"Mnogostoronnieje sotrudniczestwo Akademij Nauk socialisticzesich stron. Sbornik statiej i dokumientow", pod red. G. K. Skriabina, Moskwa 1978 : [recenzja]

(1)

(2)

ale położono w nich nacisk głównie na organizacyjną stronę rozw oju poszczególnych placów ek. D latego też książka W. W. Tichom irow a będzie z pew nością bard zo pom ocna dla tych, którzy podejm ą trud opracow yw ania dziejów nauk geologicznych w naszych instytucjach.

Zbigniew J. Wójcik

(W arszawa)

Mnogostoronnieje sotrudniczestwo Akadem ij N auk socialisticzeskich stron. Sbornik statiej i do- kumientow. Red. G. K . S k r i a b i n . M oskw a 1978. Izdatielstw o „N a u k a ” 264 s.

Pod auspicjam i Instytutu Historii Przyrodoznaw stw a i Techniki A kadem ii N auk Z SR R oraz W ydziału W spółpracy N aukow ej z K rajam i Socjalistycznymi A N Z SR R ukazała się inte resująca książka, zaw ierająca artykuły przeglądowe i podstaw ow e dokum enty dotyczące wielo stronnej w spółpracy Akademii N auk państw wspólnoty socjalistycznej.

U jęta w form y wieloletnich umów dw ustronna w spółpraca A kadem ii N auk krajów socja listycznych datuje się od 1958 r. i . O współpracy naukowej m ożna mówić, oczywiście, także w odniesieniu do okresu poprzedniego, przede wszystkim w kontekście szerszych porozum ień — głównie o charakterze gospodarczym . Taki charakter m iało wiele dokum entów przyjętych przez pow stałą w 1949 r. Radę Wzajemnej Pomocy G ospodarczej, k tó ra ju ż n a swej drugiej sesji zajęła się zagadnieniem w spółpracy naukow o-technicznej, pow ołując się na dotychczasowe doświadczenia Z SR R w kooperacji dw ustronnej z państwam i dem okracji ludowej. N atom iast pierwsze porozum ienie o w spółpracy w ielostronnej pomiędzy A kadem iam i N auk Bułgarii, Czechosłowacji, K uby, M ongolii, N R D , Polski, R um unii, Węgier i Związku R adzieckiego podpisano 15 grudnia 1971 r . 2. Zasadniczo d ata ta jest cezurą wyjściową prezentow anego tom u, w którym wykład doprow adzony został do roku 1977 włącznie. N apisaliśm y „zasad niczo” , bow iem prawie każdy z zamieszczonych w tom ie artykułów , pośw ięconych w ybranym aspektom w spółpracy w ielostronnej, odwołuje się do faktów znacznie wcześniejszych. Ten okres nie zintytucjonalizowanej jeszcze w spółpracy w ielostronnej — nie mającej oparcia w od powiednim dokum encie — przypadł na lata sześćdziesiąte.

Pojawienie się na początku lat sześćdziesiątych koncepcji trwałej, wielostronnej współ pracy państw socjalistycznych poprzez ścisłą kooperację ich A kadem ii N auk związane było z ogólnym program em międzynarodow ego socjalistycznego podziału pracy. Skoordynow anie badań prow adzonych przez socjalistyczne A kademie N auk w w ybranych dziedzinach — których ilość m iała ulegać zwiększeniu w miarę rozw oju tej form y współpracy, ja k też ogólnego postępu w w arunkach rewolucji naukowo-technicznej — przynieść m iało zwiększenie ich efektyw ności, znacznie szybszy obieg inform acji naukow ej, sprzyjać rozwojowi nowych gałęzi nauki oraz umożliwić lepsze wykorzystanie zasobów rzeczowych i potencjału ludzkiego. K oordynacja badań i przepływ informacji miały zapobiec dublow aniu badań, stym ulować pogłębienie specjalizacji. W ielostronna w spółpraca A kadem ii N auk w zakresie rozw ijania i koordynacji badań podstawow ych sprzyjać m iała określeniu kierunków i optym alnego tem pa rozw oju nauki nie tylko w ram ach poszczególnych A kademii, ale też całych środowisk krajów członko wskich RW PG -'. Tak więc przypaść jej m iała rola jeśli nie głównego, to w każdym razie jednego z kluczowych czynników w całości współpracy naukow o-technicznej k ra jów Rady. Żaden z dokum entów tezy tej w prost nie sform ułow ał, niemniej — biorąc pod uwagę, że A kadem ie N auk skupiają gros wybitnych naukow ców i potencjału nauko- wo-badawczego, są odpow iedzialne bądź współodpow iedzialne za wytyczanie kierunków

