Program Edukacji Ekologicznej dla Gminy Polkowice
na lata 2008-2014
mgr inŜ. Irena Krukowska – Szopa mgr inŜ. Lidia Augustyn
Konsultacja – mgr Urszula Tkaczyk
Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”
ul. Wrocławska 41, 59-220 Legnica, tel./fax (076) 862-94-30 e-mail: biuro@zielonaakcja.pl, www.zielonaakcja.pl
wg umowy z dnia 23 lipca 2007r.
Wykonanie Programu
1. Wstęp ... 4
1.1. Wprowadzenie ...4
1.2. Cele i metodyka prac ...4
2.Programy europejskie, krajowe, regionalne i lokalne odnoszące się do edukacji ekologicznej ... 7
2.1. Polityka Ekologiczna Państwa ...7
2.2. Polityka Ekologiczna Unii Europejskiej ...7
2.3. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej ...9
2.4. Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego ...11
2.5. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Polkowickiego ...13
2.6. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice...14
2.7. Plan Gospodarki Odpadami dla Związku Gmin Zagłębia Miedziowego ...16
3. Uwarunkowania formalne edukacji ekologicznej w programach nauczania ... 18
3.1. Edukacja ekologiczna w programach nauczania...18
3.2. Przedszkola...19
3.3. Szkoły podstawowe ...19
3.4. Gimnazja ...20
3.5. Szkoły ponadgimnazjalne ...21
4. Analiza zasobów edukacyjnych ... 22
4.1. Źródła informacji ...22
4.2. Edukacja ekologiczna prowadzona przez placówki oświatowe ...23
4.3. Działania w zakresie edukacji ekologicznej realizowane przez Urząd Gminy w Polkowicach...26
4.4. Działania z zakresu edukacji ekologicznej realizowane przez inne instytucje ...28
4.5. Edukacja ekologiczna prowadzona przez organizacje ...30
4.6. Finansowanie edukacji ekologicznej ...30
4.7. Słabe i mocne strony oraz możliwości i zagrożenia edukacji ekologicznej...31
5. Cele programu oraz ich realizacja ... 33
5.1. Określenie celów i głównych działań programu ...33
5.2. Wieloletni Program Działań ...36
5.3. Roczny Plan Edukacji Ekologicznej rok 2008...42
5.4. Proponowane źródła finansowania ...47
6. Zarządzanie wdraŜaniem programu ... 50
7. Załączniki...…52
1. Wstęp
1.1. Wprowadzenie
KaŜdy człowiek korzysta ze środowiska naturalnego: podziwiając jego piękno poprawia własne samopoczucie, czerpie inspirację do bycia twórczym, wykorzystując bogactwa naturalne podnosi poziom własnego Ŝycia. Korzysta równieŜ z dóbr środowiska społecznego i kulturowego – stworzonego przez ludzi dla ludzi. Jednak nie kaŜdy jest przekonany, Ŝe jego styl Ŝycia, zachowania, przyzwyczajenia, mody, sposoby wypoczynku i odŜywiania mają ogromny wpływ na stan środowiska, w którym Ŝyje.
Koncepcją kształcenia i wychowania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego jest edukacja ekologiczna. Wspomaga ona zrozumienie zaleŜności między człowiekiem, jego wytworami, a środowiskiem naturalnym i dlatego musi obejmować całe społeczeństwo: od najmłodszych do najstarszych, by utrwalone wzorce proekologicznych zachowań mogły być przekazywane następnym pokoleniom.
„Program Edukacji Ekologicznej dla Gminy Polkowice” jest zatem wynikiem potrzeb, umoŜliwiającym realizację ekologicznych programów lokalnych, krajowych i europejskich w celu podniesienia świadomości mieszkańców, a takŜe jakości środowiska, w którym Ŝyją.
Program Edukacji Ekologicznej skierowany jest do placówek oświatowych, instytucji i urzędów, organizacji społecznych, firm, wszystkich rodzin i mieszkańców gminy Polkowice.
Głównym celem programu jest zmiana postaw mieszkańców wobec otaczającego środowiska poprzez wytwarzanie właściwych relacji człowiek – środowisko przez podniesienie poziomu świadomości w tym zakresie.
Zaplanowane w programie róŜne metody i środki oddziaływania pozwolą na lepsze projektowanie i koordynowanie działań, umoŜliwią optymalne wykorzystanie istniejącej bazy sprzętowej i zasobów finansowych, wesprą rozwój umiejętności osób zaangaŜowanych w proekologiczne działania.
Jednak jednym z najwaŜniejszych zadań programu jest wpłynięcie na codzienne zachowania mieszkańców Polkowic tak by były one bardziej świadome i przyjazne środowisku.
1.2. Cele i metodyka prac
Program Edukacji Ekologicznej powstał z inicjatywy Urzędu Gminy w Polkowicach jako realizacja zadań z zakresu edukacji ekologicznej, zapisanych w Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice uchwalonego w 2005r.
Celem opracowania niniejszego dokumentu jest:
– dokonanie oceny dotychczasowych działań w obszarze edukacji ekologicznej, – wyznaczenie najistotniejszych kierunków w edukacji ekologicznej dzieci i dorosłych, – lepsze wykorzystywanie istniejących zasobów i bazy edukacyjnej,
– określenie: sposobów finansowania zadań z zakresu edukacji ekologicznej oraz źródeł pozyskiwania środków na ich realizację,
– integracja środowisk zainteresowanych realizacją działań na polu edukacji ekologicznej.
Działania zapisane w programie będą realizowane w latach 2008 – 2014.
Prace nad programem prowadzone były zgodnie z procesem planowania strategicznego. Uczestnicy warsztatów przechodzili kolejne etapy planowania idąc od ogółu do szczegółu, począwszy od analizy sytuacji obecnej i sformułowania problemów przez wyznaczenie celów i harmonogramu działań.
Schemat planowania strategicznego programu
Program tworzony był metodą uspołecznioną, w następujących etapach:
– Zebrano dane i informacje na temat działań w obszarze edukacji ekologicznej oraz stanu bazy edukacyjnej na terenie gminy Polkowice – przeprowadzono ankietyzację środowisk związanych z edukacją ekologiczną (placówek oświatowych, instytucji około gminnych, organizacji pozarządowych, wybranych przedsiębiorstw), rozpoznano zasoby wykorzystane do edukacji ekologicznej jak teŜ sposoby finansowania.
– Przeprowadzono I warsztat w ramach konsultacji społecznych, dotyczący analizy i oceny aktualnej sytuacji w zakresie edukacji ekologicznej na terenie gminy, przeprowadzono takŜe analizę słabych i mocnych stron oraz szans i zagroŜeń.
– Przeprowadzono II warsztat konsultacyjny dotyczący, sformułowania i rankingu celów, wyboru najistotniejszych kierunków edukacji ekologicznej, sformułowania działań programu.
– Przeprowadzono III warsztat konsultacyjny, podczas którego opracowano plan działań od przedszkola po Uniwersytet III wieku
– Opracowano dokument pn. „Program Edukacji Ekologicznej dla Gminy Polkowice”.
Warsztaty prowadzone były metodami interaktywnymi, w twórczej atmosferze, co pozwoliło na wymianę poglądów i doświadczeń, a w rezultacie umoŜliwiło sformułowanie róŜnorodnych opinii i wniosków, jak teŜ planu konkretnych działań słuŜących udoskonaleniu edukacji ekologicznej na terenie gminy.
Gdzie jesteśmy?
W jakim punkcie się znajdujemy?
Gdzie chcemy się znaleźć?
Do czego zmierzamy?
Inwentaryzacja stanu istniejącego
Słabe i mocne strony, problemy, cele główne, cele szczegółowe
Działania i harmonogram W jaki sposób to zrobimy?
Utworzenie zespołu konsultacyjnego.
Analiza i ocena wstępna aktualnej sytuacji w zakresie edukacji ekologicznej w Polkowicach.
