"Przegląd Historyczno-Oświatowy". Kwartalnik Związku Nauczycielstwa Polskiego poświęcony dziejom wychowania i oświaty", 1970, z. 1 - 4

Jan Dobrzański

"Przegląd Historyczno-Oświatowy".

Kwartalnik Związku Nauczycielstwa

Polskiego poświęcony dziejom

wychowania i oświaty", 1970, z. 1 - 4

Rocznik Lubelski 14, 267-269

R E C E N Z JE , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA ₂₆₇

„PRZEG LĄ D HISTORYCZNO-OSW IATO W Y"

K w a rta ln ik Z w iązku N auczycielstw a Polskiego pośw ięcony dziejom w ychow ania i ośw iaty.

R. X III, z. 1—4, W arszaw a 1970. R e d ak c ja: R yszard W roczyński (R edaktor naczelny), J a n H ulew icz, Z bigniew M arciniak, T adeusz N ow acki

W styczniu br. u k az ał się ostatni, cz w arty zeszyt rocznika X III za ro k 1970 „P rzeg ląd u H istoryczno-O św iatow ego”, czasopism a pośw ięconego w ażn ej dyscyplinie z dziedziny n a u k pedagogicznych i k sz tałcen ia nauczycieli, ja k ą je s t h isto ria w y ­ ch o w an ia i ośw iaty.

R ozpoczęte w 1947 r. i w znow ione po dłuższej p rze rw ie w ro k u 1959 w y d a w ­ nictw o, sta w ia sobie za cel — ja k p o d k reśliła R e d ak c ja — w pierw szym rzędzie n aw ią za n ie do ty c h n u rtó w i do ty c h kon cep cji w przeszłości w y ch o w an ia i ośw iaty w Polsce, k tó ry ch znajom ość dopom óc m oże w rozw iązy w an iu tru d n y c h w spółczes­ nych zagadnień.

N a całość każdego rocznika „P rze g ląd u ” sk ła d a ją się a rty k u ły i rozpraw y, m a ­ te ria ły do dziejów ośw iaty, w y ch o w an ia oraz ru c h u nauczycielskiego w Polsce, w spom nienia, sylw etki w y b itn y c h nauczycieli i działaczy ośw iatow ych, recenzje oraz k ro n ik a ru c h u ośw iatow ego i działalności Z w iązku N auczycielstw a Polskiego.

Z czterech zeszytów rocznika X III (1970 r.) trzy (to je s t pierw szy, trze ci i cz w ar­ ty) pod w zględem treści m a ją c h a ra k te r ogólny, z a w ie ra ją ró żn o rak ą te m a ty k ę roz­ praw , arty k u łó w i m ateriałów . M ożna je o kreślić ja k o zbiorcze. Z eszyt d rugi n a to ­ m ia st pod w zględem treści posiada in n y c h a ra k te r — pośw ięcony je s t w yłącznie dziejom ośw iaty, szkolnictw a i ru c h u nauczycielskiego n a Śląsku.

D ział arty k u łó w i ro zp raw w trzech zeszytach ogólnych o tw ie ra a rty k u ł T ad e­ usza N ow ackiego W

Leninowską rocznicą,

gdzie a u to r w sk azał n a idee i koncepcje o św iatow e W łodzim ierza L enina, ich oddziaływ anie n a m yśl o św iatow o-w ychow aw ­ czą oraz n a w a ru n k i i m ożliw ości ich realizacji.

D w ie p rac e idące chronologicznie, odnoszą się do czasów K ró lestw a Polskiego przed 1830 r. W jed n ej z nich J a n in a E n d e r (

Początki kształcenia nauczycielek w

Polsce

) om ów iła okoliczności założenia, o rg an izację i p ro g ra m k sz tałcen ia w o tw a r­ te j w 1825 ro k u w W arszaw ie Szkole G u w ern an te k , przek ształco n ej z początkiem 1827 r. n a I n s ty tu t R ządow y W ychow ania P łci Ż eńskiej. W d ru g iej T adeusz No­ w acki u k az ał szczegółowo m ało z n a n ą

Szkołą Wiejską w Marymoncie w latach 1824

—

1830.

In n e za g ad n ien ia z czasów II połow y X IX i początków X X w ieku om ów ione zostały przez W ładysław a S łodkow skiego i W andę Zw olską. S łodkow ski w a rty k u le Z

dziejów recepcji szkolnej dzieł Henryka Sienkiewicza

ro z p a tru je źró d ła zaw sze poczytnej le k tu ry dzieł tego a u to ra w czasach zaborów , w okresie m iędzyw ojennym i w Polsce L udow ej. Z w olska w p racy

Rola historii i metody jej nauczania w gim­

nazjach galicyjskich w latach 1867—1914

u k az ała k sz tałto w an ie się celów n au c za n ia tego przedm iotu, d y sk u sje i polem iki n a te m a t m etod i form n a u c za n ia oraz p rze d ­ sta w iła osiągnięcia, stw ierd zając, że „ p ra k ty k a i d o robek teo rety czn y nauczycielstw a w om aw ian y m okresie u ła tw iły s ta r t szk o ln ictw u polskiem u po 1918 ro k u ”.

