Zadania przemysłu węglowego w świetle uchwał VII zjazdu PZPR : wykład na VII sesję naukową Wydziału Górniczego

Z E S Z Y T Y N A U K O W E

PO LIT EC H N IK I Ś LĄ S K IEJ!

11

■

G Ó R N I C T W O

Z . 7 1 a

GLIW ICE

1976

y

\

POLITECHNIKA Ś L Ą S K A

ZESZYTY NAUKOWE Nr 500

Mgr inż. JAN KULPlNSKI MINISTER G Ó RNICTW A

ZADANIA PRZEMYSŁU WĘ6L0WE6G W ŚWIETLE UCHWAL VII ZJAZDU PZPR

WYKŁAD NA VII SESJĘ NAUKOW Ą W YDZIAŁU GÓRNICZEGO

G L I W I C E 1976

REDAKTOR NACZELNY WYDAWNICTW UCZELNIANYCH POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ

Jan Bandrowśki

REDAKTOR DZIAŁU M irosław Chudek

SEKRETARZ REDAKCJI Jan Znamirawski

Dział Wydawnictw Politechniki Śląskiej Gliwice, ul. Kujawska 2

N a k l . 3 0 0 + 8 7 A r k . w y d . 1,54 A r k . d r u k . 1,75 P a p i e r o f f s e t o w y k l . 111, 70x100, ¿3 3 O d d a n o d o d r u k u 16 1.1976 P o d p i s , d o d r u k u 9 8 .1 9 7 6 'D r u k u k o ń c z , w e w r z e ś n i u 1976

Z a m ó w i e n i e 919 76 N -2 5 C e n a z ł 4,—

Skład, fotokopie, druk i oprawą

wykonano w Zakładzie Graficznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach

I. WSTĘP

Sp oł ec zno-gospodarczy rozwój kraju, wy ty cz on y Uchwałę VII Zjazdu PZPR, ma zapewnić dalszę poprawę wa runków życia narodu na gruncie rozbudowy i modernizacji potencjału ekonomicznego kraju. Wymagać to będzie osięgnię- cia w obecnym 5-leciu wzrostu dochodu narodowego o 40-42% i produkcji przemysłowej o 48-50%.

Uchwała VII Zjazdu zakłada uzyskanie znacznego postępu we wszystkich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego kraju.

Osięgnięcie założonych celów polityki społecznej i gospodarczej więżę się ściśle z odpowiednim rozwojem bazy paliwowo-energetycznej, będęcej jednym z podstawowych czynników warunkujęcych harmonijny rozwój całej gos­

podarki narodowej i poprawę poziomu życia ludności.

II. ROLA W Ę G L A W BILANSIE PA LIWOWO-ENERGETYCZNYM W LATACH 1976-1980

Główną cechę gospodarki paliwowo-energetycznej Polski Jest maksymalne wykorzystanie własnych s rowców energetycznych. Polska posiada bogate za­

soby węgla kamiennego, mniejsze zasoby węgla brunatnego,ograniczone zaso­

by gazu ziemnego oraz zdecydowanie nikłe - w stosunku do potrzeb - zasoby ropy rjftowej.

Stan własnych surowców energetycznych znajduje pełne odbicie w bilan­

sie pa liwowo-energetycznym kraju. Stęd też dominujęcę w nim rolę odgrywa obecnie i będzie odgrywać w dalszych latach węgiel.

Opierając w Polsce bilans paliwowo-energetyczny w zakresie paliw pier­

wotnych na bazie paliw stałych przeprowadzi się równocześnie znacznę rekon­

strukcję tego bilansu po stronie rozchodowej zakładając, że bezpośredni użytkownicy otrzymywać będą coraz większe ilości uszlachetnionych nośni­

ków energii. Równocześnie zmniejszy się znacznie udział bezpośredniego zu­

życia paliw stałych w naturalnej postaci. Zakłada się, że węgiel kamienny przeznaczony będzie głównie do produkcji energii elektrycznej, energii cieplnej w scentralizowanych źródłach ciepła oraz do produkcji koksu, a także na cele przetwórstwa w uszlachetnione formy paliw gazowych.Natomiast bezpośrednie zużycie węgle w Jego naturalnej postaci będzie występowało głównie w sektorze bytowo-komunalnym dla rozproszonego budownictwa miej­

skiego i w rejonach wiejskich. I tu w miarę możności wprowadzane będę pa­

liwa bezdymne produkowane z węgli energetycznych.