Analiza SWOT,
wybór najistotniejszych kierunków edukacji ekologicznej
Wybór i określenie działań programu
III warsztat konsultacyjny
listopad 2007 I warsztat konsultacyjny wrzesień 2007
listopad/grudzień 2007 wrzesień-październik
2007
Ankietyzacja podmiotów prowadzących edukację ekologiczną
Opracowanie zintegrowanego planu od przedszkola po Uniwersytet III wieku
Opracowanie „Programu Edukacji Ekologicznej dla Gminy Polkowice na lata
2008-2014”
II warsztat konsultacyjny październik 2007
2. Programy europejskie, krajowe, regionalne i lokalne odnoszące się do edukacji ekologicznej
2.1. Polityka Ekologiczna Państwa
Polska jest sygnatariuszem 33 konwencji, protokołów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ochrony środowiska, których ratyfikacja lub przystąpienie do nich zobowiązuje w świetle prawa międzynarodowego i krajowego do podejmowania działań na rzecz realizacji ich postanowień.
Zgodnie z przepisami art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej uchwalonej w 1997 roku Polska zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównowaŜonego rozwoju.
W 2000 roku został sporządzony dokument programowy „II Polityka Ekologiczna Państwa”, który w 2001 roku został zaakceptowany przez Parlament. Ustala on cele ekologiczne do 2010 i 2025 roku. „II Polityka Ekologiczna Państwa” zakłada, Ŝe niepodwaŜalnym kryterium obowiązującym na kaŜdym – takŜe lokalnym i regionalnym – szczeblu jej realizacji jest człowiek, jego zdrowie oraz komfort środowiska, w którym Ŝyje i pracuje. Człowiek jest ściśle sprzęŜony w swojej działalności z systemem przyrodniczym.
Zachowanie w tym sprzęŜeniu równowagi wymaga:
– spójnego zarządzania dostępem do zasobów środowiska, – racjonalnym uŜytkowaniem zasobów przyrodniczych,
– zapobieganiem powstawaniu negatywnych skutków działalności gospodarczej, – likwidacją negatywnych skutków działalności gospodarczej.
Głównym celem „II Polityki Ekologicznej Państwa” jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju, przy załoŜeniu, Ŝe skuteczna regulacja i reglamentacja korzystania ze środowiska nie dopuści do powstania zagroŜeń dla jakości i trwałości zasobów przyrodniczych.
Zgodnie z zadaniami polityki ekologicznej państwa, Polska w pierwszym okresie członkostwa w Unii Europejskiej - zakładającym okresy przejściowe i realizację programów dostosowawczych - znajduje się na etapie realizacji celów średniookresowych 2003 – 2010.
Cele średniookresowe (2003 – 2010) przewidują istotną poprawę stanu środowiska, praktyczne wdroŜenie unijnych przepisów i standardów ekologicznych oraz postanowień konwencji międzynarodowych i umów dwustronnych, a takŜe wzmocnienie instytucjonalne podejmowanych działań.
2.2. Polityka Ekologiczna Unii Europejskiej
Europejska polityka na rzecz środowiska postawiła następujące cele do realizacji:
a) spełniać wymogi polityki na rzecz środowiska UE:
– zachowywać, chronić i poprawiać stan środowiska naturalnego, – chronić zdrowie ludzkie,
– racjonalnie wykorzystywać zasoby naturalne, – wspierać zrównowaŜony rozwój.
b) osiągnąć wysoki stopień obecności ochrony środowiska w opisie i realizacji działań w ramach Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności.
Tworzenie Polityki Ekologicznej Unii Europejskiej rozpoczęto na początku lat siedemdziesiątych, jej podstawę stanowią zagadnienia:
– etyczne, opierające się na przekonaniu, Ŝe przyroda ma wewnętrzną wartość i jako taka winna być chroniona;
– ekonomiczne, których podstawą jest zasada, Ŝe najwaŜniejszym elementem wspólnego rynku powinny być równe warunki konkurencji; tak więc wszystkie podmioty gospodarujące w krajach Unii Europejskiej powinny obowiązywać jednakowe standardy ochrony środowiska;
– dobra ogółu, które opiera się na powiązaniu stanu środowiska ze zdrowiem człowieka.
Powstał szereg przepisów, konwencji, traktatów dotyczących Polityki Ekologicznej UE.
Jednym z waŜniejszych jest VI Wspólnotowy Program Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego, który określa instrumenty, których wdroŜenie i stosowanie powinno przyczynić się do osiągnięcia postawionych celów.
WyróŜnia się cztery główne grupy tych narzędzi:
1. instrumenty prawne, które będą systematycznie wprowadzane, i których stosowanie powinno wymóc na wszystkich uŜytkownikach środowiska poŜądany stan jego ochrony;
2. instrumenty rynkowe, takie jak narzędzia ekonomiczne (opłaty, subwencje, kreowanie rynków etc.), instrumenty fiskalne (podatki ekologiczne i ulgi podatkowe) oraz dobrowolne porozumienia rządu z podmiotami gospodarczymi;
3. poziome instrumenty wspomagające, takie jak: badania naukowe, edukacja ekologiczna, poprawa pozyskiwania i wykorzystania danych o środowisku, planowanie sektorowe i przestrzenne;
4. finansowe instrumenty wspomagające, takie jak Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności, rozwinięcie instrumentu finansowego Wspólnoty na rzecz środowiska (LIFE), specjalne programy wspierania małych i średnich przedsiębiorstw, programy wspierania rozwoju odnawialnych źródeł energii i jej efektywnego wykorzystania itd.
Zadania postawione przez przepisy unijne to realizacja wielu inwestycji, które mają zapewnić uniknięcie bądź minimalizację powodowanego przez działalność gospodarczą człowieka negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Eksperci unijni zajmujący się ochroną środowiska ustalili jedenaście zasad, których przestrzegać powinny wszystkie państwa będące w Unii. Jedna z nich mówi: „Ochrona środowiska jest obowiązkiem kaŜdego, zatem konieczna jest edukacja w tym zakresie.”
Jedną z podstawowych zasad Polityki Ekologicznej Polski i UE jest zasada subsydiarności mówiąca o tym, Ŝe problem ochrony środowiska naleŜy rozwiązywać na moŜliwie najniŜszym szczeblu.
Administracja samorządowa musi podejmować szerokie i róŜnorodne działania mające na celu ich praktyczną realizację i rozwiązywanie problemów ochrony środowiska:
– udział społeczny i udzielanie informacji o stanie środowiska i jego ochronie, – nowe przepisy dotyczące gospodarki wodno – ściekowej,
– gospodarowanie odpadami.
Kwestie udziału społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem, jak równieŜ prawo obywateli do informacji na temat stanu środowiska i jego ochrony mają w UE długą tradycję.
Regulowane są przez Dyrektywę 97/11/WE w sprawie sposobów, zasad i warunków wykony- wania ocen oddziaływania publicznych i prywatnych przedsięwzięć na środowisko. W/w dyrek- tywę zastąpiono Dyrektywą 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 28.01.2003r.
2.3. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej
Narodowy Program Edukacji Ekologicznej powstał zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP uchwalonej w 1997 roku oraz wymogami ochrony środowiska przyrodniczego zawartymi w ustawie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. nr 62, poz.
627 z późniejszymi zmianami). Dokument ten jest rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i jest podstawą realizacji zadań z zakresu edukacji ekologicznej na poziomie krajowym. Określa zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację i wskazuje źródła ich finansowania.
Główne cele Programu to:
1. WdraŜanie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian zachodzących w procesie reformowania Państwa i integracji z Unią Europejską.
2. Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdraŜaniem idei i zasad w zrównowaŜonego rozwoju.
3. Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form, wskazywanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych i uporządkowanie przepływu informacji związanych z propagowaniem idei tego rodzaju edukacji.
Cele operacyjne programu ujęte są w wielu aspektach:
1. Aspekty polityczne to nadanie edukacji ekologicznej odpowiedniej rangi i włączenie jej do systemu kompleksowej edukacji obywatelskiej społeczeństwa.
2. Aspekty organizacyjne to umoŜliwienie koordynacji, korelacji i współdziałania w planowaniu i realizacji zadań z zakresu edukacji ekologicznej oraz stymulowanie i profilowanie jej rozwoju w zakresie poprawy stanu świadomości ekologicznej obywateli.
