Roślinność projektowanego rezerwatu Krzczonów w województwie lubelskim - Biblioteka UMCS

(1)

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. XLVII, 16 SECTIO C 1992

I n s t y t u t B io lo g ii U M C S Z a k ł a d S y s t e m a t y k i R o ś l i n

M a r i a W A W E R , D a n u t a U R B A N , H a n n a W Ó J C IA K

R oślinność p ro jek to w an eg o re z e rw a tu K rzczonów w w ojew ództw ie lubelskim

Vegetation of the Projected Reservation Krzczonów in the Lublin Region

WSTĘP

Projektowany rezerwat Krzczonów znajduje się na terenie Krzczonow

skiego Parku Krajobrazowego, który utworzono w r. 1990. Leży na po

łudniowo-wschodnim krańcu województwa lubelskiego, w gminie Krzczo

nów, między wsią Krzczonów-Sołtysy a wsią Zuków. Stanowi on część tzw.

Lasu Królewskiego, należącego do nadleśnictwa Świdnik i leśnictwa Krzczo

nów (ryc. 1).

Celem ochrony jest zachowanie interesujących zbiorowisk leśnych i kse- rotermicznych z wieloma rzadkimi gatunkami roślin. Ponadto na terenie projektowanego rezerwatu znajduje się stanowisko rzadkiej dla flory Polski Hacąuetia epipactis, chronione jako pomnik przyrody od r. 1964 (9).

Las Królewski (Królewszczyzna) jest najlepiej zachowanym i najbardziej atrakcyjnym przyrodniczo obszarem leśnym Krzczonowskiego Parku Krajo

brazowego. Jest on pozostałością naturalnego kompleksu leśnego, który jesz

cze w początkach XIX wieku pokrywał znaczne obszary Wyniosłości Gieł- czewskiej. Ocalał z uwagi na silne urzeźbienie terenu, a tym samym niewielką przydatność rolniczą. Obszar, na którym znajduje się projektowany rezer

wat, jest przykładem typowych dla Wyniosłości Giełczewskiej krajobrazów, charakteryzujących się klasycznymi wyniesieniami obszarów kredowych po

krytych płytkimi utworami pyłowymi.

(2)

Celem badań jest poznanie roślinności projektowanego rezerwatu i scha

rakteryzowanie jej pod względem florystycznym i geobotanicznym. Brak do

tychczas badań geobotanicznych tego terenu, a kilka gatunków rzadkich, także z pobliskich okolic, podaje F i j a ł k o w s k i (5, 6, 7).

Ryc. 1. Mapka sytuacyjna projektowanego rezerwatu Krzczonów w woj. lubelskim A situational map in the planned reservation Krzczonów

METODYKA BADAŃ

Badania terenowe przeprowadzono w sezonie wiosenno-jesiennym r. 1991. Podstawą opracowania są wykonane metodą B r a u n - B l a n q u e t a (1) i zestawione w tab. 1 zdjęcia litosocjologiczne. Przy ocenie stosunków liczbowych dla poszczególnych gatunków przyjęto skalę 10-stopniową. Badane zbiorowiska leśne udokumentowano 27 zdjęciami fitosocjolo- gicznymi (tab. 1), natomiast pojedyncze zdjęcia litosocjologiczne odnoszące się do mu

raw kserotermicznych zestawiono przy charakterystyce tych zbiorowisk (ryc. 2). Gatunki w tab. 1 ułożono zgodnie z systemem M a t u s z k i e w i c z a (15) oraz F i j a ł k o w s k i e g o (10). Nazewnictwo gatunków przyjęto za J a s i e w i c z e m (13).

Pobrano próbki glebowe i opisano ich morfologię, a wyniki analiz glebowych zesta

wiono w tab. 2. Analizy chemiczne gleb wykonano w Instytucie Gleboznawstwa Akademii Rolniczej w Lublinie metodami ogólnie przyjętymi w gleboznawstwie (3).

CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃ

Projektowany rezerwat Krzczonów znajduje się na terenie Wyniosłości Giełczewskiej, będącej największym subregionem Wyżyny Lubelskiej (2, 8).

Jego zasięg obejmuje strome zbocza po prawej stronie rzeki Radomirki,

(3)

okolice Śmierdzącego Źródełka oraz zalesioną część Łysej Góry. W skład projektowanego rezerwatu wchodzą następujące oddziały: 81abc, 82ijhk, 83kl, 85ab i 86ab. Zajmuje on 40,4 ha powierzchni. Otulinę tworzą lasy należące do nadl. Świdnik, tylko od strony zachodniej granicę stanowi droga Krzczonów—Żuków.

Rzeźba Wyniosłości Giełczewskiej formowała sie w okresie trzeciorzędu i czwartorzędu. Rozpoczęła się w okresie sarmatu wraz z regresją ostat

niego zbiornika morskiego na tym obszarze. W następnych okresach Wynio

słość Giełczewska podlegała kilku cyklom morfogenetycznym. O ostatecz

nym uformowaniu się rzeźby tego terenu zadecydowały dwa okresy: Wistu- lian (silne wietrzenie mechaniczne, procesy eoliczne — deflacja, akumulacja lessów, w okresach wilgotnych procesy stokowe) i holocen (od momentu po

jawienia się na tym terenie człowieka). W wyniku działalności człowieka (wycinanie lasów) ożywione zostały procesy erozyjne na stokach, w doli

nach rzecznych zaś narastały pokrywy osadów mułowych (12). Rzeźba jest podstawowym czynnikiem geograficznym kształtującym obecne warunki sie

dliskowe badanego obszaru. Obok budowy geologicznej wpływa ona na mo

zaikowy charakter występujących tu typów gleb i na ich stosunki wilgotno

ściowe, różne na wierzchowinach czy zboczach. Silne rozcięcie terenu doliną Radomirki spowodowało odsłonięcie się utworów kredowych w części zachod

niej projektowanego rezerwatu, wykształconych w postaci skał węglanowych.

Deniwelacje na badanym terenie sięgają ok. 50 m. Najwyżej wzniesionymi punktami są zalesione partie Łysej Góry (ok. 250 m n.p.m.), przy granicy z polami, a najniżej — dno doliny Radomirki (ok. 200 m n.p.m.). Omawiany obszar obejmuje część powierzchni wierzchowinowych o niewielkim spadku w kierunku południowo-zachodnim oraz strome zbocza Łysej Góry, o nachy

leniu do 40°, opadające w kierunku rzeki Radomirki. Przecięte są one w kilku miejscach większymi lub mniejszymi wąwozami o długości od kilkuset me

trów do ok. 1 km. Niektóre z nich noszą ślady aktywnego współczesnego rozwoju.

