Andrzej F. Dziuba
"Chiesa e papato : appunti ad uso
didattico con un’appendice
sull’ebraisimo e l’islam", Jan
Władysław Woś, Trento 2001 :
[recenzja]
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 9/2, 312-314
2002
3 1 2 R E C E N Z JE I O M Ó W IEN IA
[12]
Jan W ładysław W o ś, Chiesa e papato. Appunti ad uso didattico eon un'appendice
suirebraisimo e Vislam. Universita degli Studi di TYento. lYento 2001, ss. 184.
R e fle k s ja n a d d z ie ja m i c h rz e ś c ija ń stw a p o z o s ta je ciąg le z a g a d n ie n ie m n a d k tó ry m w a rto p o c h y la ć się, i to w z ró ż n ic o w a n e j fo rm ie , ta k m e to d o lo g ic z n e j, fo rm a ln e j ja k i tre śc io w e j. S ą o n e ju ż o czyw iście sz c z e g ó ln ie tw ó rc z o w p isa n e w o g ó ln e d z ie je cyw iliza cyjne lu d zk o ści, co oczyw iście n ie p o m n ie js z a w k ła d u i in nych n u rtó w relig ijn y ch czy k u ltu ro w y c h , a w tym w ielk ich religii o z a się g u św ia to w y m , n p . islam czy ju d a iz m .
N a u k o w ą re fle k sję n a d c h rz e śc ija ń stw e m w p re z e n to w a n e j ksią żce p o d e jm u je p ro f. J. W. W oś z U n iw e rs y te tu w T ry d e n c ie . J e s t o n ju ż zn a n y z w ielu in nych p u b lik a c ji k sią ż kow ych o ra z licznych a rty k u łó w , zw łaszcza w ję z y k u w ło sk im i n ie m ie c k im . J a k w s k a z u je p o d ty tu ł, p re z e n to w a n e o p r a c o w a n ie je s t m a te r ia łe m d y d ak ty czn y m p rz e z n a c z o n y m d la stu d e n tó w U n iw e rsy te tu T ry d e n c k ie g o .
Po p re z e n ta c ji (s. 5-6) cało ść stu d iu m p o d z ie lo n a z o sta ła n a 32 b ard ziej szczegółow e bloki te m a ty c z n e , k tó re m a ją p ew n e z n a m io n a c h ro n o lo g ii. Z a te m cało ść ro zp o czy n a się o d h isto ry czn eg o z a p o c z ą tk o w a n ia . A u to r pyta n ajp ierw , co to je s t K ościół? To w ażn a kw estia, zw łaszcza w o b ec p lu ra liz m u relig ijn eg o o ra z k u ltu ro w e g o . Z kolei w sk azu je na z n acz n ie i m iejsce Biblii w ch rześcija ń stw ie. To d o tk n ię c ie pisanych fu n d a m e n tó w tej s p o łeczności. Id ą c d alej d ro g ą h isto rii, a je d n o c z e ś n ie i dalszej precyzacji istoty, p rz y p o m in a cele K ościoła, a w ięc je g o p rz e z n a c z e n ie i fu n k cje. O d je g o stro n y o rg an izacy jn ej w sk a z u je n a w a ż n e z n a m io n a , tj. so b o ry e k u m e n ic z n e i synody, k tó re są n iek ied y ro z u m ia n e i p o jm o w a n e w sp o só b d o ść zró żn ico w an y . W reszcie, w dalszym ciągu historycznym p o c zątk ó w p rz y p o m in a z n a c z e n ie ed y k u c e sa rz a K o n sta n ty n a i tzw. d o n acji te g o cesarza.
Id ą c k o n se k w e n tn ie d a le j, z re sz tą z g o d n ie z o b ie k ty w n ą c h ro n o lo g ią , p ro f. J a n W. W oś a n a liz u je p ieiw szy i n a jsz e rsz y d ra m a ty c z n y p o d z ia ł, czyli sc h iz m ę m ięd zy Z a c h o d e m a K o śc io łe m w sc h o d n im . O d d z ie ln e , a z a ra z e m b a rd z o sy s te m a ty c z n ie p o k a z u je p o d sta w o w e ró ż n ic e m ię d z y tym i d w o m a tra d y c ja m i, ich z ró ż n ic o w a n ia , a w k o ń c u p o d ziały . N ie p o m n ie jsz a je d n a k je d n o c z e ś n ie d o ś w ia d c z a n e j o ra z c z ę sto p rz e ż y w a n e j p o trz e b y u k a z a n ia ró ż n y c h , ta k ja k o śc io w o ja k i o so b o w o o ra z c h ro n o lo g ic z n ie p ró b p rz e c iw d z ia ła n ia n eg aty w n y m zjaw isk o m p o d z ia łó w .
