Stanisław Frankl
Cardinalis Joannis Turrecrematae
Doctrina de notis Ecclesiae
Collectanea Theologica 14/1-2, 250-254
N O T A N D A .
CARDINALIS JOANNIS TURRECREMATAE DOCTRINA
DE NOTIS ECCLESIAE1)·
„M ulti quidem ... tam ex graecis, quam ex latin is d o ctrin a ac p ie ta te p ra e sta n te s viri, de A p o sto licae Sedis et R om ani P o n ti ficis A u cto ritate sc rip se ru n t; se d nem o m elius, copiosius, a u t efficatiu s scripsit, quam Joannes de T u rre crem ata C a rd i n a lis “ 2).
Iam revera m ultorum o p e r u m 3), quae C ard. T u rrecrem ata scripsit, g ra tia , necnoin p ro p te r to tam suam activitatem in favorem A postolicae Sedis fideique catholicae ob latam , nob ilem titulum D efensoris fidei a G onciliolo F lo ren tin o et p o stea a P io II-o est ad e p tu s. U nde iuste m axim us sui tem poris th eo lo g u s fere u n a n im iter v o c a tu r4).
S epositis variis q u aestionib us, quae fu n d a n t verum T u rre- crem atae m om entum scientificum , una considerand a e st nobis q u aestiuncula, quae occasione contro versiae, quam h ab u it p ra e sertim cum W aldensibus, W icleffitis et H ussitis, necnon forsan cum th eo lo g is o rie n ta lib u s in concilio F lorentino , ev olu ta
eccle-b N a tu s an. 1388 in o p p id o V a lla d o id , v el T orqu em ad a. (N e p e r m isceatu r cum T h om a T orq u em a d o celeb ri in q u isito re ), m o rtu u s R om ae an.
1468, sep u ltu s ibidem in ecclesia Stae M ariae su p ra M in ervam .
-) C ard. V ite llo tiu s in p r a e fa tio n e a d V enetianam ed itio n em T urrecre- m atae Sum m ae d e E cclesia an. 1561.
3) O p era in ed ita cf. Q a r r a s t a c h u , O . P ., Los m a n u scrip to s d el C ard en al T orq u em a d o en la Bibi. V at. : C ien cia T o m ista 41 ( 1 9 3 0 ) p. 188— 2 1 7 ; 2 9 1 — 3 2 2 ; O p era edita c f. A l p h o n s u s C i a c c o n i u s , Vita et res g e s ta e P o n tificu m R om . et S. R. E. C aiidinalium , R om ae 1 6 7 7 , T om . II, p. 9 1 7 .
4) C i a c c o n i u s , o p . c. 9 1 7 , „P rim um ap u d sui te m p o r is th e o lo g o s locu m ten u it, d isp u ta v it e g r e g ie in C on e. F lo r en tin o pro L a tin is“ . — C f. F o n t a n a . T heatrum D o m in ic a n o r u m , R om a 166 6 , P. 2, p. 3 8 1 . — P a s t o r , G esch ich te der P ä p ste I. 3 5 5 . „ S o w ie d ie T h e o lo g ie in B etracht k om m t, w a r T o rq u em a d o u n z w e ife lh a ft das g e le h r te s te M itg lie d d es hl. K o lle g iu m s; m it R echt hat m an ihn d en g r ö sste n T h e o lo g e n sein er Z eit g e n a n n t“ .
siologiam prim i dim idii saec. 15. in clario re p onit luce. De n o tis ecclesiae est s e r m o 5) .
V estigia antecessorum e) p rem ens, clare cardinalis d istin g u it in ter etym ologicam notionem ecclesiae et s y n a g o g a e 7). Cum prim a convocationem sig n ificet et su p p o n at creaturas ratio n ales, a lte ra co n g reg atio in te rp re ta tu r necnon m ag is de creaturis in fe rio rib u s praed icatu r. Si realis defin itio in sp iciatu r „ecclesia est — u t dicit T. — catholicorum collectio siv e universitas fid e liu m “ tum p ra ed estin ato ru m , tum re p ro b a to ru m , dum m odo „«rams veri D ei cu ltu , unius fid e i p ro fe ssio n e “ conveniant „et p astoris su i censura ab ecclesia no n s in t p ra escisi“.
V erum tam en cum haec ecclesia unicum sit m edium ad ve ram fidem acquirendam , fides autem n ecessitate a b so lu ta ad sa lutem re q u ira tu r, s e q u itu r ex tra ecclesiam nullam esse sa lu tem 8) .