G le b y

Największą powierzchnię na terenie projektowanego rezerwatu zajmują gleby płowe, znacznie mniejszą brunatne oraz rędziny, czarne ziemie i gleby napływowe.

G le b y p ło w e i b r u n a t n e są glebami niecałkowitymi wykształco

nymi z utworów lessowatych (utworów pyłowych). Pierwsze z nich występują

na wierzchowinach w warunkach niezakłóconych stosunków wodnych. Drugie

zaś związane są z bardziej stromymi zboczami, w większym stopniu narażo

(4)

nymi na erozję powierzchniową. Ich pochodzenie jest poligenetyczne. Są to byłe gleby płowe ogłowione z poziomu A3 przez zjawiska erozji powierzch

niowej lub gleby autochtoniczne, w których proces migracji i akumulacji Fe+++ związany jest z wewnętrznym zboczowym spływem wody.

R ę d z in y występują na zboczach opadających stromo do doliny Ra- domirki, a także w sąsiedztwie Śmierdzącego Źródełka. Wytworzyły się ze zwietrzeliny margli kredowych. Są to rędziny brunatne średnie lub ciężkie i średnio głębokie lub płytkie, zwykle szkieletowe.

C z a r n e z ie m ie wykształciły się w obniżeniach u podnóży stoków, a także w wąwozie, przez który płynie strumyk odprowadzający wodę ze Śmierdzącego Źródełka. Gleby te powstały w warunkach utrudnionego od

pływu wody. Charakteryzują się poziomem próchnicznym o dużej miąższości i obecnością węglanu wapnia w profilu.

G le b y n a p ły w o w e występujące w dolinie Radomirki są glebami deluwialno-aluwialnymi z wyraźną dominacją procesów bagiennych.

S t o s u n k i w o d n e

Najbliższą rzeką, przylegającą do granicy zachodniej projektowanego re

zerwatu, jest Radomirka. Bierze ona początek z dużego źródła napełnia

jącego stawy na zachodnim krańcu osady Krzczonów. Od Lasu Królew

skiego rzeka ta jest uregulowana aż do jej ujścia do Giełczwi. Woda na tym odcinku płynie głębokim, wąskim rowem. Ilość wody w Radomirce wy

raźnie zmniejsza się w rejonie Lasu Królewskiego w wyniku tracenia wody w aluwiach (14). Ważnym elementem hydrograficznym na omawianym tere

nie jest naturalny wypływ wody podziemnej Śmierdzące Źródełko. Jest to duże źródło zboczowe położone na wysokości ok. 240 m n.p.m. W szerokiej, głębokiej niszy znajduje się kilkanaście wypływów, z których woda szero

kim strumieniem odpływa dnem wąwozu aż do jego wylotu w rejonie szosy Krzczonów—Żuków. Wielkość przepływu oszacowano na ok. 8 1/sek. (14).

K l im a t

Pod względem klimatycznym okolice projektowanego rezerwatu Krzczo

nów znajdują się na zachodnich peryferiach obszaru, nad który sięgają jeszcze wpływy klimatu kontynentalnego. Uwidacznia się to w skróceniu przejściowych pór roku. Okres wegetacyjny jest stosunkowo długi i trwa 212-216 dni w ciągu roku. Przymrozki przygruntowe pojawiają się od wrze

śnia do maja. Średnia roczna temperatura powietrza na poziomie rzeczywi

stym wynosi 7,6°C. Opady są wysokie (700 mm w roku) i należą do najwyż

szych na Lubelszczyźnie (16).

(5)

CHARAKTERYSTYKA ZESPOŁÓW ROŚLINNYCH

Na terenie projektowanego rezerwatu wyróżniono 5 zespołów roślinnych.

Ich system przedstawia się następująco:

Klasa: Querco-Fagetea B r.-B I. et F le g . 1937 Rząd: Fagetalia sihaticae P a w i. 1928

Związek: Alno-Padion K n a p p 1942

Zespół: Ficario-Ulmeturn campestris K n a p p 1942 em. J. Mat. 1976 Związek: Carpinion betuli O b e r d . 1953

Zespół: Tilio-Carpinetum T r a c z . 1962 Rząd: Quercetalia pubescentis B r.-B I. 1931

Związek: Quercion petraeo-pubescentis J a k u c s 1961 em. M e d w .- K o r n . 1972 Zespół: Potentillo albae-Quercetum L ib b . 1933

Klasa: Festuco-Brometea B r.-B I. et R. T x. 1943 Rząd: Festucetalia ualesiaceae B r.-B I. et R. T x. 1943

Związek: Cirsio-Brachypodion pinnati H a d a c et K l i k a 1944 em. K r a u s c h 1961 Zespół: Inuletum ensifoliae K o z ł. 1925

Zespół: Thalictro-Saluietum pratensis M e d w .- K o r n . 1959

Ficario-Ulmetum campestris K n a p p 1942 em. J. M a t. 1976

(tab. 1, zdj. 1-3)

Łęg wiązowo-jesionowy zajmuje niewielki obszar projektowanego rezer

watu. Występuje w jego zachodniej części, w pobliżu wąskiej doliny Rado- mirki. Drzewostan składa się głównie z jesionu rosnącego w stosunkowo du

żym zwarciu (ok. 60%). Wysokość drzew dochodzi do 20 m i ok. 35 cm śred

nicy pnia w pierśnicy. W domieszce występują sosna i topola osika. Podszyt jest wielogatunkowy (zwarcie 60%). Najczęściej tworzą go bujne zarośla cze

remchy zwyczajnej, leszczyny i wierzb (Salix fragilis, S. triandra i S. alba).

W domieszce występują bez czarny, kruszyna i jarzębina.

Runo jest rozwinięte bardzo bujnie, rozmieszczone równomiernie i składa się z roślin siedlisk wilgotnych i eutroficznych. Górną warstwę zielną budują:

Urtica dioica, Chaerophyllum hirsutum i Humulus lupulus, niższą: Lysima- chia uulgaris, L. nummularia, Ranunculus repens, R. ficaria, Aegopodium podagraria, Circaea lutetiana, Galium aparine i inne. W warstwie msza

ków występują: Brachythecium salebrosum, Dicranella heteromalla, Pla- giomnium undulatum i Polytrichum formosum.