W sk a z u ją c n a ró ż n e p o d z ia ły try d e n c k i p ro fe s o r p o d k re śla , zw łaszcza w sp o tk a n iu z K o śc io ła m i w sc h o d n im i k w estie te rm in o lo g ic z n e , k tó re p o p ra w n ie r o z e z n a n e n ie je d n o k r o tn ie w rę c z lik w id u ją, a n ie k ie d y ch o ćb y ty lk o p o m n ie jsz a ją o stro ść istn iejący c h ró żn ic. N a s tę p n ie , ju ż w cz a s a c h re fo rm a c ji p ro f. W oś p o k a z u je K o ścio ły p r o te s ta n c k ie , k alw in izm . K o śció ł a n g lik a ń sk i i m im o w szystko, m im o tych ró ż n ic , w y raża niezw ykle d y n a m ic z n ą n a d z ie ję ku je d n o ś c i c h rz e śc ija ń stw a .
W tym k o n te k ś c ie p o d a n o ta k ż e w a ż n e uw agi o k u lcie św iętych i relikw ii. Te k w estie b o w ie m są je d n y m z isto tn y c h e le m e n tó w ró ż n ic , n a w e t k o n tro w e rs ji w e w szystkich n u r ta c h c h rz e śc ija ń stw a . W resz cie liczn e p ro b le m y d o ty c z ą c e życia z a k o n n e g o . To ta k ż e ró ż n ie ro z e z n a w a n y z n a k c h rz e śc ija ń sk ic h p o w o ła ń , ich b o g a c tw a o ra z z ró ż n ic o w a ń . Tu w sk a z a n o ta k ż e n a ro lę i z n a c z n ie p a p ie s tw a , k o n k la w e , k o le g iu m k a rd y n a lsk ie g o , d w o ru p a p ie s k ie g o , k o n g re g a c ji w a ty k a ń sk ic h i k urii rzym skiej o ra z d y p lo m aty czn y ch r e p re
-[1 3 ] R E C E N Z JE I O M Ó W IEN IA 3 1 3
z e n la n tó w p a p ie sk ic h : n u n c ju sz e i legaci p ap iescy . Z a te m p o n o w n ie d o tk n ię to sz c z e g ó l n ie w rażliw ych kw estii, zw łaszcza w k o n te k ś c ie d ia lo g u e k u m e n ic z n e g o .
P ro f. J. W. W oś p o d a je ta k ż e c iek aw e , w rę c z d o p e w n e g o s to p n ia cie k a w o stk o w e uw agi o k a le n d a rz u k o śc ie ln y m , p ra w ie k a n o n ic z n y m i try b u n a ła c h k o śc ieln y ch , k o n k o rd a ta c h . T ajnym A rc h iw u m W aty k ań sk im i B ib lio te c e A p o s to ls k ie j, W y d aw n ictw ie w a ty k a ń s k im . R a d iu w a ty k a ń s k im i now ych śro d k a c h k o m u n ik a c ji. N ie m n iej z w iąza n e z tym k w estie sta w ały się n ie je d n o k r o tn ie w ła śn ie p o d sta w a m i ró ż n ic czy n a w e t w ie lo ra kich, w ręcz b o lesn y ch p o d z ia łó w . W resz cie p o d a n o ta k ż e w y ja śn ie n ia d o ty c z ą c e tiary i kluczy, ja k o sym boli w ładzy p a p ie sk ie j.
J a k o d o d a tk i, co ju ż z a p o w ia d a p o d ty tu ł k sią żk i, p o d a n o s to s u n k o w o o b sz e rn e , p o d sta w o w e in fo rm a c je o ju d a iz m ie (s. 106-125) i isla m ie (s. 126-148). Z a te m w sk a z a n a n a dw ie p o d sta w o w e relig ie m o n o te isty c z n e . T akie z e s ta w ie n ie je s t sz c z e g ó ln ie w a ż n e w sp ó łc z e śn ie , zw łaszcza w o b e c w ie lk ie g o - w rę c z z ró ż n ic o w a n e g o - p lu ra liz m u re lig ij n e g o , k u ltu ro w e g o o ra z sp o łe c z n e g o .
W resz cie, w k o ń c u całej ro zp ra w y , z a m ie s z c z o n o z b ió r w ażn y ch d la c h rz e śc ija ń stw a d o k u m e n tó w czy raczej z b io ró w n a k tó re s k ła d a się: 1. „ C r e d o ” . 2. B ulla z je d n o c z e n ia „ C aeli et e x u lte t t e r r a ” z. 6. 07.1439. 3. W y b ó r h e rb ó w p a p ie sk ic h z lat 1198-1978, a w ięc o d I n o c e n te g o III d o P aw ła V I (sz k o d a , że tylko c z a rn o -b ia łe ).
