Prac. Pqrm>
Biblioteka Główna
UMK Toruń
09 0 50 /y
} { \ J - V J i-\P U w
4 V/ *
i r
I t e u
S P R A W O Z D A N I A
TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU
5
zeszyt 1 — 4 1 I 1951 — 31 XII 1951
T O R U Ń 1 9 5 3
N A K Ł A D E M T O W A R Z Y S T W A N A U K O W E G O W T O R U N I U
SPRAWOZDANIA
TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU
5
1 I 1951 - 31 XII 1951
S P R A W O Z D A N I A
TOWARZYSTWA NAUKOWEGC W TORUNIU
5
zeszyt 1 — 4 1 I 1951 — 31 XII 1951
T O R U Ń 1 9 5 3
N A K Ł A D E M T O W A R Z Y S T W A N A U K O W E G O W T O R U N I U
SPRAWOZDANIA
T O W A R Z Y S T W A N A U K O W E G O W T O R U N I U
NR 5
1 I 1951 — 31 XII 1951
S P I S R Z E C Z Y
Str.
I. DOROCZNE W ALNE ZEBRANIE TO W A RZY STW A z dn.
19 lu te g o 1951 r ... 9
P rzem ów ien ie P rezesa W ła d y sła w a D ziew ulskiego ... 9
S p raw o zd an ie z czy n n ości T o w arz y stw a za ro k 1951 ■ • ■ • 13 R a c h u n e k w y n ik ó w n a 31 g ru d n ia 1950 r. ... 18
Bilans zam k n ięcia n a dzień 31 XII 1950 r ... 20
P roto k ół K om isji R ew izy jnej ... 22
P ro to k ó ł d o ro czn eg o w aln eg o z e b ra n ia ... 22
D oroczne p o sied zen ie pu b liczne ... 23
II. SKŁAD TO W A RZY STW A ... 29
Z arząd ... 29
K om isja R ew izy jn a ... 29
D elegaci T o w arz y stw a ... 30
C złonkow ie T o w arz y stw a ... 30
Skład W y d ziałó w T o w arz y stw a ... 36
III. MATERIAŁY BIO- I BIBLIOGRAFICZNE CZŁON KÓW W YD ZIA ŁÓW ... 41
W y d ział I: G erlach J a n ... 41
K o strzew sk i Jó zef ... 42
P isk o rsk a H elen a ... 43
Szeliga F ra n cisz ek ... 45
W o jciech o w sk i Z yg m un t ... 46
Z ytko w icz Leonid ... 49
W y d ział II: P re isn e r W a le ria n S tan isław ... 51
W y d ział III: R ayski J e rz y ... 52
IV. SPR A W O ZD A N IA Z POSIEDZEŃ
WYDZIAŁ I Str.
C IE Ś L A K E ., Z z a g ad n ień p ra w n y c h h a n z e a ty c k ie g o h a n d lu
i tra n s p o rtu m o rskieg o do k o ń ca X V w. (ref. K. K oranyi) 54 B IS K U P M., S to su n ek G d ań sk a do K azim ierza Ja g ie llo ń c z y k a
i Polski w 1. 1440— 1466 (ref. K. G órski) ... 60 H E JN O S Z W ., M ikołaj K o pern ik ja k o p raw n ik ... 60 G Ó R SK I K ., U w agi o K o n fed eracji P ru sk iej 1486 r . ... 60 P IS K O R S K A H., U strój i o rg an iz ac ja k a n c e la rii m. T o ru n ia 60 Ł Ę G A W .. K u ltu ra lu d o w a o k o lic y S w iecia ... 72
K Ł O C Z O W SK I J D o m inikanie p ro w in cji p olsk iej n a Pom orzu w X V w. (ref. K. G órski) ... 72 S L IW O W S K 1 J Z b ro d nie fasz y sto w sk o -h itle ro w sk ie w usta- .
w o d aw stw ie k a rn y m p olskim i czech osłow ackim (ref.
M. W yszyński) ... 74 G Ó R SK I K ., T ra k ta t o u stro ju G dań sk a Eliasza v. T rew en
S ch ró d era ,,Ius publicum D a n tisc a n u m ” z r. 1657 ... 80 G R Y G IE R T., D y sy d en ck a k o n fe d e ra c ja to ru ń sk a (ref. B. P a
w łow ski) ... /... ... ... 82 P R Z Y W E C K A M ., Tom asz W aw rzeck i (ref. B. Paw łow ski) • • • 82 G U M O W SK I M., M en n ica b y d g o sk a ...■ 85 G Ó R SK I K ., Z bigniew T ęczy ń sk i s ta ro s ta m alborski 1485— 1496
i początki p o d d a ń stw a n a Ż u ław ach ... 85 S praw ozd anie K om isji H isto ry c z n ej ... 90 S p raw ozd anie K om isji P raw n iczej ... 90
WYDZIAŁ II
A B R A M O W IC Z Ó W N A Z., C o m m en tariu s criticu s et exeg eti- cus in P lu tarch i Q u aestio n u m C o nv iv alium librurn I et II (ref. S. Srebrny) ... 90 P E P Ł O W S K I F., U w agi o jęz y k u St. T rem beck iego (ref.
S. H r a b e c ) ... 93 V O IS E W ., N a m arg in esie uw ag o m u zyce J. S. M ilŁa w jego
„A u to bio grafii" (ref. H. Elzenberg) ... 99 W O Ł O S Z Y N Ó W A L ., O p rzeży ciach p rzy ro d y . A n aliza p s y
cholo g iczna i znaczen ie w ży ciu (ref. T. Czeżow ski) • ■ • 100 S Ł A W IŃ S K A Ł , O k o m ed iach N o rw id a (ref. K. G órski) • ■ • 108 S K IM IN A S., P ersjusz w Polsce ... • 109 C Z E Ż O W SK I T., Id en ty czn o ść a in d y w id u u m i jeg o trw a n ie 109 C Z E Ż O W SK I T„ U w agi o k lasy c z n ej d efinicji p ra w d y ... 113 M A K O W IE C K I T., F u n k cja m o ty w u p rz y ro d y w dziele lite
rack im ...• 113 D O K U R N O Z., P rz y ro d a -w tw órczości N o rw id a (ref. T. M a
kow iecki) ... 120
I.
7 Str.
—
D O B R O W O L S K A J K rajo b raz w P opiołach S. Ż erom skiego
n a tle tw ó rczo ści p o p rze d z a ją c e j (ref. K. G órski) ... 120
C Z E R N Y Z., U w agi o gen ezie b a ro k u ... 120
G Ó R SK I K ., Z ag ad n ien ie teo rii dziejów k u l t u r y ... 121
S p raw o zd an ie K om isji Filozoficznej ... 121
W YDZIAŁ III S E R K O W S K I K ., M inim a g w iazd y zm iennej SW L acertae (ref. W . D ziew ulski) ... 121
P IĄ T K O W S K A R ., O b se rw a c je w izu alne g w iazdy zm iennej TT H erculis (ref. W. D ziew ulski) ...• ... 121
D Z IE W U L S K I W ., O b se rw a c je w izualne gw iazd y zm iennej XZ D raconis) ... 121
L IS IC K I A ., W y z n aczen ie sta łe j siatk i do fo to m etry czn ej k a lib ra c ji k lisz (ref. W . Iw anow ska) ... 122
R A Y S K I J O p o stu la ta c h w zajem ności i odpow iedniości w n ie lo k a ln e j teo rii c z ą ste k e le m e n ta rn y c h ... 122
R A Y S K I J Problem k w a n to w a n ia pól z n ielo k a ln y m oddzia- j - ły w a n ie m ... 123
H O IIE N D O R F E ., K lim at ziem i C hełm ińskiej (ref. W . Gor- f: czyński) ... 124
R O S Z K Ó W N A L ., M o re n y czołow e Z achodniego P ojezierza M azu rsk ieg o (ref. R. Galon) ... 125
T Y W O Ń S K I W ., W ą b rz e sk a faza re c e s y jn a lądo lo d u (ref. R. Galon) ... 125
G IE D R O JĆ -JU R A H A S M o ren y czołow e okolic jezio ra G ard no (ref. R. Galon) ... 126
S Z U D A R S K I M., W p ły w ró żn o b arw n eg o św ia tła na stan fizjo- # lo g iczn y m elan o fo ró w u sto rn i P le u re n e cte s flesus L. (ref. F. Pautsch) ...-... 127
G R O M A D S K A M., W p ły w te m p e ra tu r sta ły c h i p rzem ien n y ch na, ilość w y d z ie la n e g o CO, przez p o czw ark i ró żn y ch o w a dów . Cz. II: do św iad czen ia n ad p o czw arkam i k u p ró w k i ru d n ic y E uproctis c h ry s o rrh e a L. (ref. J. M ikulski) 127 S O T N IK Ó W N A A ., Z b a d a ń i o b se rw ac ji nad biolog ią sło- dyszka, rze p a k o w e g o (ref. J. Priiffer) ... 127
W Ą S O W S K A S., M orfologia ro żk ów u ch rząszczy z ro d zin y S iłphidae (ref. J. Priiffer) ... 128
M IC H N IE W S K A Z. i S K IR G A J Ł O G., U kład n aczy ń k rw io n o śn y c h u rze k o tk i H yla a rb o re a L. (ref. H. S z a rsk i)---- 130
D Z IE W U L S K I W ., O b se rw a c je fotograficzne g w iazdy zm ien nej k ró tk o -o k re so w e j UZ L e o n i s ... 130
D Z IE W U L S K I W ., O b se rw a c je fo tograficzne gw iazd y zm ien n ej SV V u lp e c u la e ... 130
\
i •
__________________________________________________________________________________
Sir.