Główny zrąb roślinności tworzą gatunki grądowe, a w dużej grupie gatunków towarzyszących spotyka się także rośliny synantropijne i łąkowe.

Świadczy to zarówno o żyzności, jak i o niejednorodności siedliska.

Łęg wiązowo-jesionowy wykształca się na glebach napływowych (delu-

wialno-aluwialnych). Charakteryzuje je profil glebowy nr 1 w zdj. 2:

(6)

Ai (B)

C

Dr

D2

d 3

0-24 cm

24-41 cm

41-63 cm

63-95 cm

poniżej 95 cm

pył barwy ciemnobrunatnej, liczne korzenie i norki dżdżownic, układ dość luźny, występują, małe odłamki marglu burzącego z HC1, przejście w następny poziom stopniowe;

pył barwy ciemnobrunatnej, liczne korzenie i norki dżdżownic, układ dość zwięzły, widoczne liczne rdzawe plamki i drobne konkrecje żelaziste, przejście w następny poziom stopniowe;

pył barwy szarobrunatnej z drobnymi soczewkami piasku, nie

liczne korzenie, układ zwięzły, widoczne liczne rdzawe plamki i drobne konkrecje żelaziste;

piasek barwy szarobrunatnej z odłamkami marglu, układ zwię

zły, widoczne liczne rdzawe plamki, przejście w następny poziom dość ostre;

piasek barwy szarej, widoczne rdzawe plamy.

Niektóre właściwości chemiczne gleby zestawiono w tab. 2.

Tilio-Carpinetum T r a c z . 1962

(tab. 1, zdj. 4-22)

Jednym z głównych typów roślinności leśnej na terenie projektowanego rezerwatu jest zespół grądowy Tilio-Carpinetum. Jest to cienisty las mie

szany, dobrze wykształcony, dość bogaty florystycznie i odznaczający się wysokim stopniem naturalności.

Drzewostan o zwarciu do 80% tworzy różnowiekowy dąb szypułkowy i grab (niekiedy obserwuje się wyraźną przewagę graba, który przejawia dużą ekspansywność) ze znaczną domieszką sosny i lipy drobnolistnej. Sporadycz

nie występują brzoza brodawkowata i topola osika. Wyraźnie wydziela się fragment lasu grądowego z panującym w drzewostanie świerkiem (oddz. 82).

W warstwie krzewów, rozwiniętej dość dobrze (zwarcie do 70%), wystę

pują głównie leszczyna i podrost graba, rzadziej kruszyna, czereśnia, trzmie- lina brodawkowata i europejska, kalina i jarzębina.

W bogatym i bujnym runie (pokrycie do 90%) wiosną dominuje Anemone nemorosa, miejscami licznie występują: Neottia nidus-avis, Isopyrum thalic- troides i Ranunculus ficaria. Gatunki te szybko kończą wegetację i miejsce ich zajmują Lamiastrum galeobdolon, Galium odoratum, Oxalis acetosella i inne.

Warstwa mszysta rozwija się na ogół słabo (zwarcie do 20%). Występuje głównie Atrichum undulatum. Tylko w grądzie z drzewostanem świerkowym pokrycie mszaków jest większe i osiąga miejscami 60%. Stwierdzono wystę

powanie następujących gatunków mszaków: Amblystegium serpens, Brachy-

thecium siluaticum, B. rutabulum, Eurhynchium zetterstedtii, Fissidens bry-

oides, F. taxifolius, Hypnum cupressiforme, Lophocolea heterophylla, Oxyr-

(7)

rhynchium swartsii, Plagiochila asplenioides, Plagiomnium affine, P. cuspi- datum, Plagiothecium silvaticum i Pohlia nutans.

Na terenie projektowanego rezerwatu zespół grądowy wykazuje zróżni

cowanie na 2 podzespoły: Tilio-Carpinetum stachyetosum siluaticae i Tilio- -Carpinetum typicum.

Tilio-Carpinetum stachyetosum siluaticae (zdj. 4-5) wykształca się w po

staci małych płatów wśród grądu typowego, w lokalnych obniżeniach terenu i dnach wąwozów. Niewielkie fragmenty tego podzespołu występują na ca

łym terenie.

Drzewostan zbudowany jest głównie z dębu szypułkowego i sosny (zwar

cie 60%). Warstwa krzewów rozwija się słabo, głównym jej składnikiem jest leszczyna i jarzębina. W runie występują gatunki siedlisk wilgotnych i ży

znych związku Alno-Padion: Stachys syluatica, Astrantia major, Circaea lu- tetiana, Festuca gigantea i Lysimachia uulgaris. Jednak główny zrąb roślin

ności tworzą gatunki charakterystyczne dla rzędu Fagetalia (9 gat.) i klasy Querco-Fagetea (7 gat.). Wśród roślin towarzyszących dużą rolę w tym pod

zespole pełni Oxalis acetosella.

Tilio-Carpinetum typicum (zdj. 6-22) charakteryzuje większy niż w po

przednim podzespole udział graba i lipy drobnolistnej w drzewostanie.

Główny zrąb roślinności stanowią gatunki mezotroficzne rzędu Fagetalia (30 gat.) i klasy Querco-Fagetea (14 gat.). Największą stałość osiągają: Dryop- teris filix-mas, Pulmonaria obscura, Anemone nemorosa i Galium odora- tum. W miejscach bardziej ocienionych, wilgotnych, lokalnych obniżeniach zwiększa się w runie udział Lamiastrum galeobdolon i Ranunculus repens.

Natomiast w płatach słabiej uwilgotnionych, ulegających silniejszemu wy

mywaniu w górnych warstwach gleby, pojawiają się rośliny borowe i acydo- filne: Luzula pilosa, Polygonatum odoratum, Majanthemum bifolium, Vero- nica officinalis, Trientalis europaea i Pteridium aquilinum. Wśród roślin to

warzyszących największą stałość wykazują: Oxalis acetosella, Ajuga reptans, Fragaria uesca, Majanthemum bifolium, Dryopteris carthusiana i Aruncus dioicus.

Podzespół Tilio-Carpinetum typicum charakteryzuje duża zmienność florystyczna. Lokalnie uformowany jest w facjach z panującymi: Hacqu- etia epipactis (zdj. 6), Lamiastrum galeobdolon (zdj. 7), Galium odoratum (zdj. 8-17) — najbardziej rozpowszechniony typ lasu na omawianym terenie, Oxalis acetosella (zdj. 18-29). W oddz. 82j obserwuje się masowe występo

wanie jeżyn (Rubus hirtus i R. idaeuś) na siedliskach grądowych.

