W ITO LD PL IC H T A
FOTOGRAFOWANIE PROFILÓW GLEBOWYCH
K ated ra G leb o zn a w stw a U n iw e r sy te tu im . M ikołaja K op ern ik a w T oruniu
Stosowanie fotografii jako jednej z wielu metod utrw alania morfologii profilu glebowego staje się coraz bardziej powszechne. Zdjęcia profilów glebowych w ykonuje się zarówno dla celów naukowych, dydaktycznych, jak i muzealnych. Jest rzeczą praw ie niemożliwą prowadzenie porów naw czych badań morfologiczno-glebowych bez dobrze wykonanej dokum en tacji fotograficznej. Również bardzo duże zastosowanie znajduje foto grafia dla celów dydaktycznych. Zrozumiałe jest, że żaden zakład pro wadzący dydaktykę praktycznie пЦ dysponuje taką możliwością, aby zademonstrować swoim słuchaczom w terenie większą ilość typów gle bowych. Dobrze w ykonane barw ne przezrocza w dużym stopniu ułatw iają spełnienie tego zadania.
SPR ZĘT
Dobrze jest dysponować dwoma aparatam i fotograficznymi, służącymi do równoległego fotografowania na m ateriale światłoczułym czarno- -białym i barw nym . N ajpraktyczniejszym i aparatam i są lustrzanki jed noobiektywowe z .pryzmatem pentagonalnym i w ym iennym urządzeniem wziernikowym na matówkę. Można polecić następujące aparaty: P rak - tisix (6X6 cm), z małoobrazkowych (24X36 mm) P raktina, P ractica lub Exakta. Przezrocza w ykonuje się praw ie wyłącznie za pomocą aparatów małoobrazkowych, między innym i ze względu na będące w powszech nym użyciu ap araty projekcyjne dla tego form atu. Dla druku pożądane jest robienie barw nych przezroczy na większym formacie.
Oprócz aparatów fotograficznych należy mieć m asyw ny staty w z
242
wicą przegubową (kulową) i panoramiczną, światłom ierz bardzo czuły (najlepiej światłom ierz na fotooporachX lampę błyskową (elektronową), kom plety filtrów i obiektywów w ymiennych. Bardzo przydatny jest szczególnie obiektyw szerokokątny. Konieczne jest również posiadanie wężyka spustowego i pędzelka do czyszczenia aparatów .
Jako m ateriału światłoczułego używa się raczej błon niskoczułych, które odznaczają się drobnym ziarnem, dużą zdolnością rozdzielczą i od powiednią kontrastowością. Tymi własnościami odznaczają się filmy czarno-białe NP 10 DIN i NP 18 DIN. Ostatnio ukazały się na rynku do skonałe film y do fotografow ania profilów glebowych NP 15 DIN. Do wy konania diapozytywów używa się filmów barw nych odwracalnych na światło dzienne UT 16 DIN.
Ze sprzętu ,,niefotograficznego” należy wymienić: składaną dwuko- lorową łatę mierniczą, wzorzec czterech barw podstawowych, komplet cyfr do num eracji profilów i płat brezentu. Brezent można w ykorzystać do położenia pod kolana w czasie fotografow ania lub do zasłonięcia pro filu, w razie potrzeby, w celu uniknięcia rażących plam słońca na po wierzchni fotografowanej.
PR Z Y G O T O W A N IE O D K R Y W K I
Odkrywka powinna być odpowiednio usytuow ana w stosunku do słoń ca, to znaczy tak, aby promienie nie padały w prost na fotografowaną ścianę. Unikamy w ten sposób na profilu ostrych cieni i plam słońca. Glebę z dołu w yrzucam y na boki, żeby nie zanieczyścić widocznej na zdjęciu powierzchni gleby i roślinności. Następnie preparujem y po wierzchnię profilu tak, aby wszystkie charakterystyczne elem enty stru k tu ry gleby były w yraźnie widoczne. W zależności od typu gleby i m a teriału zaznaczają się one w yraźniej na ścianie wilgotnej, w innym przy padku na wysuszonej. Korzenie roślin i szkielet powinny lekko w ysta
wać ponad powierzchnię profilu, co zwiększa plastyczność zdjęcia.
Do przygotowanego w opisany sposób profilu przykładam y składaną łatę mierniczą, tak aby jej początek pokryw ał się z powierzchnią gleby, następnie wzorzec z czterem a barw am i podstawowymi i kolejny num er odkrywki.