8
L IS IC K I A ., N ow a zm ienna w P lejad ach , k o m u n ik a t (ref.
W . Iw anow ska) ... 131
O L S Z E W S K I J O e le k tro sta ty c z n y m od d ziały w an iu n e u tro n u z e le k tro n e m (ref. J. R a jsk i)... 131
R A Y S K I J., U w agi o n iezm ien no ści m ag n e ty cz n e j ... 131
G O R C Z Y Ń S K I W .j P o m iary n a tę ż e n ia p ro m ie n io w an ia sło neczn ego n a w y b rzeżu B ałty k u w latach 1950 i 1951 - - 132
G O R C Z Y Ń S K I W ., Czas trw an ia u sło n eczn ien ia w edług w s k a zań helio g rafu w T o ru n iu ... 133
S K R Z Y P K O W A L ., D zielniki o p ad o w e w Polsce i E uropie (ref. W. G orczyński) ... 133
G A L O N R ., M orfologia d o lin y i za n d ru B rdy ... 133
Ł O S IŃ S K I J., D y n am ik a p o p u lac ji A p te ry g o ta g lebow ych w ró żn y c h u p raw a ch roli (ref. J. M ikulski) ... 133
K L IM E K L ., U zu pełn ien ia do w ażek (O donata) w o jew ó d ztw a p o m o rsk ieg o (ref. J. M ikulski) ... 134
S p raw o zd an ie K om isji do b a d a ń P rzy ro d n iczy ch Pom orza i P ojezierza M azu rsk ieg o ... 136
V. W SPO M N IEN IA P O Ś M IE R T N E ... 140
H a rtle b K azim ierz ... 140
Jak im o w icz R o m a n ... 141
S kałko w ski A dam M ieczy sław ...s ... 143
I.
DOROCZNE W ALNE ZEBRANIE TO W A RZY STW A w dniu 19 lu teg o 1951 r.
P r z e m ó w i e n i e P r e z e s a T o w a r z y s t w a W ła d y sła w a D ziew ulskiego
W itam D e le g ata P olskiej A k ad em ii U m iejętności w osobie R ek to ra Prof. L udw ika K olan k ow skieg o, w itam Je g o M ag n ificen cję R ek
to ra Prof. K aro la K o ran y iego , S zanow nych K olegów i K oleżanki, S zano w n ych Gości.
Zacząć m usim y od żało bn ej k a rty . W dniu 21 sty c z n ia 1951 ro k u u m arł członek c z y n n y W y d z ia łu I n aszego T o w arzy stw a, prof. dr R o m a n J a k i m o w i c z . U ro d zo n y w ro k u 1889, stu d ia w e Lw o
wie, K rak o w ie i P radze C zeskiej zak oń czył d o k to ra tem filozofii w r. 1919 n a U n iw e rsy te c ie Jag iello ń sk im . Pośw ięcił się a rc h e o lo gii. P raco w ał g łó w n ie w W arszaw ie: w prac o w n i T o w arz y stw a N a ukow ego, w M uzeum K rajoznaw czym , w M uzeum P rzem y słu i Rol
n ictw a i inny ch, w reszcie w r. 1929 został d y re k to re m P a ń stw o w ego M uzeum A rch eolo g iczn eg o, n a k tó ry m to sta n o w isk u z a sta ła Go w ojna. W r. 1934 h ab ilito w a ł się na U n iw e rsy te c ie Poznańskim . O d 1 czerw ca 1946 ro k u o b jął k a te d rę p reh isto rii n a U n iw e rsy te c ie M. K o p ern ik a w T oru n iu , gdzie spędził p raw ie p ięć lat. Był czło n kiem szereg u to w a rz y stw n au k o w y ch . D o robek J e g o n a u k o w y je s t
“bardzo w ie lk i — o cen ią go bliżsi M u koledzy. W T o ru n iu p ro w a dził czy n n e ży cie n au k o w e. Z o rg anizo w ał zak ład p re h isto rii w U ni
w e rsy te c ie , k sz ta łcił m łodzież, k tó rą Sobie zdobył cecham i Sw ego c h a ra k te ru , b ra ł c z y n n y ud ział w życiu nau k o w y m . Je sz c z e w lis to pad zie 1950 r. w y g ło sił o d czy t w naszym T o w arzy stw ie. Z arów no U n iw e rsy te t ja k i T o w arzy stw o N a u k o w e p o n io sły ciężką i b o lesn ą stra tę , tra c ą c w y b itn eg o uczo n eg o i n ajle p sze g o K olegę. Cześć J e g o pam ięci!
*
Z godnie ze sta tu te m i zgod n ie z tra d y c ją zeb raliśm y się w 478 roczn icę urod zin M ik o ła ja K o p ern ik a n a doroczne posied zen ie. Po
sied zen ie to m a w ty m ro k u sp e cja ln ie u ro c z y sty c h a ra k te r, g d y ż n ied a w n o m inęło 75 la t od chw ili zało żen ia T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T oruniu. Przed 3 la ty dr B ożena O sm ó lsk a-P isk o rsk a w y d ała c e n n ą p rac ę o m aw iającą p o w sta n ie i dzieje T o w arz y stw a N a u ko w eg o w T oruniu. W p ra c y tej z p raw dziw ym pietyzm em i szcze
ry m uczuciem zo b razo w ała zm ag an ia i w y siłk i ty c h w szy stk ich , k tó rz y z o grom nym p o św ięcen iem k ład li p o d w a lin y pod n a sze T o w arzy stw o . Z a czy n ając od sk ro m n y c h po czątków , T o w arzy stw o N a u k o w e z bieg iem lat ro zw ijało się coraz pom y śln iej i zaczęło sto p n io w o pro m ien io w ać n a coraz to w ię k szy o b szar k raju .
K olega G alon m a w ygło sić dłuższy re fe ra t o p ra c a c h T o w arz y stw a N auko w eg o, og ran iczę się w ięc do b ard zo k ró tk ie g o szkicu.
