum habent periodos, fed oborto no&u fudore defi- nunt. Vertigo quoque & icotomia: aliquando eueniunt, fom- nolentia per interualla incidit: cum contra alii vigiliis tor
quentur & per plures feptimanas vigilantes non debilitantur, vti febricitantibus accidit. Solet etiam aliquando grauis tri- ftitia, aliquando plane delirium fine caufa accedere, in eo vero a ceteris deliriis differre, vt plane inordinate & p m e r iuftas caufas inuadat.
§ . VIII.
Fa<5to nunc tranfitu ad partes externas, conuulfiones, 4) in parti- dolores, ac fpaCmos in iis obuenientes confideramus. Con- buttxternit.
A 3 vul-
6 Cap. I. De fcorbuto eiiuqne vera indole.
vulfiones funt frequentes ad poplitem , aliquando etiam ta
los trahunt, & h in c inde immanes fiunt contractiones, quae etiam non raro in articulis permanent. In Germania infe
riori dicunt, bie $rubel 5?cflncfi)eii, quem adfeftum egregie defcripfit g r e g o r i v sh o r s t i v s. Frequenter etiam contingunt paralyfes, prafertim in cruribus, poft graues inteftinorum fpasmos ; vbi ftupor prcecedens imminentis mali initium eft:
differunt vero ab ordinaria paralyfi, quae fenfim fit & diu du
rat , omnemque motum tollit; fcorbutica vero fubito acce
dit , fubitoque recedit s motum adhuc ex parte relinquens, praefertim fi in led o ad&ieti fe contineant. Porro ingens ' laffitudo om nes artus citra manifeftam caufam occupat: con
queruntur etiam fcorbutici nonnulli de dolore vermiculari, quem ita exprimunt, aid tverm ft>ad ie^enDi^ed barinnen ttare, aliquando obtufus tenfmus dolor ipfas oifium medullas oc
cupat, qui ofteocopus adpcllari folet. A lii atroci/fimos ex
periuntur dolores pungentes, lancinantes, non fecus ac fi pars ab altera diuelleretur. Vagi plerumque funt hi dolores
& nunc ex alia parte in aliam fe transferunt, fed mox iterum derelinquunt; vnde etiam arthritidis vagae nomen habent : aliquando fisum locum videntur figere in pedore, vbi pieu- ritidis metus.
§. IX.
Prxfcrtim In cruribus potiffimum dolores oboriuntur, circa talos in cruribur. etiam & plantas pedum : aliquando in digitorum extremis, in coxendice, genu, dorfo, lumbis & nucna, & differunt in eo ab arthritide vera, quia non circa articulos tantum, fed etiam in carne circa membranas vagantur.! Prxterea obfer- vantur copiofi fudores, inprimis no&u molefti & confumcn- tes, (dicunt fcef fc|jWin&<!nbe@cl;ari>ocf) fanguinis quoque pro- fufiones aliquando ex naribus contingunt & difficulter fiftun- tur. Macula praeter ha?c oriuntur, quae nunc maiores, nunc minores, clilicum morfibus fimiles, praecipue rubicundae, deinde purpureae & fubliuidae, tandem nigrae euadunt. Ma
iores interdum integram tibiam implent, late le extendentes,
Cap. I. D e fcorbuto tiiuque vira indole. 7 frequenter q u o q u e in cruribus , collo & pedore apparent, euanefeunt autem modo, modo iterum erumpunt. Aliquan
do etiam tumores & tubercula in corporis partibus oboriun
tur, pedes cedematofus tumor occupat, fiunt quoque exulce
ration es h ac ratione : primo pars admodum d olet, deinde abfcedit cuticula, non aliter, ac fi feruente aqua pars eilet fuperfufa, profluit ferum & tunc intenfifiime pars d o let; fed vix vnguam verum pus ibi notatur, alias etiam vlcera pro
funda obferuantur Cicca, quss nullam pus vel faniem fundunt
& facile in gangraenam abevovx. Gangraena* etiapi frequen
tes funt fcorbuticis, potiinimim in pc&um digitis, quae in eo ab aliis differunt, quod fine caufa manifefta & inftammatione inuadant lenteque ferpant & tarde iugulent. Haec praecipua ac potiffima funt fcorbuti figna & hoc morbo adBidorum fymptomata, quae quidem non in omnibus fimiliter & omnia obferuantur, fed in nonnullis horum adfunt plura iri aliis pauciora, in aliis maiora & iterum in aliis mitiora, longius vel breuius tempus durantia,
§. X·
Poftquam igitur integrara & completam affedus noftri Caufa fior- hiftoriam cum omnibus fere & fingulis, quae complicari fo- buti proxima lent, fymptomatibus recenfuimus, 'proximum nunc" eft, vt cmfift****
paulo exquifitius difpiciamus, a quibus caufis tam proxima, vitali-' quam remotioribus, tanquam a fonte, atrox hic morbus cum um corrupti- prauis fuis effe&ibus proueniat atque promanet; idque ma- one..
