NAJWAŻNIEJSZYCH ZMIAN

(1)

PRAKTYCZNE ZESTAWIENIE

NAJWAŻNIEJSZYCH ZMIAN

PROCEDURY CYWILNEJ

Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy –

Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

(Dz.U. poz. 1469)

OŚRODEK BADAŃ, STUDIÓW I LEGISLACJI

KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH

OŚRODEK BADAŃ, STUDIÓW I LEGISLACJI

KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH

(2)

PRAKTYCZNE ZESTAWIENIE

NAJWAŻNIEJSZYCH ZMIAN

PROCEDURY CYWILNEJ

Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy –

Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

(Dz.U. poz. 1469)

OŚRODEK BADAŃ, STUDIÓW I LEGISLACJI

KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH

OŚRODEK BADAŃ, STUDIÓW I LEGISLACJI

KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH

OŚRODEK BADAŃ, STUDIÓW I LEGISLACJI

KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH

(3)

2

WproWadzenie

OŚRODEK BADAŃ, STUDIÓW I LEGISLACJI KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH

WPROWADZENIE

Ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektó-rych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469) dokonano szeregu istotnych zmian w procedurze cywilnej. Celem nowelizacji było wprowadzenie komplek-sowej reformy postępowania w sprawach cywil-nych bazującej na usprawnieniu, uproszczeniu i przyspieszeniu rozpoznawania spraw przed są-dami powszechnymi. Opracowanie przygotowane przez Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji działa-jący przy Krajowej Radzie Radców Prawnych ad-resowane jest do praktyków (zawodowych pełno-mocników i aplikantów) i ma na celu ułatwienie zapoznania się z najważniejszymi zmianami prze-pisów Kodeksu postępowania cywilnego. Autora-mi niniejszego opracowania są: r.pr. dr Anna Zale-sińska oraz aplikant radcowski Katarzyna Klimas. Zmiany sklasyfikowane zostały w dziewięciu gru-pach, tj. przygotowanie sprawy do rozpoznania, przeciwdziałanie nadużyciu prawa procesowe-go, dowody, uzasadnianie wyroków i postępo-wanie odwoławcze, postępopostępo-wanie w sprawach

gospodarczych, inne postępowania odrębne, ogólne usprawnienie postępowania, koszty sądo-we oraz przepisy wprowadzające i przejściosądo-we. Niniejsze zestawienie zmian wprowadzonych do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks po-stępowania cywilnego (Dz.U. z 2018 r., poz. 1360 ze zm.) przywołaną nowelizacją nie wyczerpuje całości materii. Przygotowane kompendium sta-nowi jedynie praktyczne omówienie wybranych zmian w procedurze cywilnej z punktu widzenia prawnika – praktyka. W celu pogłębienia znajo-mości nowelizacji zachęcamy do zapoznania się z ustawą wraz z uzasadnieniem (dostępnym na stronie: www.sejm.gov.pl; druk sejmowy nr 3137 Sejmu VIII kadencji) oraz komentarzami, które ukażą się w drugiej połowie bieżącego roku.

Wiceprezes Krajowej Rady Radców Prawnych r.pr. Leszek Korczak Kierownik Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji

(4)

3

SpiS treści

SPIS TREŚCI

I. PRZYGOTOWANIE SPRAWY DO ROZPOZNANIA

. . . .

5

a) Czynności stron i sądu służące

przygotowaniu rozstrzygnięcia 5

b) Odpowiedź na pozew 5

c) Pisma przygotowawcze 7

d) Posiedzenie przygotowawcze 7

e) Plan rozprawy 9

f) Przebieg rozprawy według planu 11 g) Ograniczenia czasowe w przedstawianiu

twierdzeń i dowodów 11

h) Wyrok zaoczny 11

II. PRZECIWDZIAŁANIE NADUŻYCIU PRAWA PROCESOWEGO

. . . .

13

a) Cel i założenia nowelizacji 13

b) Klauzula generalna 13

c) Pismo niebędące pozwem 14

d) Pozew oczywiście bezzasadny 14

e) Łańcuch zażaleń 15

f) Wniosek o wyłączenie sędziego 15

g) Wnioski o sprostowanie, uzupełnienie

i wykładnię wyroku 15

h) Wnioski o ustanowienie pełnomocnika

z urzędu 15

i) Kara za ubliżenie sądowi na piśmie 16

III. DOWODY

. . . .

17

a) Zmiany o znaczeniu ogólnym 17

b) Czynności stron i sądu w postępowaniu

dowodowym 17

c) Zeznania świadka 18

d) Opinia biegłego 18

IV. UZASADNIANIE WYROKÓW I POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

. . . .

19

a) Ogłaszanie wyroków 19

b) Doręczanie i uzasadnianie wyroków 19

c) Apelacja 20

d) Zażalenie 21

e) Skarga na orzeczenie referendarza

(5)

4

SpiS treści

V. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH GOSPODARCZYCH

. . . .

26

a) Sądy gospodarcze i postępowanie

gospodarcze 26

b) Pojęcie sprawy gospodarczej 26 c) Kolizja między przepisami postępowania

w sprawach gospodarczych a przepisami innych postępowań odrębnych 28

d) Pouczenia (art. 4584_k.p.c.) ₂₈ e) Możliwość rozpoznania sprawy

w zwykłym procesie 28

f) Wymagania w zakresie pism procesowych 29 g) Odrębność postępowania gospodarczego 30 h) Odrębności w postępowaniu dowodowym 31

VI. INNE POSTĘPOWANIA ODRĘBNE

. . . .

33

a) Postępowanie uproszczone 33

b) Postępowanie nakazowe 34

c) Postępowanie w sprawach z zakresu

prawa pracy i ubezpieczeń społecznych 35

d) Elektroniczne postępowanie

upominawcze (EPU) 35

VII. OGÓLNE USPRAWNIENIE POSTĘPOWANIA

. . . .

38

a) Rejestracja czynności sądu 38

b) Właściwość przemienna 38

c) Zmiany w zakresie właściwości wyłącznej 39

d) Właściwość szczególna 39

e) Wskazówki sędziowskie 39

f) Interwencja uboczna 39

g) Koszty procesu 40

h) Doręczenia elektroniczne między

pełnomocnikami 40

i) Doręczenia pozwanemu pierwszego

pisma w sprawie przez komornika 41 j) Termin na zgłoszenie zastrzeżeń

do protokołu 41

k) Braki w pismach procesowych 42

l) Zarzut potrącenia 42

m) Uzasadnianie postanowień 42

n) Klauzula wykonalności 43

VIII. KOSZTY SĄDOWE

. . . .

44

a) Opłata od oświadczenia o rozszerzeniu

powództwa 44

b) Opłata od pozwu oczywiście bezzasadnego 44

c) Wysokość opłat sądowych i opłat

kancelaryjnych 44

(6)

5

i. przYGotoWanie SpraWY do rozpoznania

I. PRZYGOTOWANIE SPRAWY DO ROZPOZNANIA

a)

Czynności stron i sądu służące przygotowaniu rozstrzygnięcia

▶ Nowa organizacja postępowania przed sądem:

▷ postępowanie sądowe podlega planowaniu, ▷ podstawą planu jest znajomość stanowisk

wszystkich stron oraz zebrania materiału do-wodowego według dyspozycji stron (w tym danych świadków i wiadomości o miejscu położenia dokumentów),

▷ rozprawa jest prowadzona tylko w razie

rzeczywistej potrzeby (prawa do sądu nie utożsamia się już z prawem do rozprawy) i zgodnie z planem rozpraw (obejmującym również porządek czynności dowodowych).