1 P or.: I.N . K is i e ló w : Sotrudniczestwo Akadiem ii Nauk S S S R s Akadiemiani Nauk stran-czlenow S E W . 1957— 1967. M oskwa 1974; W. K r a u z e i T . W u je k : Współpraca naukowa Polski Ludowej z zagranicą. W arszawa 1974.

2 W części trzeciej prezentow anego tom u dokum ent ten opublikow ano in e x te n s o (str. 213—222). Też: Mnogostoronnieje ekonomiczeskoje sotrudniczestwo socialisticzeskich gosudarstw (sbornik dokum ientow ). Izd. 2-e M oskwa 1972.

(3)

badań naukow ych zgodnych z perspektywicznymi potrzebam i rozw oju głównych dziedzin gospodarki narodow ej — tak ja k właśnie stawia ten problem literatura przedm iotu 4.

Kluczowym był rok 1962. W m arcu tegoż roku, z inicjatywy PAN obradow ała w W arszawie I N arad a przedstawicieli Akademii N a u k dziewięciu państw socjalistycznych5. N a naradzie tej skonstatow ano, że doświadczenia wieloletniej w spółpracy dw ustronnej A kadem ii N auk państw socjalistycznych predystynują je już do tego, by w ypracowały zasady, metody i form y współpracy w ielostronnej. W śród czterech referatów głównych, które stworzyły podstaw ę do roboczego podjęcia kwestii, znalazł się także referat ówczesnego sekretarza naukow ego PA N prof. H enryka Jabłońskiego na tem at podstawow ych zasad i form w spół pracy wielostronnej. W referacie tym oraz w toku dyskusji delegacja PA N wysunęła szereg propozycji dotyczących nowych form w spółpracy, zakresu form i m etod koordynacji badań naukow ych, koncentracji potencjału badawczego (ludzi i aparatury), zasad współpracy w m iędzynarodow ych organizacjach naukowych oraz świadczenia pom ocy naukowej na rzecz krajów rozwijających się. W dokum encie końcowym I N arady m. in. stwierdzone zostało: „Przejście do współpracy w ielostronnej podyktow ane jest potrzebam i planow ego rozwoju gospo darki i nauki w krajach socjalistycznych. W spółpraca ta wynika także z ogólnych praw idło wości rozw oju nauki współczesnej, charakteryzujących się wzrostem kad r naukow ych, zwięk szeniem prelim inarzy i koncentracją badań w okół podstawow ych problem ów naukow ych” <>. N a podstawie ustaleń I N arady specjalna w ielostronna komisja, składająca się z przedstaw i cieli tych A kadem ii N auk, które wyraziły chęć wzięcia udziału w badaniach kolektywnych, rozpoczęła prace przygotowawcze do w prow adzenia w życie opracow anego w trakcie N arady program u współpracy wielostronnej. O kreślając indeks problem ów , kw alifiku jących się do wspólnego opracow ania, kierow ano się specyfiką badań prow adzonych w po szczególnych A kadem iach, ja k też potrzebam i nauki w krajach socjalistycznych. P ro blematyce współpracy w ielostronnej poświęcone były kolejne N arad y : w 1963 r. w Erfurcie, w 1964 r. w Sofii, w 1965 r. w M oskwie, w 1967 r. w Pradze, w 1969 r. w Budapeszcie Duże znaczenie dla nadchodzącej instytucjonalizacji współpracy wielostronnej m iała VI N arad a przedstawicieli Akademii N auk krajów socjalistycznych w Budapeszcie. N a niej przedyskutow ano problem przejścia do wyższych form w spółpracy, w ypracowania jej nowych, bardziej zaawansowanych form , dostosow anych do zm ian zachodzących w gospodarce państw wspólnoty socjalistycznej, a w pierwszym rzędzie — zadań integracji gospodarczej i naukow o- -technicznej, składających się n a międzynarodow y socjalistyczny podział pracy. Postulaty delegacji PA N na VI N aradzie dotyczyły trzech grup problem ów , które winny znaleźć się w centrum współpracy wielostronnej, a m ianow icie: a) badania naukow e o wyraźnie perspektywicznym cha rakterze, przygotowujące bazę pod przyszły intensywny rozwój gospodarki i kultury, stwarzające podstawy rozw oju wielu nowoczesnych działów gospodarki; b) zagadnienia prognoz naukow ych, stymulujących prawidłowe wytyczanie kierunków prac badaw czych; c) zagadnienia z zakresu me todologii i organizacji badań naukow ych, wym iana doświadczeń z zakresu efektywności badań, optymalizacji procesu kształcenia i doskonalenia k ad r naukow ych, ulepszeń z zakresu organizacji i zarządzania i . W zasadzie postulaty te zostały w pełni uwzględnione w dokum entacji końcowej N arady i m. in. one stworzyły grunt pod rozpoczęty w roku następnym nowy

