Recepcja arystotelizmu w filozofii arabskiej

Adam Aduszkiewicz

Recepcja arystotelizmu w filozofii

arabskiej

Studia Philosophiae Christianae 16/1, 225-228

1980

h ie z n a c z e n ia , ja k ie p o c ią g a za s o b ą te n p o d z ia ł w ie d z y , je s t p o m o c n y d la z ro z u m ie n ia w z a je m n y c h r e l a c ji p r z e d m io t- m e to d a , d z ię k i c z e m u o s ta te c z n e tw ie r d z e n ia e ty c z n e m a ją c h a r a k t e r tw ie r d z e ń e m p iry c z n y c h a z a ra z e m a p o d y k ty c z n y c h . A d z ie je się t a k d la te g o , że A ry s to te le s p r z y j m u j e za p o d s ta w ę b a d a n e j rz e c z y w is to ś c i s p o s trz e ż e n ia ży cia co­ d z ie n n e g o . S ta n o w ią o n e z b ió r fa k tó w d o m a g a ją c y c h się a p o d y k ty c z n y c h , a w ię c p r z e k r a c z a ją c y c h p o z io m d o ś w ia d c z e n ia , w y ja ś n ie ń . D laczeg o , dziięki cz e m u s ą ta k i e ja k ie są. O s ta te c z n e p r a w d y o rz e c z a c h , k tó r e n a m się ja w ią w sp o só b t a k b o g a ty i c h a o ty c z n y , o d c z y tu je ro z u m . K o n ie c z n o ść tw ie r d z e ń e ty c z n y c h je s t p o d y k to w a n a s ta łą i p o w s z e c h n ą n a t u r ą ro z u m n ą c z ło w ie k a .

N a w ią z u ją c do w s p ó łc z e s n y c h d y s k u s ji m e ta e ty ic z n y c h , w y d a je się. że s p o tk a n ie z m y ś lą S ta g ir y n ty m o że i p o w in n o o w o c o w a ć w p r z e k o n a ­ n iu , o ty m ja k w a ż n e je s t u ję c ie d u c h o w e j e g z y s te n c ji c z ło w ie k a d la a d e k w a tn e g o u ję c ia jeg o d z ia ła n ia .

ADAM ADUSZKIEWICZ

RECEPCJA ARYSTOTELIZMU W FILOZOFII ARABSKIEJ

O p is a n ie r e c e p c ji a r y s to te liz m u w filo z o fii a r a b s k ie j je s t z a d a n ie m o ty l e s w o is ty m , że n ie p e w n y i w y m a g a ją c y w y ja ś n ie n ia je s t z a ró w n o p rz e d m io t t e j re c e p c ji, j a k i — je ś li m o ż n a t a k p o w ie d z ie ć — je j p o d ­ m io t. P o p ie r w s z e b o w ie m a r a b s k a re c e p c ja a r y s to te liz m u n ie je s t po p r o s tu ta k im , czy in n y m p rz y ję c ie m d o k tr y n y filo z o fic z n e j A r y s to te le ­ sa , a lb o p o w tó rz e n ie m p o c h o d z ą c y c h z n ie j tw ie r d z e ń , a le p o d ję c ie m k o n s e k w e n c ji w y n ik a ją c y c h z p e w n e g o w y o b r a ż e n ia o te j d o k tr y n ie , ja k ie u c z e n i a r a b s c y w y r o b ili so b ie w w y n ik u k o n ta k tó w z g re c k ą t r a d y c j ą in te le k t u a ln ą ; p o d r u g ie o k re ś le n ie „ filo z o fia a r a b s k a ” n ie o z n a c z a filo z o fii, k tó r a w p r o s t b y ła b y d z ie łe m A ra b ó w i w y m a g a to p e w n y c h w y ja ś n ie ń .