▶ Zasada rozstrzygnięcia sprawy na jednym

posiedzeniu (art. 2061_k.p.c.):

▷ więcej posiedzeń niż jedno wyznacza się

tylko w razie konieczności, zwłaszcza gdy przeprowadzenie wszystkich dowodów na jednym posiedzeniu nie jest możliwe,

▷ w takim przypadku posiedzenia powinny

od-bywać się w kolejnych dniach, a jeżeli nie jest to możliwe – tak, aby upływ czasu pomiędzy kolejnymi posiedzeniami nie był nadmierny.

▶ UWAGA! Uchylony zostaje art. 207 k.p.c.

▶ Pozostaje jednak zasada zobowiązania po-zwanego do zajęcia stanowiska poprzez zło-żenie odpowiedzi na pozew (→ patrz pkt (b)).

▶ Wprowadzenie fazy postępowania

przygoto-wawczego mającej na celu zakończenie sporu

bez rozprawy, a jeżeli się to nie uda – przygo-towanie sprawy do rozstrzygnięcia na pierw-szym terminie rozprawy (→ patrz pkt (d)).

▶ Dążenie do ugodowego zakończenia sporu oraz szerszego wykorzystania alternatywnych me-tod rozwiązywania sporów.

▶ Ustalenie harmonogramu procedowania w spra-wie ze wskazaniem terminu zakończenia sprawy w sądzie I instancji (→ patrz pkt (f)).

▶ Obligatoryjnie w treści pozwu należy obecnie podać również wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, w miarę potrze-by uzasadniających również właściwość sądu (art. 187 § 1 pkt 2), a w przypadku zażądania dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich, wraz z uprawdopodobnie-niem, że strona sama nie może ich uzyskać pod rygorem pominięcia (art. 187 § 2 pkt 4).

b)

Odpowiedź na pozew

Doręczenie pozwu pozwanemu (art. 2051 § 1 k.p.c.) Wezwanie do zło-żenia odpowiedzi na pozew W terminie nie krótszym niż dwa tygodnie

(7)

6 UWAGA!

Przewodniczący zarządza zwrot odpowiedzi na pozew złożonej z uchybieniem terminu (art. 2051_{§ 2 k.p.c.)}

UWAGA!

W postępowaniu nieprocesowym złożenie odpowiedzi na wniosek jest obowiązkowe tylko wówczas, gdy przewodniczący tak zarządzi (art. 5112_{§ 1 k.p.c.)}

Równocześnie z doręcze-niem pozwu oraz zawia-domieniem powoda o do-ręczeniu pozwu poucza się strony o (art. 2052_{§ 1}

i § 2 k.p.c.):

możliwości rozwiązania sporu w drodze ugody zawartej przed są-dem lub mediatorem

obowiązku udziału w posiedzeniu przygotowawczym i równocze-śnie z doręczeniem pozwu przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów na tym posiedzeniu

możliwości ustanowienia przez strony pełnomocników proce-sowych oraz o tym, że zastępstwo adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego nie jest obowiązkowe

zwrocie pisma przygotowawczego złożonego bez zarządzenia przewodniczącego

skutkach niedopełnienia obowiązków, w szczególności możliwości wydania przez sąd wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym i warunkach jego wykonalności, obciążenia kosztami postępowania, a także możliwości umorzenia postępowania oraz pominięcia spóź-nionych twierdzeń i dowodów

obowiązku złożenia pisma przygotowawczego na zarządzenie przewodniczącego, wymogach co do jego treści i skutkach ich nie-dochowania

pozwanego poucza się także o czynnościach procesowych, które może lub powinien podjąć, jeśli nie uznaje żądania pozwu w całości lub części, w szczególności obowiązku złożenia odpowiedzi na po-zew, w tym obowiązujących w tym zakresie wymaganiach co do ter-minu i formy

(8)

7 c)

Pisma przygotowawcze

▶ Jeżeli zasób informacji o sporze, przedstawio-ny w pozwie i w odpowiedzi na pozew, okaże się niewystarczający do powzięcia rozstrzy-gnięcia, przewodniczący ma możliwość uzu-pełnienia go w drodze zarządzenia wymiany pism przygotowawczych.

▶ W uzasadnionych przypadkach, w szczegól-ności w sprawach zawiłych lub obrachunko-wych, przewodniczący może zarządzić

wy-mianę przez strony pism przygotowawczych,

oznaczając porządek składania pism, terminy, w których pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione (art. 2053_{§ 1 k.p.c.).}

▶ Przewodniczący może zobowiązać stronę, by w piśmie przygotowawczym podała

wszyst-kie twierdzenia i dowody istotne dla roz-strzygnięcia sprawy pod rygorem utraty prawa do ich powoływania w toku dalszego

postępowania. W takim przypadku twierdze-nia i dowody zgłoszone z naruszeniem tego obowiązku podlegają pominięciu, chyba że

strona uprawdopodobni, iż ich powołanie

w piśmie przygotowawczym nie było możliwe

albo że potrzeba ich powołania wynikła póź-niej (art. 2053_{§ 2 k.p.c.).}

▶ Późniejsze wyznaczenie posiedzenia przygo-towawczego nie powoduje otwarcia terminu do zgłaszania nowych twierdzeń i dowodów (art. 2053_{§ 3 k.p.c.).}

▶ Stronę zastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Proku-ratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej przewodniczący może zobowiązać do

wska-zania w piśmie przygotowawczym także podstaw prawnych jej żądań i wniosków,

w miarę potrzeby ograniczając zakres tego wskazania (art. 2053_{§ 4 k.p.c.).}

▶ Przewodniczący zarządza zwrot pisma

przy-gotowawczego złożonego z uchybieniem

ter-minu albo bez zarządzenia (art. 2053_{§ 5 k.p.c.).} Nie ma potrzeby rozciągnięcia tej sankcji na niedopełnienie wymagań co do treści pisma, ponieważ w takim przypadku niesumienność strony działa na jej własną niekorzyść: stro-na traci możliwość argumentacji przed sądem w danym zakresie.

UWAGA!

W piśmie procesowym mającym na celu przygotowanie sprawy do rozstrzygnięcia (pismo przygotowawcze) strona powinna zwięźle podać stan sprawy, wyszczególnić, które fakty przyznaje, a którym zaprzecza, oraz

wypowiedzieć się co do twierdzeń i dowodów zgłoszonych przez stronę przeciwną (art. 127 § 1 k.p.c.)

d)

Posiedzenie przygotowawcze

▶ Posiedzenie przygotowawcze służy rozwiązaniu sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posie-dzeń, zwłaszcza rozprawy (art. 2055_{§ 1 k.p.c.).} Jego przeprowadzenie jest co do zasady obligato-ryjne (chyba że będzie jasne, że przeprowadze-nie posiedzenia przygotowawczego przeprowadze-nie przyczy-ni się do sprawprzyczy-niejszego rozpoznaprzyczy-nia sprawy).

▶ Na posiedzeniu przygotowawczym przewod-niczący ustala ze stronami przedmiot sporu i wyjaśnia stanowiska stron, także w zakresie prawnych aspektów sporu (art. 2056_{§ 1 k.p.c.).} Sędzia poznając nastawienie stron wobec sobu rozwiązania sporu, ustali właściwy spo-sób dalszego postępowania w sprawie.

▶ Posiedzenie przygotowawcze odbywa się we-dług przepisów o posiedzeniu niejawnym (art. 2055_{§ 1 k.p.c.).}

▶ W toku posiedzenia przygotowawczego zacho-wanie szczegółowych przepisów postępowa-nia nie jest konieczne, jeżeli przyczyni się to do osiągnięcia celów tego posiedzenia (art. 2055 § 2 k.p.c.). Posiedzenie przygotowawcze nie musi odbywać się na sali rozpraw.

▶ Odroczenie posiedzenia przygotowawczego co do zasady jest niedopuszczalne (art. 2057_k.p.c.).

