Szczepan W. Ślaga
"Ontologie de la rèalitè organique",
Mora J. Ferrater, "Revue de
Mètaphysique et de Morate" (1695) :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 3/1, 286-288
2 8 6 M a teria ły , recen zje, sp raw ozd an ia
ilu str u je dość bogatym m a teria łem fa k ty czn y m za czerp n ięty m z w y b ra n y ch dzied zin b io lo g ii, oraz ż e p o d a je rozw ój h isto ry czn y danej m etod y.
N iek tó re za g a d n ien ia n a leża ło b y d ok ład n iej p rzean alizow ać i u ściślić np. p rob lem słu żeb n ej ro li filo z o fii jako fu n k c ji n auk szczeg ó ło w y ch (s. 41— 42), in n e zn ó w om ó w ić szerzej lu b n a w e t dodać. I ta k np. n ie poruszono, poza w zm ia n k a m i, m eto d y m a tem a ty czn ej w b io lo g ii, a b yło to n ie m a l k o n ieczn e jako w p ro w a d zen ie do a n a lizo w a n y ch w rozdz. 8 m etod d ed u k cji i a k sjo m a ty za cji w b iologii.
K sią żk ę zam yk a b ogata litera tu r a p rzed m iotu (s. 270—284). B rak in d ek su im ien n o -rze czo w eg o n ie w y d a je się być d u żym m an k am en tem z u w a g i na bardzo sz c zeg ó ło w y sp is rzeczy. W ca ło ści k sią żk a P rołow a, jed n a z n ie w ie lu w rzęd zie teg o typ u prac, którą m ożn a u w a ża ć za m eta te o r ię pozn an ia b iologiczn ego, w n o si n o w e p e r sp e k ty w y w d zie dzinę p ozn aw an ia i p o g łęb ia n ia m etod b a d a w czy ch w zak resie zja w isk ży cio w y ch .
Sz. W. Sla ga
F e r r a t e r M ora J., O n to lo g ie de la r é a l it é org a n iq u e, R ev u e d e M éta
p h y siq u e et de M orale, 70 (1965), n. 1, s. 74—95.
A r ty k u ł sta n o w i k o n fro n ta cję opinii d otyczących ch arak teru orga n izm ó w i ich stosu n k u do m a te r ii n ieo rg a n iczn ej. W sk azu je się na r e la ty w n ą w a rto ść doktryn: m ech an izm u , w ita liz m u i organicyzm u, p ropo n u jąc w ła sn ą teo rię „ m eta fizy k i in te g r a c jo n isty c z n e j”.
O góln ie p rzy jm u je się tr o ja k ie sta n o w isk o o d n o śn ie sto su n k u orga n izm u do m a terii m a rtw ej: a. is tn ie n ie za sa d n iczy ch ró żn ic — rozdział ty c h dw u rod zajów m a terii (w ita lizm , organicyzm ); b. organ izm y „spro w a d za ją s ię ” do m a terii, są fu n k cją m a terii m a rtw ej (m echanicyzm ); c. „prym at o n to lo g iczn y ” organ izm u nad m a terią m a rtw ą , k ażd a m a teria je s t „ jak oś” oży w io n a i m oże b y ć o k reślon a drogą a n a lo g ii z m a terią ż y w ą (w ita lizm skrajny).
P rzy u jm o w a n iu teg o p rob lem u ch od zi o d w ie różn e w zasad zie sp ra w y : czy is tn ie je m o żliw o ść lu b n iem o żliw o ść „sp row ad zen ia” jed n ej r z e cz y w isto śc i do d rugiej (sp ro w a d zen ie r z eczy w iste) lu b te ż jed n ego j ę zy k a do d rugiego (k on cep cyjn e). P o m ie sz a n ie ty c h dw u p łaszczyzn u w id a czn ia się szczeg ó ln ie w d ok tryn ie m ech an izm u i organ izm alizm u ; w ita liś c i u w a ża ją , że red u k cja k on cep cy jn a jest fu n k cją rzeczy w istej. N ie ch od zi przy ty m o k o n cep cje ży cia o ch a ra k terze a k sjologiczn ym czy fen o m en o lo g icz n y m , ja k ie p rzed sta w ia np. D ii th ey , N ietsch e, S c h e - le r , S im m e l czy m a teria liści.