P o d e jm u ją c z a te m p r ó b ę ta k ie g o o p is u n a le ż y p o k a z a ć , w j a k i sposób w św ie c ie m u z u łm a ń s k im z ja w iła się filo z o fia , n a le ż y te ż z w ró c ić u w a ­ g ę n a te z ja w is k a w h is to r ii a r a b s k ic h k o n ta k tó w z h e lle n iz m e m , k tó r e m ia ły w p ły w n a u f o r m o w a n ie w y o b ra ż e n ia o a ry s to te liz m ie , w re s z c ie n a t e z a g a d n ie n ia , czy ro z w a ż a n ia , k tó r e p o ja w iły się w a r a b s k ie j f i ­ lo zo fii w z w ią z k u z f u n k c jo n o w a n ie m w n ie j a ry s to te liz m u .

P o c z ą tk i r e f le k s j i filo z o fic z n e j w św ie c ie a r a b s k im s ię g a ją p a n o w a ­ n ia k a lifó w z d y n a s tii O m a j ja d ów , k tó r z y m ie li sto lic ę w D a m a sz k u , w ła ś c iw y je d n a k je j ro z w ó j n a s tą p ił za r z ą d ó w A b b a s y d ó w , k tó r z y w 750 r. o b a lili O m a jja d ó w i z b u d o w a li B a g d a d n a s w o ją sie d z ib ę . N a j ­ w a ż n ie js z y m w y d a r z e n ie m k u lt u r a l n y m ic h c zasó w b y ła w ie lk a a k c ja p rz e k ła d o w a , w w y n ik u k tó r e j p rz y s w o jo n o c a łe w ła ś c iw ie d z ie d z ic tw o n a u k o w e G re k ó w , w ty m p is m a filo z o fic z n e P la to n a i A ry s to te le s a , T eo fraista i A le k s a n d r a z A fro d y z ji, P o r f ir iu s z a i tz w . T e o lo g i ę A r y s t o ­

telesa , k tó r a b y ła w ła ś c iw ie w y c ią g ie m z p lo ty ń s k ic h E n n e a d .

C zasy A b b a s y d ó w m o ż n a u z n a ć za o k re s , w k tó r y m k s z t a łt u ją się g łó w n e z a s a d y teg o , co z n a m y ja k o k u lt u r ę m u z u łm a ń s k ą . P o w s ta ła on a w w ie lk im p a ń s tw ie , k tó r e za c zasó w O m a jja d ó w ro z c ią g n ę ło się od d o lin y I n d u s u n a w s c h o d z ie po p ó łw y s e p I b e r y js k i n a z a c h o d z ie . N a te r e n y te A r a b o w ie p rz y n ie ś li s w o ją re lig ię , k tó r a m ó w ią c o je d y n y m

B ogu, o p o c h o d z e n iu ś w ia ta i p rz e z n a c z e n iu c z ło w ie k a o tw ie r a ła p rz e d je j w y z n a w c a m i n o w y n ie z n a n y ś w ia t. W ra z z r e lig ią i p a ń s tw e m w p r o w a d z ili te ż ję z y k a r a b s k i, k tó r y b y ł w s p ó ln y d la w s z y s tk ic h w y ­ z n a w c ó w is la m u . J e d n o c z e ś n ie s a m i z d o b y w c y z o s ta li z d o b y c i p rz e z p e rs k ą , h in d u s k ą czy g re c k ą k u lt u r ę . Z e tk n ę li się z p e r s k ą s z tu k ą i m is ty k ą , od S y ry jc z y k ó w u c z y li się g re c k ie j filo zo fii, od czczący ch g w ia z d y S e b e jc z y k ó w z H a r r a n a s tro n o m ii ,i m a te m a ty k i.