xime hanc ob rationem, quia tam prasferuationis quam cura
tionis momentum, veris morbi caufis cognitis, vnice inniti
tur. Nos vero diri iftius morbi continentem & proximam caufam in fumma fuccorum vitalium impuritate, viraeque &
fanitati infenliffima corruptione, iam fupra in definitione re- pofuimus; attamen cum minus adhuc determinatum fit, in quonam labes illa potiffimum confiftat, vel quomodo oria
tur , prauamque indolem fuam exferat, operae erit pretium, vt hoc ipfum accuratiori difquifitione eruamus.
8 Cap. I. De fcorbuto eiusqttt vera indole.
$. XI.
Qu'modogc· Re&am corporis noftri valetudinem, ftue fun&ionum neretur. eiUs tam naturalium quam vitalium & animalium integrita
tem a laudabili humorum vitalium, fanguinis, fucci lympha
tici, nutritii & neruorum fluidi temperie, mixtione ac crafi eorumque libero & aequabili in omnes corporis partes influxu
& circuitu dependere, res in phyliologicis certa t i l & extra omnem dubitationem pofita. Verum enim vero, quum de
bita temperies ac puritas in eo maxime coniiftat, vt partes fubtilioreset& mobiliores, aqueae «therea?, elafticae, blande fulphurea?, cumgelatinofis & tenuioribus mucidis debita pro
portione inter Ce mixtie& vnic£ fint j craifiores vero,glutinofi- ores & terreftrcs variique generis falinai, tartareae, alcalino- fulphurex Rue biliofe&fuperfluae aq uofx & pingues per con- fere funt perfpirabilis cutis, hepar, renes, inteftina, tunicas glandulofa? faucium, naii & bronchiorum, rite eliminentur;
mdicatu eft facillimum, tum fluidorum vitalium impuritatem, fiue Graecorum loquendi idiomate, cacochymiam oriri, quan
do particula’ terreftres, tenaces , fulphureae atque Calinae in corpore intus retentae prx dulcibus ac temperatis prardomi- nium obtinent. Hoc loco aurem fcire expedit, impuram in hoc morbo fanguinis dyfcrafiam non femper vnius eiusdem- que effe generis, fed pro diuerfa excrementitiarum particula
rum indole permultum differre Sc varia quoque inducere fymptomata. In quibusdam enim fubie<Stis fluida materia valde viicida fixa terreftris falina acida, in aliis biliofa falino alcalino fulphurea fcatet ac dominatur; hinc etiam au6lo- res fcorbutum vel a cauffa frigida vel a calida deriuare fo- lent: nos tertiam adhuc fpeciem addimus, quae a fluidorum vappefcente & in putridam corruptionem vergente difpoii- tione deriuanda eit, & hsec vtique peioris indolis ac natur*
reperitur.
grua, aprouida natura conftituta colatoria & emundoria, vt
§. XII.
Putrida corruptio & vappidus humorum flatus vel eo ipfo
C AP. I. 'Defm buto eius q u i vera indole.
ipfo fatis eu in citu r, quia fcorbutus per contagium fep e pro- /entia in pagatur, & adte&iones om nes, qua: con tagio inficiunt, pu- fcorbuto e*
tridas exhalationes pro caufa & fundamento agnofcunt, quae vincitur.
altius penetrando, infiar ieminii feu ferm enti humores iam difp ofuos, prxfertim pingues inquinant & in fuam conuertunt naturam. Vnde non mirum erfe d e b et, quod a folo foetore cadauerum, fcorbuto exftin&orum ortum huius mali ann ota
verit s e n n e rtv s cup. 1. <& il/. de /curiato, & fonticas exhala
tionum fcorbuticarum noxas graphice depinxerit casparvs HOFFMANNVS de febribus cop. LVII.1 Si q u is , inquit, ftatim a imrbo exflinflus fu e r it , nihil periculi Jubefl, fed pvftquam pu
tredo tadaueris fuccedere folet, procul bine abtj)'e debent Jodoles, nifi eadem velint labe contaminari. E t quid multa ? ingens ii/a, qux f-pome oritur lailitudo, artuum languor ac im po tentia, magna virium ad iyporhyrmam vsque proftratio, pul
tes arteriarum debiles ac la n g u id i, peffimi fudoris & vrinae foetores, & wm facilis tamque promta partium extremarum fine pragreffa externa caufa, fphacelatio, fatis clare ac mani- feile fummam fanguinis, & fucci nutritii corruptelam pate
faciunt.