Ex necessitate ecclesiae liquet eius v isibilitas et cognosci- b ilitas, quae u lteriu s re so lv itu r in certis signis ex ternis. H aec sig n a vel notae ecclesiae in o p e rib u s T-ae ,jconilittdnes e t p ro p r ie ta te s “ vocantur. — In ip sa n o taru m enum eratione s e q u itu r C ard in alis o rdinem in concilio C o n sta n tin o p o litan o I-о re c e p to 0), licet ipse p u te t hoc esse concilium N icaenum , nem pe: „una, sancta, catholica et ap o sto lica“ 10).
Suntne hae „c o n d itio n es“ n o tae ecclesiae sensu stricto , an aliquae tantum q u a lita te s? E xplicite hanc quaestionem non so l vit, verum tam en ex ipso m odo tractan d i, ex n o n n u llis s a t ap ertis a llu s io n ib u s n ), necnon ex ipso o peris fine lu cu len ter ap p a ret auctorem non tantum de p ro p rie ta tib u s ecclesiae essen tialib u s loqui, sed insuper, contextu p ra esertim consid erato, p a te t m en tem eiu s praecise ad hoc ten d ere, u t p o ssit contra hetero d o x o s p ro b a re p ra ed ictas p ro p rie ta te s, quam vis ex essentia ecclesiae o rian tu r, ra tio n em sig n i hab ere p ro in d eq u e esse veras n otas ec clesiae sensu om nino stricto.
A d ecclesiae unitatem d em onstrandam co n sid erat eam T urre- crem ata tum p ro u t est in v o lu n tate C hristi, tum p ro u t em pirice oognoscitur. F am iliaris p ra esertim ap u d P a tre s latinos relative a d ecclesiae u n itatem tex tu s ex C ant. cant. 6, 8 assu m p tu s et idea co rp o ris C h risti m ystici in ep isto lis P aulinis evoluta, a d h i b en tu r ad prim am dem on stratio n is partem . P ars m agis em pirica p ro b a tu r ex u n i t a t e d o c t r i n a e , quae eandem in om nibus
5) P ra ep o sita q u a estio con tin etu r in Sum m a d e E cclesia (1 -a ed itio , Rom a 1 4 8 9 ). C itatur secund um ed itio n em V enetianam 1561.
G) P raesertim Isid ori epi H is p a len sis M. I. 2 9 5 . 7) Sum m a 2 s.
8) O p. c. 2 4 b.
u) „ R e c e p to “ .q u ia fo rm u la sy m b o li hu ius co n cilii iam antea exarata ex sta b a t, cf. H a h n , B iblioth ek der S y m b o le ... B reslau , 1 897, p. 135.
10) Su m m a 16 b. u ) O p . c. 2 0 b.
p ro d u cit fidem , spem et caritatem in eundem Deum et C hristum , caput sim ulque fundam entum to tiu s ecclesiae, necnon eundem finem om nium credentium . H aec u n itas o b se rv a tu r in su p e r in i i s d e m s a c r a m e n t i s , quae p ro d u c u n t in iu stificatis h ab i tationem eiusdem S piritus Sancti, qui, p ro u t sit una anim a, vivi ficat totum oorpus, trib u en s sin g u lis eius m em bris „d iv isio n es“ variarum charism atum 12), et d irig it totum oorpus ad eandem vi tam aeternam obtinendam . Q uam vis C hristus suprem um sit ca p u t invisibile suae ecclesiae, in stitu it tam en u n u m p a s t o r e m visibilem , qui vice sui tam quam suprem us G u b e rn a to r ecclesiam re g a t, eiusq ue un itatem ex tern e m an ifestissim e o s te n d a t13).
Secunda ecclesiae conditio est sanctitas. Inv estig ata vocis ety m ologia duae p ra esertim n o tio n es o ccu rru n t: p a n c tu m id e m est qwod m undum ... hagios in graeco, q u o d in terp reta tu r sin e terra... sdnctitas e s t ab o m n i im m u n d itia libera et p e r fe c ta “ 1*).. D einde p a n c tu m id em e s t, q u o d firm u m , u nde a p u d an tiq u o s sdncta dicebantur, quae leg ib u s erant m u n ita e “ 15). A p p licatis hisce p ra esu p p o sitis ad ecclesiam , concludit eam reap se esse s a n ctam , quia tum C hristus san g u in e su o eam m undavit, tum le g i b us et sanctio n e divina ita eam m univit, atq u e firm avit, u t „vio lari n o n p o ssit, eum a fid e et char ita te , quae in C h fis to est, n um - quam d efec tu ra s i t “ (M t. 16), tum denique eam oonsecravit a t que dedicavit su o P a tri coelesti ( H e ilig k e it der W e ih e ). — P ra e te r hanc sanctitatem onto lo g icam trib u it etiam T. ecclesiae san c ti tatem subiectivam , in quantum est effectus o p e ra tio n is S piritu s Sancti, qui p e r infusionem v irtutu m et donorum fid eles sa n c tifi cat et excitat ad sanctum vitam ducendam , necnon vim s a n c ti ta tis in tern ae in fru ctib u s ub errim is ex tern e m a n ife sta n d a m 16).