W Y K O N A NIE ZDJĘC IA
A parat fotograficzny ustaw ia się na statyw ie z głowicą przegubową (kulową) i zakłada odpowiedni obiektyw, najczęściej szerokokątny, aby obejmował całą powierzchnię profilu. Dobrze jest, jeśli widoczna jest również powierzchnia gleby i szata roślinna.
N ajtrudniejszą i najbardziej kłopotliwą spraw ą w czasie fotografo w ania jest właściwe oświetlenie profilu. Na ogół korzystam y ze światła sztucznego, rzadziej naturalnego. Składa się na to wiele powodów:
— przy świetle naturalnym bardzo trudno uzyskać rów nom ierne oświetlenie całego profilu; do dolnej części odkryw ki dociera mniejsza ilość światła, co powoduje zniekształcenie stopnia zaczernienia na czarno- -białych zdjęciach i zmiany barw y na kolorowych.
— jesteśm y ograniczeni porą dnia, szczególnie jeśli chodzi o zdjęcia barw ne, co spowodowane jest nieodpowiednim składem spektralnym
św iatła słonecznego rano i późnym popołudniem;
— w lesie, szczególnie liściastym, przefiltrow ane przez korony drzew światło dzienne ma w swoim składzie zbyt dużo prom ieni zielonych. Wy konane w tych w arunkach zdjęcia barw ne m ają odcień zielony.
W przypadku gdy trzeba korzystać ze światła naturalnego w nieod powiednich w arunkach stosujem y filtry do fotografii barw nej;
— filtr różowy 101 (R 6) zapobiega błękitnem u zadym ieniu przy zdję ciach w cieniu i przy zakrytym niebie,
— filtr różowy 102 (R 12) o działaniu silniejszym od poprzedniego zapobiega silnemu zadym ieniu niebieskozielonemu, na przykład gdy foto grafujem y pod drzewam i w lesie, szczególnie liściastym, lub przy po chm urnym niebie,
— filtr jasnoniebieski 110 (B 1,5) przyczynia się do prawidłowego o d dania barw przy fotografow aniu w porach dnia, gdy słońce znajduje się nisko nad horyzontem,
— filtr niebieski średni 111 (B 3) oddaje prawidłowe barw y przy obiektach o barw ie żółtoczerwonej, gdy słońce znajduje się nisko nad horyzontem.
N ajbardziej odpowiednim źródłem światła jest lampa elektronowa, która ma światło zbliżone do naturalnego. Pozwala to nam na łączenie obu rodzajów św iatła w czasie naśw ietlania.
Bardzo trudne jest określenie czasu ekspozycji. Jest to spowodowane tym, że najczęściej korzystam y z kombinowanego św iatła sztucznego i na turalnego. Dlatego też konieczne jest posiadanie dobrego, czułego światło mierza. P rzy określaniu czasu naśw ietlania za pomocą światłom ierza dla film u czarno-białego uwzględnia się najciem niejsze partie profilu, dla film u barwnego — jaśniejsze. Posługując się lampą elektronową należy pam iętać, że zdolność oświetlenia przedm iotu przez lampę jest zmienna. Zależy ona między innym i od głębokości, szerokości odkryw ki i barw y gleby. Rzeczą praw ie konieczną jest w ykonanie co najm niej trzech zdjęć tego samego obiektu przy różnych czasach naśw ietlania lub przysłonie.
W zależności od tego, jak czytelne ma być zdjęcie czarno-białe lub jeśli profil ma wiele szczegółów, w ykonujem y serię zdjęć jego
poszczę-244 W. P lich ta
gólnych części (rys. 1). W czasie robienia zdjęć należy tak ustawiać apa ra t fotograficzny, aby oś optyczna obiektywu była prostopadła do profilu glebowego. Poszczególne odbitki łączymy w odpowiedniej kolejności i sklejam y ze sobą.
Można fotografować nie tylko profile glebowe, ale także dokum ento wać nasilenie efektów jakiegoś procesu glebotwórczego, na przykład sto pień zbielicowania, zestawiając ze sobą szereg profilów o różnym stopniu zbielicowania.