§. XIII.
Verum enim v e r o , ad genuinam fymptomatum Ccorbu- Caujjamedi- ticis inhaerentium caufam explicandam , non deprauata folum ataconfiftit planeque aliena humorum indoles fufficit, fed aliud adhuc m o- in fluidi a fo.
mentum, videlicet deftru&a elementi fluidi cum folid o in fan - lido fecejjio·
guine unio requiritur, quam ex pluribus cum fcorbuto coniun- ne.
£tis phaenomenis non obfcure licet co llig ere. M axim e vero o - mnium hanc fluidi a folido, eoq u e grauiori dem en to fepara- tionem inter alia fatis docere p oliun t fluxiones fanguinis a- quofi, quK per nares, gingiuas & aluum contingere folent;
neque minus, quod in partibus extrem is, vt facie, labiis ac cruribus, vaforum ofcula nonnunquam fe aperiant, & fangui- neum laticem fundant. His demum accedunt faliuationes, vrina? & fudores co p io fi, fcorbuticis frequentiifimi , qui ni
m iam feri a fangUine crailiori feceffionem fimiliter abunde
(Hoffm, Syfl. 7. iK PtJ^ B decla-
io Cap. I. D t fcorluto etusqut vera indole.
declarant; cum contra dolores vagi ac inconftantes ex vna in alteram partem tranfeuntes, infignem feri impuri tenuita
tem & fubtilem acrimoniam produnt. Siquidem tenuis & a- cris humor ex vafculis fepofitus, a parte ad partem facillime ac celeriter transfertur, quod quidem praecipue in arthritide vaga fcorbutica euenire deprehendimus; quo etiam praecor
diorum anguftiae, fpafmodicse orificiorum ventriculi & dia
phragmatis conftridiones, dolores inteftinorum lancinantes,
& fimiles in pedore fasuientes, qui pleurkidis fpuriae nomine veniunt, ac denique pruritus Sc exulcerationes iure debent referri. Lentorem denique & craffitiem humoris fcorbutici, ex tumoribus, doloribus fixis, artuum laflitudine, hdvrore, ftupore animaduertere lic e t: & abhinc etiam palpitationes cordis, fyncopes, carus & lethargus, pulfus debilis & par
vus, triftitia, melancholia, polypofa? concretiones, maiori
bus pulmonum & cordis vafis inhaerentes, adfe&iones paraly- tica?, tumor Sc incrementum fubitum corporis, hepatis & lie
nis magnitudo, vt & tubercula in variis partibus &c« funt de- riuanda.
§. X IV .
Ouod proba- Praeterea deftru&am folidi cum fluido vnionem inti- t,tr' mam, quae ad circuitum per minima vafa & vifcera fumme neceifaria eft, fanguis per venam incifam emiflus, qui vt plu
rimum grumofus, niger, grauis ac crafius e ft, fupcrnatante infimul copiofa aqua, mali odoris & faporis, ad fenfum de- monilrat. Vidimus non raro, e pedibus fanguinem in aquam immiffum breui tempore in fibrofa concrementa compactum, in aliis in patina colle&um non ita multo poft crailo tena- ciifimoque glufine fuiiTe obduftum. In quibusdam vero loco fanguinis craifi, valde tenue, coccinei coloris & acris faporis ferum, nulla craffiore nigra fubftantia in fundo vafis reli&a*
effluxiffe, non fine admiratione confpeximus.