(9)

8

▶ Po złożeniu odpowiedzi na pozew, a także gdy odpowiedź na pozew nie została złożona, ale wyrok zaoczny nie został wydany, przewodni-czący wyznacza posiedzenie przygotowawcze i wzywa na nie strony (art. 2054_k.p.c.):

▷ [Pierwszy termin posiedzenia nie póź-niej niż po dwóch miesiącach – termin instrukcyjny] Przewodniczący i sąd są

obo-wiązani podejmować czynności tak, by ter-min pierwszego posiedzenia przygotowaw-czego przypadł nie później niż dwa miesiące po dniu złożenia odpowiedzi na pozew albo ostatniego pisma przygotowawczego złożo-nego w wykonaniu zarządzenia przewodni-czącego, a jeżeli odpowiedź na pozew albo pismo przygotowawcze nie zostaną złożo-ne – nie później niż dwa miesiące po upły-wie terminu do złożenia tych pism (art. 2054

§ 2 k.p.c.);

▷ [Pominięcie posiedzenia przygotowaw-czego] Jeżeli okoliczności sprawy wskazują,

że przeprowadzenie posiedzenia przygoto-wawczego nie przyczyni się do sprawniejszego

rozpoznania sprawy, przewodniczący może jej nadać inny właściwy bieg, w szczególno-ści skierować ją do rozpoznania, także na roz-prawie (art. 2054_{§ 3 k.p.c.).}

▶ Do udziału w posiedzeniu przygotowawczym

są obowiązani strony i ich pełnomocnicy.

Przewodniczący może zwolnić stronę od obo-wiązku stawienia się na posiedzenie przygoto-wawcze, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że udział pełnomocnika będzie wystarczający (art. 2055_{§ 3 k.p.c.).}

▶ Przed rozpoczęciem posiedzenia przygoto-wawczego powód może wnieść o jego prze-prowadzenie bez swego udziału. Wniosek nie podlega cofnięciu, a zastrzeżenie warunku lub terminu uważa się za nieistniejące. W takim przypadku niestawiennictwo powoda lub jego pełnomocnika na posiedzeniu przygotowaw-czym nie prowadzi do umorzenia postępowa-nia, plan rozprawy sporządza się bez udziału powoda, a ustalenia zawarte w planie rozpra-wy wiążą powoda w dalszym toku postępo-wania (art. 2055_{§ 4 k.p.c.).}

Jeżeli powód bez usprawiedliwie-nia nie stawi się na posiedzenie przygotowaw-cze (art. 2055 § 5 k.p.c.), sąd umarza postępo-wanie, rozstrzygając o kosztach jak przy cofnięciu pozwu, chy-ba że sprzeciwi się temu obecny na tym posiedzeniu pozwany

Jeżeli powód w terminie tygo-dnia od tygo-dnia doręczenia mu stanowienia o umorzeniu po-stępowania usprawiedliwi swe niestawiennictwo, sąd uchyli to postanowienie i nada sprawie właściwy bieg

Przepisu tego nie stosuje się w przypadku kolejnego nie- usprawiedli-wionego nie-stawiennictwa

Niestawiennictwo powoda na posiedzeniu przygotowawczym (art. 2055_{§ 5 k.p.c.)}

Jeżeli pozwany nie stawi się na posiedze-nie przygotowawcze (art. 2055_{§ 6 k.p.c.),} Pozwanego można obciążyć kosztami na zasadzie art. 103 § 3 k.p.c. plan rozprawy sporządza się bez jego udziału

Ustalenia zawarte w pla-nie rozprawy wiążą po-zwanego w dalszym toku postępowania

Niestawiennictwo pozwanego na posiedzeniu przygotowawczym (art. 2055_{§ 6 k.p.c.)}

Jeżeli strona, któ-ra stawiła się na posiedzenie przy-gotowawcze nie bierze w nim udziału, plan rozprawy sporządza się bez jej udziału

Ustalenia zawarte w planie rozprawy wiążą tę stronę w dalszym toku postę-powania oraz możną ją obciążyć kosz-tami na zasadzie art. 103 § 3 k.p.c.

(10)

9 UWAGA!

Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć nie później niż w odpowiedzi na po-zew, a jeżeli jej nie złożono – w sprzeciwie od wyroku zaocznego albo przy rozpoczęciu pierwszego

posie-dzenia, o którym zawiadomiono albo na które wezwano pozwanego (art. 204 § 1 k.p.c.)

▶ Przewodniczący powinien skłaniać strony do pojednania oraz dążyć do ugodowego rozwią-zania sporu, w szczególności w drodze media-cji (art. 2056_{§ 2 k.p.c.).}

▶ W tym celu przewodniczący może poszukiwać ze stronami ugodowych sposobów rozwiąza-nia sporu, wspierać je w formułowaniu pro-pozycji ugodowych oraz wskazywać sposoby i skutki rozwiązania sporu, w tym skutki fi-nansowe (art. 2056_{§ 2 k.p.c.).}

▶ Jeżeli na posiedzeniu przygotowawczym sąd skierował strony do mediacji, posiedzenie odracza się do czasu zakończenia mediacji (art. 2057_{§ 1 k.p.c.).}

▶ W razie potrzeby, zwłaszcza gdy istnieją wi-doki ugodowego rozwiązania sporu lub gdy zajdzie potrzeba wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy albo w przypadku usprawiedliwionego niesta-wiennictwa strony, a także na zgodny wnio-sek stron, posiedzenie przygotowawcze moż-na odroczyć moż-na czas ozmoż-naczony, nie dłuższy niż trzy miesiące (art. 2057_{§ 2 k.p.c.).}

▶ Na zgodny wniosek stron posiedzenie przy-gotowawcze można odroczyć po raz dru-gi – na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące (art. 2057_{§ 3 k.p.c.). Sędzia może} elastycznie moderować przebieg posiedzenia

ze stronami. Jeśli zatem strony będą skłonne rozmawiać ze sobą odnośnie do zakończenia konfliktu, a sędzia zauważy możliwość po-wodzenia negocjacji, to winien we właściwej chwili odroczyć posiedzenie. Nawet, gdy stro-ny nie dojdą do porozumienia, istnieje szan-sa, że część zagadnień może w ten sposób zo-stać wyjaśniona bądź nawet rozstrzygnięta, co w ostatecznym rozrachunku ułatwi procedo-wanie na rozprawie.

▶ W protokole z posiedzenia przygotowawcze-go nie zamieszcza się oświadczeń stron zło-żonych w ramach prób ugodowych. Nie jest też dopuszczalna prywatna rejestracja posie-dzenia w części obejmującej próbę ugodową w trybie art. 91_{k.p.c. (art. 205}8_{§ 1 k.p.c.).} Póź-niejsze powoływanie się na takie oświadcze-nia jest nieskuteczne (odpowiednio art. 1834 § 3 k.p.c.).

▶ Jeżeli zawarto ugodę, jej osnowę wciąga się do protokołu albo zamieszcza w odrębnym do-kumencie, podpisanym przez strony, stano-wiącym załącznik do protokołu (art. 2058_{§ 2} k.p.c.).