O m ów iono k r y ty c z n ie n a stę p u ją c e teorie:
1. W italizm sk ra jn y u trzym u je, że m a teria m a rtw a je s t fo rm ą o ży w io n ej i to „ sp ro w a d zen ie” je s t r z eczy w iste. T ę fo rm ę w ita liz m u roz
w in ę li sta ro ży tn i, zw ła szcza A r y sto te le s, k tó ry w s z y s tk ie p ro cesy i p rzy czyn y n a w e t m ech an iczn e, p od p orząd k ow ał b iologiczn em u i te le o lo g ic z - n em u m o d e lo w i rze c z y w isto śc i. P o d o b n ie u trzym u ją L eib n iz, L otze i B erg so n o p iera ją c się raczej n a n atu raln ej in tu ic ji rzeczy w isto ści, m a ją cej w za sa d zie ch arak ter o ży w io n y . U B ergson a w y n ik a ło to z fa k tu , że z n iep o d zieln ej c ią g ło śc i tr w a n ia u czy n ił zasad ę o ży w ien ia w szech św ia ta .
2. W italizm śc isły (n eow italizm ) g ło si, ż e m a teria ż y w a zasadniczo i on/tycznie różn i się od m artw ej p rzez p e w n e zasad y w aru n k u ją ce ch arak ter i z a ch o w a n ie się isto t ż y w y c h (J. R ein k e, J. von U e x k iil, H . D riesch ). P o stu lo w a n y c h zasad n ie d a je się jed n a k b adać n au k ow o, gd yż n ie są to an i r z e c z y w isto śc i b io lo g iczn e, a n i ele m e n ty o ch a ra k te r z e m eta fizy czn y m .
3. O rgan icyzm (organizm alizm ) p rzy jm u je różn ice stru k tu ra ln e m ię dzy m a rtw ą i ż y w ą m aterią, a n iesp ro w a d za ln o ść r z e c z y w istą u siłu je oprzeć n a k o n cep cy jn ej. P a k tem je s t, że sy s te m k o n cep cy jn y danej n a u k i n ie d a się ła tw o sp row ad zić do ta k ie g o w in n y ch n au k ach ; w y stę p u je to n a w e t w d ziałach tej sam ej n au k i, n iem n iej w za jem n e k o n ta k ty np. fiz y k i i b io lo g ii są bardzo p o ży teczn e. P r z e d sta w ic ie la m i tego k ieru n k u są m . in. L. von B e r te la n ffy , O. H ertw ig , J. S. H a ld an e, E. S. R u ssel oraz tzw . fen o m en o lo d zy (on tologia op isow a), n ie bad ający n a tu ry i fu n k cji, a le o p isu ją cy r z e c z y w isto ść organ iczn ą (F. R om ero, N. H artm an n , P. M. Jacobi, M. S ch eller). O rganizm alizm , w zasad zie słu szn y i zgodny z w y n ik a m i b iologii, w sw y c h p o d sta w a ch e p iste m o - lo g iczn y ch za w iera tezy tru d n e do p rzyjęcia. Z godzić się trzeba z ty m — że za sięg m ocy w y ja śn ia ją c e j w te o r ii w zm a g a się w r a z z e w zro stem jej ap aratu ry k o n cep cy jn ej, zw ła szcza , gdy m am y do czy n ien ia z c a ło ścia m i, ja k im i są organizm y. P o n iew a ż n ie d ysp on u jem y ogóln ym sy ste m e m teo rety czn y m dla ca łk o w iteg o w y tłu m a c z e n ia organizm u i jego za ch o w a n ia się, fra g m en ta ry czn e tłu m a c z e n ie m oże p rzyb ierać form ę m ech a n isty czn ą . To zaś n ie p rzesąd za o słu szn o ści ani m ech an icyzm u , an i w ita lizm u .
4. M ech a n icy zm tw ierd zi, ż e m ateria o ży w io n a jest form ą m a terii n ieo ży w io n ej. T ak, ja k w ita liz m , je s t u jęciem sk ra jn y m i arb itraln ym . O b ecn ie p e r sp e k ty w y tej d ok tryn y zm ien ia ją się n iep o m iern ie w zw ią z ku z b u d ow ą m o d eli organ iczn ych ; cy b ern ety k a bad ając za ch o w a n ie się organ izm ów zd aje się zacierać różn ice m ięd zy nim i a złożon ym i m ech a n izm am i. Z ostała zresztą zrealizow an a, choć w w ą sk im zak resie, m o ż liw o ś ć z a sto so w a n ia m o d eli fizy k o ch em ic zn y ch do badań rze c z y w isto śc i organ iczn ej, a ty m sam ym sp row ad za s ię ją (w om ó w io n y m sen sie) k o n cep cy jn ie i r z e c z y w iśc ie do m aterii. N ie zn aczy to, ż e n ie lic z n e m o d ele z b io ch em ii, g e n e ty k i czy n eu ro fizjo lo g ii w y tłu m a czą c a łk o w ite z a ch o w a n ie się organizm ów , ch ociaż ta k ie tłu m a czen ie zja w isk b io lo
g iczn y ch zd ob yw a p rzew a g ę nad w y ja śn ia n iem przez p o jęcia w ła śc iw e sy stem o m organicznym .