Cap. I. D efcctiuto eiusguc vera indole, n Hium vifcera in noftro morbo fine adfe&a, & quse prsecipua mali fedes fit habenda. Verum enim vero, quum hac de re audores in diuer/as abeant fententias, expendendum vide
tur, quse ex his veritati magis congruant, qua? minus. Vete
res q uidem , inter quos H i p p o c r a t e s agmen ducit, lienem maxime, vtpote fucci melancholici & atrabilarii fedem accu- fabant; fed accuratiori recentiorum per anatomen inquifitio- ne coniiat , non tam in liene, quam potius in hepate fedem huius mali eife conftituendam. Ita s e n n e r t v s hb. 111. mtd, pratt. Sed. II, cap. 2. in c o m e t e fcorbuto exftin d i aperto, omentum fere totum putridum &. c o m i u m 5 in liene vero n ih il, quod tantum ad fenfum culpari pomiffet, deprehendit.
fo k e s tv s lib. X X . ohfcru, fchol, 1. in quodam H o lJandias Praefide magis hepar, quam lienem adfedum fuifle, diligenter 'anno- tauit. Sic e dam revsnervs excercit IV, de fiorbujo, viri cuius
dam hepar corruptum, callofum & ad depurationem fangui- nis ineptum vidit, iienem vero magnitudine & colore cum hepate fano certantem. Imo h o r s t i v s Tr. dt Jcorbuto Sefl, 11 jf. 8. fcorbuticum quendam vidiife commemorat, cui ie- cur totum interius atque exterius fcirrhofum erat, nec quic- quam vaforum vel fanguinis exhibebat; lien vero triplo ma
io r, quam fecundum naturam efle fo let, optimeque faaus confpiciebatur^ parenchyma iecoris colore fatrubeo, nec non fubftantia carnofa referens. Et w i l l i s i v spoft plurium fcor- buticorum cadauerum diiTedionem multoties obferuauit:
hepar aut cyftidem felleam fuifle in culpa. Inuenit enim in nonnullis hepar prorfus exfangue & inftar vberis vaccini ex- fuccums in aliis vrficam biliariam prorfus vacuam & inanem, in aliis lapidibus obfitam, in aliis amurca maxime amarefeen- te repletam, lienem vero optime validum ac ianum.
§· xvi.
Si noftram hac de re fententiam interponere licet, non Sed omnia dubitamus adfererc, omnia vifcera & emundor i a , quas flui* f ere vi/cera dorum depuratiom inferuiunt, labe quadam ac vitio eife ad- 15. c1Vup^j.n' fe d a , dura a Untiori ianguinis progieflu, minima eorum va- rialtJaJunt'
i i CaP. I . ' Defcorhuto e iufq ut vera indole.
Ventriculus eiusqut di"e~
Jtio<
CaufA non naturales«
fcula ac meatus perfacile nimium infarciuntur} a vifcida a- murca obftruuntur, & demum plane indurantur. Speciatim vero vniuerfale illud ac folenne vniuerii corpotis emun&o- rium, cutis, per quod tenues excrememini fucci exhalant, non fine ratione maximam pati labem videtur: neque vifce- ra in abdomine fita fanguinea, ad quae vena porta? pertingit, vt hepar, lien , mefenterium, omentum &c. ab omni labe &
culpa funt immunia, eo quod hepar partibus impuris, falfis, fulphureis & in alcalinam naturam vergentibus, fecernendis dicatum eft j lien vero ad intimam ftmdi cum folido mixtio
nem praecipuum c o n fe r t momentum: quare harum omnium partium Yaefio inprimis in fcorbuto attendenda eft. Ceterum probe notari velim, obieruationibus anatomico prafticisnon penicus e/fe in noftro adfedu fidendum, quia, rariflime fcor- butici demortui, fed quando iam in hydropem, atrophiam, he&icam, morbum nigrum, vel fphacelum internum delapfi funt, cultro anatomico fubiiciuntur.
§. XVII.
Quod vero nofter adfe&us tam diuturnus ac contumax fit, vt appropriatis etiam & efficacibus praefidiis valde reftftat, id mea quidem fententia inde dcducendum e f t, quod dige- iiionis & chylificationis officina, fub qua ventriculum cum inteftinis intelligimus, non rede fe habeat, fed valde Iasia fit. Sicuti enim a fucci menftrui, laliualis, gaitrici & pan- creatici temperie leniterque fpirituofa indole, & fufficienti influxu, intima alimentorum diiTolutio & fucci b o n i, fubdulcis, cbylofi, praeparatio & extra&io vnice pendet; ita dum per impuritatem fanguinis vitiati menftruales illi fucci a temperata indole plane deflc&unt, non nifi crudum, vifeidum
& acidum chylum producunt, qui ad fanguinem accedens e- ius intemperiem ac impuritatem magis adhuc intendit, au
get , prauoque fomento fuftentar.