In te rtia e n o tae ecclesiae ex plication e to tam vim arg u m en tatio n is p o n it T. in ecclesiae universalism o. C aute tam en p ro ce dens d istin g u it in te r catholicitatem facti et iuris et u lte riu s in te r tem pus A posto lo ru m et statum ecclesiae coaetaneum . G e n e ra tim ecclesia dicitur catholica, sive universalis, quia est to to o rb e d iffu n d e n d a (q uaestio iuris) au t diffusa, (qu aestio facti), ad o m ne tem pus valitu ra, ad om nes g en tes e t conditiones ap p lica b ilis, universam doctrinam rev elatam continens, p ro o m nibus hom inum in d ig en tiis sa lu ta ria praeb en s rem edia. N otam autem catholicita- tis, quam co n tra coaetaneos h etero d o x o s inculcat in eo p ra e se r tim videt, quod ecclesia R om ana eandem doctrinam tem p o ru m decursu re tin e t, cum alii re lig io si eo etu s m u tatio n ib u s s u b s in t17).
12) 1. C or. 12, 4— 31. 13) O p . c.' 7 s. u ) O p . c. 12.
15) O p . c. 12, cf. P a u 1 y - W i s s o w a: R ea l E c y clo p ä d ie d er class. A lte rtu m sw issen sc h a ft. „S an ctu s“ .
16) Su m m a 12 s. 17) S u m m a 16— 19 b.
Sub hoc tam en resp ectu s te rn itu r via ad ultim am notam ec clesiae explicandam , ap ostolicitatem , in qua iterum id en tita s d octrinae in culcatur duobus tam en com paratis stad iis, nem pe d o c trin a tem p o re A posto lo ru m e t do ctrin a statu s c o a e ta n e i18).
V erum tam en u lte riu s p ro cedendo oonatur T. contra „adver sa rio s“ d em o n strare vocem „ apostolica“ o p tim o iu re de ecclesia catholica praed icari. Iam vero ipse C h r i s t u s m i s s i o n e m quam h ab u it A p o s t o l i s s u i s t r i b u i t , qui S piritu Sancto accepto statim „verbo praedicationis, m iraculis, san ctitatis e x em p lis “ ecclesiam C hti „ fundarunt e t ro b o ra ru n t“ 1^). Ecclesiae a u tem a b A p o sto lis fu n d a ta e re tin e n t sem p er A postolorum „fidem , praedicationem docum enta a tq u e a u cto rita te m “ . D einde ritu s sa- sac ram en tales, in stitu tio n es relig io sae, liturg ia, quae in coaetanea viget ecclesia, д tra d itio n e ap o sto lica d e r iv a n tu r19).
In hoc to to d em on stratio n is processu non o m ittit T. ra tio nem , quam saepe „a dversarii“ u rg e b an t. Cum nem pe ecclesia a P ro p h e tis s it praed icata, a C h risto ipso su p er fundam entum A p o sto lo ru m et P ro p h etaru m fu n d a ta , se q u itu r eam p ari iure pro p h eticam ac apostolicam , m axim o tam en iure C hristi, vel christianam nom inandam esse. A d difficultatem ex hac ratio ne o rtam so lv end am explicat T. ipsam n o tion em vocis, άπυστολος necnon p erp en sis variis sacris elo quiis, ub i αποστολή, απόστολος et ά πο σ τελεϊν sen su m issionis invenitur, concludit, quod non m inus C h ristu s et P ro p h etae quam oi δώδεν.α A p o sto li n un cu p e n tu r et ad hanc p raecise m issionem p ro p ag an d am v era C h risti ecclesia „ a p o sto lic a “ v o c a tu r20).
M om enti scientifici in quaestiu n cu la p ro p o sita C ardinalis T u rrecrem atae elucidandi g ra tia non su p erflu u m esse v id etu r hoc p raecise investigare, ex quo aliq u o d novum o p e ingenii C ard in alis evolutum o riatu r.
