Wady oświadczenia woli

Wady oświadczenia woli

Art. 82- 88 KC

Oświadczenie woli

 Każde zachowanie osoby, które w sposób dostateczny ujawnia jej wolę,

 Niezbędny składnik każdej czynności prawnej,

 Czynności prawne zawsze łączone były z aktem woli:

 Teoria woli



Wola wewnętrzna, „przeżycie psychiczne”

 Teoria oświadczenia



Treść złożonego oświadczenia

 Teoria zaufania



w razie niezgodności między wolą wewnętrzną, a jej przejawem (oświadczeniem), decyduje oświadczenie gdy wymaga tego

zaufanie jego odbiorcy

 sposób wyrażenia oświadczenia woli

 art. 60 k.c. – oświadczenie woli musi zostać ujawnione na zewnątrz; sposób tego ujawnienia jest co do zasady dowolny

 oświadczenie woli można złożyć:

 wyraźnie – poprzez takie zachowanie, które „z mocy przepisu prawa, ustalonych zwyczajów lub porozumienia stron jest traktowane jako oświadczenie woli

 w sposób dorozumiany (per facta concludentia) – złożone przez inne środki przejawu woli, stosownie do okoliczności danego przypadku

 zasada swobody formy

 forma językowa – ustalenie znaczenia na podstawie ogólnych reguł języka

 forma pozajęzykowa – ustalenie znaczenia wymaga uwzględnienia

kontekstu

Koncepcja wad oświadczenia woli

 Zespół instytucji uregulowanych w dziale IV księgi I

wskazujących w jakich okolicznościach pewne stany

psychiki lub wiedzy człowieka towarzyszące składaniu

oświadczeń woli uwzględnia system prawny, określając

ich wpływ na ważność czynności prawnej.

Wady oświadczenia woli w koncepcji teorii woli

 Zgodnie z założeniami tej teorii, instytucja wad oświadczenia woli miała prowadzić do uchylenia wszelkich konsekwencji prawnych, które nie

odpowiadały treści rzeczywiście przeżywanego przez

działający podmiot „aktu woli” podjętego zarazem w

sposób świadomy i wolny.

Katalog wad oświadczenia woli

 Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,

 Pozorność,

 Błąd,

 Podstęp,

 Groźba.

Brak świadomości lub swobody

 Dotyczy stanu psychicznego, który pozwala

odpowiedzialnie podjąć i wyrazić decyzję o wywołaniu skutków prawnych,

 Art. 82 KC stanowi, że nieważne jest każde oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,

 Przepis dotyczy nawet przemijających zaburzeń psychicznych jeśli w chwili dokonywania czynności

prawnych wyłączały świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli,

 Stosowanie tej regulacji do osób ubezwłasnowolnionych

oraz częściowo ubezwłasnowolnionych,

Ciężar dowodu

 Ciężar dowodu wskazanych okoliczności spoczywa na osobie, która powołuje się z tego względu na

nieważność czynności prawnej – art. 6 KC. – zwykle będzie to osoba składająca oświadczenie woli,

 Często dowód ten jest trudny do przeprowadzenia, w

dogodniejszej sytuacji z tego punktu widzenia znajdują

się osoby ubezwłasnowolnione – ich brak zdolności do

czynności prawnych tych osób powodujący nieważność

czynności udokumentowany jest orzeczeniem sądowym.

Przymus fizyczny

 Art. 82 KC odnosi się nie tylko do stanów patologicznych ale i fizjologicznych człowieka, w których układ

nerwowy nie osiągnął odpowiedniego poziomu aktywności umożliwiającej mu odbierania i

przetwarzanie informacji, ale także do przypadków

podlegania przemocy czyli tzw. przymusowi fizycznemu – w przypadku, którego ruchy człowieka nie są

sterowane przez jego układ nerwowy, lecz poddane

zewnętrznemu naciskowi.

Zakres podmiotowy

 Ochroną określoną w art. 82 KC objęte są wyłącznie osoby, co do których można sądzić, że składają

oświadczenie woli,

 Przepis ten nie odnosi się do interesów innych osób np.

kontrahenta działającego w dobrej wierze,

 Nie obejmuje także sytuacji zewnętrznej, w jakiej

osoba składająca oświadczenie woli została postawiona

– zwłaszcza presji ekonomicznej oddziałującej na jego

decyzję.

Pozorność

 Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru – Art. 83 § 1 KC,

 Przepis ten dotyczy sytuacji, w której strony umawiają się potajemnie, że ujawnione wobec osoby trzeciej oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych,

 Nie chodzi w tym przypadku o sprzeczność z wolą i jej

przejawem, ponieważ ta potajemna umowa również

dochodzi do skutku poprzez przejaw woli, tyle że

wyłącznie między jej stronami, a nie już wobec osób

trzecich

Pozorność

 Pozorne mogą być tylko umowy lub oświadczenia woli składane jednostronnie innej osobie,

 Obok umowy potajemnej, powodującej nieważność strony mogą dokonać innej tzw. ukrytej

(dyssymulowanej) czynności prawnej, która zgodnie z zamiarem ma wywołać określone w niej skutki prawne.