W oddz. 82 wydziela się fragment lasu grądowego z dużym udziałem

świerka (zdj. 21-22). Około 80-letni świerk (zwarcie 70%) pochodzi z nasa-

dzień. Jest to jedyne jego stanowisko tworzące tak duże skupienie na tere

(8)

nie Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego. Warstwę krzewów buduje tu Sambucus nigra, którego zwarcie miejscami dochodzi do 70%. W domieszce występują: czeremcha zwyczajna, porzeczka czarna, leszczyna i trzmielina brodawkowata. W runie dominują Lamiastrum galeobdolon (pokrycie 70%) lub Oxalis acetosella (pokrycie 60%). Towarzyszą im gatunki grądowe, jak:

Anemone nemorosa, Circaea lutetiana, Ranunculus lanuginosus, Pulmona- ria obscura, Galium odoratum, Viola reinchenbachiana i inne. Miejscami licznie występują paprocie (Athyrium filix-femina, Dryopteris carthusiana i D. filix-mas). Bardzo licznie na zboczu w oddz. 82k występuje rzadki na tym terenie Gymnocarpium dryopteris. Warstwę mszystą tworzy głównie Atrichum undulatum z domieszką Rhizomnium punctatum, Oxyrrhynchium swartsii, Brachythecium rutabulum i B. uelutinum, a z grzybów — Exidia glandulosa.

Zespół Tilio-Carpinetum wykształca się na glebach płowych, brunat

nych, rędzinach brunatnych i czarnych ziemiach. Charakteryzują je nastę

pujące profile glebowe:

P r o f i l nr 2 w zdj. 6:

Rędzina brunatna wytworzona z marglu kredowego:

Ai 0-12 cm glina ciężka barwy ciemnoszarej z drobnymi odłamkami marglu, przejście w następny poziom stopniowe;

(B )/C 12-20 cm glina ciężka barwy szarej z drobnymi odłamkami marglu, przejście w następny poziom stopniowe;

C poniżej 20 cm zwietrzelina margli kredowych barwy szarej.

P r o f i l nr 3 w zdj. 7:

Gleba płowa wytworzona z utworu pyłowego niecałkowita:

Ai 0-5 cm poziom barwy szarobrunatnej, układ luźny, przejście w następny poziom zaciekami, na powierzchni substancja organiczna nakła

dowa w postaci dobrze rozłożonych liści i resztek roślinności ziel

nej, bez ściółki leśnej, poziom próchniczno-mineralny mocno prze- rośnięty korzeniami roślin zielnych;

A3 5-40 cm poziom barwy jasnoszarej, układ luźny, w wierzchniej warstwie na przejściu z poziomem próchnicznym główna masa korzeni, w ca

łym poziomie ślady przenikania korzeni i w związku z tym przeni

kanie substancji organicznej, widoczne ślady mezofauny (koprofity dżdżownic);

Bt 40-80 cm poziom barwy rdzawobrązowej, układ bardzo zwięzły, z widocz

nymi śladami oglejenia wewnętrznego, obecne korzenie, na głębo

kości 60-65 cm soczewka piasku;

D poniżej 80 cm zwietrzelina kredy odwapnionej w formie odłamków połączonych ciemnobrązowym, gliniastym materiałem.

P r o f i l nr 4 w zdj. 11:

Czarna ziemia właściwa wytworzona z utworów pyłowych na zwietrzelinie margli kredo

wych:

(9)

Ryc. 2. Lokalizacja zdjęć fitosocjologicznych w projektowanym rezerwacie Krzczonów Localization of phytosociological records in the planned reservation Krzczonów

Ai 0-20 cm poziom barwy czarnej, liczne korzenie, struktura gruzełkowata, przejście w następny poziom stopniowe;

A i/C 20-50 cm poziom barwy czarnej, obecne korzenie, struktura gruzełkowata, układ dość zwięzły, przejście w następny poziom ostre;

D poniżej 50 cm zwietrzelina margli kredowych barwy ciemnoszarej.

Niektóre właściwości chemiczne gleb podano w tab. 2.

Potentillo albae-Quercetum L i b b e r t 1933

(tab. 1, zdj. 23-24)

Najpiękniejsze i najpełniej wykształcone płaty dąbrowy świetlistej wy

stępują na północno-zachodnich i zachodnich zboczach projektowanego re

zerwatu. Drzewostan (zwarcie 70%) tworzy dąb szypułkowy i sosna. W do

mieszce występują brzoza brodawkowata, grab, podsadzony świerk i bardzo rzadko dąb bezszypułkowy.

Bujna i bogata w gatunki jest warstwa krzewów. Składa się z kruszyny,

(10)

Tab. 1. Skład florystyczny zespołów: Ficario- Ulmetum campestris (zdj. 1-3), Tilio-Car- pinetum (zdj. 4-22), Potentillo albae-Quercetum (zdj. 23-27)

The floristc composition of the associations: Ficario-Ulmetum campestris (records 1-3), Tilio-Carpinetum (records 4-22), Potentillo albae-Quercetum (records 23-27)

1 . A l n o - P a d i o n :

P r u n u s p a d u e a 4 . 1 .

P r u n u s p a d u s b 1 1 2 .

P r u n u s p a d u a c . . 2 .

P r a n g u l a a l n u a b . 2 . ♦

F r a n g u l a a l n u s c . . + .

R a n u n c u l u s f i c a r l a 1 + . . C h r y s o s p l e n i u m a l t e r n i f o l i u m . + + .

C i r c a e a l u t e t i a n a ♦ ♦ • ♦

L y s i m a c h i a v u l g a r i a + . . .

P e s t u c a g i g a n t e a . . ♦ ♦

S t a c h y a s y l v a t i c a . . . 5

E ą u i s e t u m s y l v a t i c u m . . . +

A s t r a n t i a m a j o r . . . .

