Z A P I S K I
147
przy czy n k iem do p o zn a n ia sp o łeczeń stw w czesn o śred n io w ieczn y ch . W artość k sią żk i p odnoszą c en n e m apy, na k tórych zan o to w a n o g eo g ra ficzn y rozrzut k la szto ró w , k tóre o trzy m a ły od K arola W ielk iego d ok u m en ty, dobra m a ją tk o w e, im u n itet i in n e p rzy w ileje.
R. M.
A. I. S o b o 1 e w s к i j, I s to r i ja ru s s k o g o lite r a tu r n o g o j a z y k a ,
I z d a tie lstw o „N au k a”, L en in grad 1980, 's. 194.
J est to p ie r w sz e w y d a n ie n ap isan ej w 1889 rok u p rzez w y b itn eg o s la w is tę ro sy jsk ieg o , ak a d em ik a S o b o l e w s k i e g o , pracy, która w zam ierzen iu autora m iała sta n o w ić p o d sta w ę cy k lu w y k ła d ó w u n iw e r sy te c k ic h na tem a t h isto rii r o sy j sk iego języ k a litera ck ieg o . O ile w ia d o m o jed n ak , u czo n y n ie z rea lizo w a ł teg o p la nu, ja k ró w n ież n ie ch cia ł p racy p rzygotow ać do p u b lik a cji. R ękopis, p r zech o w y w a n y w ro d zin ie jed n eg o z u czn ió w S o b o lew sk ieg o , z o sta ł p od arow an y w 1974 roku A k a d em ii N a u k w L en ingradzie.
Do druku p rzy g o to w a ł p racę A. A. A l e k s е е w , który p o p rzed ził tek st w stę p e m o m a w ia ją cy m w k ła d S o b o lew sk ieg o do n a u k i i k o n cep cję dzieła oraz op atrzył je dobrym i p rzy p isa m i-k o m en ta rza m i. D o łą czy ł doń ró w n ież d w a n ie w ie lk ie (op u b lik ow an e .w 1897 i 1894 r.) o d czy ty S o b o lew sk ieg o n a tem a t cech p rzek ła d ó w ru sk ich z grek i przed n ajazd em m o n g o lsk im i w p ły w ó w p o łu d n io w o - -s ło w ia ń sk ic h na p iśm ien n ictw o ru sk ie w X IV i X V w iek u .
W szystk ie trzy te k s ty do c h w ili obecnej za ch o w a ły w znacznej m ierze sw ą w a rto ść n au k ow ą.
K. S.
A rif A l i , D a n is z m e n d n a m e . K s i ę g a c z y n ó w M e l ik a D a n is z m e n d a , z tu reck ieg o p rzeło ży li M ałgorzata Ł a b ę c k a - K o e c h e r o w a i T a deu sz M a j d a , P a ń stw o w y In sty tu t W yd aw n iczy, W arszaw a 1980, s. 338.
W y d a w n ictw o r e k la m u je p rzed sta w io n y tu u tw ó r jak o „k ron ik ę tu r e c k ą ”. W isto cie trudno „K sięgę czy n ó w M elika D a n iszm en d a ” zaliczyć do d zieł h isto rio graf icznych. N ie dlatego, że brak w niej e le m e n tó w ch ron ologiczn ych : p ozb aw ion a ich jest p rzecież choćby w ie le śred n io w ieczn y ch k ro n ik eu rop ejsk ich . N ie są też to g e s t a e M elika D an iszm en d a (czyli W ład cy Ś w ia tłeg o , M ądrego), w k ażd ym razie w eu ro p ejsk im se n sie ich rozu m ien ia. P rzy ró w n u ją c tu reck i za b y tek do śred n io w ieczn eg o p iśm ie n n ic tw a eu ro p ejsk ieg o n a leża ło b y go chyba zaliczyć do ep osu rycersk iego.
M elik D an iszm en d , z a ło ży c iel tu reck iej d y n a stii, która w z ię ła n azw ę od jego im ien ia, p a n o w a ł w K ap ad ocji od około 1085 do 1105/1106 r. Z a sły n ą ł z w a lk z k rzy żow cam i p ierw szej k ru cja ty i S eld żu k am i, z k tó ry m i k o n k u ro w a ł do w ła d z y nad środ k ow ą A natolią. Z n ają go ch rześcija ń sk ie (zachodnie i "bizantyjskie) źródła d o ty czą ce p ierw szej w y p r a w y k rzyżow ej.
W X III w ie k u ż y w ą , u stn ą tra d y cję o M elik u zeb ra ł i sp isa ł prozą Ib n A l a odnosząc czy n y M elik a do X w iek u . W sto k ilk a d ziesią t la t p óźniej u tw ór p rzered a gow ał, p o d z ie lił na rozd ziały oraz w p ro w a d ził doń w ła sn ą p o ezję A rif A l i , k tó rego u w aża się za au tora eposu. I p óźniej o p o w ieść o M elik u b y ła jeszcze p rzera biana.