Nieodzownym uzupełnieniem fotografii profilu glebowego jest zdjęcie szaty roślinnej i krajobrazu. W czasie fotografow ania krajobrazu często zachodzi konieczność w ykonania panoram y. Robi się ją z jednego punktu (rys. 2) ze statyw u z głowicą panoramiczną. Przestaw ienie ap aratu w cza
sie fotografowania nie pozwala na dokładne połączenie odbitek ze sobą. Do w ykonania zdjęć krajobrazu używ am y obiektyw u standartowego. Obiektyw szerokokątny, jak i w ąskokątny daje zbyt silne zniekształcenie perspektyw y.
Na zakończenie jeszcze kilka uwag ogólnych o fotografow aniu na barw nych filmach odwracalnych. Kopie z przezroczy w ykonuje się na
Kys. 1. S zczeg ó ło w a fo to g ra fia p rofilu gleb o w eg o A d eta iled p hotograph of so il p rofile
Rys. 2. W yk o n y w a n ie zdjęć p an oram icz nych (schem at)
E x ecu tio n o f pan oram ie p ictu res
-specjalnych film ach UD 1 lub na film ach odw racalnych barw nych, na światło dzienne, jeśli stosujem y do podświetlania lam pę elektronową, al bo na film ach na światło sztuczne, jeśli używam y lam py żarowej. Z przezroczy barw nych można również wykonać zdjęcia czarno-białe dowolnego form atu, po uprzednim sporządzeniu negatyw u czarno-białego za pomocą zestawu uniw ersalnego do Exakty. Sposób ten nadaje się szcze gólnie do robienia zdjęć profilów glebowych, które w ykonane w prost na m ateriale czarno-białym w ykazują często m niej szczegółów.
Często pow staje pytanie czy fotografować na filmie barw nym odw ra calnym, czy negatywowym. Przede wszystkim zależy to od celu, do ja kiego jest przeznaczone zdjęcie. Tutaj w ym ienim y najważniejsze zalety przezroczy w porów naniu z kolorowymi odbitkam i na papierze:
— przezrocza m ają znacznie większą skalę kontrastowości, k tó ra w y nosi 1 : 200, gdy dla papieru wynosi ona tylko 1 : 30; w związku z tym przezrocze ma znacznie większą ilość szczegółów; jest ono bardziej pla styczne;
— w ykonanie pozytywu na papierze wymaga dodatkowego procesu, który powoduje dalsze zniekształcenie barw;
— przezrocza oglądamy w pomieszczeniu zaciemnionym i nie mam y możliwości porównania z naturalnym i barw am i otoczenia i dlatego w ydają się one nam bardziej zbliżone do naturalnych,
— w ykonanie zdjęcia barw nego na papierze wymaga znacznie w ięk szego nakładu pracy,
— przezrocza mogą być oglądane jednocześnie przez wiele osób, n a tom iast jakość odbitki w yświetlonej przez episkop jest znacznie gorsza.
L IT ER A TU R A
[1] F i e d l e r H.J., H o f f m a n F., S c h m i e d e l H.: D ie U n tersu ch u n g der B öden. V erlag T. S tein k o p ff, D resd en u. L eip zig 1964.
[2] R e u t e r G.: F a rb ig e R ep rod u k tion von B o d en p ro filen . Z eitsch . f. P fl. D üng. u. B od en k u n d e, B. 6 8 (113), H. 1, W ein h eim , B erlin 1955.
[3] W a t t e r О.: F oto g ra fia b arw n a. W yd. P rzem . L ek. i Spoż., W arszaw a 1965.
В . П ЛИ ХТА Ф О Т О ГРА Ф И РО В А Н И Е П О Ч В Е Н Н Ы Х Р А З Р Е З О В К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я У н и в е р с и т е т а и м . М и к о л а я К о п е р н и к а в г. Т о р у н ь Р е з ю м е А втором и зл о ж ен ы правила ф отогр аф и р ован и я п оч в ен н ы х р азр езов и дана опись н еобходим ого оборудования.
246 W. P lich ta
W . P L IC H T A
T A K IN G P H O T O G R A PH S OF SO IL P R O FIL E S
D e p a r t m e n t o f S o il S c ie n c e , C o p e r n ic u s U n i v e r s i t y in T o r u ń
S u m m a r y
T he p rin cip les of ta k in g photograp h s of so il p r o file s a r e d iscu ssed and th e a d e a u a le eq u ip m en t are p resen ted by th e author.