N a to·, co n a z w a lib y ś m y k u l t u r ą m u z u łm a ń s k ą , zło ży ło się, ja k w id a ć w ie le e le m e n tó w , b ę d ą c y c h d z ie d z ic tw e m ró ż n y c h n a ro d ó w . R ó w n ie ż lu d z ie , k tó r z y j ą tw o r z y li b y li A ra b a m i, T u r k a m i, a lb o P e rs a m i. B y li te ż w ś ró d n ic h c h rz e ś c ija n ie i Ż y d zi. Z d ru g ie j s tr o n y w y d a je się, że A r a ­ b o w ie w r a z ze s w o ją re lig ią , ś w ię tą K s ię g ą i ję z y k ie m , w k tó r y m ją n a p is a n o , s w o im p a ń s tw e m , w n ie ś li w ś w ia t n o w ą p e r s p e k ty w ę , w k tó ­ r e j p o s ta w ili z a s ta n e tr a d y c je . D la te g o to p o w s ta łe j w te j p e r s p e k ty w ie filo z o fii n ie w y p a d a n a z w a ć in a c z e j ja k a r a b s k ą .

W p e r s p e k ty w ie t e j filo z o fia g re c k a z ja w iła się w r a m a c h w ię k s z e j cało ści j a k ą b y ła g re c k a w ie d z a . N ie b y ło w ię c czegoś ta k ie g o ja k ś w ia ­ d o m e p o z n a w a n ie w ła ś n ie a ry s to te liz m u , n a m y n a to m ia s t do c z y n ie ­ n ia z tłu m a c z e n ie m n a a r a b s k i d z ie ł n a p is a n y c h p rz e z A ry s to te le s a , lu b p rz y p is y w a n y c h m u ,' k tó r e n a le ż ą do w ię k s z e j c a ło śc i j a k ą je s t g re c k a filo z o fia i n a u k a . J e d n o c z e ś n ie u c z e n i s y r y js c y p rz e k a z y w a li tr a d y c ję ,, w k tó r e j A ry s to te le s b y ł t e j n a u k i n a jw y b itn ie js z y m p r z e d ­ sta w ic ie le m . M o żn a w s k a z a ć n a t r o ja k ie s k u t k i p o w ik ła n e g o p r z y jm o w a n ia a r y ­ s to te liz m u . P ie r w s z y m b y ło b y p r z e k o n a n ie o ty m , że G re c y m ie li je d n ą filo z o fię , k tó r e j m is tr z a m i b y li P latom i A ry s to te le s . T o tłu m a c z y ł a t ­ w o ść, z j a k ą p rz y jm o w a n o p o d im ie n ie m A ry s to te le s a te k s ty t a k ró ż n e j a k M e t a f i z y k a , czy w s p o m n ia n ą Teolo gię. D ru g im p o jm o w a n ie filo z o fii ja k o p o z n a n ia , k tó r e ju ż z o sta ło w y k o n a n e . T y m , co p o z o sta ło do z ro ­ b ie n ia b y ło z n a le z ie n ie je j w e w n ę tr z n e j ja s n o ś c i, a b y p o g o d z ić e le m e n ­ ty , k tó r e z d a w a ły się p rz e c z y ć sobie. S tą d pierw iszy w y b itn y z n a w c a

A r y s to te le s a a l- K in d i u w a ż a ł że w y k ła d a z a g a d n ie n ie in te le k t u „ z g o d ­ n ie z d o k tr y n ą P la to n a i A r y s to te le s a ” . D la te g o te ż A w e rr o e s m ó g ł n a p is a ć iż: D o k tr y n a A ry s to te le s a je s t n a jw y ż s z ą p r a w d ą , p o n ie w a ż jeg o in te le k t s tw o r z y ł g ra n ic e lu d z k ie g o In te le k tu . J e s t w ię c rz e c z ą s łu s z n ą p o w ie d z ie ć , że s tw o r z y ła go i d a ła go naim B o sk a O p a trz n o ś ć ta k , że m o g liś m y p o z n a ć w s z y s tk o , co m o że b y ć p o z n a n e ”. P o tr z e c ie w re s z c ie ta k z ro z u m ia n a filo z o fia p o s ta w io n a z o s ta ła w o b e c re lig i. D la filo z o fa i w ie lk ie g o te o lo g a a l-G a z a le g o filo z o fo w ie g u b ią się w s p r z e ­ c z n o śc ia c h i n ie m o g ą n ic s e n s o w n e g o p o w ie d z ie ć o B ogu. P o z n a ć G o m o ż n a ty lk o w b e z p o ś r e d n im d o ś w ia d c z e n iu , a filo z o fii d o ś w ia d c z e n ia te g o b r a k , w z w ią z k u z czym p o z b a w io n a je s t o n a sen su . N a to m ia s t d la A w ic e n n y czy A w e rr o e s a filo z o fia b y ła je d n y m w ła ś c iw y m sp o so b e m p o z n a w a n ia P ra w d y .