2 . C a r p i n i o n b e t u l i : C a r p i n u e b e t u l u a a C a r p i n u e b e t u l u s b C a r p i n u e b e t u l u a c T i l i a c o r d a t a a T i l i a c o r d a t a b T i l i a c o r d a t a c C e r a s u a a v iu m b C e r a s u s a v i u m c R a n u n c u l u a c a s a u b i c u s G a l i u m s c h u l t e s i i

3 . f a g e t a l i a s i l v a t i c a e : D r y o p t e r i a f i l i x - m a s ł u l m o n e r i a o b s c u r a L a m i a s t r u m g a l e o b d o l o n R a n u n c u l u a l a n u g i n o s u s G a l i u m o d o r a t u m Y i o l a r e i c h e n b a c h i a n a C a r e x 8 y l v a t i c a A c t a e a s p i c a t a L e o t t i a n i d u a - a r i a A t r i c h u m u n d u l a t u m P h y t e u m a a p i c a t u m l a t h y r u s r e m u a P a r i s ą u a d r i f o l i a L i l i u m m a r t a g o n B a p h n e m e z e r e u o M i l i u m e f f u s u m

4 . Q u e r c e t a l i a p u b e s c e n t i a : K e l i t t i a m e l i a s o p h y l l u m C a m p a n u la p e r s i c i f o l i a P r i m u l a v e r i s

V i n c e t o x i c u m h i r u n d i n a r i a P o t e n t i l l a a l b a

S e r r a t u l a t i n c t o r i a

^ a c c i n i u m m y r t i l l u s C a r e x m o n t a n a

6 6 5 5 4 . . 7 7 3 2 2 1 2 . 1

1 2 1 1 + 1 . 1 . 2 2 2 . •

. . . + •

1 1 . . • + 3 + . 2

. + ♦ 1 1 . . + . + 3

♦ . . . • • . .

+ + • . . . • • + + . 1 . +

+ . . . • + . • .

+ . . . + . .

. . • + • • •

+ . + + ♦ + + + + + + + + + + + 1 + +

+ . + 3 + + + ♦ + + 4 1 2 + + + + + 1 + +

. + 5 3 5 + 2 . 2 . 1 • 2 . 2 4 2 1 + +

. + + + + + + + + + + • + + .

+ + ♦ 1 2 7 6 5 5 3 4 3 2 2 2 + + + + 2 + . +

+ + ♦ + + ♦ ♦ + + + . . + +

+

+ + + + + + + 1 .

2 + + . 2 • 1 1 6 • . • + 2

. . 1 . ♦ . . . + ...

+ . . . . ♦ . . ♦ 2 . . . +

+ . . . . ♦ . . . + + + + +

• • . + ♦ . . ♦ ... + ♦ . • • ♦ . • • + + . . .

... + ♦ 1 + . 1 ... + 1 ♦ 3 + ...+ 1 2 + 1 ...+ 1 1 . 1

... + . + .

... + 1 ♦

5 . Q u e r c o - P a g e t e a : C o r y l u s a v e l l a n a b C o r y l u s a v e l l a n a c E u o n y m u s e u r o p a e u a b E u o n y m u 8 e u r o p a e u a c E u o n y m u a v e r r u c o s u a b A n e m o n e n e m o r o s a A e g o p o d iu m p o d a g r a r i a W e l i c a n u t a n a

B r a c h y p o d i u m s y l r a t i c u m C a r e x d i g i t a t a H e p a t i c a n o b i l i a P o a n e m o r a l i a V i o l a m i r a b l l i s L a t h r a e a s ą u a m a r i a

1 . 2 3 . 3 ... 2 4 1 2 1 + 2 3 ♦ .

. + . . . .

. + 2 • + + 3 1 + + + . + + . 5 + + • 3 + . • 2 + .

. + 1 . ♦ + 1 . . ♦ . + . • + • + + •

+ + . . + + . + • . + . + + • . • + + + .

+ + + . + + +

1 + . + + . + + • • • . + ♦ • • + . + + .

(11)

Ciąg dalszy tab. 1 — Table 1 continued

N u m e r z d j ę c i a N o . o f r e c o r d

6 . G a t u n k i t o w a r z y s z ą c e ( A c c o m p a n y in g s p e c i e s ) : S a l i x f r a g i l i s a

T- T- » - » - ł - T - T - T - 0 4 c > i r M < \ J C \ J

2 +

+ ♦

1 1

2 6 6

3 2

1 3 1 1 2 . • . • 6 3 . 1 . 3 2

2

♦

1 5 . 1 7 3 + . 3 3 . . . 3 . 2 2

1 b

2 + .

1

3 6 + 3 . 2 1

+ + +

+ + + + . 7 2 1

+ 2 2

+ . + + +

1

8

+ +

+ 1 1 + ♦

+ + + + + . . . + + + + + +

+ + 2 2 3 2 + + 2 1 + + 5 3 3 2 ♦ 1

8 2 1 + + 2 + + +

+ + + +

+ + ♦

3

1 1

+

+ + + + + . + + . + + + +

+ + + + + 3 • + + + + • +

+ + + 2 1 + .

+ + . + + +

. + + + ♦ + + + + • + +

+ +

+ . + 1 + + 2 2 + +

+ + + + + 2 + ♦

+ . + + + + + + ♦ + • +

+ • +

+ + + +

+ 3

4 1 +

+ + +

2 ♦

+ + A s a r u m S a l i x a l b a b

S a l i x t r i a n d r a b

^ r a x i n u s e x c e l s i o r a F r a x i n u s e x c e l a i o r b l i n u s s y l v e s t r i s a P o p u l u a t r e m u l a a P o p u l u a t r e m u l a b P o p u l u a t r e m u l a c Q u e r c u s r o b u r a Q u e r c u s r o b u r b y u e r c u s r o b u r c B e t u l a p e n d u l a a P i c e a a b i e s a l i c e a a b i e s b R i b e s n i g r u m b S a m b u c u s n i g r a b S o r b u s a u c u p a r i a d S o r b u s a u c u p a r i a c R h a m n u s c a t h a r t i c u s b R h a m n u s c a t h a r t i c u s c J u n i p e r u s c o m m u n is b Y i b u r n u m O p u l u s b Y i b u m u m o p u l u s c Y u e r c u s p e t r a e a a G e r a n i u m r o b e r t i a n u m H u m u lu s l u p u l u s C h a e r o p h y l l u m h i r a u t u r a G a l i u m a p a r i n e L y s i m a c h i a n u m m u l a r i a Geum u r b a n u m O x a l i s a c e t o s e l l a U r t i c a a i o i c a R a n u n c u l u s r e p e n s V e r o n i c a c b a m a e d r y s M n iu ra u n d u l a t u m B i c r a n e l l a h e t e r o m a l l a V i c i a s y l v a t i c a 1 ' r a g a r i a v e s c a A j u g a r e p t a n s A t h y r i u m f i l i x - f e m i n a H i e r a c i u m l a c h e n a l i i l u z u l a p i i o s a L a p s a n a c o m m u n is B r a c h y t h e c i u m r u t a b u l u m A r u n c u s d i o i c u s L r y o p t e r i s c a r t h u s i a n a K a ja n t h e m u m b i f o l i u m Y i o l a r i v i n i a n a P l a t a n t h e r a c h l o r a n t h a P l a t a n t h e r a b i f o l i a V e r o n i c a o f f i c i n a l i s R u b u s i d a e u s C a l a m i n t h a v u l g a r i s C r u c i a t a g l a b r a R u b u s h i r t u s G a l e o p s i s p u b e s c e n s A s t r a g a l u s g l y c y p h y l l o s L r a c h y p o d i u m p i n n a t u m H y p e r i c u m p e r f o r a t u m A n t h e r i c u m ra m o s u m C o n v a l l a r l a m a j a l i s K y c e l i s m u r a l i s K o e h r i n g i a t r i n e r v i a G y t a n o c a r p iu m d r y o p t e r i s P e u c e d a n u m c e r v a r i a