Produkcja energii elektrycznej w Polsce jest oparta głównie o węgiel kamienny i brunatny. Udział węgla w całkowitym zużyciu paliw do produkcji energii elektrycznej wynosi obecnie około 95%. W dalszych latach węgiel stanowić będzie również podstawowy surowiec do produkcji energii elektrycz­

nej .

Polska zajmuje drugie miejsce na świacie po ZSRR,w dziedzinie zaopatrze­

nia w energię cieplnę miast, osiedli i przemysłu ze scentralizowanych źró­

deł ciepła. Praktycznie prawie wszystkie większe miasta w Polsce sę zaopa­

trywane w ciepło z el ektrociepłowni 1 ciepłowni opalanych wyłącznie w ę ­ glem. Produkcja energii cieplnej w scentralizowanych źródłach ciepła po­

zwala na racjonalne wykorzystanie węgla a ponadto umożliwia zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w regionach mieszkalnych.

Węgiel koksowy zużywany jest wyłącznie do produkcji koksu i w przyszłości będzie do tego celu stosowany.

Paliwa płynne i gazowe zużywane są przede wszystkim na cele surowcowe o- raz na potrzeby bytowe ludności.

ó Jan Kulpińskl

W rezultacie rozbudowy i modernizacji istniejących kopalń oraz budowy nowych wydobycie węgla kamiennego wg Uchwały VII Zjazdu PZPR powinno o- sięgnęć w 1980 roku poziom 200-210 min ton.

Rozwój energetyki powinien zapewnić w 1980 r. produkcję 132-135 mld KWh energii elektrycznej. Produkcja energii cieplnej w elektrociepłowniach za- wodowych w okresie 5-lecis 1976-1980 powinna wzro8nęć o 47-50%.

wstępne oceny wykazuję, że zapotrzebowanie na paliwa i energię określone w nawięzaniu do zakładanego rozwoju kraju, będzie zwiększało się w latach 1975-1980 o około 4,7% średnio rocznie.

W aktualnej i przewidywanej sytuacji na światowych rynkach energetycz­

nych, a zwłaazcza wobec znacznego podwyższenia cen na surowce energetycz­

ne, jednym z podstawowych zadań Jest dalsze zmniejszanie energochłonności gospodarki narodowej. W zwięzku z tym opracowany został program efektyw­

nego użytkowania paliw i energii w latach 1976-1980, obejmujęcy różnorod­

ne przedsięwzięcia umożliwiajęce obniżenie energochłonności i uzyskanie maksymalnych oszczędności w zużyciu paliw i energii w przemyśle,transpor­

cie, rolnictwie i sektorze bycowo-komunalnym.

Zakładane oszczędności uwzględnione sę w ocenach wielkości potrzeb ener­

getycznych kraju i uzyskanie ich jest niezbędne, gdyż zużycie paliw i en er­

gii rośnie znacznie szybciej od możliwości zwiększenia ich produkcji i importu.

Przy powyższych założeniach ogólne zapotrzebowanie kraju na paliwa 1 ener­

gię zwiększy się z 147 min tpu w 1975 r. do około 185 min tpu w 1980 r . , a bioręc także pod uwagę eksport, zapotrzebowanie to zwiększy się odpo­

wiednio z 191 min tpu do ok. 230 min tpu.

Zaopatrzenie gospodarki narodowej w paliwa i energię realizowane Jest przede wszystkim w oparciu o własnę bazę surowców energetycznych. W miarę Jednak rozwoju naszego kraju, a zwłaazcza takich dziedzin, jak przemysł chemiczny, motoryzacja, konieczne się staje systematyczne zwiększanie im­

portu surowców, w tym głównie ropy naftowej i gazu ziemnego. Zakłada się, że globalne zapotrzebowanie kraju i eksportu na paliwa i energię pokryte będzie krajowymi aurowcami energetycznymi prawie w 83%, w 1980 roku w po­

równaniu do ok. 86% w 1975 roku. Oznacza to, że krajowa baza surowców ener­

getycznych będzie nadal dominowała w pokrywaniu potrzeb energetycznych gos­

podarki narodowej.

Ola wszechstronnego rozwoju kraju bardzo istotne znaczenie posiada współ­

praca z krajami członkowskimi RWPG, zwłaszcza ze Zwięzkiem Radzieckim.Roz­

wój tej współpracy Jest podstawę dla wspólnego rozwięzywania węzłowych problemów paliwowo-surowcowych i stałego rozszerzania wymiany handlowej we wszystkich dziedzinach gospodarki.