M yśl zało żenia T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T o ru n iu rzu cił w ro k u 1875 Z ygm un t D z i a ł o w s ki , k tó ry znalazł c h ę tn y c h w sp ó łto w a rz y sz y w o so b ach dr A n to n ieg o D o n i m i r s k i e g o i M ich ała S c z a n i e c k i e g o . In ic jato ro w ie — po z a ła tw ie n iu ró żn y ch fo r
m alności — m ogli zw ołać n a dzień 16 g ru d n ia 1875 r. z e b ra n ie o rg a n iza c y jn e , k tó re m u p rzew o d n iczy ł z a słu ż o n y działacz n a ro d o w y i w ielki p a trio ta Ludw ik Ś l ą s k i . N a pierw szeg o p rez e sa p o w o łano Ig n aceg o Ł y s k o w s k i e g o . W k ró tc e p oczęto w y d a w ać Roczniki T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T oru niu , k tó ry c h pierw sze trzy to m y — dzięki o fiarn o ści Z. D ziałow skieg o — w y sz ły do ro k u 1884. Ju ż w r. 1881 z o rg an izo w an o m uzeum , k tó re g o duszą był a rc h e o lo g G otfry d O s s o w s k i oraz rozp o częto b u d o w ę — jego p rzy szłą siedzibę — p rz y ul. W y so k ie j. W r. 1886 u m arł p ierw sz y p rezes T o w arz y stw a Ig n ac y Ł yskow ski. Po jeg o śm ierci T o w arz y stw o p rz e ż y w a ło ciężki i tru d n y okres, k tó ry w p ły n ą ł n a p e w ie n z a stój, m im o to Roczniki u k a z y w a ły się, choć z przerw am i. O dżyło T o w arzy stw o, g d y n a jeg o czele sta n ą ł p ełen e n e rg ii ks. S tan isław K u j o t . N ie ty lk o ożyw iło się w y d a w an ie Roczników, ale zaczęły w ychodzić no w e w y d a w n ic tw a : Fontes od r. 1897 i Zapiski od ro k u 1908. W tym o k resie w ielk ie zasług i w p o rzą d k o w an iu biblio tek i i sp o rząd zen iu k a ta lo g u położył dr O tto n S t e i n b o r n .
Po o d zy sk an iu n iep o d leg ło ści działaln ość T o w arz y stw a N a u k o w ego w zm ogła się znacznie. N a czele T o w arz y stw a staw ali k o lejn o ks. P aw eł C z a p i e w s k i , Józef Ł ę g o w s k i , ks. A lfons M a ń -
11 k o w s k i, a w spom nieć n a le ż y jeszcze o dr. Z ygm uncie M o c a r - s k i m i dr. M arian ie M a g d a ń s k i m .
N ie jeste m w sta n ie w ym ienić ch o ćb y ty lk o n a z w isk ty c h w sz y stkich, k tó rz y p rzy czy n ili się do ro zw o ju T o w arz y stw a N auk o w ego.
Podk reślić je d n a k n a le ż y w aru n ki, w jak ic h ci działacze p ra c o w ali. S tarsi z nas p a m ię ta ją je, m łodsi z n a ją ze sły szenia. R ząd p ru sk i w y d ał n a ty c h te re n a c h b ezw zg lęd n ą w a lk ę p olskości. Ze szkolnictw a, sąd o w n ictw a, a d m in istra c ji w y ru g o w a n o w zu p e łn o ści ję z y k polski, w szelkie o b ja w y życia p o lsk ieg o i m yśli p o lsk iej p rze ślad o w a n o b ru ta ln ie . Jak że ż często zdarzało się w ów czas, że p od fik c y jn ą n azw ą u k ry w a ły się in ne cele. J a k słusznie p o w ie dział p rezes Ł ysk ow sk i w czasie k ład z e n ia k a m ie n ia w ęg ieln eg o p o d M uzeum p rz y W y so k iej: „N iech m iano teg o dom u zasłan ia nas p rzed zaw iścią m ięd zy n aro d o w ą".
Pozw olę sobie w trąc ić tu osobiste w spom n ienia. N a p o c z ątk u XX w iek u stu d io w ałem w ciąg u k ilk u lat n a u n iw e rs y te ta c h n ie
m ieckich. Tam sp o tk ałem się z k olegam i z p o d zab o ru p ru s kiego. W ów czas m iałem m ożność b y w a n ia w P ozn an iu i w K a to w i
cach, gdzie z b lisk a po zn ałem w a ru n k i ży cia tej d zieln icy Polski i p rzy jrza łem się p racy, ja k ą z m y ślą o Polsce p o d e jm o w a ły d ziel
n iejsze jed n o stk i. W sp o m n ien ia z tej epoki u ła tw ia ją mi znacznie zro zum ienie i odczucie tego, co zd ziałano n a te re n ie T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T oruniu.
To też m yśląc i m ów iąc o p ra c y n a szy c h czcigodny ch p o p rze d ników , stale p am ię ta ć m u sim y o ciężkich w a ru n k a ch , w ja k ic h p r a cow ali. N ie jeste m p o w o łan y , b y o ceniać w arto ść i d oniosłość ty c h prac. J e d n a k ż e p rzy p u ść m y n a chw ilę, że w olno nam to pow iedzieć, iż n a łam ach w y d a w n ic tw T o w arz y stw a N au k o w eg o u k a z y w a ły się p ra c e w arto ścio w e, i nie p o su w a jm y się d alej w p o ch w ałach . N a tym m iejscu chciałby m p rzy to czy ć u stęp z listu ks. M a ria n a Poczo- buta, astro n o m a i re k to ra Szkoły G łów nej w W ilnie. W liście tym, p isan y m w dniu 25 III 1788 r. do J a n a Ś niad eck ieg o w K rakow ie, P o czobut czyni ta k ą uw agę: „Że się u jm u ję za H u y g h e n sa i tych, k tó rz y się w sław ili p ra c ą i w y n alazk am i p rze d J. P. H erschelem , d a ru je sz mi W P an jak o słabość lu d zk ą i p rzy zn am się, że czy nię to z in te re su w łasn eg o ; nie ch ciałb ym bow iem , ż e b y n a s tę p c y n asi byli łatw i do k ry ty k o w a n ia ro b ó t naszych, k tó re nie są, ja k u ła tw ien iem i u to ro w an iem dla nichże sam y ch drogi. C zęsto n a s tę p c y
nie w idzą, ja k om yłki p o p rze d n ik ó w ” . Je że li P oczobut ta k m yślał i p isał o ludziach, k tó rz y m ieli m ożność sw obodnej p ra c y n a u k o w ej, to cóż m ów ić o ty ch, k tó rzy , o b arczen i różny m i obow iązkam i, w y k ra d a li po p ro stu chw ile w olne od zajęć zaw odow ych, b y p o św ięcić je p ra c y n a u k o w ej.
M yśl Poczob u ta je s t n iez w y k le g łęboka. D zisiaj, g d y zn aczn y z a stę p ludzi m a m ożność p o św ię ca n ia się p ra c y n a u k o w e j, czy m y w sz y sc y m ożem y po szczycić się znacznym i p racam i nauko w ym i?
C zy nie zdarza się często, że p ra c a n a sza stw a rz a ty lk o p o d staw y , n a k tó ry c h n a s tę p c y n a si zb u d u ją p ię k n y gm ach n a u k i i w y pu szczą w św ia t p rac e n a p ra w d ę d o n io słej w artości. O c e n iają c z teg o p u n k tu w id zenia p rac e n a szy c h p o p rzed nik ów , m ożem y stw ierdzić, że w y k o n a li oni b a rd z o w iele, że z w d zięczn ością i uzn aniem p o w in n iśm y w y m aw iać Ich czcigo d ne nazw iska. C zy je d n a k ty lk o z w dzięcznością? W sto su n k u do ty ch ludzi, k tó rz y z tak im e n tu zjazm em i pośw ięcen iem , z ta k ą m iło ścią do n a u k i po dejm ow ali sw e p race, p o w in n iśm y w se rc a c h n a szy c h zach ow ać i pielęg n o w ać g o rąc e uczucia. Cześć i ch w ała ty m jasn y m duchom !