3. Aspekty materialne to wspomaganie instytucji i funduszy w trafnym finansowaniu edukacji ekologicznej, racjonalizacja wydatków i poszukiwanie nowych źródeł materialnego wsparcia edukacji ekologicznej.
4. Aspekty społeczne to przygotowanie społeczeństwa do realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska w związku z dostosowywaniem Polski do standardów ekologicznych w Unii Europejskiej, promocja zachowań i postaw w procesach decyzyjnych na róŜnych szczeblach, stworzenie warunków do świadomego uczestnictwa społeczeństwa w przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa ekologicznego oraz zapewnienie komplementarności wobec programów rządowych, regionalnych i samorządowych o zbliŜonych celach, takŜe w stosunku do strategii, programów i planów lokalnych i regionalnych.
5. Aspekty edukacyjne to promowanie metodyki nauczania ukierunkowanej na rozwój zrównowaŜony, tworzenie warunków do rozwoju bazy edukacji ekologicznej oraz inicjowanie badań naukowych nad efektywnością edukacji ekologicznej.
Adresatami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej są:
1. Podmioty finansujące edukację ekologiczną, którym program ten pomoŜe planować budŜet i określać celowość i efektywność wykorzystania środków.
2. Podmioty realizujące zadania z zakresu edukacji ekologicznej, które otrzymają wykaz priorytetowych zadań wraz ze wskazaniem potencjalnych źródeł finansowania.
Program zakłada trzy sfery wprowadzania zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej w Ŝycie.
Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia, zgodny z określonymi zasadami sformułowanymi w odpowiednie akty prawne, który obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyŜszego.
Ekologiczna świadomość społeczna, którą moŜna określić jako stan wiedzy, poglądów i wyobraŜeń ludzi o środowisku, jego zasobach oraz zagroŜeniach wynikających z działalności człowieka, a takŜe stan wiedzy o sposobach uŜytkowania i ochrony środowiska.
Szkolenia to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej grupy zawodowej lub społecznej, słuŜące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych w Ŝyciu zawodowym, działalności społecznej i dla potrzeb indywidualnych.
WdroŜenie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej powinno umoŜliwić pełną integrację tych trzech sfer w celu zwiększenia efektywności edukacji ekologicznej. Działalność w sferze edukacji formalnej powinna stymulować świadomość społeczeństwa w akcjach i kampaniach związanych z ochroną środowiska i z rozwojem zrównowaŜonym. Działania skierowane na wzrost świadomości ekologicznej powinny być prowadzone w taki sposób, by społeczeństwo zrozumiało potrzebę stałego kierowania środków na edukację ekologiczną.
Działania w sferze szkoleń powinny zwiększać trafność decyzji na róŜnych szczeblach zarządzania środowiskiem, podnosić stopień profesjonalizmu w działaniach organizacji społecznych oraz mediów, a takŜe pozytywnie wpływać na świadomość ekologiczną wszystkich obywateli. Środki wzmacniające efekty edukacji ekologicznej
PowaŜne znaczenie dla realizacji celów edukacji ekologicznej mają róŜnego rodzaju ogólnodostępne i promowane materiały programowe, strategie i regulacje.
NaleŜą do nich:
– dokumenty państwowe, teksty konwencji, polityki resortowe, programy polityczne i umowy społeczne, prawa samorządowe, przepisy i regulaminy,
– imprezy i wydarzenia publiczne jak akcje, festiwale, kampanie, święta, manifestacje, festyny, pokazy, zloty itp.
– działalność konkursowa, olimpiady, targi wystawy, działalność klubów, muzeów, domów kultury, ośrodków regionalnych,
– media, reklama, instytucje kultury, kultura fizyczna i rekreacja, wycieczki, turystyka kwalifikowana, ścieŜki dydaktyczne i przyrodnicze.
Wymienione wyŜej (i inne) czynniki tworzą sprzyjające warunki podnoszące stan świadomości ekologicznej społeczeństwa. Czynniki wzmacniające efekty edukacji ekologicznej powinny być dobrze wykorzystane przy realizacji zapisanych w programie zadań, oraz ułatwić sponsorom wybór finansowanych przedsięwzięć.
Program zawiera wskazówki dla prowadzących edukację róŜnych grup wiekowych i zawodowych, które są zalecane przy konstrukcji programów edukacji ekologicznej.
Zalecenia te dotyczą:
– wychowawców przedszkoli,
– nauczycieli w klasach 1–3 szkoły podstawowej, – nauczycieli w starszych klasach szkoły podstawowej,
– nauczycieli młodzieŜy gimnazjalnej, licealnej szkół zawodowych i policealnych, – nauczycieli akademickich,
– edukatorów prowadzących zajęcia w terenie, – duchownych i katechetów róŜnych wyznań, – rodziców,
– opiekunów dzieci i młodzieŜy o specjalnych potrzebach edukacyjnych, – policji, straŜy miejskiej, straŜy resortowej, słuŜby leśnej,
– kadry szkoleniowej słuŜby wojskowej, – pracodawców,
– redaktorów programów telewizyjnych, audycji radiowych,
– wydawców i redaktorów prasy codziennej, periodyków i autorów publikacji związanych z rozwojem edukacji ekologicznej,
– urzędników.
Narodowy Program Edukacji Ekologicznej jest dokumentem, który powinien stać się podstawą tworzenia systemowych rozwiązań realizujących cele poŜądane społecznie, w zakresie skutecznej edukacji ekologicznej obywateli. Powinien wyeliminować działania pozorne i mało efektywne na rzecz inicjatyw, które umoŜliwią zachowanie zdrowego środowiska oraz jego walorów dla przyszłych pokoleń zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju.
2.4. Program ZrównowaŜonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego
Utworzenie przez Gminę Miejską Polkowice własnego programu edukacji ekologicznej pozostaje w zgodzie z uchwalonym przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego 26 kwietnia 2002 roku „Programem zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego”.
W Programie tym głównym załoŜeniem jest „takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i Ŝycia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe i nie doznające uszczerbku moŜliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości procesów przyrodniczych oraz naturalnej róŜnorodności biologicznej.” Program ma stanowić podstawę do podejmowania działań proekologicznych w województwie dolnośląskim do roku 2015.
Długoterminowa strategia do roku 2015 zakłada wzrost znaczenia edukacji ekologicznej, jako istotnego elementu ochrony środowiska. Za generalny cel strategiczny edukacji ekologicznej przyjęto podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa.
W oparciu o cele zawarte w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej określono strategię realizacji celu generalnego Programu przez:
– upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach Ŝycia,
– wdroŜenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej,
– tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, – promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej.
Strategia realizacji celów długoterminowych „Programu zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego” zakłada, Ŝe „edukacja ekologiczna powinna być prowadzona w sposób ciągły na wszystkich poziomach szkolnictwa, od szkół podstawowych po szkoły wyŜsze. Edukacja ekologiczna powinna być takŜe realizowana na wszystkich poziomach administracji. Władze wojewódzkie mogą np. promować system segregacji odpadów, podczas gdy władze gminne – inicjatywy lokalne, jak np. nasadzenia drzew. Konieczne jest równieŜ edukowanie dorosłej części społeczeństwa. W województwie stworzony zostanie spójny organizacyjnie i metodycznie system ośrodków edukacji ekologicznej, które będą ze sobą współpracować. Powstanie „Dolnośląski System Edukacji Ekologicznej.” W prowadzeniu edukacji ekologicznej moŜna wykorzystać potencjał pozarządowych organizacji ekologicznych. W województwie dolnośląskim istnieje wiele organizacji deklarujących proekologiczne cele działalności. Wiele organizacji prowadzi zakrojone na duŜą skalę akcje informacyjne skierowane do szerokich kręgów społeczeństwa.