Zadania przemysłu węglowego.. 7

III. BAZA ZASOBOWA I STRUKTURA ZALEGANIA POKŁADÓW

Polaka należy do krajów zasobnych w karbońakie złoża węgla kamiennego.

Zalegaję one w trzech zagłębiach: Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubelskim.

Charakteryzują się różnym stopniem zagospodarowania górniczego, odmienny­

mi warunkami zalegania złóż węgla. Jak również, co uzależnione jest od w a ­ runków złożonych, zmienną efektywnością przedsięwzięć górniczych.

Obecnie, jak również do roku 1990 podstawową rolę w produkcji węgla spełniać będzie Górnośląskie Zagłębie Wę glowe z uwagi na udokumentowane duże za so by węgla energetycznego, jak również koksującego oraz rozwinięte tu budownictwo górnicze i istniejące silne zaplecze naukowo-badawcze. Za­

głębie Dolnośląskie ma małe perspektywy rozwojowe z uwagi na naturalne w y ­ czerpywanie się zasobów na kopalniach czynnych. W roku 1975 zainicjowany został nowy etap rozwoju górnictwa w naszym kraju. Rozpoczęto zagospoda­

rowanie górnicze nowego Lubelskiego Zagłębia Węglowego - przystępując do budowy pierwszej kopalni pilotująco-wydobywczej. Przewiduje się, że już w roku 1990 stanie się ono drugim co do wielkości zagłębiem po górnoślą­

skim, pokrywającym zwiękązone zapotrzebowanie na węgiel kamienny.

Z a g ł ę b i e G ó r n o ś l ą s k i e

Ponad 200 lat trwająca eksploatacja węgla na skalę przemysłową w Zagłę­

biu Górnośląskim, Jak również związana z tym działalność geologiczno-roz- poznawcza doprowadziła do dostatecznego rozpoznania występujących tu po­

kładów węgla. Z ekonomicznie uzasadnionych powodów zagospodarowano dotych­

czas pod względem górniczym najbardziej efektywne złoża. Na ogólną po- wierzchnię wynoszącą ok. 4500 km występowania karbońskiej serii węglo-2 nośnej zagospodarowano dotychczas przez kopalnie czynne i będące w budo- wie ok. 1650 km .2

Z pozostałej powierzchni ok. 1400 km2 to obszary perspektywiczne do ewentualnego zagospodarowania w przyszłości, wymagające jednak dalszego rozpoznawania geologicznego oraz ok. 1450 km w granicach, których przy dzisiejszym i założonym do 1990 r. stanie techniki górniczej zalegające tu złoża uznaje się za nie nadające do ekonomicznej eksploatacji.

W Zagłębiu Górnośląskim występują różne typy węgla od płomiennego typu 31 do orto i metakoksowego typu 35 i 36. Pod względem geograficznym rozmie­

szczenie typów węgla można w sposób uproszczony przedstawić następująco:

- we wschodniej części zagłębia występuje głównie węgiel typu 31 1 32, - w środkowej, oprócz węgla energetycznego typu 31 i 32 zalegają rów­

nież węgle gazowe 1 gazowo-koksowe typu 33 i 34,

- w części zachodniej i południowo-zachodniej znajduje się główna baza zasobowa węgla koksowego w Polsce. Tu wyłącznie eksploatowane są naj­

bardziej potrzebne dla kokaochemii węgle typu 35.

Uogólniając można przyjąć, że około 50% udokumentowanych zasobów bilan­

sowych to za soby zagospodarowane już pod względem górniczym. Należy przy

8 Pan Kulplńskl

tym uwzględnić fakt, że są to zasoby, charakteryzujęce się najwyższymi pa­

rametrami Jakościowymi. W zagospodarowanych Już złożach znajduję się pra­

wie wszystkie udokumentowane w zagłębiu węgle typu 35.Wychodzęc Już obec­

nie naprzeciw koncepcjom dalszej rozbudowy bazy zasobowej węgla koksowego rozpoznajemy głębokie poziomy w granicach obszarów górniczych kopalń Szczy- głowice, Dębieńsko oraz Halemba i projektujemy rozbudowę, względnie budo­

wę nowych Jednostek w zasięgu głębokościowym do 1300 metrów.Zdajemy sobie w pełni sprawę, że schodzenie z eksploatację w głęb wymagać będzie rozwię- zanla wielu problemów technicznych, zwięzanych ze wzmożonym ciśnieniem górotworu, wzrostem temperatury itp.