▶ W postępowaniu nieprocesowym posiedze-nie przygotowawcze można wyznaczyć posiedze- nieza-leżnie od wniesienia odpowiedzi na wniosek (art. 5112_{§ 2 k.p.c.).}

Jeżeli nie uda się rozwiązać sporu, na posiedzeniu przygotowawczym sporządza się z udziałem stron plan rozprawy (art. 2055_{§ 1 k.p.c.).}

e)

Plan rozprawy

(11)

10

Plan rozprawy zawiera (art. 2059

§ 2 k.p.c.):

dokładnie określone zarzuty, w tym formalne

terminy posiedzeń i innych czynności w sprawie, jeśli okaże się, że rozmiar ma-teriału dowodowego nie pozwala na jego przeprowadzenie w jednym terminie rozprawy, zostanie od razu wyznaczony drugi bądź kolejne terminy rozprawy

rozstrzygnięcia innych zagadnień, o ile są niezbędne do prowadzenia postępowania dokładne określenie przedmiotów żądań stron, w tym rozmiar dochodzonych świadczeń wraz z należnościami ubocznymi

ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają między stronami sporne (swo-isty „protokół rozbieżności”)

kolejność i termin przeprowadzenia dowodów oraz roztrząsania wyników po-stępowania dowodowego

Plan rozprawy

Spory co do poszczególnych zagadnień objętych planem rozprawy rozstrzyga przewodniczący (art. 20510_{§ 1 k.p.c.)}

Przewodniczący zatwierdza plan rozprawy (art. 20510_{§ 3 k.p.c.)}

Jeżeli plan obejmuje obowiązki, które strona musi wykonać osobiście, w szczególności stawienie się w celu udziału w czynnościach wymagających jej osobistego stawiennic-twa, doręcza się go także bezpośrednio stronie. W takim przypadku doręczenie planu zastępuje także wezwanie strony do wykonania tych obowiązków (art. 20510_{§ 5 k.p.c.)}

W planie można się odwoływać do pism procesowych stron (art. 2059_{§ 3 k.p.c.)}

Plan rozprawy podpisują strony (art. 20510_{§ 2 k.p.c.)}

Plan rozprawy z urzędu doręcza się stronom. Doręczenie stronie planu rozprawy zastępuje zawiadomienie jej o terminach posiedzeń i innych czynności objętych planem (art. 20510_{§ 5 k.p.c.)}

Jeżeli plan rozprawy stał się nieaktualny, sąd może w drodze postanowienia do-konać w nim zmiany (art. 20511_{§ 1 k.p.c.)}

W razie istotnej potrzeby można sporządzić nowy plan rozprawy. W takim przy-padku przeprowadzenie kolejnego posiedzenia przygotowawczego jest obowiąz-kowe (art. 20511_{§ 3 k.p.c.)}

(12)

11 f)

Przebieg rozprawy według planu

Po posiedzeniu przygotowawczym i sporządzeniu planu rozprawy stanie się jasne dla stron, jakie czynności w danej sprawie zostaną przedsięwzięte, w jakim czasie oraz, co najważniejsze, kiedy

mogą spodziewać się rozstrzygnięcia

▶ Przewodniczący i sąd podejmują czynności tak, by sprawa przebiegła zgodnie z planem rozprawy, a jeśli planu nie sporządzono – w najwcześniej-szych możliwych terminach (art. 206 § 1 k.p.c.).

▶ Przewodniczący wyznacza terminy posiedzeń w sprawie zgodnie z planem rozprawy, a je-żeli planu nie sporządzono – najwcześniejsze możliwe terminy (art. 206 § 2 k.p.c.).

▶ Na podstawie sporządzonego planu rozprawy przewodniczący wydaje zarządzenia mające

na celu przygotowanie rozprawy (art. 208 § 1 k.p.c.).

▶ UWAGA! Tylko na rozprawie prowadzonej bez planu rozprawy sąd przez zadawanie py-tań stronom dąży do tego, aby strony przyto-czyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień ko-niecznych do zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń (art. 212 § 1 k.p.c.).

g)

Ograniczenia czasowe w przedstawianiu twierdzeń i dowodów

▶ UWAGA! [Zasadniczy termin przytaczania twierdzeń dowodów] Jeżeli wyznaczono posiedzenie przygotowawcze, strona może

przytaczać twierdzenia i dowody na uza-sadnienie swoich wniosków lub dla odpar-cia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej

do chwili zatwierdzenia planu rozprawy

(art. 20512_{§ 1 k.p.c.).}

▶ UWAGA! [Termin przytaczania twierdzeń i dowodów w przypadku wymiany pism przygotowawczych] Jeżeli zarządzono przez

przewodniczącego wymianę pism przygoto-wawczych, to terminem zamykającym zgła-szanie wniosków i dowodów jest złożenie pisma przygotowawczego w wykonaniu od-powiedniego zarządzenia przewodniczącego (art. 2053_{§ 2).}

▶ Sąd jest zobligowany do zawarcia w planie rozprawy rozstrzygnięć co do wniosków do-wodowych stron. Rozstrzygnięcia te powinny określać tezę i środek dowodowy, w miarę po-trzeby także tryb przeprowadzenia dowodu.

W przypadku dokumentów obligatoryjne jest jedynie rozstrzygnięcie o pominięciu dowodu.

▶ UWAGA! [Sankcje] Twierdzenia i dowody zgłoszone po zatwierdzeniu planu rozpra-wy podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było

możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później (art. 20512_{§ 1 k.p.c.).}

▶ UWAGA! [Termin przytaczania twierdzeń i dowodów, gdy nie było postępowania przygotowawczego] Jeżeli nie zarządzono

przeprowadzenia posiedzenia przygotowaw-czego, strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, z za-strzeżeniem niekorzystnych skutków, któ-re według przepisów kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezasto-sowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu (art. 20512_{§ 2 k.p.c.).}

▶ UWAGA! Art. 217 k.p.c. uchylono.

h)

Wyrok zaoczny

▶ UWAGA! [Przypadek 1] Sąd może wydać

(13)

12

bierność rozumiana była jako niestawiennic-two na rozprawie lub niebranie udziału w roz-prawie przy jednoczesnym niezłożeniu wyja-śnień poza rozprawą). W takim wypadku sąd przyjmuje za prawdziwe twierdzenia powoda o faktach zawarte w pozwie lub pismach pro-cesowych doręczonych pozwanemu przed po-siedzeniem, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa (art. 339 § 1 i § 2 k.p.c.).

▶ UWAGA! [Przypadek 2] Sąd wyda wyrok zaoczny, jeżeli mimo niezłożenia odpowie-dzi na pozew skierowano sprawę do rozpo-znania na rozprawie, a pozwany nie stawił się na tę rozprawę, albo mimo stawienia się nie bierze w niej udziału (art. 340 § 1

k.p.c.).

▶ Wyrok wydany w nieobecności pozwanego nie będzie zaoczny, jeżeli pozwany żądał prze-prowadzenia rozprawy w swej nieobecności lub składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie (art. 340 § 2 k.p.c.).

▶ Wyrok zaoczny sąd uzasadnia, gdy powództwo zostało oddalone w całości lub części, a powód

zażądał uzasadnienia w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wyroku (art. 342 k.p.c.).

▶ Wyrok zaoczny doręcza się stronom z urzędu (art. 343 § 1 k.p.c.).

▶ Jeżeli wyrok, zgodnie z art. 342 k.p.c., nie podlegał uzasadnieniu, termin do wniesienia przez powoda apelacji biegnie od dnia jego doręczenia (art. 343 § 2 k.p.c.).

▶ [Termin przytaczania twierdzeń i dowo-dów] W piśmie zawierającym sprzeciw

po-zwany powinien przytoczyć zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz twierdzenia i dowody (art. 344 § 2 k.p.c.) – pod rygorem pominięcia (art. 20512_{§ 1 zdanie} drugie stosuje się odpowiednio).

▶ Sąd odrzuca sprzeciw niedopuszczalny, spóź-niony, nieopłacony lub dotknięty brakami, których nie usunięto pomimo wezwania.

(14)

13

ii. przeciWdziaŁanie nadUŻYciU praWa proceSoWeGo

II. PRZECIWDZIAŁANIE NADUŻYCIU PRAWA PROCESOWEGO

a)

Cel i założenia nowelizacji

▶ Typowe sytuacje, w których dochodzi do nad-użycia przez stronę jej uprawnień procesowych:

▷ wnoszenie jako pozwu pisma

niezawierają-cego żądania rozpoznania sprawy sądowej,

▷ wnoszenie pozwu oczywiście bezzasadnego, ▷ wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie

sędziego,

▷ wnoszenie szeregu zażaleń w tym samym

lub zbliżonym przedmiocie,

▷ wnoszenie szeregu wniosków o

sprostowa-nie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku.