„Urząd Marszałkowski we współpracy z Urzędem Wojewódzkim będzie inicjował i wspierał działania zmierzające do podniesienia stanu świadomości ekologicznej mieszkańców oraz rozbudzenia ich współodpowiedzialności w procesie podejmowania decyzji i rozwiązywa- nia problemów ekologicznych. Władze województwa, wspólnie z gminami i organizacjami pozarządowymi będą prowadziły kampanie informacyjno-edukacyjne w zakresie takich tematów, jak zapobieganie powstawaniu odpadów oraz sposobów i efektów ich segregacji, zmniejszenie zuŜycia wody, oszczędność energii, ochrona róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej. Wspierane będą wydawnictwa ekologiczne.”
Tworzenie programów takich, jak Program Edukacji Ekologicznej powinno odbywać się metodami uspołecznionymi. W „Programie ZrównowaŜonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego” podkreśla się, Ŝe „komunikacja społeczna, której rola była niedoceniana przez wiele lat, uznawana jest coraz częściej za jedno z waŜniejszych narzędzi ochrony środowiska. W połączeniu z edukacją ekologiczną stanowi bardzo istotny element podnoszenia świadomości ekologicznej i upowszechniania idei ochrony środowiska”. Jej wzmocnienie nastąpiło z początkiem roku 2001, dzięki wejściu w Ŝycie Ustawy z dnia 9 listopada 2000r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Ustawa ta określa zasady udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska oraz w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Obecnie zapisy tej Ustawy włączono w ustawę prawo ochrony środowiska.
Generalny cel strategiczny do roku 2015 „Programu ZrównowaŜonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego” to „otwarta i dwustronna komunikacja pomiędzy wszystkimi stronami zaangaŜowanymi w ochronę środowiska.”
W strategii realizacji tego celu zapisano m.in. „Organy administracji publicznej dołoŜą starań, aby jak największa część społeczeństwa została zaangaŜowana w konsultacje projektów aktów normatywnych, programów, polityk i decyzji.”
Komunikacja społeczna nabiera coraz większego znaczenia i naleŜy się spodziewać, iŜ tendencja ta w najbliŜszych latach utrzyma się. Dotyczy to zarówno współpracy z organizacjami pozarządowymi, która bywa ustawowo nakazywana (np. samorząd województwa przy formułowaniu strategii i realizacji polityki rozwoju, zobowiązany jest współpracować m.in. z organizacjami pozarządowymi), jak i z przedstawicielami innych zainteresowanych stron.
Przedstawiciele róŜnych środowisk powinni być zapraszani do współtworzenia ciał opiniodawczo-doradczych.
Strategia długoterminowa do roku 2015 „Programu ZrównowaŜonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego” stanowiła punkt wyjścia do sformułowania strategii krótkoterminowej do roku 2004. W myśl jej załoŜeń, powinno się tworzyć „sprawnie funkcjonujący system edukacji ekologicznej” dokonując „przeglądu działań edukacyjnych” oraz promując „rozwój róŜnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje zajmujące się edukacją”. Jako podmioty realizujące, nadzorujące i wspomagające realizację tych zadań wymieniono Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Lasy Państwowe, organizacje pozarządowe, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, szkoły, Kuratorium Oświaty, media.
W strategii krótkoterminowej zapisano równieŜ „rozwój i doskonalenie komunikacji społecznej” poprzez:
– realizację ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko,
– wzrost wykorzystania mediów, takich jak prasa, telewizja, internet,
– wprowadzenie systemu „krótkich informacji” – wydawanie ulotek i broszur informacyjnych, – zwiększenie ilości informacji w publikacjach,
– stworzenie systemu „łatwego dostępu” do informacji,
– włączenie organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych w procesy decyzyjne i systemy zarządzania.
Jako odpowiedzialne za realizację tych zadań Program wymienia Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, starostwa powiatowe, urzędy gminne, Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, środowiska naukowe.
„Program Edukacji Ekologicznej dla Gminy Polkowice” powstał m.in. w oparciu o w/w załoŜenia „Programu ZrównowaŜonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego”.
2.5. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Polkowickiego
Program został opracowany na lata 2008-2014 dla gmin naleŜących do powiatu Polkowice, tj. Chocianów, Gaworzyce, Grębocice, Przemków, Radwanice.
Przygotowano go w oparciu o Prawo Ochrony Środowiska z 27 kwietnia 2001r., Politykę Ekologiczną Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 oraz „Wytyczne do sporządzenia programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”.
W programie zadania do realizacji zostały określone w następujących obszarach:
Zdania o charakterze systemowym:
– integracja aspektów ekologicznych z rozwojem społeczno-gospodarczym, – aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska,
– edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska, – współpraca ponadlokalna.
Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrody:
– ochrona przyrody i krajobrazu, – ochrona lasów,
– ochrona gleb,
– ochrona zasobów kopalin.
Jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne: jakość wód, gospodarowanie odpadami, zanieczyszczenia powietrza, oddziaływanie hałasu, awarie przemysłowe.
ZrównowaŜone wykorzystanie surowców, materiałów wody i energii: kształtowanie stosunków wodnych, wykorzystanie energii odnawialnej.
W ramach zadań dotyczących edukacji ekologicznej wypracowano następujące cele i kierunki działań do 2011 roku:
– Maksymalna ochrona środowiska, oszczędne gospodarowanie i korzystanie z jego zasobów poprzez wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku
– Kierunki działań w formalnym systemie kształcenia:
aktywna edukacja ekologiczna młodzieŜy w formalnym systemie kształcenia
wspieranie działań edukacji szkolnej przez instytucje samorządowe i państwowe – Kierunki działań dla pozostałych grup:
aktywna edukacja ekologiczna na terenach obszarów chronionych i innych cennych przyrodniczo,
podnoszenie świadomości ekologicznej rolników, organizatorów turystyki i agroturystyki,
edukacja ekologiczna w miejscu pracy,
promowanie przez środki masowego przekazu stylu Ŝycia i zachowań przyjaznych środowisku,
zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji o stanie środowiska naturalnego.
2.6. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice
Cele i kierunki działań do 2011r.:
– Utrzymanie hałasu w zakresie norm,
– WdroŜenie subregionalnego systemu gospodarki odpadami Związku Gmin Zagłębia Miedziowego,
– Ograniczenie zagroŜeń środowiskowych i negatywnych skutków związanych z eksploatacją rud miedzi,
– Stworzenie systemu promocji i motywacji do wykorzystania alternatywnych źródeł energii, – Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców gminy,
– Rozwój systemu obszarów prawnie chronionych.
Główny cel strategiczny do 2011r. w zakresie edukacji ekologicznej:
Maksymalna ochrona środowiska, oszczędne gospodarowanie i korzystanie z jego zasobów poprzez wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku.
Działania do roku 2011:
– Opracowanie Programu Edukacji Ekologicznej, – Prowadzenie edukacji przyrodniczo – leśnej, – Edukacja ekologiczna w szkołach poprzez:
opracowanie Programu Edukacji Ekologicznej i wprowadzenie go do szkół,
powołanie odpowiednich koordynatorów na róŜnych poziomach kształcenia w celu przebadania aktualnego stanu edukacji ekologicznej oraz znalezienie współpracowników,
uczestnictwo dzieci i młodzieŜy szkolnej w akcjach propagujących ochronę środowiska (m.in. w sprzątaniu świata).
– Edukacja społeczeństwa poprzez:
przeprowadzenie kampanii na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów i ścieków,
edukację i propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych,
podjęcie masowej akcji edukacyjnej przez dostarczenie do gospodarstw ulotek na temat potrzeby budowania płyt obornikowych lub zbiorników na gnojowicę,
wprowadzenie nowych materiałów izolacyjnych i uszczelnień w budownictwie, energetyce i przemyśle,
akcje propagandowe nawołujące do oszczędzania energii w gospodarstwach domowych,
upowszechnianie wśród rolników korzyści ekologicznych wynikających z nasadzeń śródpolnych,
popularyzację wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej,
propagowanie wykorzystania alternatywnych źródeł energii,
propagowanie zmniejszenia dobowego zuŜycia wody.