Nadal nie jest w pełni rozwięzany problem odsalania względnie utylizacji wód zmineralizowanych. W miarę schodzenia z eksploatację w głęb i ten pro­

blem ulegnie dalszemu zaostrzeniu z uwagi na obserwowanę w zagłębiu prawi­

dłowość powiększania się stopnia mineralizacji wód z głębokościę.

Z a g ł ę b i e L u b e l s k i e

Lubelskie Zagłębie Węglowe, którego proces zagospodarowania górniczego rozpoczęto w 1975 r. budowę kopalni pilotujęco-wydobywczej - tworzy obszar o przybliżonej powierzchni ok. 4000 km . Na takim obszarze zalega produk­2 tywna seria karbońska. Do pierwszego zagospodarowania górniczego wytypowa- no tzw. Centralny Okręg Węglowy o powierzchni około 230 km , w granicach 2 którego prowadzi się intensywne prace geologiczno-rozpoznawcze.Zasoby bi­

lansowe Centra nego Okręgu Węglowego szacuje się na 2,9 miliarda ton.w dal­

szej kolejności zakłada się celowość prowadzenia prac geologiczno-rozpo- znawczych w granicach rejonów - Północnego o powierzchni ok.430 km i Po-2 łudniowego o powierzchni ok. 290 km , gdzie w chwili obecnej realizowane 2 sę wstępne prace rozpoznawcze.

Szukajęc pewnych analogii z Zagłębiem Górnoślęskim można się dopatrzyć dużego podobieństwa pokładów warstw lubelskich do znanych tu pokładów o- rzeskich. Podobna zmienność zalegania - liczne ścienienia i w y k l i n o w a n i a , na ogół cienkie pokłady - sugeruję, że i podobne będę trudności i kłopoty eksploatacyjne, jak w przypadku pokładów orzeskich. Jakakolwiek szczegóło- wsza ocena jest tu Jednak przedwczesna, przynajmniej do czasu gdy w y ro bi­

ska górnicze budowanej obecnie kopalni pilotujęcej osięgnę złoże i roz­

pocznie się Jego eksploatacja.

□o poważnych problemów, które dzisiaj musimy rozwięzać należy zaliczyć skomplikowane warunki hydrogeologiczne i geotechniczne, zwlęzane ze zgłę­

bieniem szybów. Utwory nadkładu kreda i jura o mięższoici do 750 m zawo­

dnione w pewnych odcinkach stwarzaję nowe problemy, które dotychczas nie występowały w budownictwie górniczym.

Z a g ł ę b i e D o l n o ś l ą s k i e

Wa rstwy produktywne Dolnoślęekiego Zagłębia Węglowego tworzę głębokę nieckę. Z uwagi na gwałtowne zapadanie się tych utworów na duże głęboko-

Zadania przemysłu węglowego. 9

kości, przedmiotem eksploatacji może być tylko stosunkowo wąska strefa przybrzeżna w rejonie Wałbrzycha i Nowej Rudy. Ogółem obszary górnicze ko- palń czynnych zajmują powierzchnię około 170 km . W Dolnośląskim Zagłębiu 2 Węglowym nie występują obszary perspektywiczne, nadające się do budowy no­

wych kopalń. Generalnie rzecz biorąc nie zakłada się w perspektywie sc ho­

dzenia z eksploatacją w głąb poniżej 1000 metrów, z uwagi na występujące na tej głębokości węgle chude typu 38-41, których utylizacja jest nadal trudna.

Przedstawione powyżej główne problemy złożowe występujące w naszych za­

głębiach węglowych oraz stan bazy zasobowej w złożach już zagosp od ar ow a­

nych - zmuszają do wyciągnięcia odpowiednich wn iosków dla przyszłego.wła­

ściwego ukierunkowania naszej działalności przemysłowej.