, * * *
Ze sp raw o zd an ia S e k re ta rz a G e n e raln e g o prof. dr. T. Czeżow- skieg o d o w ia d u je m y się o szczegó łach d ziałaln o ści i p o stę p a c h w ro zw o ju T o w arz y stw a N auk o w eg o. W y d a w n ic tw a n a sze ro zw i
ja ją się stopniow o, ilość a rk u s z y w y d ru k o w a n y c h w ro k u ubiegłym je s t n a w e t co k o lw ie k w iększa niż w ro k u p op rzed zający m , ale nie o d tw a rz a isto tn eg o sta n u rzeczy, gdyż c a ły szereg p rac zalega w ocenie; tym sam ym d ru k n ie m oże b y ć rozpoczęty. R ów nież w d ru k a rn i n a tra fia m y n a p ew n e przeszk od y. D zięki je d n a k ży czli
w ości k ie ro w n ik a tech n iczn eg o ob. W ie tec k ie g o i k ie ro w n ik a ze- cern i ob. R osińskiego d ru k p rac p o su w ał się naprzód.
W reszcie c h ciałb y m spełn ić dług w dzięczności w sto su n k u do n aszy ch n ajb liższy ch w sp ó łp raco w n ik ó w , w y ra ż a ją c serd e c z n e p o d zięk o w an ie p rzed e w szy stk im d y re k to ro w i B iura m gr K ry sty n ie S w in arsk iej, a d alej dr S tan isław ow i M aty sik o w i i H elen ie Jeśm a- now ej.
13 S P R A W O Z D A N I E
Z CZYNNOŚCI TO W A R ZY STW A N A U K O W EG O W TORUNIU za ro k 1950.
T o w a r z y s t w o N a u k o w e w T o r u n i u liczyło w dniu 1 sty czn ia 1950 r. 81 członków z k a te g o rii o k reślo n e j w § 6 s ta tutu, oraz 99 czło n k ó w z § 23. W śró d czło n k ó w pierw szej k a te g o rii było 73 czło n k ó w z w y czajn y ch , 1 człon ek ho n o ro w y , 5 członków k o resp o n d e n tó w i 2 członków d ożyw otnich. W śró d członków d ru giej k a te g o rii b y ło 66 czło n k ó w w y d ziałó w oraz 33 w sp ó łp ra c o w n i
ków kom isji. W ciąg u ro k u u b y ło 2 człon kó w z w y c z a jn y c h a p rz y b y ło 21 czło n k ó w z w y c z a jn y c h o raz 7 czło n k ó w w y d ziałó w i 9 w sp ó łp ra c o w n ik ó w kom isji. W d niu 31 g ru d n ia 1950 T o w arzy stw o liczyło 100 członków z § 6 i 115 czło n k ó w z § 23.
Z a r z ą d T o w a r z y s t w a m iał sk ła d n a s tę p u ją c y : p rezes — W ła d y sła w D ziew ulski, w icep rezes —• K arol K oranyi, se k re ta rz — T adeusz C zeżow ski, sk a rb n ik — F ra n cisz ek Szeliga, człon ko w ie Z a
rząd u —- Ig n ac y D ziedzic, Stefan M ichałek. N ad to w m yśl § 15 s ta tu tu w eszli do Z arządu p rze w o d n ic z ąc y w y działó w : z W y d z ia łu I — ks. P aw eł C zapiew ski (w stały m z a stę p stw ie K azim ierz H artleb), z W y d z ia łu II — Z yg m u n t C zerny, z W y d z ia łu III — J a n Priiffer.
W sk ład K om isji R ew izy jn ej w eszli R y szard M ienick i i J a n in a H u- ry n o w icz oraz ich z a stę p c y W o jc iec h H ejnosz i S tan isław J a ś- kow ski.
D ziałalność T o w arz y stw a sk u p iała się w jeg o W y d ziałach.
W y d z i a ł I — N a u k H i s t o r y c z n y c h , P r a w n i c z y c h i S p o ł e c z n y c h liczył z p o czątk iem ro k u 25 członków , m ia n o w icie 19 m iejscow y ch , w tym 13 członków c z y n n y ch o raz 6 z a m iej
scow ych. W ciąg u ro k u -lic z b a czło nk ów m ie jsc o w y ch p o w ię k szy ła się o je d n ą osobę i zam iejsco w y ch rów n ież o jed n ą. P rzew o d n iczą
cym W y d ziału b y ł ks. P aw eł C zapiew ski, z a stę p cą p rze w o d n ic z ą cego — K azim ierz H artleb , se k re tarz em S ta n isław H oszow ski (do 15 V 1950), a później B ronisław Paw łow ski. W y d ział o db ył 5 p o siedzeń n a u k o w y c h n a k tó ry c h p rze d staw io n o 7 p rac n a u k o w y c h i 1 k o m u n ik a t oraz 6 p o sied zeń a d m in istra c y jn y c h , w ty m 2 zam k n ięte. W o b ręb ie W y d ziału d z ia łały dw ie K om isje: K om isja H isto ry c z n a (p rzew o d niczący — K ńrol G órski, se k re ta rz H e le n a P isk o r
ska) liczyła 15 czło n k ó w i 4 w sp ó łpracow n ikó w , o db yła ona dw a p o sied zen ia na k tó ry c h w y g ło szo n o 2 refe ra ty . K om isja P raw n icza sk ła d a ła się z 5 czło n k ów i 9 w sp ó łp raco w n ik ó w . P rzew o d n iczą
cym b ył M ichał W y szy ń sk i, se k re ta rz e m — Z bigniew Z drójkow ski.
W z a k re sie w y d a w n ic tw W y d ziału op u b lik o w an o w ro k u sp ra w ozdaw czym : 1. M a t y s i k S t.: P raw o nadbrzeżne ( Iu s naufra - g ii) — S tu d iu m z d zie d zin y p raw a m o rskieg o , (Rocznik 54 z. 1 s. 266), — 2. H o ł u b o w i c z W ł.: G arncarstw o w ie jsk ie zachodnich terenów B iałorusi, (Prace P re h isto ry c z n e tom 3/4 s. 283, 14 il. i 2 m apy) — 3. G ó r s k i K a r o l (edytor): In w e n ta rz A k tó w S e jm ik o w ych P ru s K ró lew skich . (1600-1764) cz. I i II (Fontes tom 34 s. XXIII, 494), — 4. Z apiski T o w arz y stw a N au k o w eg o w T oruniu, tom X V z. 3/4 s. 168.
W y d z i a ł I I F i l o l o g i c z n o - F i l o z o f i c z n y liczył z p o czątk iem ro k u 19 członków , w tym 10 członków m iejsco w y ch czy n n y ch , 5 czło n k ó w m iejsco w y ch i 4 z a m iejsco w y ch i w ciągu ro k u spraw o zd aw czeg o n ie zaszły żadne zm iany. Z arząd po zo stał rów n ież te n sam: Z y g m u n t C zern y •— p rzew odniczący , S tefan S re
b rn y — z a stę p ca p rzew o d n icząceg o , T ad eusz C zeżow ski — s e k re tarz. W y d ział odbył 5 p osiedzeń n au k o w y c h n a k tó ry c h z re fe ro w an o i p rz y ję to do d ru k u 12 prac, w tym 3 z n a u k filozoficznych, 3 z jęz y k o z n a w stw a , 6 z lite ra tu ry polskiej. P osiedzeń a d m in istra c y jn y c h b y ło 3 w tym 1 zam k nięte. W o b rębie W y d z ia łu d z ia łały 2 kom isje: K om isja Filologiczna (p rzew odniczący — T adeu sz M a
k o w ieck i, s e k re ta rz — S tefan H rabec), do k tó re j n ależało 9 czło n
ków i 15 w sp ó łp raco w n ik ó w , (3 z n ich p rzy b y ło w ciągu ro k u s p ra w ozdaw czego), o d b y ła 1 p o sied zen ie n a u k o w e z 1 referatem . K om i
sja Filozoficzna u k o n sty tu o w a n a 23 X 1950 (p rzew odn iczący — H e n ry k E lzenberg, se k re ta rz — S tan isław G erstm an) liczyła 11 człon k ó w i 6 w sp ó łp raco w n ik ó w . O d b y ła ona 3 p o sied zen ia n au kow e.