E x p o sita T u rreorem atae s e n te n tia a p p a re t hanc q u aestiu n culam iam prim is decenniis saec. 15. sa tis evolutam esse. C om p a ra ta tam en T u rrecrem atae Summa de Ecclesia cutn o p ere Ja cobi V iterbii „D e regim ine C h ristia n o “ an. 1301 e x a r a to 21), nec non hac circum stantia prae oculis h ab ita, quod T. b re v ite r p o st m o rtem V iterbii, qui an. 1293 tam q u am m ag ister in u n iv ersi tate P arisien si e st n o tu s, sim ilem functionem in eadem schola e x e rc u it22), m ag n a cum p ro b a b ilita te d ep e n d en tia T u rrecrem a tae a V iterbio affirm atur.
In ip sa ecclesiae conceptus explicatio n e, tum V iterbius, tum T u rrecrem ata ex eodem h a u riu n t fo n te, videlicet ex Isidori
18) O p . c. 2 0 b. 1Э) Ib.
го) Su m m a 22.
n ) H . X. A r q u i i l i e r , Le p lu s ancien trailè d e l ’É g lise: Jacques
d e V iterb e, D e reg im in e C h ristia n o ( 1 3 0 1 — 1 3 0 2 ), P aris 1926.
H isp alen sis E tym ologiarum l i b r i s 23). In notarum enum eration e hic et ille concordat. U terq u e ad h ib et denom inationem „condi tio n e s “ . Si sing ulae notae co n sid eren tu r, d ep enden tia haec cre scere videtur. U nus et a lte r eisdem fe re argu m entis u titu r ; Vi- terb iu s m agis speculative, T u rrecrem ata practice, V iterbius pro- blem a po nit, T u rrecrem ata evolvit et p e r f ic it24).
Q uae cum ita sint, seq u itu r T urrecrem atam ad doctrinam de no tis ecclesiae p ra e te r evolutionem nihil novi ad d id isse, se n tentiam autem eius d ep end entiae a V iterbio spectata p o ssib ilita te alicuius adhuc ignoti, p ro b a b ilitatem non excedit fo n tis com munis.
R o m ae S. Frdnkl.
PRZEPISY ARCHIDIAKONA KRAKOWSKIEGO
BARTŁOMIEJA GĄDKOWSKIEGO
(1546— 1548)
[PR A E SC R IPT A ARCHIDIACONI CRACOVI E N S IS BARTHOLOM ΑΕΙ GĄDKOW SKI]
B ibljoteka krakow skiego S em inarjum m etro p o litaln eg o p o siada egzem plarz m szału tejże diecezji, drukow anego w W e n e cji (1532) u P io tra L ichtensteina, na rozporządzenie biskupa P io tra Tom ickiego. M szał ten n ależał n ieg d y ś do bibljoteki o p ac tw a tynieckiego, w której się zachow ał, gdy już go p rz e s ta no używ ać w kościołach św ieckich. M iędzy kartkam i 186 a 187 teg o m szału, przed kanonem , znajdują się dw ie k artki d o d a t kow e z tak ieg o sam ego p ap ieru , co i reszta m szału, ale nie n u m erow ane. N iem a na nich żadnego drukow anego tek stu , tylko na od w ro tn ej stro n ie d ru g iej z nich, znajduje się taki sam d rz e w oryt, jaki w idać rów nież na o d w ro tn e j stro n ie f. 186. P rzed trzem a czystem i stronicam i w łożon o k artę z innego pap ieru , na której przep isan o m od litw y z „ordinarium m issa e“ , odnoszące się do o ferto rju m i kom unji, jak rów nież form ułę rekoncylja- cyjną po w yp raniu bielizny kościelnej. T e m odlitw y z „o rd in a riu m “ , nie o d p o w iad ają m odlitw om ry tu krakow skiego z cza sów przedtrydenckich.
T rzy stronice niezadrukow ane zaw ierają przepisy kanonicz ne i liturgiczne, w ydane przez archidiakona krakow skiego B ar tłom ieja G ądkow skiego, d la sw eg o archidiakonatu. P rzep isy te
23) M. L. 8 2 , 7 4 — 728.
24) T ur. Sum . 7 s. cum V iter. D e reg im in e christ. 107, 117; T ur. op . cit. 12 s cum V iter, o p . с. 129— 1 3 7 ; Tur. o p . с. 16— 19 cum V it. op . с.