okres współpracy, oparty na w ielostronnych um ow ach długoterm inow ych.

W /m iankow ana w ielostronna długoterm inow a umowa o współpracy pomiędzy A kade miami N auk państw wspólnoty socjalistycznej z 15 grudnia 1971 r. była głównym w sferze

4 P o r.: H. J a b ł o ń s k i : Współpraca Akadem ii N auk kr jó w socjalistycznych. „N owe D rogi” 1962 nr 5; E. R u s z k o w s k a - J a n i s z e w s k a : Wielostronna współpraca naukowa Akadem ii Nauk krajów socjalistycznych. Wybrane zagadnienia. „Biuletyn Inform acyjny” 1976 nr 4. Instytut K rajów Socjalistycznych PA N.

5 Obszerne spraw ozdanie z o b .: „W iestnik Akadiemii N auk SSSR ” 1962 nr 6. Zaproszenia na N aradę nie przyjęła A kadem ia N auk C hRL.

6 Por. omawiany tom s. 48.

(4)

nauki następstwem przyjętego w lipcu tegoż roku przez państw a R W P G K om pleksow ego Program u Socjalistycznej Integracji G ospodarczej. Odpowiedni fragm ent K om pleksowego Program u głosił, że „[...] państw a członkow skie R W PG koncentrują w spólne wysiłki drogą kooperacji potencjałów naukow ych celem rozw iązania w ażkich fundam entalnych i odkrywczych problem ów naukow ych, mających kluczowe znaczenie dla perspektyw icznego rozw oju gospo darki narodow ej” (str. 50). W śród podstawow ych kierunków rozw oju w ielostronnych kontaktów naukowych K om pleksow y Program wymieniał prow adzenie w spólnych badań naukow ych, wymianę informacji naukow o-technicznej, wspólne przygotow anie kad r naukow ych, pom oc wzajem ną w grom adzeniu aparatury i zabezpieczaniu innych niezbędnych w arunków d o badań. Umowa grudniow a zdeponow ana została w Akademii N auk Z SR R . W prem bule sygnatariusze podkreślali, że współpraca Akademii N auk opierać się będzie o ogólne zasady w spółpracy państw socjalistycznych, a w szczególności: zasadę proletariackiego internacjonalizm u, posza now ania suwerenności państw, niezawisłości i interesów narodow ych, niem ieszanie się w sprawy wewnętrzne poszczególnych państw , pełną rów nopraw ność, wzajemne korzystne i przyjaciel skie stosunki. N ie streszczając tego dokum entu zatrzym am y się tylko na sform ułowanych w nim podstawow ych celach w spółpracy wielostronnej — przedstaw iają się one następująco: a) dalszy rozwój nauki w krajach socjalistycznych, których A kadem ie są stronam i niniej

szej Umowy;

b) dalszy rozwój kompleksowych badań podstawow ych problem ów z zakresu nauk przyrodniczych i społecznych;

c) rozwój perspektywicznych badań naukow ych, szczególnie związanych z rozwojem produkcji, głównie w decydujących o postępie technicznym dziedzinach;

d) studiowanie i uogólnianie osiągnięć nauki w krajach socjalistycznych, jak i w skali światowej dla wykorzystania ich w praktyce budow nictw a socjalistycznego;

e) planowy rozwój m iędzynarodow ego socjalistycznego podziału pracy w dziedzinie nauki w wybranych problem ach przedstawiających w zajem ną korzyść*.