§. XVIII.
Hadenus mali fcorbutici eiusque fymptomatum , con
tinentem & proximam caufam veramque fedem, & quomodo vires
vires vbique diffundar, pcrfpexirnus; proximum nunc eft, vt, vnde caute hae morbi interna; fuam nancifcantur originem, in- ueftigemus: idqueoptime fieri confido, quando adcaufas iitas e x t e r n a s 5n o n naturales a medicis appellatas,quibus quotidiead vitam opus habemus,animum mentemque aduertamus. Ita pri
mo omnium nos docet experientia, fcorbuticum malum quam maxime certis regionibus & popujis, prafertim feptentriona- libus & maritimis, vt Cym briis, Norwegis, Seelandis, Fri- fiis, Ditmarfis, Belgis, Suecis &c. effe proprium ac valde fami- liare. Cuius rei caufa in cax.\\oUco ifto, feu vniuerfali fluido aUritvi.
aereo-asthereo eft querenda, quod exhalationibus impuris, tium.
putridis, fallis, nimiumque aqueis refertum, VvCuaelaftica
& expantiua, a qua vigor, tonus & robur folidorum, eorum
que vis motrix fyftaltica dependet, multum priuatur. Qua·
propter etiam in aliis climatibus, ad meridiem vergenti
bus, loca lacuftr/a, vliginofa, humilia, vbi facile inundatio
nes & aquarum, delapfum non habentium ftagnationes, item nebulas frequenter contingunt,ad progignendum eundem mor
bum funt aptiffima i certe non aliam ob caufam, quam quod aer, multis exhalationibus humidisque vaporibus repletus, fibras motrices valde relaxando, humorum circuitum cum naturalibus fe& excretionibus valde retardet atque imminuat.
$. XIX .
Sicut vero fecundum h i p p o c r a t i s effatum lib. de Jlatu z) ingtJU biis non ab aere folum, fed ab ingeftis etiam morbi proue- praua.
niunt; ita experientia edo&i cognofcimus, vi&um inprimis durum & falfum, qui ex carnibus taurinis, porcinis & anno- fiorum animantium comparioribus, multoque fale conditis
& fumo induratis, neque minus ex pifeibus, praferrim ma
ritimis exGccatis & falitis conftat, variisque gentibus mari &
feptentrioni proximis, familiaris eft, ad noftrum morbum plurimum conferre momenti. Quo etiam legumina craffio- ris textura;, in locis prcfertim humidioribus & vligmofis progerminata, panis groffior, durus, & exfecali, tempore pluuio c o lle a o , confe&us, item qui fitum contraxit, iure
B 3 debent
Cap. I. fcorbuto eiusque vera indole. i j
14 C a p , I . D e f c e r b u to e it is q u tv ir a jt id o U ,
2) Otium
4) Tempe- ramentum, fexu t, tS vi' ta gtnuf.
5) Excretio·
ntrfupprtf·
debent referri. Εκ potulentis aquar crudae ^ durae, graues, falfje & ftagnantes, ad quotidianum potum vCurpata?, vel fi cereuifxae ex iftis codia:, lupulo non bene condit^ s vei acj . dae & faeculenta: redditas fuerunt, noftro m alo ingenerando plurimum velificantur, Haec omnia tamen longe maiori funt nocumento, fi vita iners, defes omnisque fere Jaboris &
exercitationis expers coniungitur, Sic enim -vitalis fluido
rum circuitus & abhinc pendentes fe-&excretiones valde re
tardantur, fanguinique craffities & fpiffmido inducitur.
Porro animadvemtrais, corpora fpongioii & laxioris ha*
bitus, temperamenti fangumeo phlegmatici, quae exilitate
■ ac copia vaforum multaque pinguedine praedita funt, prae fic- cioribus macilcntis, ftri&ioris complexionis, quae vafa ma
ioris diametri habent, fcorbutica? corruptioni effe obnoxia;
hanc potiffimum ob cauifam, quod in illis tardior & lentior humorum circuitus, impeditiorque excretionum fit fuccefius &
fucci pingues aquofi quam promte, miasmate quodam ac.ce- dente, in putredmofam abeant corruptionem.Praeterea & illud obferuamus, quod feminae prae viris, vrbani praerufticis,erudi»
ti prae plebeiis, qui laboribus fatigati pravos humores in cor
pore accumulatos pejr tranfpirationem expellunt, ad luem hanc magis lint difpofiti.