E le m e n te m w s p ó ln y m d la c a łe j a r a b s k ie j filo z o fii je s t te o r ia in t e le k ­ tu czy n n eg o . J a k o p ie rw s z y p o ś ró d A ra b ó w s f o rm u ło w a ł ją a l- K in d i. Ź ró d łe m je j b y ł t r a k t a t A ry s to te le s a O d u s z y , s k o m e n to w a n y p rz e z A le k s a n d r a z Afirodyzjd. A le k s a n d e r d o k o n a n e p rz e z A r y s to te le s a r o z ­ r ó ż n ie n ie p o m ię d z y in te le k te m c z y n n y m i b ie r n y m o b ja ś n ia ł ja k o w s k a ­ z u ją c e n a d w a o d rę b n e b y ty : lu d z k ą d u sz ę i w s p ó ln y d la w s z y s tk ic h lu d z i b y t d u c h o w y , u d z ie la ją c y im p o z n a n ia . W ta k i m k s z ta łc ie te o r ię tę n a p o ty k a m y w te k s ta c h a l- K in d ie g o , a l- F a r a b ie g o , A w ic e n n y i A - w err-oesa.

T e o ria in te le k tu c z y n n e g o u m o ż liw ia ła ro z s trz y g n ię c ie tr z e c h z a s a d ­ n ic z y c h p ro b le m ó w . Po p ie r w s z e o b ja ś n ie n ie te g o , w ja k i sp o só b p o ­

w s ta je o g ó ln a i w s p ó ln a w s z y s tk im lu d z io m w ie d z a o szczeg ó ło w y ch i z m y s ło w y c h p rz e d m io ta c h . O tóż z a s a d ą p o z n a n ia o g ó ln eg o i p o w sz e ­ c h n e g o je s t w sipólny in t e le k t czy n n y .

P o d ru g ie te o r ia in te le k tu czy n n e g o p o z w a la ła p o g o d zić P la t o n a z A r y s to te le s e m , u z a s a d n ia ją c r e a ln o ś ć d u c h o w e g o ś w ia ta id ei, k tó r e są w ła ś c iw y m p rz e d m io te m n a u k i, a w ię c ty m , co in t e le k t c z y n n y p o z n a ­ je. Z a ra z e m p o p rz e z in t e le k t c z y n n y d u sz a w s tę p o w a ła w w y ż sz y ś w ia t d u c h o w y . O d d z ie lo n y sa m o d z ie ln ie b y tu ją c y in t e le k t c z y n n y b y ł w e jś c ie m w ś w ia t n e o ,p la to ń sk ic h h ie r a r c h ii. W t e n sp o só b te o r ia ta p o z w a la ła p o g o d zić A r y s to te le s a z „ je g o ” Teolo gią.