W chwili obecnej, zgodnie z program em współpracy w ielostronnej na pięciolecie 1976— 1980, przyjętym na kolejnej N aradzie w listopadzie 1975 r. w Berlinie, w spólne badania prow adzone są w osiemnastu dziedzinach nauk przyrodniczych i społecznych. D otyczą one następują cych problem ów naukow ych: zagadnienia naukow e techniki obliczeniowej (koordynator: PA N ); badania w zakresie półprzew odników i m ateriałów półprzew odnikow ych; fizyka i ewolucja gwiazd; planetarne badania geofizyczne; geosyklinarne procesy tw orzenia się skorupy ziemskiej; badania nad związkami w ysokom olekularnym i; kinetyka i kataliza; biologia m olekularna; historia Wielkiego Października i późniejszych rewolucji socjalistycznych; klasa robotnicza i światowy proces rewolucyjny; badania współczesnego kapitalizm u; zagadnienia walki ideologicznej w relacji ze współistnieniem dwóch systemów św iatowych; gospodarka i polityka państw rozwijających się ; zagadnienia doskonalenia zarządzania i planow ania gospodarką narodow ą w państw ach członkow skich R W PG ; ewolucja struktury socjalnej społeczeństwa socjalistycznego, planow anie i prognozow anie społeczne (koordynator: P A N ); prawidłowości rozwoju literatury światowej; światowy system socjalistyczny (str. 57). Większość, choć nie wszystkie z wymienionych problem ów , została om ów iona w ram ach — zaw artych w części drugiej prezentowanej pracy — artykułów m onograficznych.

C ała praca składa się z trzech części, z których pierwsza zawiera m ateriały okoliczno ściowe dotyczące odbytej w M oskwie w dniach 15— 18 lutego 1977 r. narady prezesów Akademii N auk państw wspólnoty socjalistycznej, kooperujących z sobą w ram ach p o ro zumienia o wieloletniej współpracy w ielostronnej9 ; część druga — w zm iankow ane szkice omawiające poszczególne przejawy współpracy w ielostronnej i inne zarysy m onograficzne;

8 Por. omaw iany tom s. 214 (art. 1).

9 M ianowicie: Informację o spotkaniu sekretarza generalnego K C K P Z R , Leonida Breż niewa, z kierow nikam i placówek naukow ych państw socjalistycznych; tekst przem ówienia, wygłoszonego przez Leonida Breżniewa na tym spotkaniu; kom unikat oficjalny o przebiegu

(5)

natom iast część trzecia — w form ie aneksu dokum entarnego — składa się z ośmiu najistotniej szych umów i porozum ień dotyczących w spółpracy wielostronnej.

Piętnaście artykułów zgrupow anych w części drugiej, a om aw iających rozwój współpracy wielostronnej w latach 1971— 1977, otwiera szkic Olega Bogomołowa, traktujący o w ielostron nej w spółpracy w kontekście jej podstaw ow ego zadania — realizacji integracji gospodar czej państw członkow skich R W PG . A utor, ceniony znawca przedm iotu, form ułuje tezę, iż A kadem ie N auk państw socjalistycznych dysponują dostatecznym i możliwościami (doświad czenia, dorobek, kadra, zaplecze, jakość w arsztatu naukow ego itp.), by już w najbliższym czasie znacznie pogłębić ich współpracę naukow ą, w konsekwencji czego ulec może także znacznem u podwyższeniu poziom gospodarczy państw członkow skich R W PG , m ogą zacieśnić się ich więzy ekonomiczne.

H istorię podstawow ych kierunków i form organizacyjnych w spółpracy w ielostronnej bratnich Akadem ii przedstaw iają P.S. Orajewskij i P.A. Tokariow a. D zielą oni cały okres powojenny na trzy podokresy, w yodrębnione według kryterium form i zakresu współpracy, a mianowicie: lata 1945— 1957, charakteryzujące się stanowieniem nowego typu m iędzynarodow ych więzi naukow ych Akademii N au k państw socjalistycznych (dem okracji ludowej), początkam i rozwoju w spółpracy dw ustronnej na nowych, socjalistycznych zasadach i tworzeniem bazy dla późniejszego rozw oju więzi w ielostronnych; lata 1958— 1970 — okres aktywnego rozw oju dwu stronnych więzi międzynarodow ych pomiędzy Akadem iami N auk państw socjalistycznych i kon cepcyjnego dojrzew ania podstaw ich w spółpracy w ielostronnej; lata po 1970 r. — rozwiniętej dwu- i w ielostronnej w spółpracy na bazie um ów długoterm inow ych. K ażdy z tych podokresów został zwięźle scharakteryzow any, z podaniem podstawowej faktografii, a w przypadku ostatniego — także próby prognozow ania w spółpracy w ielostronnej w skali lat najbliższych oraz w dalszej perspektywie.