Nie jest ona nieważna tylko ze względu na to, że pozostaje ukryta wobec osób trzecich.

 Czynność prawna ukryta musi odpowiadać nie tylko

przesłankom ważności przewidzianym dla wszystkich

czynności prawnych, ale również takim jakie prawo

wskazuje dla czynności tego rodzaju do którego należy

ukryta czynność prawna.

Skutki pozorności

 Pozorność może być przedmiotem dowodu między stronami, ze świadków albo z przesłuchania stron, chociaż umowa miała postać pisemną,

 Mimo, że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne ma ono doniosłość prawną względem osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolniły się z obowiązku, działając w zaufaniu, że

oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru.

Pozorność, a czynności prawne nie na serio i zastrzeżenie potajemne

 Należy odróżniać od siebie obie kategorie czynności,

 Oświadczenie woli nie na serio ma nie wywołać skutków prawnych, co wynika z samego kontekstu sytuacyjnego,

 Zastrzeżenie potajemne (reservatio mentalis) polega na wewnętrznym, niezakomunikowanym nikomu

zastrzeżeniu, że czynność prawna nie wywoła żadnych

skutków – jest ono pozbawione doniosłości prawnej.

Błąd

 Przez błąd rozumie się niezgodność między obiektywną rzeczywistością i jej odbiciem w świadomości człowieka,

 Ma doniosłość prawną tylko wtedy gdy dotyczy czynności prawnej i jest istotny – art. 84 § 2 KC.

 Strona działa pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej wtedy gdy ustalony ostatecznie w drodze

wykładni sens czynności prawnej nie odpowiada wyobrażeniom żywionym przez nią w tym względzie.

 Nie ma charakteru błędu co do treści czynności,

niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie dotyczące

okoliczności nieuregulowanych w czynności, chociażby

miały wpływ na jej dokonanie.

Istotność błędu

 Jest drugą konieczną cechą doniosłości prawnej błędu,

 Kryterium subiektywno – obiektywne – odniesienie zarówno do szczególnych okoliczności, indywidualnie dotyczących składającego oświadczenie woli jak i do wzoru „osoby rozsądnej”

 Chodzi o błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby

składający nie działał pod wpływem błędu, nie złożyłby

oświadczenia woli tej treści.

Przypadki szczególne

 Odnoszą się do ochrony interesów adresatów oświadczeń woli wtedy gdy:

 Oświadczenie woli składane jest innej osobie,

 Dotyczą odpłatnych czynności prawnych.

Na błąd dotyczący treści czynności prawnej można się powołać tylko wtedy gdy jest istotny, a ponadto adresat oświadczenia woli:



albo błąd wywołał, chociażby nie ze swej winy,



albo wiedział o błędzie,



albo mógł z łatwością błąd zauważyć (art. 84 par. 1 zd. 2 KC)

Oświadczenie woli zniekształcone przez posłańca i inne wypadki regulowane

przepisami szczególnymi

 Posłańcem jest osoba niebędąca stroną czynności prawnej – przenosi cudze oświadczenie woli,

 Należy stosować przepisy o błędzie (art. 85 KC) – należy ocenić czy zniekształcenie ma charakter istotny i czy adresat oświadczenia woli o nim wiedział lub mógł je z łatwością zauważyć

 Zniekształcenie ma takie same skutki jak błąd,

 W odniesieniu do niektórych rodzajów czynności przepisy szczególne modyfikują ogólne zasady dotyczące błędu:

art. 918, 945, 1045 KC.

Skutki błędu

 NIE POWODUJE NIEWAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

 Stanowi podstawę uchylenia się od jej skutków

Podstęp – błąd wywołany podstępnie

 Art. 86 – odrębna wada oświadczenia woli,

 Podstępne działanie polega na świadomym

wprowadzeniu jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia tej osoby do złożenia oświadczenia woli określonej treści.

 Za podstęp uważa się także świadome przemilczenie pewnych informacji, ale tylko wtedy gdy istniał

obowiązek ich ujawnienia.

Podstęp

 Składający oświadczenie woli pod wpływem podstępu może się powołać na błąd nawet wtedy gdy nie był on istotny lub gdy nie dotyczył treści czynności prawnej,

 Konieczne jest wykazanie związku między podstępnym działaniem wywołującym mylne wyobrażenie o

rzeczywistości a złożeniem oświadczenia woli określonej

treści

Skutki podstępu

 Wada ta, podobnie jak błąd, uzasadnia uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli,

 Zwykle podstępu dopuszcza się strona czynności

prawnej, ale ze względu na dużą szkodliwość społeczną tej wady dopuszcza w dwóch przypadkach możliwość powołania się na podstęp osoby trzeciej:

 Gdy czynność prawna jest nieodpłatna,

 Gdy druga strona (adresat oświadczenia woli) wiedziała o podstępie osoby trzeciej i nie zawiadomiła o nim

składającego oświadczenie woli.