Maxime vero omnium ad corrumpendam fanguinis maffam, motusque oeconomiae corporis noftri peruertendos,
& excretiones, quae percutim, aluum & vrinam fiunt, fup*
primendas, confuetae fanguinis euacuationes, in feminis per menfes, in viris per haemorrhoides imminutas, magnam in noftro adfeftu obtinent potentiam. Huc quoque pertinent mulieres fteriles cum illis, quibus menftrua fponte propter aetatem fubfiftunt, & omnes*, qui confuetas fanguinis miifio«
n es, fiue fcarificando, fiue venam incidendo, olim fufcep- tas, penitus omittunt: iiquidem inde humores in corpore valde cumulati, libere per omnia vafa circulari nequeunt,
Cap. I. ©i fcorhiito eius que vera indote. i f fcdh in c inde itagnanses, impuritatem contrahunt i vn defco r- buti origo. Q u in tum vero fuppreflae fanguinis excrctrcnes, -» ετ nimU ad fcorbutum conferunt, tnntum e contrario nimia?, quae per n ares, v te ru m , fom orrhoides & in puerperis per Iochia co n tingunt , (anguinei laticis profuiiones, tcflibus probatiffinnis s a l o m o n e / !o erti } e v g a le n o & w il li s i o , ad genefin noitri m ali contribuunt. N im ia enim fanguinis ia itu ra, perinde ac nimia eius abundantia, humorum itagnationi & corruptioni anfam prxbet largiffm am .
§.
Ratione aetatis v el maxime huic morbo obnoxii funt λ /ttaj fenesi quippe m orbi ipiis fam iliares, multum cum fcorbuto conuenientiae alu n t, ideo quod ex impura, falina & vifcida fanguinis & humorum crafi fuam mutuantur originem . N e - que hoc diiudiestu eft difficile: fiquidem fub inualefeente aetate, minima vafa, per quae poti/fimum fordium inutilium excretiones fiu n t, partes n u triuntur, & lym pha quoque cum fanguine intime m ifcetur, arefeere, co a r & a r i& angu- ftari incipiunt; vnde fuo perfungi munere nequeunt, totaque fanguinis maffa fucceflu temporis impura redditur.
§. X X IIL
Infuper ad claflem caufarum remotarum maxime ea, 7) Gravet qua’ vires labefaftant & motus vitales fe-& excretorios m i- animi adfe- nuunt, referri debent. Sunt autem praefertim hoc in nume- ff«*·
ro graues an im i, per anxiam curam , triftitiam & moerorem diuturnum , in d u t o perturbationes. Sic e v g a l e n v s t v . de fcorbuto p. 3. olf, XV, conftanter pracdicere aufus e ft, eos fa
cile omnes, quos cum cralfiori v i& u s ratione diuturniormoe- ro r exercuit, ad fcorbuticum m alum efle procliues. C u i ad- fentitur w illis iv s , qui n on n u llos, fortuito tim ore percultos, fco rb uticos euafiffe obferuauir. Magnam enim haec animi pathem ata obtinent potentiam in folidorum tob ore infrin
g e n d o , & fanguinis circuitu, qui inde pen det, rem orando;
vnde hum ores tardius circu m aiti, fpiifi, ad traiiciendum mi
nim a
g) Mnrut coryorii n i·
tniut.
9; Morbi yr&gretfi.
nima vafcula inepti & tandem impuri euadunt; vnde fa c illi
mus ad fcorbutum tranfitus.
§. XXIV.
Vti vero nimium otium, quod fupra demotvftrauimus:
ita etiam ii exceffus in motu committitur, vt vel nimis vio
lenter inftituatur, vel diutius iufto continuetur, damno efie folet. Tali enim ratione, puriifima ac fubtiliffima fucci fan- guinei, nutritii & neruoii pars diifipatur & exhauritur, vt fa
cilius poftea humores alienam & corruptam indolem, prx- fertim acceflu contagii, induere poflint. Reprobandus vero quam maxime e ft, intempeftiuus & intenfior corporis a paftu m o tu s, quo videlicet fuccus chylofus, nondum fatis refte di- gcftus, in fanguinem nimis cito rapitur , vnde omnia facile mala, qua? a digeftione male p e ra ra , crudoque & rudi chy- lo prouenire, fupra innuimus, certo certiuspropullulant. Sa
pienter itaque g a l e n v s Itb. II. de Junitate tuenda cap. a. prae
cipit: non debet, cum adminiftratur exercitium , crudi ineo- tltque cibi aut Jucci multitudo vel in ventriculo v el in vafis con- tm eri, vnde periculum f it , ne p riu s, quam per maturam co
thonem vtihs f i t , in omnes animales partes raptatur.