Kolejnych jedenaście artykułów-szkiców traktuje o poszczególnych przejawach współpracy wielostronnej, takich ja k : realizacja program u „Interkosm os” z uwypukleniem nowej formy w spółpracy naukow o-technicznej, ja k ą jest tw orzenie centrów koordynacyjnych (autor K .P. Gła- golew); działalność K om isji Problemowej d/s H istorii Wielkiego Października i późniejszych rewolucji socjalistycznych w aspekcie jej roli w przyswajaniu przez społeczeństwa naszych państw pogłębionych treści internacjonalistycznych (I.I. M inc); dotychczasowe osiągnięcia i dośw iad czenia współpracy w ram ach Komisji Problemowej d/s Fizyki i Ewolucji Gwiazd (A .G. Ma- sewicz i O.B. D łużniew skaja); główne kierunki prac K om isji Problemowej d/s Biologii M ole kularnej (B P. G ottich i W.A. Griszkiewicz); kom pleksow e prace naukow e Komisji Proble mowej d/s Planetarnych B adań Geofizycznych (Ju.D . Bułanże); rozwój działalności Między narodow ego L aboratorium Silnych Pól M agnetycznych i N iskich Tem peratur (N .J. Aleksiejewskij i J.P. K rasnopierow ); w spółpraca w ram ach M iędzynarodow ego C entrum M atem atycznego im. Stefana Banacha (S.W. Jabłonskij); w spółpraca w ram ach M iędzynarodow ego Centrum Badań W ymiany Ciepła i Masy (W.A. B orodula); działalność i badania prow adzone w M iędzynarodow ym C entrum M ikroskopii Elektronowej (Cz.W . Kopeckij i W .N . Rożanskij); w spółpraca w dziedzinie informacji z zakresu nauk społecznych (W .A. W inogradow); wydawanie w spólnego periodyku problem ow o-tem atycznego „Osiągnięcia m echaniki” (W. B. Librowicz). Interesującą próbą syntezy naukoznawczej jest ostatni ze szkiców pióra I.A . Surinowa, przekonyw ująco stawiający tezę o jedności i wzajemnym uzupełnianiu się dwu podstawowych form współpracy pomiędzy A kademiami N auk państw socjalistycznych: dw ustronnej i wielo stronnej.

Osiem dokum entów zamieszczonych w części trzeciej stanowi podstawowy w alor p ra c y 1". Ich łączne opublikow anie stwarza surogat w arsztatu dla czytelnika-profesjonalisty. Wypada narady. Część ta nie zawiera tekstu kom entującego; potrzebę takiego w niewielkim stopniu wypełnia fragm ent wstępu. N a naradzie om ów iono zasadnicze kierunki rozw oju współpracy wielostronnej, jak też możliwości udoskonalenia jej form organizacyjnych.

10 Są to : w zm iankow ana kilkakrotnie Umowa o wielostronnej współpracy naukowej pomiędzy Akadem iam i Nauk państw socjalistycznych z 15 grudnia 1971 r.; Umowa o utworzeniu Międzynarodowego Laboratorium Silnych Pól M agnetycznych i Niskich Temperatur podpisana

(6)

jedynie żałować, iż nie funkcjonują one w pracy w form ie odsyłaczy przy szkicach m onograficznych.