Groźba

 Zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej,

 Sytuacja przymusowa (tzw. przymus psychiczny)

 Osoba zagrożona stoi przed alternatywą: albo dokonać żądanej czynności prawnej, albo narazić się na

realizację stanu rzeczy określonego w groźbie – nie jest ona jednak pozbawiona możliwości wyboru (gdyby tak było zachowanie to kwalifikowane byłoby z art. 82 KC i z mocy prawa w ogóle nie miałoby cech czynności

prawnej

Cechy groźby

 Generalnie system prawny nie chroni osób, które

dokonują czynności prawnych pod wypływem obawy, że spotka je jakieś zło,

 Jedynie w sytuacji, gdy sytuacja ta powstała wskutek celowego i bezprawnego działania innej osoby – art.

87 KC.

 Bezprawność groźby:

 Zapowiedź dokonania czynu bezwzględnie zabronionego przez system prawny,

 Zapowiedź podjęcia działań wprawdzie dozwolonych, lecz

nie w tym celu aby skłonić kogoś do złożenia oświadczenia

woli określonej treści.

Cechy groźby

 Znaczenie prawne groźby uzależnione jest nie tylko od tego czy jest bezprawna, ale też czy jest poważna tzn.

powodująca poważne niebezpieczeństwo dla osobistych lub majątkowych dóbr niekoniecznie składającego

oświadczenie woli, ale też innej osoby.

 Zgodnie z treścią art. 87 KC takie same konsekwencje ma groźba pochodząca od strony, której złożone zostało oświadczenie woli jak i od jakiejkolwiek osoby trzeciej., chociażby strona nie wiedziała o groźbie osoby trzeciej.

 Skutek: uchylenie się do skutków prawnych

oświadczenia woli,

Uchylenie się od skutków prawnych

 Dotyczy: oświadczenia złożonego pod wpływem:

 Błędu,

 Podstępu,

 Groźby

Jest to prawo podmiotowe kształtujące do uchylenia się od

skutków prawnych złożonego oświadczenia.

Warunki uchylenia się

 Poprzez kolejne oświadczenie woli,

 Wymaga formy pisemnej (dla celów dowodowych – ad probationem),

 Złożone drugiej stronie czynności prawnej, a jeżeli jej nie ma, osobie zainteresowanej w skutkach czynności prawnej,

 Bez udziału organu orzekającego,

 Sąd rozstrzyga spory co do tego czy zaistniały przesłanki uchylenia się – wyrok deklaratoryjny

 Termin – rok – od dnia wykrycia błędu lub podstępu

albo ustania stanu obawy w przypadku groźby.

Skutki uchylenia się

 Zagaśnięcie wszelkich związanych z oświadczeniem woli konsekwencji prawnych,

 Od chwili jego złożenia (ex tunc),

 Brak możliwości zmiany treści wadliwej czynności

prawnej.

Jolanta była bardzo smutna, miała poczucie bezsensu i pustki w życiu. Obowiązki w pracy wykonywała bez zaangażowania i nie podejmowała żadnych dodatkowych aktywności. Czas po pracy spędzała samotnie w domu. Gdy odebrała wezwanie do opłacenia składki OC za samochód za kolejny rok, uznała, że powinna się go pozbyć. Do pracy jeździła tramwajem, dalszych

wyjazdów nie planowała. Uznała, że samochód nie będzie jej potrzebny.

W dniu 10 listopada 2014 roku zadzwoniła do swej przyjaciółki Marii, która ostatnio mówiła, że bardzo przydałby jej się samochód, ale nie może pozwolić sobie na jego zakup. Zaprosiła ją do siebie i wręczyła do podpisu umowę darowizny przenoszącą własność samochodu, którą

wcześniej przygotowała. Stwierdziła, że jej nie będzie potrzebny, generuje tylko koszty a poza tym stoi i niszczeje. Maria na początku oponowała, nie wiedziała jak się odwdzięczyć koleżance, ale ostatecznie podpisała umowę, odebrała od Jolanty dokumenty i dwa komplety kluczyków.

Zabrała auto, korzystała z niego na co dzień, zarejestrowała i zawarła umowę ubezpieczenia.

Zaniepokojona złym stanem Jolanty ciotka, wysłała ją do lekarza. Po serii badań okazało się, że cierpi ona na depresję i wymaga leczenia farmakologicznego. Ciotka powiedziała Jolancie, że powinna odebrać samochód Marii, gdyż darowała będąc pod wpływem depresyjnych myśli i umowa jest nieważna ze względu na wadę oświadczenia woli. Jolanta zadzwoniła do Marii 20 listopada 2015 r. z prośbą o zwrot samochodu twierdząc, że gdyby nie jej kiepski stan psychiki darowizny nie dokonałaby. Maria twierdząc, że to nieuczciwe ze strony Jolanty odmówiła

zwrotu. Stwierdziła, że w dniu podpisywania umowy Jolanta znajdowała się w jak najlepszym stanie psychicznym, była miła i wesoła i o żadnej wadzie oświadczenia woli nie może być mowy.

Poza tym słyszała, że świadczenie woli można unieważnić tylko w ciągu roku od jego złożenia, a tu rok już minął i Jolanta nie może już nic z tym zrobić.

1. Na jaką wadę powołuje się Jolanta?

2. Czy Maria ma rację?