P o tr z e c ie m y ś l o ty m , że p o n a d lu d z k ą d u s z ą b y tu j e w y ż sz y i n t e ­ le k t p o z n a ją c y c z y stą p r a w d ę i u d z ie la ją c y w ja k im ś s to p n iu te g o p o ­ z n a n ia c z ło w ie k o w i, n a b r a ł a s e n s u re lig ijn e g o . O sią g n ię c ie p rz e z lu d z k ą d u s z ę p o z io m u i n t e le k t u c z y n n e g o , co u m o ż liw ia ło p o z n a n ie c z y ste j p r a w d y i k o n te m p la c ję B o g a, z ro z u m ia n o ja k o cel r e lig ijn e g o p ro c e s u d o s k o n a le n ia . W t a k i sp o só b filo z o fia s p e łn ia ła r o lę d ro g i do B oga. P rz y k ła d e m z n a k o m ity m ta k ie g o je j ro z u m ie n ia je s t t r a k t a t I b n T u - f a j l a H a j i i b n J a k z a n , w k tó r y m s t a r a ł się o n w y ja ś n ić sa n s m is ty c z ­ n y c h p is m A w ic e n n y . T a k o ry g in a ln e ro z w in ię c ie k o n c e p c ji in t e le k t u c z y n n e g o n i e je s t je d y n y m s k u tk ie m a ra b s k ie g o o d c z y ta n ia a ry s to te liz m u . S ą n im i te ż p o g lą d y n a m e ta fiz y c z n ą s t r u k t u r ę k o sm o su , czy d o k o n a n y p rz e z a l- -F a ra b d e g o i A w ic e n n ę opis s t r u k t u r y o n ty c z n e j b y tu . P ie r w s z y z ty c h p ro b le m ó w w y p ły w a ją c y z t r a d y c ji n e o p la to ń s k ie j A ra b o w ie r o z w ią z y w a li m a ją c za w z ó r sw o je p o g lą d y n a n a t u r ę w ie ­ dzy. O tóż o ile p o zio m c z y ste j w ie d z y , g ra n ic ę m o ż liw o śc i lu d z k ie g o i n ­ t e l e k tu r e p r e z e n to w a ł in t e le k t c z y n n y , to w ła ś c iw y m p r z e d m io te m te j w ie d z y b y ł B óg — n a jw y ż s z a rz e c z y w is to ść , k tó r y je s t sa m y m b y te m . O n p r z e d e w s z y s tk im je s t p rz e d m io te m p ie r w s z e j filo zo fii. O d p o w ie d n io do te g o , p o r z ą d e k p o c h o d z ą c e g o od N iego ś w ia ta , o d d a je p o rz ą d e k w ie ­ d zy o N im . Z n a n e z Is a g o g i P o r f ir iu s z a u p o rz ą d k o w a n ie ro d z a jó w i g a ­ tu n k ó w z o s ta je t u o d c z y ta n e ja k o p o z n a w a n y p rz e z in t e le k t c z y n n y i, w s e n s ie m e ta fiz y c z n y m , w yw od-zący się z n ie g o p ie r w o tn y p o rz ą d e k ś w ia ta . M e t a f i z y k a A ry s to te le s a , a jeszcze b a r d z ie j jeg o A n a l i t y k i s t a ­ ją się ja k b y m a te r ia łe m do u f o r m o w a n ia o d p o w ie d z i n a n e o p ła to ń s k i p ro b le m . O bie, t a k ró ż n e , p e r s p e k ty w y filo z o fic z n e s p a ja k o n c e p c ja in ­ te le k tu czy n n eg o . I n t e le k t c z y n n y p o s ia d a w ie d z ę o ty,m, co je s t i s to ­ t ą p o sz c z e g ó ln y c h rz e c z y m a te r ia ln y c h , i o d sy ła p o z n a ją c ą d u s z ę do w y ż sz y c h b y tó w d u c h o w y c h i B oga. O d c z y ta n ie o d n ie s ie n ia m ię d z y in te le k te m c z y n n y m a B o g ie m ja k o o d n ie s ie n ia m ię d z y w ie d z ą a b y te m , k tó r y je s t je j p rz e d m io te m , p r o ­ w a d z i do o p is u s t r u k t u r y k o n k r e tn e g o b y tu . N ie w s p ó łm ie rn o ś ć w ie d z y w o b e c b y tu , z a z n a c z o n ą w ty m o d n ie s ie n iu , o d n a jd u je m y w te z ie a l - -F a r a b ie g o o is tn ie n iu ró ż n y m od is to ty w b y c ie r e a ln y m . A f ir m a c ja w ie d z y o czy m ś — z d a n ie m a l- F a r a b ie g o — n ie je s t to ż s a m a z a f t r - m a c ją jeg o is tn ie n ia . T a s y t u a c ja p o z n a w c z a z n a jd u j e w y ja ś n ie n ie w s t r u k t u r z e k o n k re tn e g o b y tu , w k tó r y m is to ta n ie je s t to ż s a m a z i s t ­ n ie n ie m . B y t p o s ia d a w so b ie z a s a d ę s w o je j r e a ln o ś c i i to ż s a m o śc i, n ie m o ż n a go w ię c s p r o w a d z ić do p o ję ć o n im o rz e k a n y c h . P o rz ą d e k c z y ste j w ie d z y , p rz e z k tó r y A ra b o w ie ro z u m ie li z a w a rto ś ć M e t a f i z y k i A ry s to te le s a , d o ty c z y r a c z e j p o z io m u e s e n c ja ln e g o a n ie e g z y s te n c ja l­ n e g o w b y a ie . A b y w ię c o p isa ć b y t, A w ie e n n a o b o k k a te g o r ii u ż y w a n y c h p rz e z A ry s to te le s a , w ła ś c iw y c h d la p lu r a lis ty c z n e j m e ta fiz y k i, ta k ic h ja k a k t i m o żn o ść, fo r m a i m a te r ia , w p ro w a d z ił m o ż liw o ść i k o n ie c z ­ no ść, k tó r e d o ty c z ą s a m e j re a ln o ś c i b y tu . W s k a z u ją o n e p rz y ty m n a