▶ Znamię nadużycia prawa procesowego moż-na także przypisać innym zachowaniom stron. Wymienione czynności stron mają dwie wspól-ne cechy:

▷ są podejmowane na podstawie i w

grani-cach prawa procesowego (uprawnienia do wytoczenia powództwa, uprawnienia do wniesienia zażalenia itd.),

▷ nie zmierzają jednak do osiągnięcia celu,

w którym odpowiednie instytucje proce-sowe zostały ustanowione.

b)

Klauzula generalna

W przypadku gdy sąd stwier-dzi nadużycie przez stronę prawa proce-sowego, może w orzeczeniu kończącym postępowa-nie w sprawie (art. 2262_{§ 2} k.p.c.):

stronę nadużywającą skazać na grzywnę

niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem pra-wa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, włożyć na stronę nadużypra-wającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet w całości na wniosek strony przeciwnej:

przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony

prze-ciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie

(15)

14

Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego, art. 41_k.p.c.)

c)

Pismo niebędące pozwem

1 _{Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 785 ze zm.), dalej}

„u.k.s.”.

▶ Wniesienie pod pozorem pozwu pisma

nie-będącego nim w rzeczywistości, czyli nieza-wierającego żądania rozpoznania przez sąd jakiejkolwiek sprawy.

▶ Pismo, które zostało wniesione jako pozew – a z którego nie wynika żądanie rozstrzygnię-cia sporu o charakterze sprawy cywilnej –

przewodniczący zwraca wnoszącemu bez żadnych dalszych czynności, chyba że

wy-jątkowe okoliczności uzasadniają nadanie mu biegu (art. 1861_k.p.c.).

▶ UWAGA! Na zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpo-znania sprawy przysługuje zażalenie.

d)

Pozew oczywiście bezzasadny

▶ Ocenę, czy powództwo jest oczywiście bezza-sadne, sąd winien powziąć na podstawie ca-łokształtu okoliczności sprawy – oczywiście w tym zakresie, który jest mu znany w chwili oceny. Będzie więc się opierać przede wszyst-kim na treści pozwu (żądania i uzasadnienia), ale również na treści załączników, okoliczno-ściach wniesienia, faktach powszechnie zna-nych lub na faktach znazna-nych sądowi z urzędu.

▶ Jeżeli z treści pozwu i załączników oraz okoliczności dotyczących sprawy, a tak-że faktów wynika oczywista bezzasadność powództwa, sąd może oddalić powództwo na posiedzeniu niejawnym, nie doręczając

pozwu osobie wskazanej jako pozwany ani nie rozpoznając wniosków złożonych wraz z pozwem (art. 1911_{§ 1–3 k.p.c.).}

▶ Gdyby czynności, które ustawa nakazuje pod-jąć w następstwie wniesienia pozwu, miały być oczywiście niecelowe, można je pominąć. W szczególności można nie wzywać powoda do usunięcia braków, uiszczenia opłaty, nie sprawdzać wartości przedmiotu sporu ani nie przekazywać sprawy (art. 1911_{§ 2 k.p.c.).}

▶ Od pozwu uznanego za oczywiście bezza-sadny ani przy wniesieniu apelacji od wyro-ku oddalającego taki pozew nie pobiera się od

powoda opłaty (art. 14a § 1 u.k.s.1_{). Jeżeli} jed-nak apelacja zostanie oddalona, sąd drugiej instancji obciąży powoda opłatą podstawową od pozwu i od apelacji (art. 14a § 2 u.k.s.).

▶ Uzasadnienie wyroku sporządza się na piśmie z urzędu. Powinno ono zawierać jedynie wyja-śnienie, dlaczego powództwo zostało uznane za oczywiście bezzasadne. Wyrok z uzasad-nieniem sąd z urzędu doręcza tylko powodo-wi (art. 1911_{§ 4 k.p.c.).}

▶ Apelację od wyroku wydanego w trybie art. 1911_{k.p.c. można rozpoznać na} posiedze-niu niejawnym niezależnie od zwykle wyma-ganych do tego przesłanek (art. 3671_k.p.c.).

▶ Można odstąpić od czynności przygotowują-cych apelację do rozpoznania.

▶ Zakres rozpoznania apelacji jest ograniczony do ustalenia, czy powództwo rzeczywiście jest oczywiście bezzasadne.

▶ Uznając apelację za zasadną, sąd II instancji wydaje wyłącznie orzeczenie kasatoryjne.

▶ Wyrok sądu II instancji z uzasadnieniem dorę-cza się tylko powodowi.

(16)

15 e)

Łańcuch zażaleń

▶ Niedopuszczalne jest zażalenie wniesione jedy-nie dla zwłoki w postępowaniu (art. 3943_k.p.c.).

▶ Zażalenie wniesione wyłącznie dla zwłoki to:

▷ drugie (i dalsze) zażalenie wniesione przez

tę samą stronę na to samo postanowienie,

▷ zażalenie wniesione na postanowienie

wy-dane w wyniku czynności wywołanych wnie-sieniem przez tę samą stronę wcześniejszego zażalenia,

▷ w każdym wypadku wymaga to jednak

zba-dania całokształtu okoliczności.

▶ Takie zażalenie pozostawia się w aktach spra-wy bez rozpoznania. To samo dotyczy pism związanych z jego wniesieniem.

▶ O pozostawieniu zażalenia i pism związanych z jego wniesieniem zawiadamia się stronę wnoszącą tylko raz – przy wniesieniu zaża lenia.

f)

Wniosek o wyłączenie sędziego

▶ Niedopuszczalny jest wniosek o wyłączenie sędziego (art. 531_k.p.c.):

▷ oparty wyłącznie na okolicznościach

zwią-zanych z rozstrzygnięciem przez sąd o do-wodach,

▷ złożony po raz kolejny co do tego samego

sędziego z powołaniem tych samych oko-liczności.

▶ Wniosek taki pozostawia się w aktach spra-wy bez żadnych dalszych czynności. To samo

dotyczy pism związanych z jego wniesieniem. O pozostawieniu wniosku i pism związanych z jego wniesieniem zawiadamia się stronę wnoszącą tylko raz – przy złożeniu pierwsze-go pisma.

▶ W przypadku wyłączenia sędziego w sytu-acjach, gdy jest on osobiście zaangażowany w sprawę (czyli w przypadkach określonych w art. 48 § 1 pkt 1–4 k.p.c.), sąd przełożony wy-znacza inny równorzędny sąd (art. 481_k.p.c.).

g)

Wnioski o sprostowanie, uzupełnienie i wykładnię wyroku

▶ Niedopuszczalny jest wniosek o sprostowanie wyroku złożony jedynie dla zwłoki w postę-powaniu (art. 3501_k.p.c.).

▶ Za wniosek złożony jedynie dla zwłoki uwa-ża się drugi i dalszy wniosek złożony przez tę samą stronę co do tego samego wyroku, chy-ba że okoliczności sprawy wykluczają tę ocenę.

▶ Taki wniosek pozostawia się w aktach spra-wy bez żadnych dalszych czynności. To samo dotyczy pism związanych z jego złożeniem. O pozostawieniu wniosku i pism związanych z jego złożeniem zawiadamia się stronę wno-szącą tylko raz – przy złożeniu pierwszego pisma.

h)

Wnioski o ustanowienie pełnomocnika z urzędu

▶ Ponowny wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego złożony w oparciu o te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie od-dalonego wniosku pozostawia się w aktach spra-wy bez dalszych czynności (art. 1172_{§ 1 k.p.c.).}

(17)

16 i)

Kara za ubliżenie sądowi na piśmie

2 _{Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 52 ze zm.), dalej „p.u.s.p.”.}

▶ W przypadku ubliżenia sądowi na piśmie

(18)

17

iii. doWodY

III. DOWODY

a)

Zmiany o znaczeniu ogólnym

▶ Fakty znane sądowi urzędowo (dotychczas) → Fakty znane sądowi z urzędu (art. 228 § 2 k.p.c. po nowelizacji).