Z kolei p o d a n o dw a in d ek sy , a w śró d n ich n a jp ie rw in d e k s nazw isk (s. 163-171), a n a s tę p n ie in d e k s m iejsc g e o g ra fic z n y c h (s. 173-178). P o d a n o ta k ż e zestaw o ra z o p is treścio w y re p ro d u k c ji za m ie sz c z o n y c h w te k śc ie stu d iu m (s. 179-182), a w k o ń c u jeszcze o g ó ln y sp is tre śc i (s. 183-184). W a rto tu zau w aży ć, iż z n a c z n a liczba o ry g in a łó w r e p r o d u k cji z n a jd u je się w o so b isty ch z b io ra c h a u to r a .
P ro f. J. W. W oś, w p re z e n to w a n e j k sią żce, p r o p o n u je w łasn y o b ra z d z iejó w p ra w ie c a łe g o c h rz e śc ija ń stw a , z a te m w idzi je , p rz y n a jm n ie j w n ie k tó ry c h fra g m e n ta c h , sz e rz e j niż tylko i w y łączn ie K o śció ł k a to lic k i. J e s t to p rz e c ie ż słu s z n e s p o jrz e n ie i re a listy c z n e w o b e c fa k tó w h isto ry czn y ch o ra z w o b e c w sp ó łc z e sn e j rzeczyw istości. O s ta te c z n ie j e d n a k , co sto s u n k o w o w y raźn ie w rę c z s u g e ru je sa m ty tu ł o m a w ia n e j k siążki, k o n c e n tru je się z d e c y d o w a n ie n a tym o s ta tn im n u rc ie c h rz e ś c ija ń stw a , a w ięc n u rc ie k a to lic k im , k tó ry z re sz tą , zw łaszcza w e W ło sz e c h m o ż e b u d z ić sz c z e g ó ln e z a in te re s o w a n ie .
D o b rz e się sta ło , że o m a w ia ją c c h rz e ś c ija ń stw o z a m ie s z c z o n o ta k ż e s to s u n k o w o sz e ro k ie in fo rm a c je o p o z o sta ły c h d w ó ch w ielk ich re lig ia c h m o n o te isty c z n y c h , o ju d a iz m ie i islam ie. J e s t to tym b a rd z ie j z ro z u m ia łe , jeśli w ziąć c h o ćb y p o d u w ag ę ich z n a c z e n ie h i sto ry c z n e o ra z sz c z e g ó ln ie w sp ó łc z e sn e w pływ y i to n a w e t n a te r e n a c h d o tą d w m ia rę je d n o lity c h re lig ijn ie (p o r. s. 5). Ich ro z e z n a n ie h isto ry c z n e , a ta k ż e w sp ó łc z e sn e o ra z w z n acz n y m sto p n iu te o lo g ic z n e , z a p r o p o n o w a n e p rz e z p ro f. J. W. W osia, w y d aje się , że m o ż e z n a c z n ie u ła tw ić z r o z u m ie n ie w ielu w y d a rz e ń czy s z e ro k o p o ję ty c h d o k o n u ją c y c h się zjaw isk, a ta k ż e a k tu a ln y c h te n d e n c ji k u ltu ro w y c h , n ie ty lk o w p łaszczy źn ie re lig ijn e j, a le i sp o łe c z n e j, e k o n o m ic z n e j a n a w e t p o lity c z n e j. Istn ia ło b o w ie m i istn ie je n a d a l sz c z e g ó ln e , zw łaszcza w p ew n y ch k rę g a c h g e o g ra fic z n y c h , w y raźn e i z n a c z ą c e p rz e m ie sz a n ie tych trz e c h , a p rz y n a jm n ie j d w óch relig ii, tj. ju d a iz m u i c h rz e śc ija ń stw a czy isla m u i c h rz e śc ija ń stw a .
3 1 4 R E C E N Z JE I O M Ó W IEN IA [1 4 ]
C iek a w y m u z u p e łn ie n ie m k siążki są o b y d w a in d ek sy . U ła tw ia ją o n e z n a c z n e je j le k tu r ę o ra z p o z w a la ją n a p e łn ie jsz e k o rz y sta n ie z c a łe g o b o g a c tw a jej tre śc i, i to w fo rm ie b a rd z ie j k o m p le k so w e j. In te re s u ją c o z o sta ły ta k ż e d o b r a n e re p ro d u k c je p rz y w o łu ją c e h isto ry c z n e m iejsca , w y d a rz e n ia czy p o sta c ie , sz c z e g ó ln ie w a ż n e d la p o d e jm o w a n e j t e m aty k i. S z k o d a n a to m ia s t, że n ie w s k a z a n o ch o ćb y sc h e m a ty c z n e j p e w n e j b ib lio g ra fii, k tó r a m o g ła b y być e w e n tu a ln y m w s k a z a n ie m d la p o g łę b ie n ia o m a w ia n y c h z a g a d n ie ń w o so b iste j le k tu rz e i stu d iu m szczeg ó ło w y ch kw estii.