IV. ROZWÓD PRZEMYSŁU WĘGLOWEGO W LATACH 1976-1980

Okres minionego 5-lecia cechuje się w górnictwie wyższą aniżeli w po­

przednich okresach dynamiką rozwoju produkcji. Podczas gdy średni roczny przyrost wydobycia, w okresie lat 1961-65 wynosił ok. 3 min ton, a w pię­

cioleciu 1966-70 ok. 4,3 min ton, to średni roczny przyrost wydobycia w ubiegłej pięciolatce wy niósł 6,3 min ton. Szczególnie wysoką dynamiką wzro­

stu wydobycia cechował się rok 1975, w którym - w porównaniu do roku 1974 nastąpił przyrost o 9,6 min ton. Przedstawiony dynamiczny rozwój w y do by­

cia był możliwy dzięki konsekwentnej działalności idącej w kierunku maks y­

malnej koncentracji środków inwestycyjnych oraz techniczno-ruchowych szcze­

gólnie w tych kopalniach, w których wielkość zasobów oraz posiadany poten­

cjał produkcyjny zezwalał na uzyskanie w krótkim okresie c z a s u , dużych przy­

rostów wydobycia. Działalność ta wyraziła się w budowie 5 i uruchomieniu 4 nowych kopalń, w rozbudowie i rekonstrukcji 29 kopalń istniejących oraz w podjęciu środków organizacyjno-technicznych, które umożliwiły racjonal­

niejsze wy ko rzystanie istniejących zdolności produkcyjnych drogą inte­

gracji kopalń.

W wyniku integracji liczba kopalń zmalała z 77 w roku 1970 do 68 w ro­

ku. 1975 i 65 w 1976 roku. Efektem realizacji programu koncentracji i zwięk­

szenia potencjału produkcyjnego był między innymi wzrost średniego dzienne­

go wydobycia Jednej kopalni z 5850 t/dobę w 19 70 r. do ok. 8188 ton/dobę w 1975 r. oraz wzrost wydajności pracy z 1723 kg/pdn w roku 1970 do 2122 kg/pdn w 1975 r. Wzrost wydobycia węgla w ostatniej pięciolatce uzyskany został przede ws zyskim dzięki szerokiemu rozwojowi mechanizacji w y bi er a­

nia, robót przygotowawczych i robót pomocniczych. Rozwój mechanizacji moż­

liwy był do zrealizowania poprzez dostarczenie kopalniom większej ilości, w stosunku do lat ubiegłych, nowoczesnych maszyn i urządzeń górniczych pro­

dukcji krajowej oraz z importu, które uczyniły pracę górników wy da j n i e j ­ szą, lżejszą i bezpieczniejszą. Szczególnie daje się zauważyć intensywny

10 Jan Kulplńskl

wzrost stosowania obudów zmechanizowanych, który w okresie 1970-1975 był dziesięciokrotny (z 23 kompletów będęcych w pracy w 1970 r. do 227 kom­

pletów w końcu 1975 r . ). W ślad za obudowami zmechanizowanymi następił nie tylko wzrost liczby kombajnów ścianowych (z 517 szt. będęcych w ruchu w 1970 r. do 555 szt. w 1975 r . ) , ale przede wszystkim następiły zmiany Ja­

kościowe kombajnów. Poczęwszy od 1971 r. zaczęto wprowadzać na szerszę ska­

lę kombajny dwuorganowe, przeznaczone do bezwnękowego wybierania ścian.Po­

nadto na szczególne podkreślenie zasługuje rozwięzanie problemu elektryfi­

kacji kopalń silnie gazowych oraz wprowadzenie napięcia 1000 V,co umożli­

wiało stosowanie odpowiednio efektywnych systemów mechanizacji, szcze­

gólnie w ścianach wysokich.

W zakresie mechanizacji robót przygotowawczych poczyniono szereg przed­

sięwzięć majęcych na celu uintensywnienie drężenia chodników,a w szczegól­

ności :

- następił wzrost stosowania kombajnów chodnikowych z 10 szt. w 1970 r.

do 85 szt. w końcu 1975 r. ,

- wprowadzono nowoczesne ładowarki bocznie wysypujęce i rozpoczęto ich produkcję w kraju,

- zmodernizowano zespoły wrębięco-ładujęce poprzez wyprodukowanie no­

wej wrębiarki w oparciu o podzespoły kombajnu typu K8-125.

Te przedsięwzięcia. Jak również uruchomienie produkcji seryjnej kole­

jek podwieszanych ciężkiego typu,służęcych do dostawy materiałów do przod­

ków, pozwoliły na wzrost intensywności wykonywania robót przygotowawczych.

W dotychczasowym procesie rozwoju mechanizacji na specjalne podkreślenie zasługuje Jeszcze Jedno zagadnienie. Chodzi tu o problem kompleksowego po­

dejścia do zagadnień mechanizacyjnych.