W z a k re s ie w y d a w n ic tw o p ub lik ow an o: 1. S r e b r n y S.:
C ritica e t e zeg e tic a in A e sc h y lu m , (Prace W y d z ia łu Filologiczno-Fi- lozoficznego tom II z. 1 s. 60), — 2. H r a b e c S. : E le m e n ty k re sow e w ję z y k u n ie k tó r y c h p isa rzy p o lskich X V I i X V I I w. (tom III z. 2 teg o sam ego w y d aw n ictw a, s. 160).
W y d z i a ł I I I M a t e m a t y c z n o - P r z y r o d n i c z y li
czył z p o czątk iem ro k u 19 czło n kó w m iejsco w y ch oraz 3 za m iej
scow ych, n a ko n iec ro k u człon k ó w m ie jsc o w y ch 21, w ty m 10
15 członk ó w c z y n n y ch o raz 5 czło nków zam iejscow y ch . P rzew o d n i
czącym by ł J a n Priiffer, za stę p cą p rzew o d n icząceg o — E dw ard P a s
sen do rfer, se k re ta rz e m W ilh elm in a Iw an ow ska. W y d ział odbył 3 p o sie d z e n ia nau k o w e, n a k tó ry c h zrefero w an o i p rz y ję to 24 p race oraz 2 p o sied zen ia a d m in istra c y jn e zw y c z a jn e i 1 zam knięte.
W o b ręb ie W y d z ia łu p ra c u je K om isja do B adań P rzy ro d n iczy ch P om orza i P o jezierza M azu rsk ieg o, do k tó re j n a le ż y 10 członków i 3 w sp ó łp raco w n ik ó w . P rzew od n iczącym K om isji b y ł do 27 XI 1950 ro k u J a n Pruffer, a n a stę p n ie J a n W alas. K om isja od b y ła 4 p o sie d z e n ia p o św ięco n e p lan o w a n iu p rac tere n o w y c h , organ izacji zesp o łó w b ad a w c z y ch oraz z a o p atrz e n iu p raco w n i p olow ej.
W ro k u 1950 u k a z a ły się w d ru k u n a stę p u ją c e w y d a w n ic tw a W y d ziału : 1. B iu letyn O b serw ato riu m A stro nom iczneg o UMK n r 8 i 9, — 2. S tudia S o cietatis S cien tiaru m T o runensis: Sectio A (M athe- m atica — Physica) tom II z. 1, 2, 3; Sectio D (Botanica) tom I z. 1;
S ectio E (Zoologica) tom II n r 3, 4, 5, 6; oraz S u pplem entum II -—
M ieczysła w L im a n o w sk i.
W dniu 5 lu teg o 1950 r. o d było się do roczne Z eb ran ie O gólne W ydziałów , k tó re p o w o łało n o w y c h członków W ydziałów .
T o w arzy stw o zo rgan izo w ało n a stę p u ją c e o d c z y ty dla ogółu czło nkó w i gości:
20 II 1950 r. — K a r o l K o r a n y i : P ru sy ja k o o środ ek im p e ria lizm u H ohenzollernów (doroczne p o sied zenie publiczne).
28 XI 1950 r. — S esja n a u k o w a z okazji M iesiąca P o g łęb ienia P rzy jaźn i P olsko-R adzieckiej:
R o m a n J a k i m o w i c z : D oniosłość n ow ych o d k r y ć archeologicznych w A łta ju .
W ł a d y s ł a w G o r c z y ń s k i : Słów parę o k li
m a ta ch w Z S R R .
S t e f a n H r a b e c : P odział zn aczenio w y r o s y j
sk ic h n a zw miejscotwych.
S t a n i s ł a w J a ś k o w s k i : O m a te ria listyc z- n y m p o jm o w a n iu m a te m a ty k i w Z S R R .
5 XII 1950 r. — A k a d e m ia k u czci Iw an a W azo w a — w spó lnie z U n iw e rsy te tem M ik o ła ja K opernika.
Stan zb io ró w i m a ją tk u T o w arz y stw a o raz p ra c e w zw iązku z tym w y k o n a n e p rz e d sta w ia ją się ja k n a stę p u je :
1) o szacow an o n ieru ch o m o ść T o w arz y stw a p rz y ul. W y so k ie j 16r 2) sporząd zo n o n o w y in w e n ta rz b ib lio tek i T o w arzy stw a, s k a ta log o w an o sta ro d ru k i; rę k o p isy z n a jd u ją się w stadium p o rzą d k o w a n ia i k a ta lo g o w a n ia .
K sięgozbiór p o w ięk szy ł się o 257 ty tu łó w w 477 to m ach i lic z y ł z k o ńcem ro k u 15.097 ty tu łó w w 23.368 tom ach, w tym 13.771 d ru k ó w zw arty ch , 975 w y d a w n ic tw ciąg łych, 330 ręk op isów , 21 m ap i atlasó w . O p raw io n o 502 tom y. K sięgozbiór w y m ag a jeszcze o sza
cow ania.
3) sporządzone» re m a n e n t w sz y stk ic h w y d a w n ic tw T o w arzy stw a, część p rzezn aczo n ą n a sprzedaż, ale ty lk o p o w o je n n y c h w y d a w nictw , p rze jął „Dom K siążki". W y d a w n ictw a w ła sn e T o w arz y stw a p o w ię k sz y ły się w ro k u sp raw o zd aw czy m o 18 pozycji, o b jęto ści 1871 stron, czyli 117 7 4 ark. W w y d a w n ic tw a c h m ikrofilm ow ych (Fontes S eries II: R otuli P hotographici) w y d ano : w y d a w n ic tw a c ią głe — 34 rotuli, w y d a w n ic tw a sp e cja ln e — 11 ro tu li, fo to k o p ie — 13 kom pletów .
S to su nki w y m ia n y w y d a w n ic tw w ła sn y c h z in n y m i in sty tu cja m i n a u k o w y m i k rajo w y m i i zag ranicznym i, w ciąż jeszcze szczupłe, są je d n a k sto p n io w o ro zszerzan e, o b jęły one 39 in sty tu c ji k r a jo w ych, w ty m 20 n o w y c h i 37 — zagran iczn y ch , w tym 19 now ych.
T o w arzy stw o o trzy m ało tak że część czasopism z a g ra n ic z n y c h z a m ó w io n ych z p rzy z n a n e g o w r. 1949 k re d y tu in w e sty c y jn e g o w ilo ści 23 ty tu łó w w 77 tom ach.
4) Z b io ry m u zealne i a rc h iw a ln e n ie u le g ły żad n ej zm ianie.
5) P raco w n ie n au k o w e: a) P o lo w a — zo stała częściow o u z u p e ł
n io n a a p a ra ta m i zak u p io n y m i z k re d y tu in w e sty c y jn e g o i o trz y m ała su b w e n c ję sp e c ja ln ą n a b a d a n ie n a u k o w e w sum ie 6.600 zł.
od T o w arzy stw a; b) M ikrofilm ow a zo sta ła rów nież u z u p ełn io n a a p a rata m i i p ro d u k c ja je j w zro sła w ie lo k ro tn ie w sto su n k u do z e szłorocznej. P rzy p ra c a c h m ik ro film ow y ch b y ł z a tru d n io n y 1 p r a cow nik n a u k o w y — k o re k to r. O d pierw szeg o g ru d n ia został stw o rzo n y e ta t p rac o w n ik a n a u k o w e g o dla w y d a w n ic tw m ikro film o w ych, k tó ry o b jęła m gr K ry sty n a P orębska. P raco w n ia ta ściśle zw iązana ze zbioram i a rc h iw a ln y m i — m ieści się w pom ieszczeniach A rch iw um m. T orunia, c) P raco w n ia w y d a w n ic tw źródłow ych, k o rz y sta ją c a rów nież z u p rzejm o ści tej in sty tu c ji o trzy m ała o b ecnie 1 pokój p rz y Biurze. W p raco w n i tej ja k o e ta to w y k o re k to r n auk o-
17 w y p rac o w ała dr L eokadia M ałunow icz, a od 1 X dr Zofia A bram o- w iczów na. Z o sob n y ch su b w en cji T o w arzy stw o o p łacało k o p istó w p rzy g o to w u ją c y c h te k s ty źródłow e.