Jak należy ocenić prezentow aną pracę, a przede wszystkim — stanow iącą jej gros — część drugą, artykułow ą? Pierwsze wrażenie, to w ątpliwość: co w zakresie tak m ateriałow ym , ja k i interpretacyjnym m ogą wnieść krótkie, kilka do kilkunastu stron liczące szkice, siłą rzeczy odchodzące — z uwagi na konieczność utrzym ania się w ogólnej, naukoznaw czej form ie wykładu — od fachowego języka, szczegółowej inform acji i ujęć analitycznych. Podczas dokładniejszej lektury ujaw nia się jed n ak w pełni ich w artość. Precyzyjna inform acja dotycząca zakresu prow adzonych bad ań , ewolucji ich kierunków , zaangażow anych kadr, środków i aparatury, a przede wszystkim uzyskanych osiągnięć, m a dużą w artość poznaw czą. K ontrap u n k tu jące wykład m ateriałow y tezy ogólne i szczegółowe nie zawsze są co praw da podbudow ane dostatecznym m ateriałem wyjściowym (analitycznym ), ale poniew aż autoram i szkiców są najwybitniejsi naukow cy, działający w ram ach danych dziedzin w spółpracy — a w śród nich dwu członków rzeczywistych i sześciu członków -korespondentów A N Z S R R — ich sądy przyjąć m ożna z dużym zaufaniem , nie wymagać na każdym kroku „dow odów praw dy” . Wyjście poza najogólniejszą informację w przypadku większości z podjętych tem atów byłoby sprzeczne z ochroną myśli twórczej, bądź innymi obw arow aniam i, wynikającymi z ochrony interesów państwowych, tajemnicy wojskowej itp.

Przez w ypunktow anie w formie artykułów podstaw ow ych kierunków w spółpracy, dzięki m ateriałom z ważnej dla rozwoju tej współpracy narady prezesów A kadem ii N auk z lutego 1977 r., a przede wszystkim ze względu na zamieszczone dokum enty jest prezentow ana publikacja świetnym przew odnikiem po aktualnych kw estiach w spółpracy w ielostronnej, indeksem jej podstawow ych przejawów i problem ów perspektywicznych. Stanow i ram ow y szkic, bardzo pom ocny dla pełnego opracow ania tej ważnej problem atyki w przyszłości, bow iem obecnie brak jeszcze dystansu, zakończenia trwających procesów. Trudności z określeniem cezury dla znajdujących się w toku prac nie sprzyjają innym ujęciom niż to, k tó re otrzym aliśm y: rejestrację podstawowej dokum entacji i faktografii, pogrupow anej według klucza problem o-chro- nologicznego, w zbogaconą o próby konkluzji szczegółowej i ogólnej.

Wojciech M aterski

(W arszawa)

Z Y G M U N T G L O G E R A K U L T U R A PODLASIA

Zygm unt Gloger — badacz przeszłości ziemi ojczystej Cz. I : M ateriały z sesji pop u larn o  naukow ej pod redakcją Józefa B a b ic z a i A nny K u t r z e b y - P o j n a r o w e j oraz Bibliografia pism Zygm unta Glogera. O prać. St. D e m b e ; Cz. II: Zygm unt G l o g e r ; Obrzędy, zwyczaje i wierzenia ludowe na ziemiach nad Narwią i Biebrzą. W ybór i opracow anie H alina H o r o d y s k a . W arszawa 1979 PW N.

we W rocławiu 11 maja 1968r.; Statut Międzynarodowego Laboratorium Silnych Pól M agnetycznych i Niskich Temperatur (11 maja 1968 r., W rocław); Umowa o utworzeniu Międzynarodowego Centrum M atematycznego im. Stefana Banacha d/s Podwyższania Kwalifikacji Kadr Naukowych w W arszawie (15 grudnia 1971 r., M oskw a); Umowa o utworzeniu Centrum Międzynarodowego A kadem i Nauk Państw Socjalistycznych dis Podwyższania Kwalifikacji Kadr Naukowych do Problemu „Wymiana Ciepła i M asy” (15 grudnia 1971 r., M oskw a); Umowa o utworzeniu Centrum Międzynarodowego Akadem ii N auk Państw Socjalistycznych d/s Podwyższania Kwalifi kacji Kadr Naukowych w Zakresie M ikroskopii Elektronowej (15 grudnia 1971 r., M oskw a); Umowa o utworzeniu Międzynarodowego System u Informacji z Zakresu N auk Społecznych (8 lipca 1976 r., M oskw a); o r a z — Umowa o Rozpoczęciu Edycji Czasopisma „Osiągnięcia M echaniki" A kadem i Nauk Państw Socjalistycznych (22 czerwca 1976 r., W arszawa).