l o l y g o n a t u m o d o r a t u m . . . . . . . . . . ... . . . .

G a t u n k i s p o r a d y c z n e ( S p o r a d i c s p e c i e s ) : 2 . B a c t y l i s a s c h e r s o n i a n a 7 ( + ) . 3 - - - e u r o p a e u m 1 6 ( + ) . E p i l o b i u m m o n ta n u m 2 3 ( + ) » l o l y g o n a t u m m u l t i f l o r u m 1 4 ( + ) , C a m p a n u la t r a c h e l i u r a 1 4 ( + ) , S a n i c u l a e u r o p a e a 1 5 < + ) , S c r o p h u l a r i a n o d c o a 2 0 ( + ) . 5 . R a n u n c u l u s a u r i c o r a u s 6 ( + ) . 6 . C r a t a e g u s m o n o g y n a b 2 3 ( + ) , K a l u s s y l v e s t r l s b ( 2 3 + ) » A c e r p l a t a - n o i d e s c ( 2 6 ( ♦ ) , A l c h e m i l l a m i c a n s 2 ( + ) , B r a c h y t h e c i u m s a l e b r o s u m 1 ( + ) , B . v e l u t i - n u m 2 5 ( + ) . C a r e x h i r t a 3 ( + ) , F i s s i d e n s b r y o i d e s 1 3 ( + ) , 2 2 ( + ) , E u r h y n c h i u m z e t t e r s t e - d t i i 2 4 ( + ) , H a c ą u e t i a e p i p a c t i s 6 ( 5 ) , H i e r a c i u m s a b a u d u m 2 3 ( + ) , L a t h y r u s l a e v i g a t u 3 1 4 ( + ) , M y o s o t i s p a l u s t r i s 2 ( + ) , O x y r r h y n c h i u m s w a r t s i i 2 2 ( + ) , I t e r i d i u m a ą u i l i n u m 1 8 ( + ) , P l a g i o c h i l a a s p l e n i o i d e s 1 4 ( + ) , P l a g i o m n i u m a f f i n e 1 4 ( + ) , l l a g i o t h e c i u m s y l v a - t i c u r a 1 3 ( + ) » R h i z o m n i u m p u n c t a t u m 2 2 ( + ) , S t a c h y s o f f i c i n a l i s 2 5 ( + ) , R u b u s c a e s i u s 2 3 ( + ) , R . s a x a t i l i s 1 3 ( + ) , T r i e n t a l i s e u r o p a e a 1 9 ( + ) » T r i f o l i u m m e d iu m 2 7 ( + ) •

(12)

Tab. 2. Niektóre właściwości chemiczne gleb występujących na terenie projektowanego rezerwatu Krzczonów

Some Chemical properties of the soils occurring on the area of the planned reservation Krzczonów

Numer profilu No. of profile

Numer próby No. of test

Głębokość w Depth in

cm

p H p H H2O

W in KC1

CaCO2

%

Próchnica Humus

%

1 4-16 7,88 7,35 2,51 2,89

2 22-34 7,30 6,57 1,91 1,48

1 3 42-56 8,04 7,41 1,69 0,82

4 81-90 8,09 7,55 2,13 0,33

5 97-107 8,42 7,68 2,13 0,33

6 0-12 6,83 6,77 2,08 4,76

2 7 12-20 6,85 6,75 2,00 1,29

8 20-30 7,00 6,85 14,54 1,03

9 2-5 5,10 4,88 0,00 2,90

10 10-20 4,53 4,00 0,00 1,43

11 30-35 4,67 3,80 0,00 0,88

3 12 35-40 4,30 4,06 0,00 0,88

13 45-50 4,33 4,10 0,00 0,41

14 60-65 4,35 4,73 0,00 0,20

4 15 10-20 8,17 7,76 23,41 2,99

16 0-10 6,08 5,16 0,00 3,24

5 17 12-20 4,59 3,62 0,00 1,53

18 30-40 5,25 6,69 0,00 0,53

19 0-11 6,84 6,50 0,43 1,80

6 20 16-24 7,15 6,02 1,69 0,68

21 27-35 7,30 6,15 2,10 0,22

22 2-5 7,10 6,97 20,35 9,31

7 23 5-10 7,88 7,30 20,72 6,69

24 10-15 7,80 7,55 25,75 4,51

leszczyny, czereśni, głogu jednoszyjkowego, jabłoni, szakłaku, kaliny i ja

łowca.

Runo jest bujne (pokrycie do 90%). Budują je głównie rośliny z rzędu Quercetalia pubescentis. W najwyższym stopniu stałości występują: Melit- tis melissophyllum, Potentilla alba, Campanula persicifolia i Vincetoxicum hirundinaria. Mniej licznie i z mniejszą stałością pojawiają się: Primula ve- ris, Serratula tinctoria i Polygonatum odoratum. Natomiast Carex montana jest tu rośliną rzadką. Występują także gatunki charakterystyczne dla klasy Trifolio-Geranietea sanguinei: Calamintha uulgaris, Anthericum ramosum, Hieracium sabaudum i Trifolium medium.