▶ Okoliczności faktyczne (dotychczas) → Fakty m.in. art. 187 k.p.c.; art. 210 k.p.c., etc. (po no-welizacji).

▶ Dowód z akt lub wyjaśnień organu admini-stracji publicznej (dotychczas) → dowód z do-kumentu zawartego w aktach lub sporządzo-nego przez organ administracji publicznej (art. 224 k.p.c. po nowelizacji).

▶ W każdym piśmie procesowym należy podać – w przypadku gdy jest to konieczne do roz-strzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia – wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskaza-nie dowodu na wykazawskaza-nie każdego z tych fak-tów (art. 126 § 1 pkt 5 k.p.c.).

▶ UWAGA! Nowa kategoria – Fakty, o

któ-rych informacja jest powszechnie dostępna (np. za pośrednictwem Internetu). Sąd jest zo-bligowany zwrócić na nie uwagę stronom.

b)

Czynności stron i sądu w postępowaniu dowodowym

We wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umoż-liwiający przeprowadzenie go oraz wyszczególnić fakty, które mają zostać wykazane tym dowodem

(art. 2351 k.p.c.). Uchylono art. 258 k.p.c. i art. 279 k.p.c.

▶ UWAGA! Każda ze stron jest obowiązana do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących faktów. Strona

jest przy tym obowiązana wyszczególnić fakty, którym zaprzecza (art. 210 § 2 k.p.c.). ▶ W postanowieniu o dopuszczeniu dowodu

sąd oznaczy środek dowodowy i fakty, które mają nim zostać wykazane, a w miarę potrze-by i możliwości – także termin i miejsce prze-prowadzenia dowodu (art. 236 § 1 k.p.c.).

▶ UWAGA! Strona, która wnosiła o wezwa-nie na rozprawę świadka, biegłego lub innej

osoby, powinna dołożyć starań, aby osoba ta stawiła się w wyznaczonym czasie i miejscu, a w szczególności zawiadomić ją o obowiąz-ku, czasie i miejscu stawiennictwa (art. 2421 k.p.c.).

▶ Uproszczono dopuszczanie dowodu z do-kumentu. Dokumenty znajdujące się w

(19)

18

iii. doWodY

wniosek strony nie odpowiada wymogom art. 2351_{, a strona mimo}

we-zwania nie usunęła tego braku

którego przeprowadzenie wyłącza przepis kodeksu

mający wykazać fakt bezsporny, nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy lub udowodniony zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy

nieprzydatny do wykazania danego faktu niemożliwy do przeprowadzenia

zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania Sąd może w

szczegól-ności pominąć dowód:

Systematyzacja podstaw odmowy przeprowadzenia dowodu

c)

Zeznania świadka

▶ Poszerzenie możliwości przesłuchania świad-ka w miejscu pobytu. Świadświad-ka, który nie może

się stawić na wezwanie z powodu choroby, nie-pełnosprawności lub innej niedającej się usunąć przeszkody, przesłuchuje się w miejscu jego po-bytu (art. 263 k.p.c.).

▶ Możliwość złożenia zeznań na piśmie.

Świa-dek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak

postanowi. W takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przy-rzeczenia (art. 2711_k.p.c.).

▶ Możliwość przesłuchania świadka w obec-ności biegłego, jeżeli sąd poweźmie

wątpli-wość co do zdolności spostrzegania lub komu-nikowania spostrzeżeń przez świadka (art. 2721 k.p.c.).

d)

Opinia biegłego

▶ Świadek ekspert w postępowaniu uprosz-czonym. Ilekroć ustalenie zasadności lub

wy-sokości świadczenia powinno nastąpić przy zastosowaniu wiadomości specjalnych, od uznania sądu zależy powzięcie samodzielnej oceny opartej na rozważeniu wszystkich oko-liczności sprawy albo zasięgnięcie opinii bie-głego (art. 5057_{§ 3 k.p.c.).}

▶ Wykorzystanie opinii sporządzonych na zle-cenie organu. Sąd może dopuścić dowód z

opi-nii sporządzonej na zlecenie organu władzy pu-blicznej w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę (art. 2781_k.p.c.).

▶ Biegły będzie mógł otrzymać wynagrodzenie

według stawek rynkowych, jeżeli strony

(20)

19

iV. UzaSadnianie WYroKÓW i poStĘpoWanie odWoŁaWcze

IV. UZASADNIANIE WYROKÓW

I POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

a)

Ogłaszanie wyroków

▶ UWAGA! Odroczenie ogłoszenia wyroku

może w każdym przypadku nastąpić na ozna-czony termin przypadający nie później niż

dwa tygodnie po dniu zamknięcia rozprawy.

Natomiast jeżeli sprawa jest szczególnie zawi-ła, materiał sprawy jest szczególnie obszerny lub sąd jest znacznie obciążony czynnościa-mi w innych sprawach, terczynnościa-min ten

wyjątko-wo może wynosić miesiąc po dniu zamknięcia

rozprawy (art. 326 § 1 k.p.c.).

▶ Jeżeli na ogłoszenie wyroku nikt się nie

stawił, włączając publiczność,

przewodniczą-cy lub sędzia sprawozdawca może zarządzić odstąpienie od odczytania sentencji i podania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia. W ta-kim przypadku wyrok uważa się za

ogłoszo-ny z chwilą zakończenia posiedzenia.

Sen-tencję należy jednak odczytać, jeżeli będzie wygłaszane uzasadnienie wyroku (art. 326 § 4 k.p.c.).

b)

Doręczanie i uzasadnianie wyroków

▶ Wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym dorę-cza się obu stronom z urzędu (art. 327 § 3 k.p.c.).

▶ Obowiązuje wymóg uzasadniania wyroków w sposób zwięzły (art. 3271_{§ 2 k.p.c.).}

▶ W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza jednego tysiąca złotych,

uzasadnienie wyroku ogranicza się do wyja-śnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Od uznania sądu opartego na ocenie okolicz-ności sprawy zależy poszerzenie tego uzasad-nienia o ewentualną pozostałą treść (art. 5058 § 4 k.p.c.).

Uzasadnienie wyroku co do zasady obowiązuje tylko na wniosek podlegający opłacie w wysokości 100 zł Złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku jest co do zasady przesłanką wniesienia środka zaskarżenia

▶ WYJĄTEK → Jeżeli nie sporządzono pisem-nego uzasadnienia wyroku ani transkryp-cji wygłoszonego uzasadnienia, a w sprawie

została wniesiona skarga kasacyjna lub

skarga o stwierdzenie niezgodności z pra-wem prawomocnego orzeczenia, sporządza

(21)

20

brakami – od dnia usunięcia tych braków. Uzasadnienie można ograniczyć do zakresu, którego dotyczy skarga (art. 387 § 4 k.p.c.; art. 4246_{§ 4 k.p.c.).}

▶ UWAGA! Odejście od dotychczasowego wy-jątku polegającego na sporządzeniu uza-sadnienia z urzędu w przypadku wniesie-nia środka zaskarżewniesie-nia w terminie.

▶ Utrzymanie dotychczasowego terminu ty-godnia od dnia ogłoszenia sentencji wyroku

jako zasadniczego terminu do złożenia wnio-sku o uzasadnienie.

▶ W sytuacji, gdy wyrok doręcza się z urzędu, termin do żądania doręczenia uzasadnienia li-czy się od dnia doręczenia.