6) Biuro Z arząd u T o w arz y stw a w składzie: m gr K ry sty n a Swi- n a rs k a — d y rek to r, dr S tan isław M aty sik — k iero w n ik działu w y d aw niczeg o, H e le n a Je śm a n o w a — m aszy n istk a, E dm und J a gielsk i — w oźny, — m ieści się w dom u T o w arz y stw a p rz y u lic e W y so k ie j 16. O d 15 listo p ad a 1950 d ro g ą w e w n ętrzn e j u m o w y z d y re k c ją K siążn icy M iejsk iej im. M. K o p ern ik a zam ieniono p o m ieszcze
n ia i ob ecnie Biuro zajm u je d w a p o k o je a trzeci p rzezn aczo no n a p ia c o w n ię n au kow ą.
Z p rac b iu ro w y ch , poza b ież ą c ą k o re sp o n d e n c ją w ilości 1257 p o zy cji i spraw o zd aw czo ścią dla w ładz n a d rzęd n y ch , w p ro w ad zo n o k sięg ow ość p rzeb itk o w ą, gdyż u p rzed n io p ro w a d z o n a a m e ry k a n k a ok azała się za m ało p rze jrz y stą . K sięgow ość tę, o p a rtą o je d n o lity p lan kont, w p ro w ad zon o od 1 styczn ia, p rze k sięg o w u ją c w ty m celu w sz y stk ie pozycje. W o p a rc iu o księg o w o ść p rze b itk o w ą z re k o n stru o w a n o bilans zam k n ięcia n a 31 XII 1949 i b ilan s o tw arcia n a 1 J 1950 oraz w y k o n a n o b ilan s zam k n ięcia na 31 XII 1950 r.
P rz ek się g o w a n ie i sp o rząd zen ie bilan só w w y m ag ało 3 m ie się c y pracy.
( — ) Tadeusz C zeżow ski ( — ) W ła d ysła w D ziew u lski
S e k reta rz T o w arz y stw a Prezes
2
RACHUNEK T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T o ru n iu
" W i n i e n :
K oszt w ła sn y sprzed, w yd. pow oj. 131.149,82
,, „ „ „ przed w o j. 575,35
„ „. ,, „ m ikrofilm . 22.031,33 153.756,50
K o s z t y a d m i n i s t r a c y j n e :
P o b o ry prac. 22.038,30
Ś w iadczen ia ustaw o w e, w c z a sy pracow . 75,60
U bezp ieczaln ia S połeczna 6.544,09
U trzy m an ie b iu ra (opał i in.) 371,25
P o d a tek o b ro to w y 1.160,69
In n e p o d a tk i i d a n in y 229,80
D eleg acje służbow e 535,80
O p ła ty poczto w e 1.973,15
P ro p ag an d a i rek la m a 120,—
C zasopism a, druki, m at. b iu ro w e 827,94
O p ła ty m a n ip u la c y jn e 12,30
W y d a tk i różne 284,13 34.173,05
I n n e w y d a t k i :
Różne p rac e p o w ierzo n e um ow ą o dzieło 6.014,20
R em onty i n a p ra w y 372,90
N a g ro d y dla p rac o w n ik ó w 2.610,—
S u b w en c je n a b a d a n ia n a u k o w e 8.867,45 17.864,55 K oszt w ła s n y e g zem p larzy d arm o w ych 50.573,90
Z ak up m at. n ie trw a ły c h 196,50
N ad w y żk a 74.736,16
331.300,66 ( —) Franciszek Szeliga
S k a rb n ik
W Y N IK Ó W
n a 31 g ru d n ia 1950 r.
19
M a :
W p ły w y ze sp rz e d a ż y w y daw n. p o w ojen . 76.920,28
,, ,, ,, ,, przedw o j. 981,61
,, ,, ,, ,, m ikrofilm . 24.414,63
P o rto i o p ak o w an ie w y sy łk o w e
S u b w en c ja M in. O św ia ty n a cele w y d aw n icze W p ły w ze sk ła d e k człon k o w sk ich
R óżnice rem a n en to w e
102.316,52 14,67 227.250,—
1.717,50 1,97
331.300,66 ( — ) W ła d ysła w D ziew u lski
Preees
BILANS T o w arz y stw a N au k o w eg o w T o ru n iu A k t y w a :
I. M a j ą t e k s t a ł y :
a) N ieru ch om o ści 56.796,—
b) U rządz. praco w . m ikrofil. 16.857,34
c) „ „ polow ej 32.635,49
d) „ b iu ro w e 5.206,38
e) K siążki bibliot. (symb.) 1 —
f) Z b io ry m u ze a ln e (symb.) 1 — %
g) M ik rofilm y — n e g a ty w y 15.506,19 127.003,40 II. Ś r o d k i o b r o t o w e :
l . a ) N a ro d o w y B ank Polski T oruń 6.312,73 b) D łu jn ic y z ty t. d o sta w 79.337,47
P.T.Z.G. T o ru ń p rze d p łata
na d ru k 53.708,82 133.046,29 139.359,02
2. A u torzy : na poczet zlec. p rac 2.860,— 2,860,—
3. C złonkow ie zaległe sk ład k i 589,50 589,50
III. T o w a r y : *•
l . a ) W y d a w n ictw a w łasn e g o to w e
p rze d w o je n n e 46.320,83
b) W y d a w n ictw a w łasn e g o to w e
p o w o je n n e 121.218,24
c) W y d a w n ictw a m ikrofilm , gotow e 3.964,92 171.503,99 2. a) W y d a w n ic tw a k sią ż k o w e w to k u 33.528,52
b) W y d a w n ictw a m ikrofil. w toku 31,20 33.559,72
3. Surow ce do m ikrofilm ów 12.735,02 12.735,02
487.610,65 ( —) Franciszek Szeliga
S k a rb n ik
21 ZAM KNIĘCIA
n a dzień 31 XII 1950 r.
I. F u n d u s z e w ł a s n e : Stan n a 1 I 1950 r.
a) Z w iększenie:
R efund B. I. n a urządz. prac. m ikrof.
„ „ „ „ ,, polow ej
Przypis n a w y ró w n .w art. do sym b. zł.
— n a w y ro w n . książ. bibl.
— n a w yrów n , zbio ró w m u zealn ych
b) Z m niejszenie:
S tra ta n a p rzerach . n a now e pień.
II. W i e r z y c i e l e z t y t u ł u d o s t a w III. R o z l i c z e n i e m i ę d z y o k r e s o w e
U rząd S k arb o w y — p o d a te k o b ro to w y IV. N a d w y ż k a
P a s y w a :
512.407,95
5.429,25 6.598,56
0,97
0,97 12.029,75 524.437,70
113.654,62 410.783,08 1.361,04
730,37' 74.786,16
( — ) W ładysła w D ziew u lski Prezes
■*
PROTOKOŁ k o m i s j i r e w i z y j n e j.
K om isja zb ad ała załączn ik i do b ila n su stw ie rd z ają c zgodność z a pisów z p ozy cjam i bilan su i ra c h u n k u w yników .
Toruń, 19 II 1951 r.
Za K om isję R ew izyjn ą
T o w arz y stw a N au k o w eg o w T o ru n iu ( — ) Jan ina H u ryn o w icz • ( — ) R y s z a rd M ienicki
P R O T O K Ó Ł
D orocznego W aln eg o Z eb ran ia T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T o ru n iu z d nia 19 lu te g o 1951 roku , w A uli C ollegium M inus U n iw e rsy te tu
M ik o łaja K o p ern ik a w T oruniu.
P o r z ą d e k o b r a d : 1. Z a g a je n ie i w y b ó r Prezydium .
2. O d czy tan ie p ro to k ó łu z o sta tn ie g o zebrania.
3. S praw o zdanie Z arządu.
4. O g ło szenie n azw isk n o w y c h czło nk ó w W ydziałów . 5. W y b ó r now ego Zarządu.
6. Z akończenie.
A d 1. Prezes T o w arzy stw a, zag aiw szy zebranie, p o św ięcił słow a w sp o m n ien ia p am ięci czło n k a czy n n eg o W y d z ia łu I, R om ana J a k i m o w i c z a , zeb ran i uczcili pam ięć Z m arłego p o w s ta niem i je d n o m in u to w ą ciszą.