Obserwuje się wyraźne zmniejszanie liczebności tych gatunków na rzecz

(13)

roślin grądowych w warunkach silniejszego zwarcia koron drzew i dużego za

gęszczenia krzewów. Do gatunków należących do rzędu Fagetalia siluaticae, występujących z większą stałością, należą: Pulmonaria obscura, Daphne me

zereum, Lamiastrum galeobdolon, Galium odoratum, a dla klasy Querco-Fa- getea — Carex digitata i Melica nutans. Z gatunków towarzyszących większe zwarcie mają: Brachypodium pinnatum (pokrycie 40%) i Conuallaria majalis (30%). Z mszaków stwierdzono: Atrichum undulatum, Eurhynchium zetter- stedtii i Plagiomnium undulatum.

Jest to najbogatszy florystycznie zespół na tym terenie, odznaczający się przy tym obecnością wielu gatunków rzadkich, jak: Peucedanum ceruaria, Daphne mezereum, Lilium martagon, Platanthera bifolia, P. chlorantha, Aruncus dioicus i Primula ueris.

Dąbrowa świetlista wykształca się na glebach płowych i brunatnych.

Charakteryzują je następujące profile glebowe:

P r o f i l g l e b o w y nr 5 w zdj. 27:

Rędzina płowa wytworzona z utworu pyłowego, niecałkowita:

Ai 0-10(12) cm poziom barwy szarobrunatnej, przechodzący w następny poziom zaciekami, na powierzchni substancja organiczna nakładowa — resztki liści i roślin zielnych, poziom mocno przerośnięty korze

niami, układ luźny;

A3 10( 12)—20(25) cm poziom barwy szarej, układ dość luźny, przenicowany licznymi korzeniami roślin zielnych, widoczne ślady mezofauny, przejście w następny poziom zaciekami;

Bt 20(25)-40 cm poziom barwy rdzawobrunatnej, układ bardzo zwięzły, obecne korzenie;

D poniżej 40 cm zwietrzelina kredy odwapnionej w formie odłamków połączonych ciemnobrązowym, gliniastym materiałem.

P r o f i l g l e b o w y nr 6 w zdj. 23:

Gleba brunatna właściwa wytworzona z utworu pyłowego, niecałkowita:

Ai 0-18 cm poziom barwy ciemnobrunatnej, układ dość luźny, przejście w na

stępny poziom stopniowe, na powierzchni substancja organiczna na

kładowa w postaci resztek liści i roślinności zielnej, mocno przero

śnięty korzeniami, widoczne liczne norki dżdżownic;

(B) 18-25(30) cm poziom barwy brunatnej, układ zwięzły, przejście w następny poziom dość ostre, widoczne liczne korzenie i norki dżdżownic;

D 25(30)— 35 cm zwietrzelina marglu kredowego w postaci odłamków połączonych ciemnobrązowym, gliniastym materiałem;

D poniżej 35 cm margiel barwy szarej.

Wybrane właściwości chemiczne gleb zestawiono w tab. 2.

(14)

ZBIOROWISKA KSEROTERMICZNE

Na terenie projektowanego rezerwatu w oddz. 81 stwierdzono występo

wanie muraw i zarośli kserotermicznych. Wykształcają się one wśród dą

browy świetlistej, na wysokości względnej ok. 4 m powyżej zespołu Ficario- -Ulmetum campestris. Występują na zachodnim, słonecznym zboczu, o du

żym stopniu nachylenia (do ok. 40°). Zbocze jest silnie erodowane z od

słaniającymi się marglami. W tych warunkach rośliny kserotermiczne m ają zapewnione suche, ciepłe i bogate w wapń podłoże.

Roślinność tę zaliczono do 2 zespołów: Inuletum ensifoliae i Thalictro- -Saluietum pratensis. Charakteryzują je przedstawione niżej zdjęcia fitoso- cjologiczne.

Inuletum ensifoliae K o z ł. 1925

Zdj. nr 28, oddz. 81. Pokrycie warstwy c 100%. Inuletum ensifoliae: Inula ensifolia 7, A ster amellus +, Cirsium pannonicum 1. Festucetalia ualesiacae: Allium scenescens subsp. montanum +, Campanula sibirica +. Festuco-Brometea: Asperula cynanchica +, Brachypodium pinnatum +, Polygala comosa -P, Stachys recta + . Towarzyszące: Galium uerum +, Knautia aruensis -p, Poa pratensis +, Anthericum ramosum -p.

Thalictro-Saluietum pratensis M e d w .-K o r n . 1959

Zdj. nr 29. Pokrycie warstwy krzewów 20%, warstwy zielnej 100%, warstwy mszaków 50%. Juniperus communis -p, Tilia cordata +, Rhamnus cathartica +, Picea abies +. Cir- sio-Brachypodion pinnati: Aster amellus +, Cirsium pannonicum +, Coronilla uaria 1, Hypericum perforatum +. Festucetalia ualesiacae: Allium scenescens +, Inula ensifolia 1.

Festuco-Brometea: Asperula cynanchica 1, Brachypodium pinnatum 1, Carex humilis +, Helianthemum ovatum 2, Polygala comosa 1, Saluia pratensis 3, Stachys recta +, San- guisorba minor -p. Trifolio-Geranietea sanguinei: Galium rerum 2, Medicago falcata -p, Anthericum ramosum -p, Geranium sanguineum -p, Peucedanum ceruaria -p. Gatunki to

warzyszące: Valeriana officinalis +, Conuallaria majalis +, Knautia aruensis +, Primula ueris +, Ranunculus acer +, Veronica chamaedrys +, Majanthemum bifolium -p, Poa pra

tensis +, Ajuga reptans +, Rubus saiatilis +, Melica nutans +, Tragopogon orientalis -p, Festuca rubra +, Luzula pilosa -p, Linaria uulgaris -p, Chrysanthemum leucanthemum +, Phyteuma spicatum +, Bromus benekenii +, Rhytidiadelphus triquetrus 1, Pseudosclero- podium purum 4.

Na części terenu zajętego przez murawę kserotermiczną pojawiają się krzewy. Jednocześnie obserwuje się wzrost liczby gatunków leśnych, a głów

nie grądowych. Nieobecność szeregu gatunków charakterystycznych dla mu

raw kserotermicznych jest zjawiskiem wtórnym, związanym z wyraźną eks

pansją lasu na te siedliska i zarastaniem muraw kserotermicznych. Po

(15)

dobny typ zbiorowisk podają z Wyżyny Lubelskiej F i j a ł k o w s k i i I z d e b s k i (4, 11).