– Nawiązanie współpracy z przedszkolami oraz szkołami podstawowymi i gimnazjami, polegającej na:
przeprowadzeniu róŜnego rodzaju konkursów i akcji proekologicznych
szkołach typu „Zielona Szkoła”,
uzgodnieniu zasad finansowania ww. edukacji, a takŜe edukacji ekologicznej, prowadzonej w ramach zajęć pozalekcyjnych, działalności pozaszkolnej, bezpośrednim uczestnictwie przedstawicieli władz samorządowych w procesie edukacji ekologicznej.
– Nawiązanie współpracy ze szkołami, fundacjami ekologicznymi i wspólna organizacja:
akcji promocyjnych, powiązanych np. ze zbiórką odpadów problemowych, lub akcji np.
wielkie sprzątanie gminy Polkowice,
konkursów (np. „Najczystsze podwórko”, „Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej”, itp.),
wystaw prac związanych z ekologią,
zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. „Oczyszczalnia ścieków”, „System selektywnej zbiórki”),
wycieczek ekologicznych, np. na Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami,
seminariów, sympozjów, konferencji itp.
2.7. Plan Gospodarki Odpadami dla Związku Gmin Zagłębia Miedziowego
Gmina Polkowice naleŜy do Związku Gmin Zagłębia Miedziowego w ramach którego opracowano wspólny Plan Gospodarki Odpadowej dla gmin objętych działaniami Związku (gmina Chocianów, Grębocice, Jerzmanowa, Pęcław, Przemków, Radwanice, Polkowice). Plan będzie realizowany w latach 2005-2011.
Podstawowe Cele stojące przed ZGZM w zakresie gospodarki odpadami:
Cele ogólne:
– Wysoka świadomość mieszkańców,
– Dostosowanie gospodarki odpadami do wymogów ochrony środowiska, w tym przepisów Unii Europejskiej.
Cele szczegółowe:
– wytwórcy odpadów objęci zorganizowanym wywozem, – minimalizacja wytworzonych odpadów „u źródła”,
– minimalizacja odpadów przeznaczonych do deponowania na składowiskach, – modernizacja nie więcej niŜ trzech składowisk w skali regionu,
– likwidacja miejsc nielegalnego gromadzenia odpadów („dzikich wysypisk”), – likwidacja wysypisk nie spełniających wymogów.
W ramach wdraŜania planu zaproponowano przeprowadzenie kampanii edukacyjnej, której celem będzie zmiana dotychczasowego postępowania mieszkańców z odpadami.
Zadania kampanii:
– przegląd istniejących na terenie gminy materiałów, których celem jest podnoszenie świadomości społeczeństwa,
– przygotowanie kampanii na rzecz podniesienia świadomości społeczeństwa, – identyfikacja problemów, których nie omawiają dostępne materiały informacyjne, – wprowadzenie w Ŝycie powyŜszych kampanii.
Zestawienie przykładowych działań w zakresie edukacji odpadowej zaproponowanych w ramach kampanii:
– druk materiałów informacyjnych,
– produkcja filmów reklamowych i szkoleniowych,
– szkolenia dla:
przedstawicieli gmin,
przedstawicieli Rad Osiedli,
nauczycieli szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych.
– odczyty i wystawy poświęcone problematyce odpadów niebezpiecznych, – konkursy dla przedszkolaków na „rysunek ekologiczny”,
– konkursy dla szkół i turystów:
najładniejszy plakat ekologiczny,
największa ilość zebranych baterii.
– sympozjum: odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych.
3. Uwarunkowania formalne edukacji ekologicznej w programach nauczania
3.1. Edukacja ekologiczna w programach nauczania
W zreformowanym systemie oświaty wprowadzonym na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26.02.2002r. (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół) tematyka ekologiczna pojawia się w programach nauczania w postaci bloków tematycznych i jako wybrane hasła w zaleŜności od poziomu kształcenia.
W programach przedszkolnych realizuje się wybrane treści ekologiczne według metodyki pracy z dziećmi najmłodszymi.
Na etapie szkoły podstawowej edukacja ekologiczna realizowana jest w bloku tematycznym PRZYRODA. Głównym załoŜeniem programowym jest kształtowanie postaw poszanowania dóbr przyrody w oparciu o podstawowe informacje o środowisku. Treści ekologiczne pojawiają się jako ścieŜki edukacyjne, gdzie wiadomości z zakresu ochrony środowiska mają ścisły związek z Ŝyciem i zdrowiem człowieka.
W gimnazjum edukacja ekologiczna jest realizowana na lekcjach biologii, chemii i geografii oraz jako ścieŜka edukacji ekologicznej na innych przedmiotach. W programie szkolnym przewidziano poznawanie środowiska jako całości oraz wpływu działalności człowieka na otoczenie. Realizowane są teŜ wybrane problemy skaŜenia i ochrony środowiska oraz racjonalnej gospodarki rolniczej i przemysłowej.
W szkołach ponadgimnazjalnych edukacja ekologiczna realizowana jest w sposób bardzo okrojony i wybiórczy. Dział „ekologia” pojawia się jedynie w klasach biologiczno- chemicznych liceum ogólnokształcącego. W pozostałych kierunkach kształcenia treści ekologiczne są realizowane jako ścieŜka międzyprzedmiotowa lub w postaci kilku wybranych tematów z zakresu ochrony środowiska i zdrowia człowieka.
W programach trzyletniego liceum ogólnokształcącego i liceum profilowanego zagadnienia dotyczące ekologii realizowane są tylko w pierwszym roku edukacji tego poziomu.
Autorzy programów zakładają, iŜ kształtowanie postaw poszanowania dóbr przyrody i świadomość ekologiczna zostaną wyrobione na wcześniejszych etapach edukacyjnych.
Większość programów zakłada realizację ogólnych celów edukacyjnych wyznaczonych przez podstawę programową, takich jak:
– kształtowanie postawy odpowiedzialności za zdrowie swoje i innych, – rozumienie zaleŜności istniejących w środowisku przyrodniczym,
– rozumienie zaleŜności człowieka od środowiska i wpływu człowieka na środowisko, – rozumienie potrzeby zachowania bioróŜnorodności.
MoŜna stwierdzić, Ŝe im wyŜszy poziom kształcenia ogólnego tym mniej treści ekologicznych w programach nauczania. Taki system nie prowadzi do utrwalenia postaw i nawyków kształtujących świadomość ekologiczną dorosłego człowieka. Konieczna jest kontynuacja edukacji ekologicznej w róŜnych formach, dostosowana do róŜnego poziomu świadomości odbiorców i docierająca do jak największej ilości osób.
3.2. Przedszkola
Edukację ekologiczną powinno zaczynać się od najmłodszych lat Ŝycia gdyŜ, wtedy zdecydowanie rośnie szansa na wykształcenie „nowego człowieka przyszłości” - człowieka, który zmieni swój styl Ŝycia, zwracając uwagę na sprawy otaczającego go środowiska jako na sprawy własnego w nim istnienia. Wymaga to ukształtowania wysokiej świadomości ekologicznej, innego systemu wartości, zmiany codziennych nawyków i zachowań. Na dorosłych członków społeczeństwa wpływ edukacji ekologicznej jest ograniczony, bo trudno zmieniać zachowania i sposób Ŝycia juŜ ukształtowany. Z dziećmi ta szansa rośnie, poniewaŜ ich widzenie świata i własnego w nim Ŝycia dopiero się kształtuje. A im młodsze dziecko, tym bardziej moŜna na nie wpływać.
Dostrzegają to twórcy programów nauczania przedszkolnego. Spośród dwudziestu kilku zatwierdzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej programów nauczania dla przedszkoli, większość zawiera treści ekologiczne. Występują przy tym róŜnice w podejściu do edukacji ekologicznej, w jednych programach zajmuje ona czołowe miejsce – np. w programie Wydawnictwa Edukacyjnego „śak” pn. „Ekoludek dla sześciolatka. Program zintegrowanej edukacji przedszkolnej dla dzieci sześcioletnich”, a w innych bardziej podrzędne.