§. X X V.
Nihil pm erea facilius, nihil promtius ad fcorbutum difponit, quam vbi morbus aliquis non ita diu praegreflus, quamcunque labem, vel minimum fui veftigium, nue fangui- ni & fucco alimentari, fiue alicui ex vifceribus pnecipuis impreffum reliquit. Hinc nihil in arte eft frequentius, quam quod febribus tam continuis, quam intermittentibus, inop
portune fuppreflis, vel fi aegri adhuc debiles ftatim alimen
tis fe obruunt, fcorbutus a tergo fuccedat. Ratio in pro- cliui eft: fucci enim vitales per febrile incendium fubtiliori
& fulphurea fui parte, debitaque fpirituafcentia orbati, aegre fuum circuitum abfoluunt; vnde miafnia a priftino morbo reli&um facile alienam contrahit indolem. V t multas hac de re obferuationes, quae omnes m orborum in producendo fcorbuto potentiam confirmant, filentio praetereamus, corn- 16 Cap. I. De fcorbuto ei as que vera indole.
Cap. I» D e fcorluto eiusque vera indole. 1 7 memorare tantam hoc loco placet confenfum , quem hypo- chondriaca adfe<5tio cum fcorbuto habere fo let: fiquidem hic illam feplifime aut comitatur aut excipit; vnde medico
rum quidam decepti, nullam inter vtrumque morbum diffe
rentiam admittere voluerunt.
Genus quoque vita? interdum huic malo caufam prabet p) Vita mi- antecedentem. Sic maxime nautas eodem corripi obferua- Utaris in mus, qui longis & diuturnis nauigationibus detenti non nifi cajlrir, humido aere circumdantur, ftmulque craffo, falfo ac duro vi-
<iiu fe nimis onerant. Morbus noft.tr deinceps etiam non raro eft caftrenfis, eam maxime ob rationem, quod milites in caftris degentes nulla diaeta? vidusque ratione habita aquas ilagnantes & potus genera faepenumero corrupta, cibos cru
dos & interdum femiputridos, panem fitu obdudum & lardum rancidum iagerunt, corpora impuro humido, praefertim per no
dem frigido exponunt aeri, nimiisque vigiliis, excubiis, ac ine
dia defatigantur ac vires profternunt. Qua de re exftatinfig- nis locus apud o l a v m m a g n v m Itb. de regionibus fiptentriona- libus XVI. cap. 51. qui huc transferibi meretur : ex cibis, in
quit , pijctbus, carne, fa lt & fuffitu maceratis, efculentis f r i gidis & crudis, ac pane non probe pijio , morbus ille horrendus cajlrenfis '& a vulgo Scberbuck ditius incrudefcit, quo fauces
& gingiux putrefiunt, ventriculus diris cruciatibus torquetur, dentes Jlupent & vacillant. &c. h o e c h § t e t e r v s pariter obf. mecl.
decad. FU. caj. X. p. 162. de fcorbuto, tanquam militari mor
bo , in media Germania? parte olim gradato, longam recen- fet obferuationem , cuius pra:cipua momenta huc allegare lubet: Poftquam Rex Sueciae anno 1634. vrbem imperialem Auguftam Vindelicorum armis fuis fubiecerat, milites in ci
vium «des locati febrem militarem ardentem malignam cum delirio δ: petechiis jun&am, qua etiam milites caeiarei 'labo
rarunt, in vrbem intulerunt, vt ingensinde multitudo fuccu- buerit. Hoc vero morbo circa brumam remittente, pluri
mi ciuium de laffitudine, grauitate & ambulandi impotentia
$. XXVI.