N a p rzew o d n icząceg o zeb ran ia w y b ra n o przez a k la m ac ję J a n a S czanieckiego, członka d o ży w o tn ieg o T o w arzy stw a, a n a se k re ta rz a d r T ad eu sza C ieślaka.
A d 2. P ro to k ó ł z p o p rze d n ieg o z e b ra n ia o d czy tan o i z a tw ierd zo n o bez p o p raw ek.
A d 3. S praw o zd an ie z d ziałaln o ści T o w arz y stw a za o k res 1 I — 31 XII f950 r., sp raw o zd an ie rac h u n k o w e za te n okres w raz z bilansem zam kn ięcia na dzień 31 g ru d n ia 1950 r. oraz p ro to k ół K om isji R ew izy jn ej zatw ierd zo n o i p rzy ję to .
A d 4. Pod an o do w iadom ości w y b ó r n o w y c h członków W y d ziałó w : W y d z i a ł I N a u k H isto ry czn y ch , P raw n iczy ch i Społecz
nych : członek za m iejsc o w y — dr F ra n cisz ek Szeliga.
23 W y d z i a ł I I F ilologiczno - Filozoficzny: czło n kow ie m ie j
scow i — prof. d r B ronisław N adolski, dr W a le ria n P reisner.
W y d z i a ł I I I M atem aty czn o -P rzy ro d n iczy : człon ek m ie j
sco w y c z y n n y — prof. dr S ta n isław Ja śk o w sk i, czło nek m ie j
sc o w y — prof. dr M aria K iełczew ska-Z aleska.
A d 5. W y b ra n o przez a k la m ac ję zap ro p o n o w an y przez prof. dr P as
se n d o rfe ra n o w y Z arząd w składzie:
p r e z e s -— prof. dr W ła d y sław D ziew ulski w i c e p r e z e s — prof. dr K arol K oran yi s e k r e t a r z — prof. d r T ad eusz C zeżow ski s k a r b n i k — prof. dr S tan isław Ja śk o w sk i
c z ł o n k o w i e Z a r z ą d u : mec. Ig n ac y Dziedzic, prof. d r R ajm u nd G alon, not. J a n Z akrzew ski.
K o m i s j a R e w i z y j n a : prof. dr J a n in a H urynow icz, prof.
dr W o jc iec h H ejnosz, — z astęp cy : prof. S tefan S rebrny, prof.
dr W ilh elm in a Iw an o w sk a.
A d 6. W o bec w y c z e rp a n ia p o rzą d k u obrad p rze w o d n ic z ąc y zam knął doroczn e w aln e zgrom adzenie.
P ro to k o la n t P rzew o d n iczący
( — ) T adeusz C ieślak ( — ) Jem Sczan iecki
DOROCZNE POSIEDZENIE PUBLICZNE
Tego sam ego dnia, b e zp o śred n io po z a k o ń cz e n iu w a ln e g o z e b ra n ia od było się w obecno ści liczny ch zap ro szo n y ch gości D oroczne P osiedzen ie P ubliczne T o w arzy stw a, n a któ ry m , po k ró tk im p rze m ó
w ieniu P rezesa T o w arzy stw a, prof. dr W ła d y sła w a D ziew ulskiego, prof. dr R ajm u n d G a l o n w y g ło sił od czy t pt.: Z dziejó w T o w a rzy stw a N au ko w eg o w Toruniu (75-lecie istn ie n ia ).
T o w arzy stw o N a u k o w e w T o ru n iu obchodzi 75-lecie sw ego is t
nienia. J e s t to fak t zd u m iew ający , że z d ala od g łó w n y ch sk u p isk p o lsk iego ży cia k u ltu ra ln e g o , w tru d n y c h w a ru n k a c h p o lity czn y ch , w o k resie w zm ożonej w alk i Prus z p o lsk o ścią i p o lsk ą k u ltu rą , m o
gła tu w T o ru n iu ro zw in ąć się i p rz e trw a ć aż do w y zw o len ia p o w ażna in sty tu c ja tw ó rczej m y śli p o lskiej, in sty tu c ja , k tó ra sk u p iała bod aj n a jtę ższ e u m y sły tej k ra in y i po ch w alić się m oże b o g aty m d o rob kiem w ydaw niczy m , b ib lio teczn y m i m uzealnym . Istn ien ie tu w T o ru n iu T o w arz y stw a N au k o w eg o , p o sia d a jąc e g o d aw n e tr a
d y c je i ro zp o rz ą d za jąc e g o pow ażn y m w a rszta te m p ra c y n a u k o w ej, u p o w a ż n iało n as do w o łan ia o stw o rz e n ie w T o ru n iu w y ższej uczelni, w ołania, k tó re w Polsce m ię d zy w o jen n ej n ie s te ty p o zo sta ło bez odpow iedzi.
W z ru sz a ją c y te n ju b ileu sz T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T o ru niu cie sz y i z aciek aw ia nas. W dzisiejszy m dniu ch ę tn iej niż k ie d y k o l
w ie k je s te śm y sk łonn i zapoznać się ze św ie tn ą przeszło ścią naszego T o w arzy stw a. Pozw olę so b ie p o dać Szanow nem u Z gro m ad zeniu k ilk a w a ż n iejszy ch zd arzeń z p rzeszłości T o w arz y stw a a n a stę p n ie zw rócić u w ag ę szczególną n a je d n ą z n a jc ie k a w sz y c h posta'ci i n a j
b a rd z iej zasłu żo n y ch czło nk ó w n aszeg o T o w arzy stw a. Z w d zięczn o ścią m uszę tu p o dkreślić, że p rzy z b ieran iu o d n o śn y ch m ate ria łó w k o rz y sta łe m z c e n n y ch uw ag i d a n y c h u d z ie lo n y ch mi łask a w ie przez m gr K ry sty n ę S w in arsk ą, czło n k a n aszeg o T o w arz y stw a a z a razem d y re k to ra jeg o biu ra. K orzy stałem ta k ż e z tre śc iw eg o a r ty k u łu o T o w arzy stw ie N au k o w y m w T o ru n iu n a p isa n e g o przez dr Bożenę O sm ólsk ą-P isko rsk ą.
P o w stan ie T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T o ru n iu p rz y p a d a na o k res nie ty lk o w zm ożonej g erm an izacji, lecz tak że n a czas in te n sy w n e j niem ieck iej a k c ji n a u k o w o -b ad aw czej n a te re n ie Pom orza (ściśle b io rąc w d aw n ej p ro w in cji zach o d n io -p ru sk iej). W sp o łe czeń stw ie polskim obudziło się p ra g n ie n ie p rze c iw sta w ie n ia się tej n iem ieck iej p rzew ad ze przez zo rg an izo w an ie o śro d k a n a u k i p o l
sk iej. S p raw a ta b y ła pilna, a tego ro d za ju a k c ja w p ro st k o nieczn a, gdyż n a u k a n iem ie c k a zaczęła w y o lb rzy m iać znaczen ie elem en tu n iem ieck ieg o i u su w ać w cień ud ział i zn aczen ie czy n n ik a p o l
eskiego w h isto rii Pom orza. „P rzybysz w raz z k ra je m przy w łaszczał sobie i p rze sz ło ść ” , po w ied ział in ic ja to r T o w arz y stw a podczas o tw a rc ia M uzeum . Z ałożen ie T o w arz y stw a N a u k o w eg o w T o run iu b y ło w yrazem p o d jęcia w ałki o ra to w a n ie po lsk iej p rzeszłości i p o lsk ieg o im ienia.