Realizacja edukacji ekologicznej zaleŜy jednak w głównej mierze od nauczyciela. To on planując swoją pracę z dziećmi moŜe zdecydować, jakie treści i umiejętności przekazuje dzieciom. W przedszkolach wyraźnie widać róŜnice w intensywności i jakości prowadzonej edukacji ekologicznej. Są przedszkola, w których dzieje się bardzo duŜo w tej dziedzinie, czego wyrazem są np. coroczne zwycięstwa w miejskich konkursach, własne programy edukacji ekologicznej, liczne imprezy, a są teŜ takie, gdzie realizuje się tylko podstawowe treści z programów nauczania.
Bywa i tak, Ŝe cały zespół nauczycieli wraz z dyrektorem planuje pracę przedszkola pod kątem mocno akcentowanej edukacji ekologicznej, niektóre przedszkola noszą nawet miano
„ekologicznych”.
Dla twórców, a przede wszystkim realizatorów niniejszego programu edukacji ekologicznej płyną stąd wnioski o konieczności takiego wpływania na nauczycieli i dyrektorów przedszkoli w Polkowicach, aby chcieli oni i potrafili edukować najmłodsze dzieci w dziedzinie ekologii.
3.3. Szkoły podstawowe
W szkole podstawowej - zgodnie z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych i gimnazjów (Dz.U. nr 51 Zał.2) - zakłada się następujące cele, zadania i osiągnięcia:
Cele edukacyjne
1. Dostrzeganie zmian zachodzących w otaczającym środowisku oraz ich wartościowanie, 2. Rozwijanie wraŜliwości na problemy środowiska.
Zadania szkoły
1. Ukazanie zaleŜności stanu środowiska od działalności człowieka, 2. Ukazywanie mechanizmów i skutków niepoŜądanych zmian.
Treści nauczania
1. Wpływ codziennych czynności i zachowań w domu, szkole, miejscu zabawy i pracy na stan środowiska naturalnego,
2. Style Ŝycia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych,
3. Przykłady miejsc (w najbliŜszym otoczeniu), w których obserwuje się korzystne i niekorzystne zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym,
4. Degradacja środowiska – przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi,
5. Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu róŜnorodności biologicznej; zasady zachowania się na obszarach chronionych.
Osiągnięcia
1. Prowadzenie obserwacji w najbliŜszej okolicy,
2. Wskazywanie pozytywnych i negatywnych aspektów ingerencji człowieka w środowisko.
3.4. Gimnazja
Cele, zadania, treści nauczania i osiągnięcia edukacji ekologicznej w gimnazjum:
Cele edukacyjne
1. Uświadamianie zagroŜeń środowiska przyrodniczego, występujących w miejscu zamieszkania,
2. Budzenie szacunku do przyrody.
Zadania szkoły
1. Tworzenie warunków do poznawania współzaleŜności między róŜnymi składnikami środowiska oraz rozumienia przyczyn i skutków ingerencji człowieka w świat przyrody, 2. Kształtowanie proekologicznej motywacji uczniów.
Treści nauczania
1. Przyczyny i skutki niepoŜądanych zmian w atmosferze, biosferze, hydrosferze i litosferze, 2. RóŜnorodność biologiczna (gatunkowa, genetyczna oraz ekosystemów) - znaczenie jej
ochrony,
3. śywność - oddziaływanie produkcji Ŝywności na środowisko,
4. ZagroŜenia dla środowiska wynikające z produkcji i transportu energii; energetyka jądrowa - bezpieczeństwo i składowanie odpadów.
Osiągnięcia
1. Dostrzeganie, opisywanie i wyjaśnianie związków między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem i jego działalnością,
2. Krytyczna analiza relacji między działalnością człowieka a stanem środowiska,
3. Organizowanie działań słuŜących poprawie stanu środowiska w najbliŜszym otoczeniu, 4. Podejmowanie działań ekologicznych w najbliŜszym otoczeniu i we własnym Ŝyciu, 5. Umiejętność przestrzegania zasad ładu i porządku w miejscach publicznych.
3.5. Szkoły ponadgimnazjalne
W szkołach ponadgimnazjalnych realizowane są następujące cele, zadania i treści programowe:
Cele edukacyjne
1. Uświadomienie róŜnorodności sposobów negatywnego i pozytywnego oddziaływania ludzi na środowisko i kształtowanie umiejętności praktycznego ich poznania,
2. Przyjmowanie postawy odpowiedzialności za obecny i przyszły stan środowiska oraz gotowości do działań na rzecz zrównowaŜonego rozwoju.
Zadania szkoły
1. UmoŜliwienie prowadzenia aktywności badawczej w terenie,
2. Tworzenie warunków pozwalających integrować róŜne dziedziny wiedzy w celu zrozumienia idei zrównowaŜonego rozwoju.
Treści nauczania
1. Ekonomiczne i społeczne aspekty związków między człowiekiem i jego działalnością a środowiskiem. Wartość środowiska. Korzyści i straty związane z jego eksploatacją. Zasoby odnawialne i nieodnawialne,
2. Współczesny system gospodarki światowej i jego wpływ na degradację zasobów środowiska. Współpraca międzynarodowa jako warunek osiągnięcia zrównowaŜonego rozwoju,
3. ZagroŜenia cywilizacyjne związane z energetyką konwencjonalną i jądrową. Odnawialne źródła energii,
4. Sposoby ochrony róŜnorodności biologicznej,
5. Intensyfikacja produkcji rolnej i związane z nią zagroŜenia. Rolnictwo ekologiczne, 6. Problemy bezpieczeństwa biologicznego, np. inŜynieria genetyczna,
7. Problemy polityki ekologicznej państwa.
Osiągnięcia ucznia
1. Dostrzeganie zagroŜeń dla współczesnej cywilizacji wynikających z nieracjonalnego korzystania z zasobów środowiska i nierównomiernego poziomu Ŝycia w róŜnych regionach świata.
2. Ocenianie działalności ekologicznych organizacji pozarządowych, ich celów i form działania oraz zgodności z polityką ekologiczną państwa.
3. Podejmowanie racjonalnych działań słuŜących poprawie stanu środowiska w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej.
4. Analiza zasobów edukacyjnych
4.1. Źródła informacji
Podstawowym źródłem informacji o działaniach w zakresie edukacji ekologicznej w gminie Polkowice były ankiety skierowane do placówek oświatowych i innych instytucji prowadzących edukację ekologiczną. Zawierały one 5 głównych pytań: o zakres działania danej instytucji, działania i programy w obszarze edukacji ekologicznej jak teŜ prozdrowotnej, zasoby instytucji słuŜące tej edukacji oraz szczególne osiągnięcia w badanej dziedzinie.
Badanie ankietowe obejmowało okres od roku 2002 do końca 2007 roku.
Wzory ankiet przesłanych do placówek oświatowych (szkoły, przedszkola), instytucji oraz organizacji pozarządowych wraz z pismem przewodnim zawiera załącznik 1 programu.
Ankiety rozesłano do jednostek prowadzących edukację ekologiczną na terenie gminy Polkowice. Są to:
– placówki oświatowe gminy Polkowice:
przedszkola,
szkoły podstawowe,
gimnazja,
szkoły ponadgimnazjalne – Zespół Szkół im. Narodów Zjednoczonej Europy w Polkowicach,
szkoła wyŜsza – Dolnośląska WyŜsza Szkoła Przedsiębiorczości i Techniki w Polkowicach
Polkowicki Uniwersytet Trzeciego Wieku – instytucje i organizacje z terenu gminy Polkowice:
Urząd Gminy Polkowice,
Związek Gmin Zagłębia Miedziowego,
Starostwo Powiatowe w Polkowicach,
Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o.o. w Polkowicach,
Miejsko - Gminna Biblioteka Publiczna,
Polkowickie Centrum Animacji, w tym Ośrodek Kultury w Sobinie,
Placówka Socjalizacyjna „Skarbek”,
Nadleśnictwa: Lubin, Głogów, Chocianów,
Rodzinne Ogródki Działkowe („Marysieńka”, „Barbarka”, „Relaks”, „Miedzianka”),
Organizacje pozarządowe (Stowarzyszenie Hodowców i Miłośników Koni „Koń i Człowiek”, „SATIDA” Stowarzyszenie Animacji Twórczej i Działań Alternatywnych, Fundacja „Porozumienie Wzgórz Dalkowskich”).