148 Z A P I S K I
T łu m a cze ep osu n a ję z y k p o lsk i p o słu ży li s ię jeg o k r y ty c z n ą ed y cją fran cu sk ą, sporządzoną p rzez Irène M è l i k o f f z n a jsta rszeg o zn a n eg o ręk op isu , p rzech o w y w a n eg o w B ib lio th èq u e N a tio n a le. W e w stę p ie n iezb y t p rzejrzy ście, ja k n a p o trze b y zu p ełn ie przecież n iep rzy g o to w a n eg o c z y te ln ik a p o lsk ieg o , p rzed sta w io n o s y tu a c ję p o lity czn ą w A zji M n iejszej w X —X II w . i sch a ra k tery zo w a n o u tw ór od stro n y litera ck iej.
O trzy m a liśm y in te r e su ją c y za b y te k p iśm ie n n ic tw a tu reck ieg o p rzy d a tn y b a r dziej do b ad an ia p ro b lem ó w szerok o p o jętej k u ltu ry: m en ta ln o ści, o b yczajów itp. n iż do stu d ió w nad h isto rią p olityczn ą. U m ieszczo n y n a o d w ro cie stron y ty tu ło w e j zap is — „K ronika T u reck a” p o zw a la się dom yślać, że P a ń stw o w y In sty tu t W yd aw n ic z y zam ierza dru k ow ać u tw o r y h isto rio g ra ficzn e, czy q u a si-h isto rio g ra ficzn e, p o ch od zące z różn ych k ręg ó w języ k o w y ch .
R. K.
W alter Z ö l l n e r , G e sc h ic h te d e r K r e u z z ü g e , V EB D eu tsch er V er lag der W issen sch a ften , B erlin 1979, s. 271.
D zieje w y p r a w k rzy żo w y ch b udzą sta le z a in te r e so w a n ie zarów n o h isto ry k ó w i ja k że liczn y ch m iło śn ik ó w h isto rii. D la teg o te ż w cią ż p o w sta ją i na p ew n o p o w s ta w a ć będą jeszcze długo lic z n e prace, k tórych au to rzy p o d ejm u ją różn e a sp ek ty w y p r a w k rzyżow ych . D o rzęd u ty c h p rac n a le ż y r ecen zo w a n a tu k sią żk a W. Z ö 1- 1 n e r a.
A utor, sta w ia ją c so b ie za c e l p rzed sta w ien ie d ziejó w k ru cjat, zgru p ow ał m a te r ia ł w d w u n a stu rozd ziałach . W trzech p ierw szy ch sch a ra k tery zo w a ł k o lejn o s y tu a cję p o lity czn ą i gosp od arczą E uropy oraz p a ń stw Isla m u w p rzed ed n iu w y p ra w k rzyżow ych , dążen ia k o ścio ła i pap ieża, a ta k że k sz ta łto w a n ie s ię k o n cep cji k ru cjat, ich tło r e lig ijn e i id eo lo g iczn e. K o lejn e trzy ro zd zia ły p o św ięco n o o m ó w ien iu p rzeb iegu w y p r a w k rzy żo w y ch od X I do X III w iek u , p rzezn aczając jed en rozdział dla k ażd ego stu lecia — a b y p rzejść w rozd ziale sió d m y m do u k a za n ia u stroju, sto su n k ó w len n y ch oraz sy tu a c ji sp ołeczn o-gosp od arczej w u tw o rzo n y ch w w y n ik u w y p r a w ła c iń sk ic h p a ń stw a ch L ew a n tu . W n a stęp n y m rozd ziale sch a ra k tery zo w a no sztu k ę w o jen n ą i o rg a n iza cję w o jsk k rzy żo w có w . W rozd ziale d ziew ią ty m p rzed sta w ił n a to m ia st W. Z ö lln er p rzy czy n y p o w sta n ia za k o n ó w ry cersk ich , ich organ izację, zad an ia ja k ie so b ie one sta w ia ły oraz m a teria ln e p o d sta w y d z ia ła l n ości. W ypada w ty m m iejscu ża ło w a ć, że ta k m a ło m iejsca p o św ięco n o cią g le jeszcze chyba n ied o sta teczn ie zn a n em u za k o n o w i M on tjoye oraz, że n ie d ok on an o p róby p orów n an ia u tw o rzo n y ch w H iszp a n ii w cza sa ch re c o n q u isty zak on ów r y cerzy z C alatrava, A lcan tara i św . J ak u b a z C om p osteli z ry cersk im i zak on am i L ew an tu ' Z byt la k o n iczn ie p otra k to w a n o też m a lta ń sk i ep izod w d ziejach zak on u joan n itów . W in ien on chyba doczek ać s ię szczeg ó ło w eg o o m ó w ien ia bądź w tym , bądź w jed n y m z n a stęp n y ch rozd ziałów .
O statn ie trzy, bardzo in teresu ją co n a p isa n e rozd ziały, p o św ięco n e są p rzed sta w ie n iu w p ły w u , ja k ie w y w a r ły w y p r a w y k rzy żo w e n a d zieje p o lity czn e i g o s pod arcze p a ń stw ch rześcija ń sk ich i m u zu łm ań sk ich oraz u k azan iu p rzem ian k u l tu ro w y ch , ja k ie za szły pod ich w p ły w em . O m aw ia tu te ż a u to r sch y łek ruchu k r u cja to w eg o w X IV i X V w iek u .
K siążk a W. Z ölln era je s t p racą fciek a w ą , p ou czającą i potrzeb n ą, przy czym w p ew n y m sen sie sp ełn ia ro lę p orząd k u jącą d o ty ch cza so w y sta n b ad ań p od jętego p rzez autora problem u.