Zbiorowiska kserotermiczne występują na rędzinach płytkich wytworzo

nych z marglu kredowego. Charakteryzuje je profil nr 7 w zdj. 29:

A i/A a 2-5 cm glina ciężka barwy ciemnoszarej, bardzo liczne korzenie, obecne odłamki marglu (poziom silnie szkieletowy);

A i/(B ) 5-10 cm glina ciężka barwy szarej, znaczne ilości odłamków marglu;

C poniżej 10 cm margiel kredowy.

Właściwości chemiczne gleby zestawiono w tab. 2.

WYKAZ ROŚLIN RZADKICH I CHRONIONYCH

W celu określenia stosunków ilościowych roślin rzadkich i chronionych zastosowano następującą skalę: + + -1---- gatunki występujące bardzo licznie, -H---gatunki występujące licznie, + — gatunki występujące pojedynczo lub sporadycznie, rch — roślina chroniona.

1. A lbum senescens subsp. montanwm+

2. Anemone syluestris + rch 3. Anthericum ramosum ++

4. Asarum europaeum + rch 5. Asperula cynanchica + 6. Aruncus dioicus + + + rch 7. Bromus benekenii + 8. Campanula sibirica + 9. Carei humilis +

10. Cimicifuga europaea + rch 11. Cirsium pannonicum + rch 12. Conuallaria majalis + + + rch 13. Daphne mezereum + 4 —1- rch 14. Frangula alnus + + + rch 15. Galium odoratum + + + rch

16. Geranium sanguineum + 17. Gymnocarpium dryopteris + 18. Hacquetia epipactis + 19. Hepatica nobilis +++

20. Inula ensifolia + 21. Lathraea squamaria + 22. Lathyrus laeuigatus + rch 23. Lilium martagon + + + rch 24. Neottia nidus-avis + + + rch 25. Platanthera bifolia + + rch 26. P. chlorantha + rch 27. Primula veris + + rch 28. Viburnum opulus + + rch 29. Vincetoxicum hirundinaria ++

FLORA POROSTÓW

Na terenie projektowanego rezerwatu porosty rosną na korze drzew i krzewów, na murszejących pniach, bezpośrednio na ziemi i na wapiennych kamieniach.

Zdecydowana większość porostów występuje na korze drzew. Porosty

epifityczne rosną tu taj głównie u podstawy pni, rzadziej powyżej 3 m

wysokości. Na korze dębów stwierdzono 8 gatunków. Są to występujące

niekiedy w dużych ilościach: Hypocenomyce scalaris, Hypogymnia physo-

des, Melanelia fuliginosa, Catillaria globulosa, Lecanora conizaea, L. pu-

(16)

licaris, Pertusaria amara i P. coccodes. Kora topól jest również obficie po

rośnięta przez następujące gatunki: Physcia adscendens, P. aipolia, Phy- sconia grisea, Parmelia sulcata, Punctiella subrudecta, Lecanora carpinea, L. conizaeoides, Xanthoria parietina, Scoliciosporum chlorococcum i Leci- della elaeochroma.

Na drzewach i krzewach o gładkiej korze: grabach, jarzębinach i leszczy

nach najpospolitszy jest Graphis scripta. Rzadziej występują: Arthothelium ruanum, Arthonia spadicea i Phlyctis argena, natomiast tylko na 1 pniu graba stwierdzono Pyrenula nitidella.

Drzewa szpilkowe m ają znacznie uboższą florę porostów. Na sosnach rośnie Hypogymnia physodes, Lecanora conizaea, Hypocenomyce scalaris i Lepraria incana, a u podstawy 1 pnia Dimerella diluta. Kora świerków jest niemal naga, jedynie na kilku starych drzewach występują: Lepraria

incana, Hypogymnia physodes i Chaenotheca ferruginea.

Na pozostałych drzewach: jesionach, lipach, wierzbach i czereśniach stwierdzono: Euernia prunastri, Graphis scripta, Lecanora carpinea, L. co

nizaea i Parmelia sulcata.

Bezpośrednio na ziemi rośnie Peltigera rufescens, znaleziona na skarpie wąwozu w pobliżu Śmierdzącego Źródełka oraz rozproszona na całym ob

szarze Cladonia coniocraea.

Porosty naskalne spotkać można na wapieniach leżących na dnie potoku i na zboczu z roślinnością kserotermiczną. Obficie rosną: Verrucaria nigre- scens i V. rupestris.

Spośród porostów stwierdzonych na badanym terenie należy podkreślić występowanie gatunków rzadkich w makroregionie lubelskim. Zaliczają się do nich: Dimerella diluta, Arthonia spadicea, Pyrenula nitidella i Punctiella subrudecta. Zwraca uwagę brak porostów z rodziny Usneaceae, co jest wy

nikiem znacznego zanieczyszczenia powietrza. Jedynie na jesionie rosnącym w pobliżu Śmierdzącego Źródełka stwierdzono kilka plech Euernia prunastri.

Ogółem stwierdzono na badanym terenie 32 gatunki porostów.

WYKAZ GATUNKÓW ŚLUZOWCÓW I GRZYBÓW Fuligo septica

Otidea alutacea

Hirneola auricula-judae Sparassis ramosa rch Cantharellus cibarius Craterellus cornucopioides Armillariella mellea Collybia fusipes

Marasmius sp.

Amanita muscaria

Am anita phalloides

Macrolepiota procera

Cyathus striatus

Xerocomus chrysenteron

X. subtomentosus

Boletus edulis

(17)

Lecctnum scabrum Phallus impudicus rch L. aurantiacum

PIŚMIENNICTWO

1. B r a u n - B 1 a n q u e t J.: Pflanzensoziologie. 2. Aufl., Wien 1951.

2. C h a ł u b i ń s k a A., W i l g a t T.: Podział fizjograficzny województwa lubelskiego, [w:] Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu PTG, Lublin 1954.

3. D o b r z a ń s k i B., U z ia k S.: Rozpoznawanie i analiza gleb. PWN, Warszawa 1970.

4. F i j a ł k o w s k i D.: Szata roślinna wąwozów okolic Lublina na tle niektórych warun

ków siedliskowych. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio B 9, 125-215 (1954).

5. F i j a ł k o w s k i D.: Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Część III. Fragm. Flor, et Geobot. 5(1), 11-35 (1959).

6. F i j a ł k o w s k i D.: Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Część VII. Fragm. Flor, et Geobot. 10(4), 453-471 (1964).

7. F i j a ł k o w s k i D.: Stanowiska cieszynianki wiosennej (Hacąuetia epipactis ( S c o p .) D C .) w województwie lubelskim. Fragm. Flor, et Geobot. 11(4), 529-533 (1965).