Zdecydowana większość ankietowanych wykazała zainteresowanie tematem edukacji ekologicznej. Potwierdziło to teŜ pierwsze spotkanie warsztatowe, w którym uczestniczyły 32 osoby reprezentujące prawie wszystkie wymienione wyŜej instytucje.
WaŜnym źródłem informacji o działaniach związanych z edukacją ekologiczną była analiza ankiet i załączonych dokumentów uzyskanych z Urzędu Gminy (Wydział Ochrony Środowiska i Obszarów Wiejskich oraz Wydział Oświaty i Spraw Społecznych), Starostwa Powiatowego, jak teŜ Związku Gmin Zagłębia Miedziowego.
Dokumenty te dotyczyły m.in. działań w omawianym zakresie oraz ich finansowania poprzez Gminny i Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Uzupełnieniem informacji o edukacji ekologicznej była równieŜ dyskusja podczas warsztatów konsultacyjnych, gdzie przedstawiano wnioski z ankietyzacji.
4.2. Edukacja ekologiczna prowadzona przez placówki oświatowe
Zasoby placówek oświatowych słuŜące edukacji ekologicznej
– Kadra nauczycielska prowadząca edukację ekologiczną w placówkach oświatowych:
W przedszkolach edukację ekologiczną prowadzą wszyscy nauczyciele w ramach obowiązujących programów nauczania, jak teŜ w oparciu o programy autorskie.
W szkołach edukacją ekologiczną zajmują się szczególnie nauczyciele nauczania zintegrowanego (klasy I-III) oraz przedmiotów przyrodniczych w ramach programów nauczania własnych przedmiotów, jednak pozostali nauczyciele są takŜe zobowiązani do wprowadzania treści ekologicznych poprzez realizację międzyprzedmiotowej ścieŜki ekologicznej i prozdrowotnej. Rozszerzoną edukację ekologiczną realizują nauczyciele prowadzący przyrodnicze koła zainteresowań.
– Zasoby sprzętowe placówek oświatowych słuŜące edukacji ekologicznej:
Placówki oświatowe prowadzą edukację ekologiczną w oparciu o:
– gabinety przyrodnicze w szkołach, – księgozbiory, czasopisma, filmy video, – komputery – internet,
– sprzęt multimedialny,
– rzutniki, mikroskopy, lupy itp., – plansze, gry dydaktyczne itp.
NaleŜy zauwaŜyć przy tym, Ŝe w lepszej sytuacji są szkoły, które mogą korzystać z większej liczby pomocy dydaktycznych jak teŜ pozycji literatury i czasopism niŜ przedszkola, które mają mniej pomocy (nie mają specjalistycznych gabinetów).
Formy edukacji ekologicznej w ankietyzowanych placówkach oświatowych
– Programy nauczania, według których realizowana jest edukacja ekologiczna w placówkach oświatowych gminy Polkowice:
W przedszkolach podstawowe programy kształcenia dzieci młodszych zawierają treści ekologiczne, jednak są one uzupełniane, rozszerzane poprzez realizację dodatkowych programów oraz projektów edukacyjnych dotyczących ekologii. W Przedszkolu Miejskim nr 3 np. są to dodatkowe programy „Szkoła dla ekorozwoju”, „Czyste powietrze wokół nas”, program autorski wycieczek przyrodniczych „Wędrowniczek”; w Przedszkolu Miejskim nr 5 realizowano projekty edukacyjne „Z ekologią za pan brat”, „Na ratunek przyrodzie”, „Nasza zielona oaza”. W szkołach podstawowych edukacja ekologiczna jest wpisana do programów nauczania dla kształcenia zintegrowanego (klasy I - III) oraz przyrody (klasy IV - VI), jak teŜ ścieŜek edukacyjnych ekologicznej i prozdrowotnej. W niektórych szkołach realizowane są autorskie programy edukacji ekologicznej takie jak „Edukacja ekologiczna i propagowanie zdrowego sty- lu Ŝycia” czy „Z Ekoludkiem w szkole” dla klas I – III Szkoły Podstawowej nr 3 w Polkowicach.
Dodatkowo nauczyciele poszerzają tę edukację poprzez realizowanie projektów edukacyjnych takich jak np. „Z ekologią na ty” w Szkole Podstawowej nr 1 czy „Edukacja ekologiczna młodzieŜy szkolnej” w Szkole Podstawowej nr 2 w Polkowicach.
W gimnazjach edukacja ekologiczna najszerzej realizowana jest w nauczaniu biologii, geografii, chemii i fizyki, ale teŜ treści ekologiczne zobowiązani są realizować nauczyciele innych przedmiotów w ramach międzyprzedmiotowej ścieŜki edukacyjnej ekologicznej i prozdrowotnej. SłuŜą edukacji ekologicznej w gimnazjach równieŜ realizowane tam dodatkowo projekty edukacyjne takie, jak „Tydzień Ziemi” i „Nasza miedź – bogactwo i zagroŜenia” w Gimnazjum nr 1 czy „Las jako dar natury”, „Planeta Ziemia” i „Dlaczego powinniśmy chronić przyrodę” w Gimnazjum nr 2 w Polkowicach.
Podobnie realizowana jest edukacja ekologiczna w szkołach ponadgimnazjalnych wchodzących w skład Zespołu Szkół im. Narodów Zjednoczonej Europy w Polkowicach. Poza obowiązującymi programami nauczania realizuje się tam takŜe dodatkowe projekty edukacyjne, np. „Poznać i zrozumieć małą cząstkę Ziemi”, „Quo vadis Homo sapiens?”,
„Recykling”, „Ptaki powiatu polkowickiego”, „Co kryje Ziemia” i inne.
W Dolnośląskiej WyŜszej Szkole Przedsiębiorczości i Techniki w Polkowicach edukacja ekologiczna jest prowadzona w ramach licencjackich seminariów z zakresu socjologii polityki, polityki socjalnej, prawa międzynarodowego, stosunków międzynarodowych oraz ekonomii.
Przygotowane są programy autorskie uwzględniające politykę ekologiczną Polski w okresie transformacji ustrojowej i integracji Polski z Unią Europejską oraz dostosowanie przepisów polskich do europejskich w zakresie ochrony środowiska.
W działającym przy Dolnośląskiej WyŜszej Szkole Przedsiębiorczości i Techniki Polkowickim Uniwersytecie Trzeciego Wieku edukacja ekologiczna prowadzona jest głównie w ramach sekcji turystycznej oraz na wykładach popularnonaukowych z zakresu przedmiotów ścisłych, ekonomiczno-gospodarczych, humanistycznych, medycyny i psychologii.
Edukacji ekologicznej w placówkach oświatowych słuŜą teŜ akcje, kampanie i imprezy ogólnopolskie, lokalne czy wewnątrzszkolne.
Prawie wszystkie placówki z gminy Polkowice biorą udział w corocznym Sprzątaniu Świata. Organizowane są w większości z nich kwietniowe Dni Ziemi, przy czym placówki obchodzą to ekologiczne święto według róŜnych scenariuszy, np. Szkoła Podstawowa nr 3 w Polkowicach organizuje „Zielony Korowód” – marsz dzieci z klas I – III ulicami miasta w celu zainteresowania mieszkańców problemami ochrony środowiska, a w Gimnazjum nr 1 w Polkowicach kaŜdego roku w kwietniu trwa „Tydzień Ziemi” poświęcany rozszerzaniu wiedzy o ochronie środowiska.
Problem zagospodarowania odpadów jest nagłaśniany poprzez kampanie selektywnej zbiórki niektórych grup odpadów (puszek, makulatury, zuŜytych baterii), jak teŜ nakrętek z butelek PET w ramach „Akcji Odkręcania”. SłuŜą temu takŜe takie imprezy jak ekologiczne konkursy np. plastyczny pn. „Dzieło z odpadów” w Przedszkolu Miejskim nr 5, czy szkolny konkurs ekologiczny pn. „Odpady – problem lokalny lub globalny” w Gimnazjum nr 1, jak teŜ projekt pn. „Recykling” w Zespole Szkół.