P row adzone b a d a n ia n ad ta jn y m n au czan iem w la ta c h o k u p ac ji hitlero w sk iej re p re z e n tu je w k w a rta ln ik u p ra c a M a ria n a W alczaka

Tajne nauczanie w Wielko-

polsce w czasie II wojny światowej,

będ ąca n ie jak o pierw szym rzu te m o b sz ern iej­ szej ro zp raw y o p a rte j n a bogatym m a te ria le źródłow ym .

268 R E C E N Z JE , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA

D ziałalnością Z w iązku N auczycielstw a Polskiego n a odcinku szkolnoośw iatow ym z a ją ł się R yszard W roczyński, k tó ry w yraziście u k az ał i podsum ow ał

Wkład ZNP

w kształtowanie polityki oświatowej i przygotowanie nauczycieli w okresie 25-łecia

Polski Ludowej.

B ogaty pod w zględem tre śc i je s t d ział

Materiałów.

Z n a jd u ją się tu w y ją tk i i streszczenia obszerniejszych, a n ie o p u blikow anych prac. Do ta k ic h należy p ra c a nieżyjącego F ra n cisz k a W iśm ierskiego

Tajne nauczanie w powiecie czortkowskim

w czasie drugiej wojny światowej;

W iśm ierski był je d n y m z organ izato ró w i czyn­ nym uczestn ik iem ta jn eg o nauczania. P rz ed sta w io n y przez niego u ry w e k je s t częścią sk ład o w ą w iększej całości tra k tu ją c e j o ta jn y m polskim szkolnictw ie n a ziem iach południow o-w schodnich w okresie d ru g iej w o jn y św iatow ej. R ów nież sk ró tem o b ­ szerniejszej p rac y je st a rty k u ł W andy P tasz y ń sk ie j

Szkoła Jadwigi Kowalczykówny

i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie (1903

—

1914).

P odobnie m a się sp ra w a z dw om a innym i pozycjam i: E ugenii N atu rsk ie j

Kształtowanie się szkolnictwa powszechnego

dla dorosłych (1864

—

1939)

i T eodora S ujczyńskiego

Szkoła elementarna w Strykowie

w zaraniu swego istnienia

(jt. pierw szy rozdział m onografii te j szkoły).

In n e pozycje d ziału

Materiałów,

a je st ich 11, sta n o w ią przyczynki do dziejów szkolnictw a n a różnych odcinkach jego rozw oju głów nie w la ta c h m iędzyw ojennych, w czasie o k u p acji h itle ro w sk ie j i w Polsce L udow ej. W śród nich je d n a odnosi się do Lubelszczyzny, m ianow icie S tan isław a P ieczkow skiego

Szkolnictwo powszechne w

powiecie wlodawskim w latach 1918

—

1939.

D obrym zw yczajem , p rzy ję ty m przez R edakcję i zachow anym ta k ż e w o m aw ian y m roczniku w y d aw n ictw a, u k azan o tu te ż sylw etki w y b itn y c h działaczy i pedagogów.

J a k ju ż w spom niałem . R e d ak c ja zgodnie z p lan em pośw ięciła n u m e r drugi „ K w a rta ln ik a ” dziejom szkolnictw a i o św iaty n a Śląsku. O tw iera go a rty k u ł M iro­ sław y C ham ców ny, u k az u ją cy

Stan i potrzeby badań dziejów szkolnictwa i oświaty

na Śląsku.

A uto rk a, w y tra w n y badacz dziejów szkolnictw a, ocen iając p rac e h isto ry ­ ków niem ieckich w tej dziedzinie stw ierd za, że w y n ik i ich b ad a ń „nie m ogą zado­ w olić n au k i p o lsk iej”, są te n d e n c y jn e i nie d a ją bezstronnego o brazu szkolnictw a i ośw iaty. S tą d p o stu la t p o w ro tu do zagadnień ju ż o pracow anych przez N iem ców dla skorygow ania błędów i św iadom ych sfałszow ań oraz u zu p e łn ie n ia istn iejący c h luk. P o stu la ty sw e p o p iera a u to rk a w ym ow nym i przy k ład am i. C h a ra k te ry z u ją c dorobek polskich h isto ry k ó w szkolnictw a a u to rk a w sk az ała n a podejm o w an e przez nich z a ­ g ad n ien ia szkolno-ośw iatow e n a Ś ląsk u p rzed rokiem 1918, w okresie m ięd zy w o jen ­ nym oraz n a za k res i k ie ru n k i b a d a ń w Polsce L udow ej. A rty k u ł d a je zw ięzły ob raz osiągnięć n au k i polskiej, poczynań poszczególnych ośrodków n a Ś ląsku i w sk az u je n a zadania, ja k ie sto ją p rzed h isto ry k a m i ośw iaty.