▶ Jeżeli sporządzenie uzasadnienia okaże się

niemożliwe prezes sądu zawiadamia o tym

stronę, a termin do wniesienia środka odwo-ławczego biegnie od doręczenia tego zawia-domienia.

Wymóg wyraźnego wskazania we wniosku o uzasadnienie czy żądanie dotyczy całości wyroku czy części, a jeżeli części to jakiej

Wniosek o uzasadnienie:

Sąd odrzuca wniosek niedopuszczalny, spóźniony, nieopłacony lub dotknięty bra-kami, których nie usunięto mimo wezwania (art. 328 § 4 k.p.c.)

wymóg wskazania czy pisemne uzasadnienie ma dotyczyć całości wyroku czy jego części, w szczególności poszczególnych objętych nim rozstrzygnięć (art. 328 § 3 k.p.c.)

termin wynosi tydzień od dnia ogłoszenia wyroku lub jego doręczenia (art. 328 § 1 i § 2 k.p.c.)

podlega opłacie w kwocie 100 zł

▶ Pisemne uzasadnienie wyroku sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku o dorę-czenie wyroku z uzasadnieniem (art. 329 § 1 k.p.c.).

▶ W przypadku niemożności sporządzenia pi-semnego uzasadnienia wyroku w terminie prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony (art. 329 § 4 k.p.c.).

Sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku z urzędu nie zwalnia strony od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem (art. 331 § 2 k.p.c.)

c)

Apelacja

▶ Koncentracja postępowania w sądzie drugiej instancji.

▶ Uproszczenie czynności kontroli formalnej: ▷ kontrola dokonywana przez sąd

odwoław-czy (art. 373 § 1 k.p.c.);

▷ kontrola przesłanek skutecznego

wniesie-nia apelacji może być dokonywana przez referendarzy sądowych (art. 373 § 2 k.p.c.).

▶ Zmiany w zakresie treści apelacji:

▷ W zarzutach co do podstawy faktycznej

(22)

21

Obowiązek wskazywania przez strony konkretnych faktów jako podstawy wniosków dowodowych oraz żądań i zarzutów

▷ UWAGA! W przypadku przedłużenia ter-minu do sporządzenia pisemnego

uzasad-nienia wyroku termin na wniesienie

ape-lacji wynosi trzy tygodnie. O terminie tym

sąd zawiadamia stronę, doręczając jej wy-rok z uzasadnieniem. Jeżeli w zawiadomie-niu termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, apelację uważa się za wniesioną w terminie (art. 369 § 11_k.p.c.);

▷ Powołując nowe fakty lub dowody, należy

uprawdopodobnić, że ich powołanie w po-stępowaniu przed sądem pierwszej instan-cji nie było możliwe albo potrzeba ich powo-łania wynikła później (art. 368 § 12_k.p.c.);

▷ Powołując fakt wykazany dowodem utrwalonym za pomocą urządzenia reje-strującego dźwięk albo obraz i dźwięk, należy oznaczyć część zapisu dotyczącą tego faktu (art. 368 § 13_k.p.c.).

▶ Rozpoznanie apelacji:

▷ Poszerzenie możliwości rozpoznania

ape-lacji przez sąd odwoławczy na posiedzeniu niejawnym, gdy przeprowadzenie rozpra-wy nie jest konieczne, a żadna ze stron nie skorzystała z prawa do żądania przepro-wadzenia rozprawy oraz w przypadku roz-poznania apelacji od wyroku oddalającego pozew oczywiście bezzasadny (art. 3731 k.p.c.; art. 374 k.p.c.);

▷ Pisemne uzasadnienie albo transkrypcję

wygłoszonego uzasadnienia sporządza się w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia

orzeczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, termin ten liczy się od dnia wydania orzeczenia.

Je-żeli apelację oddalono lub zmieniono za-skarżony wyrok, pisemne uzasadnienie

albo transkrypcję wygłoszonego uzasadnie-nia sporządza się w terminie dwóch

tygo-dni od tygo-dnia zgłoszenia wniosku o doręczenie

wyroku z uzasadnieniem (art. 387 § 2 k.p.c.).

▶ Ponowne rozpoznanie sprawy:

▷ Rozpoznanie sprawy następuje w tym

sa-mym składzie (art. 386 § 5 k.p.c.);

▷ Ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu

wyroku sądu drugiej instancji wiąże za-równo sąd, któremu sprawa została prze-kazana, jak i sąd drugiej instancji, przy po-nownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy nastąpiła zmia-na stanu prawnego lub faktycznego, albo po wydaniu wyroku sądu drugiej instan-cji Sąd Najwyższy w uchwale rozstrzygają-cej zagadnienie prawne wyraził odmienną ocenę prawną (art. 386 § 6 k.p.c.).

▶ Wstrzymanie wykonania wyroku sądu II in-stancji:

▷ Poszerzono możliwości zastosowania tej

in-stytucji także na czas po wydaniu wyroku w II instancji, a przed wniesieniem skargi kasacyjnej (art. 388 § 1 i § 11_k.p.c.);

▷ Sąd drugiej instancji na wniosek strony może także uzależnić wykonanie orzecze-nia od złożeorzecze-nia przez powoda stosownego zabezpieczenia.

d)

Zażalenie

▶ Odejście od dewolutywności w zakresie zażaleń na czynności sądu podjęte w toku całego postępowania międzyinstancyjne-go (obecnie tryb jest niedewolutywny tyl-ko w fazie przed sądem drugiej instancji):

▷ zażalenia na postanowienia wydawane

w postępowaniu międzyinstancyjnym bę-dzie rozpoznawać sąd odwoławczy w in-nym składzie.

▶ Zasadą są zażalenia „poziome”.

(23)

22

Zażalenia do sądu II instancji

Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na

(art. 394 § 1 k.p.c.): _{postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie} w sprawie

postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodni-czącego, których przedmiotem jest:

zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy

przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie

zwrot pozwu

zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania

odmowa odrzucenia pozwu

zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, zwrot opłaty lub obciążenie kosztami są-dowymi – jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy

▶ Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasad-nieniem. Jeżeli przy wydaniu postanowienia sąd odstąpił od jego uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia, a jeżeli podlegało ono doręczeniu – od dnia jego dorę-czenia (art. 394 § 2 k.p.c.).

▶ Jeśli zaskarżono postanowienie, o którym mowa w art. 394 § 1 i zarazem w art. 3941a_{§ 1,} zażale-nie rozpoznaje sąd II instancji (art. 3941b_k.p.c.).

▶ UWAGA! W postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia sąd uzasadnia z urzędu posta-nowienie kończące to postępowanie. W

spra-wach, w których zażalenie oddalono lub zmieniono zaskarżone postanowienie,

(24)

23

Zażalenia do innego składu sądu I instancji

Zażalenie do innego skła-du sąskła-du pierwszej in-stancji przysługuje na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest (art. 3941a_k.p.c.):

odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwol-nienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie

rygor natychmiastowej wykonalności

stwierdzenie prawomocności orzeczenia

odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia

oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji

wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu roz-strzygnięcia skargi o wznowienie postępowania

zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzie-lonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wnie-siono środka zaskarżenia od nakazu

oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem

odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego odrzucenie zażalenia

skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trze-ciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i areszto-wania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzyw-ny i świadka od przymusowego sprowadzenia

(25)

24

Zażalenia do innego składu sądu II instancji

Zażalenie do innego skła-du sąskła-du drugiej instancji przysługuje na postano-wienia tego sądu, któ-rych przedmiotem jest (art. 3942_k.p.c.):

odrzucenie apelacji

oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego

zwrot koszów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu

zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie

zwrot koszów procesu, o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej

skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trze-ciej na grzywnę

odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia

z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji

e)

Skarga na orzeczenie referendarza sądowego

▶ Skarga na orzeczenie referendarza służy w tych przypadkach, w których na postanowienie sądu służyłoby zażalenie (art. 39822_k.p.c.).