C con-
18 Cap. I. Defiorhuto eittsqu* vera indole»
conquerebantur: neque poterant ftare erecti ob crura rigi
da, dura, 8c dolorofa, quibusdam intumefcentia, quibusdam contabefcentia. Qui ficcioris natura e ra n t, \\us tendines, nerui ac mufculi crurum furfum trahebantur, vt f\c6ti non pollent, interdum cum acuto dolore, interdum fine eo: qui»
dam in le d o cubantes fe voluere , non tamen pedes exten
dere valebant, Plurimi ex his, circa finem hiemis 1634. al
gidum, fatis cefTerunt. In plurimis ea erat pedum infirmi
tas, vt iisdem inniti non poflent, licct aliquem in le d o m o
tum haberent. Maculae a u t e m omnibus fere erant com
munes, quae multifarium colorata; primo inftar lentium ru
brae, dein caeruleae, tandem liuidae in artubus apparebant, tanta interdum latitudine, vt maximam cruris partem occu
parent. Iunioribus gingiuae laxo ac flaccido luxuriabant tu
m ore, quo fortius tado ac fricato fanguis niger ac foetens effluebat fimulque foetor oris ac mafticationis defedus ade
rat. Leucophlegmatia, afeites, tympanites, atrophia, diar
rhoea, iderus accedens mortem inferebat: aerem ficcum aegrotantes non bene ferre poterant, propter fanguinis ebul
litionem , hinc etiam nimius motus ipfis erat noxius.
§. XXVII.
Differentia, Propofita iam mali fcorbutici hiftoria, eiusque fignis &
caufisin liquidum dedudis, facillimum erit, hunc morbum ab aliis, quibuscum ratione fymptomatum & impura? dys- crafiae multum habet commercii, ad euitandatn confuiionem, diftinguere. Equidem probe fcio, plures & ante nos fuifle,
& noftra adhuc aetate effe medicos, qui fcorbutum eundem Ab ileo cru. efle morbum perhibent, quem Hippocrateslibr. de intern.
ento Hippo- adfe0i. nomine ilei cruenti defcripfit,· fiquidem in hoc adfe- cratii, perinde ac in fcorbuto , ingens ex ore foetor exhalat,
gingiuae a dentibus abfcedunt, fanguis e naribus manat, imo vlcera quandoque ex cruribus pullulant, horumque alia fa- nefeunt, alia grauiora fiunt: at vero, quum de maculis, qui
bus fe hodie intuentium oculis fcorbutus repraefentat, altum apud Hippocratemfit filentium, & ipfe quoque, voluulo cru
ento
Cap. I. D e fcorluto eius que vera indole. * 9 cnto laborantes j ad ambulandum ac laborandum promtos expeditosque effe dixerit: cura tamen in fcorbuticis languor, grauitas, frigus & crurum ad mouendum impotentia adfit, ego vix poflum induci3 quin ita fentientibus fidem adiungam.
Sunt dein nonnulli, qui fcorbutum ad i&erum nigrum refe- ab iEteru runt, quia in hoc os foetet, gingiuae exeduntur , multumque fanguiniiflillant, vlcera agrius cicatricem fumunt, & in aegris quoque ad laborem tarditas, languor & difficillima fanatio obferuatur. V tut vero non negandum fit, quod ambo hi morbi, ob fummam humorum eruptionem , infignem habe
ant conuenientiam, in eo tamen vi&etut quedam intercede
re differentia, q uod in idero n ig ro , fecus ac m Ccorbuto*
color faciei totiusque corporis niger appareat, ftercora por
racea fecedant, faporis amarities adfit, nullaque febris, nui- laque contagii vis obferuetur. Cui demum accedit, quod in idero hepar potiiTimum adfedum fit; cum contra infeor- buto eadem fere in omnibus vifceribus labes delitefcat, ma- ximeque fyftema neruofarum partium fpafmis & doloribus lancinantibus peffime affligatur: quod tamen in idero mi
nus contingit.
$. X X V III.
Facile porro a malo hypochondriaco & melancholico 4 maj0 ty.
fcorbutus diftinguitur, licet non raro iundus cum ipfo pro- pochondria. deat. Equidem in dido aflfedu ob tonum vifcerum deftru- co 15 melan·
dum & tardiorem! fanguinis fpiffioris circuitum impuritas cbdicot, quaedam & humorum corruptio adeft, neque minus ex itafi humorum dolores & fpafmi vifuntur; aft maila fanguineanon tam putrida eft & corrupta, nec tam multis & acribus fali- bus imbuta: vnde etiam non m odo contagii vis deficit, fed
& maculae, vlcera putrida, gingiuae relaxata? & fanguinolen- tx , fumma corporis ac artuum laifitudo, imo virium ad li- pothymiam vsque d e fed io, ceu confueta fcorbuticorum fymptomata, plane defunt. Denique lues fcorbutica ratio- a Jue vene·
ne corruptionis, quae folidas jeque ac fluidas partes exedit, rea, ob maculas quoque, dolores & vlcera, imo ob contagii virus
C a mul-