F a k ty c z n ie p re z e n to w a n a k sią ż k a s ta ra się u k a z a ć , ja k w sk azu je ju ż je j ty tu ł, K o śció ł i p a p ie stw o . T en p ierw szy e le m e n t w y b rz m ia ł ra czej zw łaszcza p rz e z p ry z m a t w łasn y ch p ro b le m ó w w e w n ę trz n y c h K o śc io ła o ra z p a p ie s tw o i liczn e in sty tu c je z nim z w iąza n e. M o ż n a z a te m o d n ie ś ć w ra ż e n ie , iż zbyt m a ło u k a z a n o sz e rsz ą rzeczy w isto ść K o ścio ła, a b a rd z ie j je g o c e n tra listy c z n y c h a r a k te r . Id z ie tu b a rd z ie j o je g o lo k aln y czy p a r ty k u la r ny c h a r a k te r , d z ie ła m isy jn e i e k u m e n ic z n e . Taki K o śció ł, w k o n k re tn y c h d z ie ła c h e w a n g elizacy jn y ch je s t b o w iem b a rd z ie j re a ln y i żywy, m . in. w w y razie sw ej p o w sz e c h n o śc i o ra z a p o s to ls tw a , k tó re a d re s o w a n e są d o w szystkich ludzi.
W y d aje się, iż o b e c n ie p re z e n to w a n e n o ta tk i d la s tu d e n tó w m o g ą z c z a se m sta ć się c iek aw y m m a te r ia łe m w yjściow ym d o sz e rsz e g o i b a rd z ie j p o g łę b io n e g o o p ra c o w a n ia te m a ty k i c h rz e śc ija ń stw a . Z a ry s o w a n e tu p e w n e n u rty o ra z o g ó ln a k o n c e p c ja m o ż e być b a rd z o in te re s u ją c a , zw łaszcza w o b e c w sp ó łc z e sn y c h o czek iw a ń .
ks. A n d rz e j F. D ziu b a
P aw ei B o r t k i e w i c z , E to s pracy. N a u c za n ie m o ra ln e i społeczne K ardynała S tefa n a
W yszyńskiego. P o z n a ń 20 0 1 , ss. 244.
C z ło w ie k w z ie m sk im p ie lg rz y m o w a n iu s ta je w s p e łn ia n iu sie b ie , i to n ie z a le ż n ie o d n ie s io n e g o p o w o ła n ia . B o g a c tw o d ró g sz a n u je sp e cy fik ę o so b y o ra z m ożliw ości jej r o z w o ju . W szy stk o to p o z o s ta je n a d z ie ja m i czy p e rsp e k ty w a m i, k tó re m o g ą się z m a te r ia li zo w ać o so b o w o , ale tylko w ra z z o so b isty m z a a n g a ż o w a n ie m .
P ie lg rz y m ie d z ie ła c z ło w ie k a , w ię c e j, cały czło w iek s p e łn ia się n a ziem i sz c z e g ó ln ie w b o g a c tw ie relacji. T u taj n a s tę p u je ro z e z n a n ie in d y w id u a ln e g o p o w o ła n ia , k tó r e p r z e k ra c z a lu d z k ie o c z e k iw a n ia . O b e jm u je o n o w iele p łaszczy zn , w sfe rz e fizycznej o ra z d u ch o w ej, k tó r e p r z e k ła d a ją się n a z e w n ę trz n e i w e w n ę trz n e d z ie ła czło w iek a. S z czeg ó ln ą a k ty w n o śc ią c z ło w ie k a je s t p ra c a . P rz y b ie ra o n a r ó ż n o ro d n e fo rm y , ale o s ta te c z n ie p o z o s ta je p o d sta w o w y m z n a k ie m je g o d z ie ł o d n o sz ą c y c h się d o sie b ie sa m e g o , innych lu dzi o ra z d o św ia ta i B oga.
P ra c a je s t d la s ie b ie s a m e g o . To d o s k o n a le n ie s ie b ie p o łą c z o n y je s t z o tw a r to ś c ią k u in n y m . To w y p e łn ia n ie c z a s u , k tó r y p r z y b ie ra w y razy u ż y te c z n o ś c i i d a r u , p o m o c y i ra d o ś c i. P rz e tw a r z a n ie św ia ta je s t je d n y m z w a ru n k ó w tw o r z e n ia s ie b ie p r z e z m i ło ść , p o k ó j i sp ra w ie d liw o ś ć . P ra c a je s t p o w s z e c h n ą f o rm ą s a m o re a liz a c ji o so b o w e j c z ło w ie k a .