A u tor u trzy m u je, że sk u teczn ość fizy k o ch em ic zn y ch w y ja śn ie ń n atu ry i za ch o w a n ia s ię sy s te m ó w organ iczn ych m oże w y n ik a ć z fa k tu , ż e te w y ja śn ie n ia op ierają się g łó w n ie na ty m , co jest fizy k o ch em ic zn eg o w ty ch sy stem a ch . P rócz teg o is tn ie ją p raw a sp e c y fic z n ie b iologiczn e, op arte n a ta m ty ch . T e ro d za je p ra w i zasad n ie są p rzeciw sta w n e, a le „zach od zą” n a sie b ie i d latego z ostrożn ością trzeb a m ó w ić o sp ro w ad zan iu czy n iesp ro w a d za n iu jed n y ch do drugich. M ożna zresztą p rzy jąć ob yd w a n araz p u n k ty w id zen ia na r z eczy w isto ść organiczną. Tak czyn i autor p rzed sta w ia ją c p ięć cech ch a ra k tery zu ją cy ch isto ty żyw e:
a. n iezd ecy d o w a n y ch arak ter tzn. o n to lo g iczn ie p ośred n i (m a teria ln o - p sy ch iczn e), d ający i zarazem n ie d ający się sp row ad zić do m aterii i do p sy ch e. J est to o c z y w iśc ie k o n cep tu a liza cja stan u rzeczy w isteg o ;
b. isto ta dla sam ej sie b ie — czy n n o ści organ izm ów są w y k o n y w a n e dla n ic h sa m y ch i dla g atu n k u i dla n ich u żyteczn e;
c. sp on tan iczn ość — zd oln ość ad a p ta cji poprzez różnorodność i b o g a ctw o środków ;
d. sp ecy ficzn o ść ■—■ za ch o w a n ie i rozw ój w ła sn ej stru k tu ry;
e. in d y w id u a ln o ść — k ażd y organizm is tn ie je jak o jed n ostk a; in d y w id u a ln o ść organ izm u je s t raczej r o zw ija n ą p rzezeń ten d en cją , n iż sta n em zd eterm in o w a n y m p rzez p rzestrzeń i czas.
P od an a ch a ra k tery sty k a organ izm ów ż y w y c h sta n o w i trzon „m eta fiz y k i in te g r a c jo n isty c z n e j”, jak ą F errater M ora szerzej uzasad n ia w in n y ch pracach.
S z . W. Sla ga
H a l p e r n B., C o n c e p ts p h il o s o p h i q u e s de C la u d e B e r n a r d d ’a p r è s „l’I n t r o d u c ti o n à l’é tu d e de la M é d i c in e e x p é r i m e n t a l e ”, R ev u e d’H isto ir e des
S c ie n c e s et de leu rs a p p lication s, X I X (1966), no. 2, s. 97— 114. A r ty k u ł u k azał się wr setn ą roczn icę o p u b lik o w a n ia p racy B ernarda pt. „In trod u ction à l ’étu d e d e la M éd icin e e x p é r im e n ta le ” (1865). Przed zrefero w a n iem jego treści w a rto w sp o m n ieć, że z tej ok azji urządzono w ie le sp otk ań i zjazd ów , m. i. „C laude B ernard S y m p o siu m ” p rzez w y d z ia ł m ed yczn y M in n esota U n iv e r sity w M in n eap olis pod k ie r o w n ic tw e m p rof. M. V isch era w dn iach od 15— 17 k w ie tn ia 1965, oraz „Le C olloq u e C lau d e B ern a rd ” od 29 czerw ca do 2 lip c a 1965 (por. R ev. H ist. S cien ces..., X IX (1966), η. 1, s. 55— 58), zo rg a n izo w a n e w C ollege d e F ra n ce pod k ieru n k iem B. H alp ern a, p rofesora m e d y c y n y ek sp ery m en ta ln ej w k a ted rze p row ad zon ej n ieg d y ś przez B ernarda. To k o lo k w iu m p a r y sk ie w sk a za ło n a a k tu a ln o ść k o n cep cji B erh ard a n ie ty lk o w a sp ek cie h isto ry ezn o -m ed y czn y m , a le i filo zo ficzn y m , a n a w e t lit e rack im . W ygłoszono m . in. n a stęp u ją ce od czyty: G. C a n g u ilh em (Paris),