Z p ro b lem aty k i szkolnej n a Ś ląsku

Walka o język polski w szkolnictwie na

Śląsku w latach 1816—1918

została p rze d staw io n a przez J a n in ę E nder, Józef C hle- bow czyk o m aw ia

Szkolnictwo ludowe na Śląsku Cieszyńskim na przełomie XVIII

i XI X wieku,

u k az u ją c p o litykę szkolną A u strii i potrzeby ludności polskiej. Z cza­ sów nam bliższych T eodor M usioł opisu je

Dwa strajki szkolne na Górnym Śląsku

w 1906 i 1920 roku.

W dziale

Materiałów

Je rz y L ubos p rze d staw ił szczegółowo

Polski Wydział w

Niemieckiej Akademii Pedagogicznej w Bytomiu,

u ruchom ionej w m a ju 1930 r., a pom yślanej ja k o jeszcze je d n a p laców ka do w alk i z polskością, m a ją c a kształcić nauczycieli dla k atolickich szkół ludow ych, do k tó ry ch uczęszczały dzieci polskie. Z p rz e d staw ie n ia a u to ra d o w iad u jem y się o okolicznościach u tw o rze n ia w tej A k a­ dem ii Polskiego W ydziału, o sytuacji oraz o w a ru n k a c h stu d ió w nielicznej grupki polskich stu d en tó w . Z innych sp ra w W ładysław S ala sn u je

Wspomnienia z pracy

R E C E N Z JE , N O T Y I S P R A W O Z D A N IA ₂₆₉

oświatowej wśród bezrobotnych w Katowicach w latach trzydziestych,

a S tefan ia M azu rek pisze o ta jn e j działalności ośw iatow ej n a Ś ląsk u w czasie okup acji h itle ­ row skiej (

Oświata na Śląsku w okresie okupacji).

Z zag ad n ień szkolno-ośw iatow ych Ś ląsk a C ieszyńskiego A n toni Z ając p rze d sta­ w ia d w a problem y:

Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego 1885—1914 i jej

rola oświatowa

oraz

Walka o polskie seminarium nauczycielskie w Cieszynie (1900

—

1911)

— p row adzona przez społeczeństw o i o rg an izacje polskie i uw ieńczona założe­ n iem tej placów ki w B obrku.

Obraz działalności Oddziału ZNP w Cieszynie

zaryso­ w ał E d w ard P asek. C ałość n u m e ru śląskiego z a m y k a ją

Wspomnienia z pracy oświa­

towej na Górnym Śląsku

działacza plebiscytow ego i w sw oim czasie k u ra to ra śląskiego (naczelnika W ydziału O św iaty) L u d w ik a R ęgorow icza oraz

Bibliografia

druków zwartych traktujących o szkolnictwie na Śląsku (1945

—

1967),

ze b ra n a przez Ew ę W yglendę.

O to w zw ięzłym p rze d staw ie n iu tre ść zaw artości czterech n u m eró w „P rzeg ląd u H istoryczno-O św iatow ego” za ro k 1970. Do tego dochodzą jeszcze

Recenzje

i

Kroni­

ka.

O ceniając całość dochodzim y do przek o n an ia, że sp ełn ił on sw o ją rolę, podobnie zresztą ja k poprzed n ie roczniki. R ola ta polega n a k rze w ien iu zain te re so w ań h isto ­ ryczno-pedagogicznych i o św iatow ych u nauczycielstw a, in fo rm o w a n iu o ru c h u n a u ­ kow ym w ty c h dziedzinach oraz n a w ciągnięciu do w sp ó łp racy nauczycieli n ie tylko z teren o w y ch ośrodków naukow ych, a le ta k że p rac u jąc y ch zd a ła od nich. Św iadczy o tym szeroki w ac h larz au to ró w w y stę p u jąc y ch w o m aw ianych zeszytach „P rzeg lą­ d u ”. N a ogólną liczbę 49 au to ró w z W arszaw y było 15, z te re n u 34. W niosek stąd, że R e d ak c ja s ta ra się, by czasopism o było o gólnokrajow e n ie ty lk o ze w zględu n a czytelników , ale ta k że jeśli chodzi o autorów .

N a p o d k reślen ie zasługuje w y d aw an ie zeszytów regionalnych. P o zeszycie ślą ­ sk im zap lan o w an y ju ż je s t kielecki, po n im zaś k olejno uw zg lęd n ian e b ęd ą in n e regiony.