▶ W postępowaniu nieprocesowym, w którym w niektórych kategoriach spraw referendarze sądowi wydają postanowienia kończące po-stępowanie podlegające zaskarżeniu apelacją, dopuszczalność ta została rozszerzona tak-że na przypadki, w których na postanowienie sądu służyłaby apelacja (art. 5181_k.p.c.).

▶ Do postępowania ze skargą stosuje się odpo-wiednio przepisy o zażaleniu, z uwzględnie-niem specyfiki skargi (art. 39824_k.p.c.):

▷ Skargę wnosi się do sądu, w którym

refe-rendarz sądowy wydał zaskarżone orze-czenie, w terminie tygodnia od dnia jego doręczenia, a jeżeli zażądano uzasadnienia tego orzeczenia – od dnia jego doręczenia z uzasadnieniem;

▷ W przypadku wniesienia skargi,

orzecze-nie referendarza sądowego traci moc;

▷ Jeżeli skarga jest oczywiście uzasadniona,

(26)

25

potrzeby wydać ponowne orzeczenie. Na ponowne orzeczenie służy skarga na zasa-dach ogólnych;

▷ Po utracie mocy orzeczenia referendarza

sądowego sąd rozpoznaje sprawę jako sąd pierwszej instancji;

▷ Jeżeli zaskarżenie postanowienia do sądu

wyższego rzędu nie jest możliwe ze wzglę-du na brak takiego sąwzglę-du, środek zaskarże-nia rozpoznaje ten sam sąd w innym skła-dzie;

▷ Jeżeli referendarz sądowy uzna, że skarga

podlega odrzuceniu, przedstawia sprawę są-dowi. W przypadku uznania, że brak jest pod-staw do odrzucenia skargi, sąd może od razu rozpoznać sprawę, o ile stan na to pozwala;

▷ Wniesienie skargi na postanowienie

(27)

26

V. poStĘpoWanie W SpraWacH GoSpodarczYcH

V. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH GOSPODARCZYCH

a)

Sądy gospodarcze i postępowanie gospodarcze

▶ UWAGA! Uchylenie ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw go-spodarczych (Dz.U. z 2016 r. poz. 723, ze zm.).

▶ Zmiana podstawy prawnej funkcjonowania sądów gospodarczych:

▷ przeniesienie normy ustanawiającej sądy

gospodarcze i określającej ich właściwość

do przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 52, ze zm.),

▷ wprowadzenie do Kodeksu postępowania

cywilnego przepisów o odrębnym postępo-waniu w sprawach gospodarczych (Dział IIa: Postępowanie w sprawach gospodarczych).

b)

Pojęcie sprawy gospodarczej

▶ Z definicji sprawy gospodarczej wyłączono sprawy:

▷ o nadanie klauzuli wykonawczej tytułowi

eg-zekucyjnemu, obejmującemu roszczenia, któ-re, gdyby były rozpoznawane przez sąd, nale-żałyby do właściwości sądów gospodarczych (dotąd art. 2 ust. 2 pkt 7 in fine ustawy o rozpo-znawaniu przez sądy spraw gospodarczych),

▷ o pozbawienie wykonalności tytułu wyko-nawczego obejmującego roszczenie, które, gdyby było rozpoznawane przez sąd, należa-łoby do właściwości sądów gospodarczych,

▷ o ustalenie, że orzeczenie sądu lub

rozstrzy-gnięcie innego organu państwa obcego wy-dane w sprawie gospodarczej podlega albo nie podlega uznaniu,

▷ inne, przekazane przez odrębne przepisy. ▶ Jednocześnie należy pamiętać, że osobie,

któ-ra nie jest przedsiębiorcą októ-raz osobie

fizycz-nej będącej przedsiębiorcą przysługuje

prawo do złożenia wniosku o rozpoznanie przez sąd sprawy z pominięciem przepisów

o postępowaniu gospodarczym (art. 4586 k.p.c.) – szerzej w punkcie (e).

UWAGA! Wprowadzono definicję negatywną sprawy gospodarczej

Sprawami gospodarczymi nie są (art. 4582

§ 2 k.p.c.):

(28)

27

Sprawy gospodarcze to (art. 4582_{§ 1 k.p.c.):}

sprawy określone powyżej, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej

sprawy przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środo-wiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagraża-jącej środowisku

sprawy z umów leasingu (bez względu na to czy dotyczą stosunków

prawnych łączących przedsiębiorców)

sprawy między organami przedsiębiorstwa państwowego

sprawy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego

sprawy o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orze-czeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej

sprawy ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291–300 i art. 479–490 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych

sprawy z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych (bez

względu na to czy dotyczą stosunków prawnych łączących przedsiębiorców)

sprawy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej

(bez względu na to czy dotyczą stosunków prawnych łączących przedsię-biorców)

sprawy między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór

(29)

28 c)

Kolizja między przepisami postępowania w sprawach gospodarczych

a przepisami innych postępowań odrębnych

UWAGA!

Przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych stosuje się wyłącznie do spraw rozpoznawanych w procesie

▶ Stosowanie przepisów regulujących inne po-stępowania (art. 4581_k.p.c.):

▷ co do zasady: w sprawach gospodarczych

rozpoznawanych według przepisów Kodek-su postępowania cywilnego, przepisy o in-nych postępowaniach odrębin-nych stosuje się w zakresie, w którym nie są sprzeczne

z przepisami Działu IIa: Postępowanie w sprawach gospodarczych,

▷ wyjątek: sprawy gospodarcze

rozpozna-wane w europejskim postępowaniu naka-zowym, europejskim postępowaniu w spra-wie drobnych roszczeń oraz elektronicznym postępowaniu upominawczym.

d)

Pouczenia (art. 458

4

k.p.c.)

▶ Stronę niezastępowaną przez adwokata, rad-cę prawnego, rzecznika patentowego lub Pro-kuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej sąd poucza o treści:

▷ art. 4585_{§ 1 k.p.c. – obowiązek powołania} wszystkich twierdzeń i dowodów,

▷ art. 4585 _{§ 4 k.p.c. – prekluzja dowodowa,}

▷ art. 4586_{k.p.c. – prawo do złożenia wniosku} o rozpoznanie sprawy z pominięciem prze-pisów o postępowaniu w sprawach gospo-darczych,

▷ art. 45810_{k.p.c. i art. 458}11_{k.p.c. –} pierw-szeństwo dowodu z dokumentu.

▶ Pouczeń udziela się stronie niezwłocznie

po złożeniu pierwszego pisma procesowe-go, a jeżeli było ono dotknięte brakami – po ich usunięciu.

▶ Doręczenie tych pouczeń następuje na

pi-śmie oraz na wskazany przez stronę adres

poczty elektronicznej. Pouczenia doręcza

się także pełnomocnikowi, chyba że pełno-mocnikiem tym jest adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy lub za stronę działa Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Pol-skiej.

▶ Stronie niezastępowanej przez adwokata, rad-cę prawnego, rzecznika patentowego lub Pro-kuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsię-biorcą będącym osobą fizyczną, udziela się po-uczeń, także przy pierwszej czynności sądu, na którą strona się stawiła.

▶ UWAGA! Stronę, której nie udzielono pouczeń, w sposób przewidziany w art. 4584 _k.p.c., uwa-ża się za pozbawioną możności obrony swych praw, chyba że nieudzielenie pouczeń nie mia-ło wpływu na zachowanie tej strony w toku postępowania.

e)

Możliwość rozpoznania sprawy w zwykłym procesie

▶ Z uwagi na szeroki zakres postępowania go-spodarczego obejmującego również strony nie-będące przedsiębiorcami, a także liczną grupę przedsiębiorców będących osobami fizycznymi,