W wyniku działalności praktyków i konstruktorów dopracowano się zesta­

wu maszyn i urzędzeń służęcych do kompleksowego wybierania. Powstały tzw.

kompleksy mechanlzacyjne w skład których wchodzę obudowy zmechanizowane, kombajny i przenośniki zapewniajęce bezwnękowe prowadzenie ścian.Dynamicz­

ny rozwój przemysłu węglowego w minionym pięcioleciu uwarunkowany był głów­

nie rozmiarami inwestycji. Ta działalność obejmowała wszystkie podstawowe kierunki inwestowania, Jak rozbudowę zdolności wydobywczych i moderniza­

cję kopalń węgla kamiennego, rozwój potencjału przerobowego i unowocześ­

nienie technologii wykonawstwa resortowego, zaplecza naukowo-badawczego i projektowego.

Równolegle z inwestycjami produkcyjnymi rozwięzywano podstawowe proble­

my gwarantujęce stabilizację i poprawę warunków socjalno-bytowych załóg górniczych, szczególnie przez rozszerzanie zakresu budownictwa mieszkanio­

wego. Znaczne nakłady inwestycyjne skoncentrowano na realizację budownic­

twa mieszkaniowego, służęcego poprawie warunków mieszkaniowych pracowni­

ków przemysłu węglowego. Przekazano do eksploatacji w minionym 5-leciu trzy nowe fabryki domów: w Siemianowicach, w Mysłowicach i w Gliwicach.Ten kierunek działalności inwestycyjnej pozwolił uzyskać w latach 1971-75 po­

Zadania przemysłu węglowego. 11

nad 25 tys. mieszkań z własnych środków resortu.

Pomyślna realizacja zadań bieżącego planu 5-letniego,a w szczególności osiągane wyniki produkcyjne w roku 1975 stanowię podstawę naszych prognoz i założeń na lata 1976-1980 oraz na dalszę perspektywę.

Wychodzęc z potrzeb gospodarki narodowej zakłada się wzrost produkcji węgla kamiennego z 171,6 min ton w 1975 r. do 200-210 min ton w roku 1980.

Osięgnięcie zakładanego wzrostu wydobycia węgla kamiennego wymagać będzie zwiększenia zdolności produkcyjnych kopalń, pozwalajęcych na uzyskanie średnich przyrostów wydobycia w latach 1976-1980, po 26 tys. ton na dobę.

Zapewnione to zostanie przez wzrost potencjału produkcyjnego przemysłu wę­

glowego drogę intensywnej rozbudowy kopalń czynnych o bogatych zasobach w y so ko jakościowego węgla energetycznego i koksowego.

Program inwestycyjny przemysłu węgla kamiennego na lata 1976-1980 za­

kłada dalsze zwiększenie dyscypliny inwestycyjnej i odpowiedzialności wszystkich partnerów procesu inwestycyjnego dla pełnego zrealizowania za­

dań wynlkajęcych z uchwał VII Zjazdu PZPR.

Obecne 5-lecle w działelności inwestycyjnej charakteryzuje się:

- dalszę rozbudowę zdolności wydobywczych kopalń czynnych, posiadaję- cych duże zasoby węgla,

- preferowaniem inwestycji modernizacyjnych w Jednostkach produkcyjnych i usługowych,

- modernizację i rozbudowę potencjału produkcyjnego przedsiębiorstw bu­

downictwa górniczego, dostosowanego do potrzeb rozwojowych górnictwa w ę g l o w e g o ,

- znacznym zwiększeniem budownictwa mieszkaniowego dla załóg górniczych.

Na realizację tego programu szacuje się wzrost nakładów w porównaniu do lat 1971-1975 o około 42%, z czego na kopalnie czynne o blisko 32% i na budownictwo mieszkaniowe ponad dwukrotnie.

Zakłada się w Górnoślęsklm Zagłębiu Węglowym kontynuację budowy 6 ko­

palń rozpoczętych w poprzednich okresach, tj. Manifest Lipcowy, Borynla, XXX-lecia PRL, Ślęsk, Piast i Świerklany oraz rozpoczęcie budowy kop. Su­

szec z węglem koksowym. Jak 1 kontynuację rozpoczętej w 1975 roku budowy kopalni pilotujęco-wydobywczej w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. Budowa ko­

palni pilotujęco-wydobywczej w LZW realizowana Jest głównie w celu roze­

znania rzeczywistych wa runków górniczo-geologicznych złóż zalegajęcych w tym rejonie i stworzenia podstawy dla rozwoju nowego okręgu węglowego oraz wyboru optymalnych rozwięzań eksploatacji. Równolegle zakłada się dalszy postęp w technologicznym uzbrojeniu górnictwa. Na zakup maszyn i urzędzeń zwięzanych z tym kierunkiem działania przeznacza się środki inwestycyjne rzędu 50 min zł, to Jest o 30% więcej aniżeli w okresie 1971-75.