m o ż liw o ść — n ie s a m o d z ie ln o ś ć b y to w ą w s z y s tk ic h rz e c z y n a p o tk a n y c h w c o d z ie n n y m d o św ia d c z a n iu i ic h z a le ż n o ść od B o g a, k tó r y je s t B y te m k o n ie c z n y m p rz e z sieb ie.

O so b n y m n ie c o w y d a r z e n ie m w h is to r ii p r z e jm o w a n ia p rz e z A raibów a r y s to te liz m u je s t d zieło A w e rr o e s a . N a jb a r d z ie j z n a n y m je g o d o k o ­ n a n ie m są k o m e n ta rz e , p o p rz e z k tó r e im ię jeg o n a z a w sz e z o sta ło z w ią z a n e z filo z o fią S ta g ir y ty . W c z a sa c h , g d y F ilo z o f po p r o s tu o z n a ­ czało A ry s to te le s a , w y s ta r c z y ło n a p is a ć K o m e n ta to r , a b y w ia d o m o b y ło , że c h o d z i o A w e rr o e s a .

A w e rr o e s s t a r a ł s ię o d d z ie lić c z y s tą m y ś l A r y s to te le s a od n e o p ła - to n iz m u i p o g lą d ó w r e lig ijn y c h , co w y ró ż n ia go p o ś ró d a r a b s k ic h f ilo ­ zofów . P r a g n ie n ie to k a z a ło m u s ta n o w c z o p o tę p ić A w ie e n n ę , o k tó ­ r y m p is a ł, iż u c z u c ia r e lig ijn e z g u b iły jeg o a r y s to te liz m . J e d n a k s p o ­ sób w ja k i p o tr a k to w a ł co ło ść d o r o b k u A r y s to te le s a g o d zi go z a r a b s k ą tr a d y c ją . Z g o d n ie z c y to w a n y m p o g lą d e m , a r y s to te liz m u w a ż a ł za g r a ­ n ic ę lu d z k ic h m o ż liw o śc i p o z n a w c z y c h . P o g lą d o w i te m u o d p o w ia d a ło w te o r ii p o z n a n ia i a n tr o p o lo g ii r o z w ija n ie k o n c e p c ji in te le k tu , czy n n eg o . F ilo z o fia w z w ią z k u z ty m b y ła d la A w e r r o e s a w y ż s z y m od re lig ii t y ­ p e m p o z n a n ia , w cz y m .zgodziłby się z n im A w ic e n n a .