Z eb ran ie o rg a n iz a c y jn e T o w arz y stw a odbyło się w dniu 16 g ru d nia 1875 ro k u z in ic ja ty w y Z y g m un ta D z i a ł o w s k i e g o , k tó reg o p o rtre t dziś zdobi lo k al T o w arzy stw a. U chw alono sta tu t, w y b ran o Z arząd i p rzy ję to nazw ę, n iezm ienioną do dzisiejszeg o d n ia — T o w arzy stw o N a u k o w e w T oru n iu. S ta tu t głosił: „C elem T o w arz y stw a je s t zb ie ran ie i p rz e c h o w y w a n ie w szelk ich p a m ią te k i z a b y t
k ó w k rajo w y c h , m iano w icie do przeszłości Ziem P ru sk ich się o d n o
25 sz ąc y c h i p rzed m io tó w n a u k o w y ch , oraz p ielę g n o w a n ie n a u k i u m ie
ję tn o śc i w jęz y k u p o lsk im ” J.
P ierw sze w alne zeb ra n ie o d b y ło się w dniu 21 lutego 1876 r.
Później u sta lo n o d a tę do ro czn y ch w aln y ch zeb ra ń n a dzień 19 lu tego, b y przez u ro czy sto ść w dniu uro d zin K o p ern ik a p o d k reślić n ie p rz e rw a n ą ciągłość tw ó rczej m yśli polskiej.
U k o n sty tu o w a ły się trz y au to n o m iczn e w y d z ia ły T o w arzy stw a:
h isto ry czn o -arch eo lo g iczn y , teo lo g iczn y i lek a rsk o -p rzy ro d n iczy . P ierw szym zad an iem — zgodnie ze sta tu te m — było zo rg a n izo w a n ie m uzeum , k tó re w szy b k im tem pie n a p e łn iło się ek sp o n ata m i z z ak resu geologii, p aleo n to lo g ii, p reh isto rii, sztuki i num izm atyki.
Z biory te b y ły c ie k a w e i cenne. T o w arzy stw o z a p re z en to w a ło je k ilk a k ro tn ie na w y sta w a c h z a g ra n ic z n y c h z ok azji zjazd ó w n a u k o w ych, np. w P ary żu a n a w e t w B erlinie. E ksp o n ató w p rzy b y w ało , stą d k o n iec z n y stał się w ła sn y lokal. C złonkow ie T o w arz y stw a z a w iązali spółkę a k c y jn ą i w y b u d o w a li odpow iedni b u d y n e k p rzy ul. W y so k ie j, do k ąd w r. 1882 p rze n iesio n o m uzeum oraz siedzibę T o w arzy stw a. Tu k o n c e n tro w a ła się działaln ość nau kflw a członków T -w a w o p arciu o zb io ry m uzealne i coraz b o g a tsz ą bib lio tek ę.
R ów nocześnie rea liz o w a n o drugi p o s tu la t sta tu tu , m ian ow icie ,,p ielę g n o w a n ie n a u k i u m ie ję tn o ści w ję z y k u polskim ". W lata ch 1876— 1884 w y d a n o trz y to m y Roczników z a w ie ra ją c y c h n a 382 stro n a c h 7 ro zp raw n a u k o w y c h — w sz y stk ie odno szące się do b.
Prus Z ach o dnich o raz M apę A rc h eo lo g iczn ą Prus Z achodnich, k tó re j po św ięcę sp e c ja ln ą uw agę.
Po p ierw szy m o k resie rozkw itu, k ie d y to ofiarność sp o łeczeń stw a p om orskiego, ch cąceg o z a d o k u m en to w ać czy nem sw ą p o l
skość i p rzy w ią z a n ie do ojczyzny, p o k o n a ła w szelk ie tru d n o śc i fi
n a n so w e i polity czn e, n a stą p ił p ra w ie 10-letni ok res zah am o w an ia p ra c y T o w arzy stw a. O tru d n o śc ia c h p o lity cz n y c h teg o pierw szeg o o k resu pisze a u to r n a g ro d z o n e j przez T o w arzy stw o p ra c y o T o ru niu: " „W o ln o tak że gościom p rzy b y w a ć n a p o sied zen ia o d b y w a jąc e się w M uzeum , w czym ob ecność p o licji n ik og o od straszać nie p ow inna. Tak, T o w arzy stw o N au k o w e w T o ru n iu je s t pew n ie je d y n ą in sty tu c ją n a u k o w ą n a k u li ziem skiej, w k tó re j zeb ra n ia człon kó w o d b y w a ją się pod gro zą p o lic y jn e g o n a d z o ru . Z ab rak ło
1 R o c z n i k TN T , Ustawy Tow. Nauk., T oruń 1878, s.85.
K u j o t kSt., Toruń 1884, R ocznik 3. s. 105.
in icjato ró w , u m arł bow iem zało ży ciel T o w arz y stw a D ziałow ski, u m arł p ierw sz y p rezes Ig n a c y Ł yskow ski, w y je c h a ł z a słu żo n y pre- historylc G otfryd O ssow ski, zm n iejszy ła się ilość członków , zm n iej
szy ły się d o cho d y T o w arzy stw a.
Lecz n ied łu g o trw a ł te n n ie p o k o ją c y zastój działaln o ści T o w a rzy stw a. N a jeg o czele sta n ą ł w y b itn y i z a słu żo n y b ad acz d ziejó w Pom orza, a ró w n o cześn ie d o b ry o rg an iz ato r ks. S ta n isław K ujot.
G łów ną tro s k ą T -w a s ta ły się te ra z rozw ój b ib lio tek i i w ła sn e w y d aw n ictw a. Położono n a c isk n a p rac e h isto ry czn e, n a b a d a n ie i p u b lik o w an ie źródeł, n a p o g łęb ie n ie znajom ości h isto rii po lsk o ści P o m orza. O bok Roczników z aczęły u k a z y w a ć się Fontes oraz Zapiski, z a w ie ra ją c e d ro b n e p rzy czy n k i. T o w arz y stw o n a w ią zy w a ło coraz szersze i g łęb sze k o n ta k ty z p o k rew n y m i in sty tu c ja m i n auko w y m i.
R osły k a d ry w sp ó łp ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h z te rp n u Pom orza i in n y c h dzielnic Polski, d o ro b ek T-w a sta le się pow iększał.
G dy w reszcie po lata ch n iew o li p o w sta ło P ań stw o Polskie, d zia
łalno ść T o w arz y stw a zaczęła się ro zw ijać n a szerszy ch torach, w łą czając Pom orze w n u rt p o lsk iej nau ki. Z a p rasz a n o n a u ro cz y ste z e b ra n ia T -w a b a d a cz y z a jm u ją c y c h się h isto rią i g e o g rafią Pom orza.
T-w o liczyło w sw y ch szere g a ch w ielu z n a n y ch u czo n y ch całej Pol ski a godność czło n k a h o n o ro w eg o n a d a ło m. i. B ronisław ow i Dem b ińskiem u, K azim ierzow i N itschow i, E ugeniuszow i R om erow i i d y rek to ro w i B iblioteki N aro d o w ej S tefanow i D em bem u.
W y d a w n ictw a T -w a o sią g n ę ły p o w ażn ą ilość: do ro k u 1939 w y d a n o razem ok o ło 90 tom ów , w ty m 44 to m y Roczników, 34 to m y Fontes o raz 11 tom ów Zapisek. Z ap o czątk o w an o dw a n o w e w y d aw n ictw a se ry jn e : Badania Przyrodnicze Pom orskie i Badania Pre
historyczne Pomorskie.
P a m ię ta jm y o tym , że d o ro b ek n a u k o w y czło n k ó w T-wa, p u b li
k o w a n y w jeg o w y d a w n ic tw a c h , to d o ro b ek ludzi, k tó rz y n au ce m ogli p o św ięcić ty lk o część sw ego czasu, część p o z o sta łą po w y p e łn ia n iu ob o w iązk ó w sw ego zaw odu. N a le ży tu w spom nieć o le k a rz u dr. S tein bornie, k tó ry p rzy sw ej ro zleg łej p r a c y zaw o d ow ej spędzał w iele g odzin w b ib lio tece T-wa, p rz y sto so w a ł ją do celó w n a u k o w e j in sty tu c ji i g rom adził dzieła o dnoszące się do d ziejó w Pom orza. W ten sposób p o w sta ł b o g a ty i w a rto śc io w y k się g o zbiór, zw iązan y z regionem . T-w o uczciło zasłu żon ego lek a rza g o d n o śc ią człon ka h o norow eg o .
26