Spowoduje to dalsze zwiększenie możliwości mechanizacji 1 modernizacji pod­

stawowych ogniw produkcyjnych w kopalniach węgla kamiennego.

Dla znaczniejszego poprawienia warunków bytowych załóg górniczych i ich stabilizacji zakłada się w programie lat 1976-80 wybudowanie z wszystkich

12 Jan Kulplńąkl

form budownictwa około 105 tys. m i e s z k a ń , z czego w województwie katowic­

kim - 95 tys. mieszkań. W celu zabezpieczenia realizacji znacznego zakre­

su tego budownictwa własnym wykonawstwem, program inwestycyjny zapewnia rozbudowę istniejących fabryk domów, budowę dalszych 2 nowych fabryk do­

mów, fabryki domków jednorodzinnych oraz budowę wytwórni polowych prefa­

brykatów budowlanych, w wyniku czego stworzy się dodatkowe zdolności prze­

robowe w tym zakresie u wykonawców resortowych.

Potrzeby w zakresie wykonawstwa inwestycyjnego oraz .remontowego resor­

tu pokrywane są w przeważającej części przez własne przedsiębiorstwa pod­

ległe Zjednoczeniu Budowlano-Montażowemu PW i Zjednoczeniu Budownictwa Gór­

niczego, których rozwój warunkuje realizację programu inwestycyjnego.

Szybki rozwój polskiego górnictwa węglowego w okresie po drugiej wojnie światowej wy magał stworzenia i zorganizowania nowej dziedziny nauki i tech­

niki jakim jest projektowanie kopalń. W tej dziedzinie polska nauka i tech­

nika wypr ac ow ał y oryginalne rozwiązania modelu kopalń, charakteryzującego się wysoką koncentracją produkcji, zapewnieniem bezpieczeństwa pracy,przy stosowaniu nowoczesnych technologii. Koncentracja przyjęta jako główny kierunek rozwoju wydobycia, konsekwentnie realizowana pozwoliła na zmniej­

szenie kapitałochłonności budowy i rozbudowy kopalń, a tym samym wy zwoli­

ła znaczne środki inwestycyjne na rozwój pozostałych dziedzin gospodarki naro do we j.

Realizacja założonego kierunku zmierza do projektowania wielkich jednostek produkcyjnych, o wydobyciu 25-50 tys. ton/dobę o upro­

szczonym modelu dołu i powierzchni kopalni. Będą to jedno lub dwupo­

ziomowe kopalnie, o wysokiej koncentracji w przodkach produkcyjnych o w y ­ dobyciu 2-3 tys. ton/dobę, z jednego czynnego przodka wybierkowego. Up ro­

szczony model kopalni charakteryzować będzie minimalna liczba nitek w trans­

porcie pionowym i poziomym, sieci wentylacyjnych, zasilania energetycz­

nego, podsadzki hydraulicznej, odwadniania, odmetanowania itp.

W budownictwie powierzchniowym zmierza się do skrócenia i usystematyzo­

wania dróg transportu, zmniejszenia kubatury obiektów, przez zblokowanie funkcji poszczególnych obiektów w kompleksowe obiekty wielofunkcyjne; dla przykładu; obiekty przeróbki mechanicznej węgla, budynek na ds z y b i a ,łaźnie, lampiarnie, zespoły administracyjno-socjalne, zespoły en ergetyczne.zespo­

ły wa rs zt at ów itp. W projektowaniu tych obiektów dążymy do stałego obni­

żania materiałochłonności elementów budowlanych i pracochłonności techno­

logii wykonawstwa poprzez rozwijanie budownictwa szkieletowego, z zasto­

sowaniem lekkich konstrukcji ze stall, aluminium, lekkich betonów, mate­

riałów d r e w n o -p od ob ny ch, nowoczesnych materiałów izolacyjnych oraz wp ro wa­

dzenie tworzyw sztucznych Jako materiałów wykończeniowych.