W n in ie js z y m o m ó w ie n iu w ię c e j u w a g i p o ś w ię c iłe m p o g lą d o m A w i- o e n n y n iż k tó r e g o k o lw ie k z a r a b s k ic h filo zo fó w . M iejsce, ja k ie z a jm u je o n w d z ie ja c h filo z o fii a r a b s k ie j i c a łe j filo z o fii, u s p r a w ie d liw ia je d n a k te n w y b ó r. S p o só b , w ja k i p r z y j ę li m y ś l A r y s to te le s a filo z o fo w ie z k r ę ­ g u a l- F a r a h ie g o i A w ic e n n y , w y z n a c z y ł w ła ś n ie to , co m o ż n a b y r o ­ z u m ie ć p rz e z a r a b s k ą re c e p c ję a r y s to te liz m u . W o p a rc iu o ic h p o g lą d y n a le ż a ło b y p o w ie d z ie ć , ż e A r a b o w ie p r z y ję li od A ry s to te le s a p e w n e ro z w ią z a n ia i ję z y k w ła ś c iw y p lu r a lis ty c z n e j i r e a lis ty c z n e j m e ta fiz y c e , c z y n ią c z n ic h w a ż n e e le m e n ty w ła s n e j o r y g in a ln e j filo zo fii. A w e r ­ ro e s , je d n a z g łó w n y c h p o s ta c i ła c iń s k ie j z k o le i r e c e p c ji a r y s to te liz m u , żniny b y ł a lb o ja k o w ie r n y k o m e n ta to r , a lb o ja k o a u t o r w ła s n y c h r o ­ z w ią z a ń , k tó r y m i m y ś l A r y s to te le s a o d m ie n ił. O tó ż o k a z u je się, że w ty m d r u g im p u n k c ie z g o d n y b y ł z c a łą a r a b s k ą t r a d y c j ą filo z o fic z n ą . Ł a c in n ic y b ro n ią c się p rz e d a r a b iz m e m m ie li za p rz e c iw n ik ó w z a ró w n o A w e rr o e s a j a k i A w ie e n n ę .

T O M A S Z B A R T E L

UROCZYSTA SESJA STUDENCKA ZORGANIZOWANA

24. I. 1979 PRZEZ NAUKOWE KOŁO FILOZOFÖW KU CZCI

ETIENNE GILSONA (1884— 1978)

O tw ie r a ją c se s ję p ro f, d r M ie c z y sła w G o g acz p r z e d s ta w ił p o sta ć E tie n n e G ils o n a i w y ło ż y ł ro z lic z n e z a słu g i, d la ja k ic h p o s ta n o w io n o u czcić te g o w y b itn e g o h is to r y k a filo z o fii. U z n a w a n y p rz e z w ie lu za je d e n z n a jw y b itn ie js z y c h u m y s łó w e p o k i, w ie lk ie j m i a r y h is to r y k f ilo ­ zo fii śre d n io w ie c z n e j, d o c ie k liw y b a d a c z m e ta f iz y k i b y tu a z a ra z e m je j h is to r y k (czego d o w o d e m d zieło B y t i is to ta ; k tó r e p rz e s z ło w te j d z ie d z in ie do k la s y k i i s ta ło się p o d rę c z n ik ie m do ć w ic z e ń w filo z o fo ­ w a n iu d la w ie lu p o k o le ń s tu d e n tó w n a s z e j u c z e ln i), b y ł te ż E tie n n e G ils o n w e s p ó ł z J a c q u e s M a r ita in e m tw ó r c ą toim izm u e g z y s te n c ja ln e g o . S p o só b u ję ć i ro z u m o w a ń w w ie lu d z ie d z in a c h z a p e w n ił' m u miaino