Wiedzę z dziedziny ekologii doskonalą dzieci przygotowując się do konkursów wiedzy np. powiatowego turnieju ekologicznego „Ekologia – nasz region i my”, czy
„Międzyprzedszkolnego Turnieju Ekologicznego” (Przedszkole nr 5 i Przedszkole nr 4), albo szkolnego turnieju z okazji Dnia BioróŜnorodności w Zespole Szkół.
Przyrodę i problemy jej ochrony poznają dzieci i młodzieŜ z gminy Polkowice dzięki licznym wycieczkom edukacyjnym. Przedszkolaki z Przedszkola nr 3 uczestniczą w takich wycieczkach systematycznie w ramach realizacji własnego programu autorskiego pn.
„Wędrowniczek” poznając takie obszary, jak ścieŜki przyrodnicze: „Buczyna Jakubowska”,
„Krajobrazy Nadodrzańskie Orsk”, „Uroczysko Obiszów”, „Stawy Przemkowskie”, „Lasy okolic Przemkowa”, „Torfowisko Borówki”, „Grodowiec”, „Lasy Chocianowskie”. Dzieci ze Szkoły Podstawowej nr 2 w Polkowicach poznają przyrodę swojej okolicy uczestnicząc w rajdach szkolnych. Szkoła Podstawowa nr 3 organizuje liczne wycieczki edukacyjne m.in. w systemie Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja” pn. „Lekcje w Przyrodzie” (w tym teŜ realizując własny projekt „Poznajemy Przemkowski Park Krajobrazowy”), w Centrum Edukacji Ekologicznej
„Salamandra” w Myśliborzu i inne, w tym wycieczki badawcze koła przyrodniczego działającego w placówce. Uczniowie uczestniczą teŜ w obozach ekologicznych.
Uczniowie Gimnazjum nr 1 w Polkowicach przeprowadzali obserwacje związane z biologią bociana białego w ramach projektu „Bocian” PTPP, brali udział w warsztatach ekologicznych w Masywie ŚlęŜy, Karkonoszach, Masywie ŚnieŜnika, Górach Sowich prowadząc obserwacje i badania w terenie, a nauczyciele tej szkoły poznawali problemy środowiska własnego regionu podczas wycieczek: zbiornik „śelazny Most” i „Gilów” oraz Huta Miedzi „Cedynia”. Gimnazjum nr 2 w Polkowicach organizuje dla swoich uczniów obozy ekologiczne oraz wycieczki w ramach projektu „Las jako dar natury”.
Zespół Szkół im. Narodów Zjednoczonej Europy umoŜliwia swoim uczniom udział w zajęciach terenowych słuŜących poznawaniu regionu pod względem przyrodniczym i historycznym, poznawaniu róŜnych ekosystemów (np. lasu, zbiorników wodnych), jak teŜ funkcjonowania zakładów KGHM. Organizowane są wycieczki do ogrodów botanicznych, muzeów, na Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO itp.
W Polkowickim Uniwersytecie Trzeciego Wieku działa sekcja turystyczna organizująca m.in. wycieczki przyrodnicze.
Inne formy edukacji ekologicznej w placówkach oświatowych to np. teatrzyk w wykonaniu uczniów Szkoły Podstawowej nr 2 dla przedszkolaków z Przedszkola nr 5, ekologiczne ślubowania przedszkolaków, warsztaty ekologiczne np. w Szkole Podstawowej nr 1, udział w świętach ekologicznych takich, jak „Święto Drzewa”, „Święto Niezapominajek”, akcja sadzenie drzewek w Szkole Podstawowej nr 3, wystawy takie, jak „Ekogaleria” z okazji Dnia Ochrony Środowiska czy kiermasz ekologicznych ozdób świątecznych w tej samej szkole, konkursy na najlepszego zbieracza makulatury i baterii, na logo programu ekologicznego, na okładkę szkolnej publikacji ekologicznej w Zespole Szkół w Polkowicach, jak teŜ w tej samej szkole kampanie społeczne: recyklingu, profilaktyki antynowotworowej, konferencje, warsztaty samokształceniowe dla nauczycieli zajmujących się edukacją ekologiczną.
Edukację ekologiczną prowadzi teŜ Placówka Socjalizacyjna „Skarbek” w Polkowicach.
Organizowane są tam wyjazdowe zajęcia terenowe takie, jak „Poznajemy polskie parki narodowe”, „Kotlina Kamiennogórska i Jeleniogórska”.
Sojusznicy edukacji ekologicznej w placówkach oświatowych
Placówki oświatowe w gminie Polkowice mogą liczyć na stałe wsparcie ze strony przede wszystkim Gminy Polkowice, Starostwa Powiatowego jak teŜ Związku Gmin Zagłębia
Współpracę z przedszkolami i szkołami z terenu gminy nawiązały równieŜ takie przedsiębiorstwa jak Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej w Polkowicach, Dolnośląska Korporacja Ekologiczna oraz Firma Becker-Polska. Instytucje współdziałające z przedszkolami i szkołami to Miejsko – Gminna Biblioteka Publiczna, Nadleśnictwo Lubin i Nadleśnictwo Chocianów. Organizacje pozarządowe współpracujące z placówkami oświatowymi to Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, Rodzinne Ogrody Działkowe, „Marysieńka”, „Miedzianka”,
„Barbarka”, „Relaks”. Fundacja „Porozumienie Wzgórz Dalkowskich”, Stowarzyszenie Animacji Twórczej i Działań Alternatywnych „SATIDA”.
Uczestnicy warsztatów konsultacyjnych „Programu Edukacji Ekologicznej dla Gminy Polkowice” uznali, Ŝe potencjalni sojusznicy oświaty w prowadzeniu edukacji ekologicznej to:
KGHM, Polkowickie Centrum Animacji, Firma „Becker”, Stowarzyszenie Hodowców i Miłośników Koni „Koń i Człowiek”, Polski Związek Wędkarski, Parafie (świetlice środowiskowe), słuŜba zdrowia, Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Samorządy Mieszkańców Wsi, Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, Uniwersytet III Wieku działający przy Dolnośląskiej WyŜszej Szkole Przedsiębiorczości i Techniki w Polkowicach.
4.3. Działania w zakresie edukacji ekologicznej realizowane przez Urząd Gminy w Polkowicach
Wydział Ochrony Środowiska i Obszarów Wiejskich
Wydział Ochrony Środowiska i Obszarów Wiejskich Urzędu Gminy w Polkowicach jest głównym sojusznikiem placówek oświatowych i organizacji pozarządowych prowadzących edukację ekologiczną. Poprzez finansowanie inicjatyw edukacyjnych z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (jak teŜ z budŜetu gminy), ale teŜ generowanie własnych przedsięwzięć Wydział Ochrony Środowiska i Obszarów Wiejskich stał się filarem edukacji ekologicznej społeczeństwa gminy Polkowice.
Opis najwaŜniejszych działań w zakresie edukacji ekologicznej zrealizowanych w latach 2005-2007:
Nazwa wydarzenia
Termin realizacji
Ilość uczestników
Krótki
opis Rezultaty Źródła
finansowania
Fundusze w zł
Najpiękniejsza działka z elementami ekologicznymi zlokalizowana w ROD na terenie Polkowic
czerwiec 2005 lipiec 2006 sierpień 2007
4 4 4
Konkurs dla działkowiczów
Odzysk ok. 90%
odpadów ulegających biodegradacji /kompostowniki/
właściciele segregują selektywnie odpady
BudŜet Gminy Polkowice
1 500 600 1 000
Najlepiej prowadzony i zagospodarowan y ogród ROD na terenie Polkowic
czerwiec 2005 lipiec 2006 sierpień 2007
4
4 4
Konkurs dla Rodzinnych Ogródków Działkowych
Sprzątanie terenu działek , zbieranie butelek PET, ograniczenie zuŜycia wody poprzez zbieranie wód deszczowych, edukacja ekologiczna dzieci /dzieci poznają jak powstają i czemu słuŜą kompostowniki i budki lęgowe dla ptaków/
BudŜet Gminy Polkowice
38 500 19 400 29 000