Niezależnie od powyższych kierunków modernizacji, rozbudowy i zagospo­

darowania nowych obszarów górniczych GOP-u wyłania się konieczność nowego, szerszego spojrzenia na proces projektowania zagospodarowania nowych re­

jonów i okręgów węglowych. Przykładem Jest projektowanie zagospodarowania

Zadania przemysłu węglowego.. 13

LZW, które swym zakresem obejmuje nie tylko budowę nowych mocy produkcyj­

nych, ale także kapitałochłonną infrastrukturę, której pozbawiony był ten region ro lniczy.Projektowanie LZW wymaga kompleksowego opracowania rozwią­

zania całokształtu podstawowych i pochodnych zagadnień górnictwa wę g l o w e ­ go, przemysłów towarzyszących i pośrednich związanych z działalnością prze­

mysłową, gospodarkę energetyczną i wodną, komunikację i gospodarką os ie­

dlową. Rozwój wydobycia węgla w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym jest uwa­

runkowany poprawą zdolności przewozowej PKP. Dla poprawy tego stanu zakł a­

da się :

- wyposażenie załadowni kopalnianych w urządzenia do szybkiego naładun- ku (2-4 tys. t/godzinę),

- dostosowanie stacji kopalnianych do przyjmowania 1 wyprawiania cięż­

kich pociągów, których skład zabierać będzie 3400 ton,

- wyposażenie kopalni w nowoczesne wysoko wydajne załadownie pociągów drogowych.

Dla odciążenia odwozu węgla zostały podjęte pierwsze decyzje skierowania części wydobycia drogą wodną, poprzez port rzeczny w rejonie Oświęcimia.

Wc ze śn ie js ze oddawanie inwestycji do eksploatacji i szybsze dochodzenie do docelowych zdolności produkcyjnych ma wielkie znaczenie dla gospodarki narodowej, stąd też przywiązuje się dużą wagę do skracania cykli inwesty- cyjnych w każdej fazie procesu inwestycyjnego.

Na skracanie cykli budowy kopalń poważny wpły w ma przyjęta nowa or ga­

nizacja placu budowy, polegająca na równoległym prowadzeniu dołowych gór­

niczych robót udostępniających oraz zabudowy powierzchni. Ak tu alnie,w bu­

dowie nowej kopalni Piast o wydobyciu rzędu 24000 t/d uzyskano pierwsze wydobycie po 4 latach, a docelowa zdolność produkcyjna uzyskana zostanie po 9 latach.

Postawione zadania przed górnictwem węgla kamiennego wynikające z Uchwał VII Zjazdu PZPR wymagają stałego usprawniania procesu projektowania in we­

stycji, zwiększenia stopnia nowoczesności i jakości rozwiązań projektowych przy równoczesnym polepszaniu ekonomicznej efektywności i obniżaniu kosz­

tów eksploatacji oddawanych inwestycji. Spełnienie tych zadań między in­

nymi wi dzimy w ustanowionej "Karcie Generalnego Pr o j e k t a n t a " ,rozszerzają- cej znacznie zakres obowiązków i uprawnień biur projektów w procesie in­

westycyjnym, Jako głównego realizatora polityki technicznego rozwoju ko­

palń.

Wpro wa dz on y przez biura projektów górniczych autorski nadzór realizacyj­

ny zapewnia stałą obsługę budowy przez projektantów, co wpływa na zm ni ej­

szenie objętości dokumentacji i skrócenie cyklu projektowania. Tak "Karta Generalnego Projektanta" jak i rozszerzony autorski nadzór realizacyjny stwarzają możliwości dalszego doskonalenia i unowocześnienia procesu pro­

jektowania, usprawnienia ws pó łp ra cy partnerów procesu inwestycyjnego,przy równoczesnym skracaniu cykli i obniżaniu nakładów inwestycyjnych.

14 Jan Kulplńeki

Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy

Na równi z działalnością produkcyjno-techniczną w przemyśle węgla ka­

miennego stawiane były cele i zadania w zakresie poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy jak i warunków socjalno-bytowych załóg górniczych.

Prowadzona na szeroką skalę akcja profilaktyczna obejmująca stosowanie różnorodnych środków technicznych i organizacyjnych pozwoliła na poprawę stanu bezpieczeńatwa pracy pomimo pogarszania się warunków naturalnych zwiększenia głębokości eksploatacji.

Oalsza działalność w tym zakresie, której celem jest lepsze opanowanie występujących zagrożeń wymaga odpowiedniego dostosowania środków i metod profilaktyki zarówno do pogarszających się warunków n a t u ra ln yc h,w których prowadzona będzie eksploatacja złóż jak i zmian wynikających z wdrażania nowych technologii eksploatacji, a zwłaszcza związanych z mechanizacją i automatyzacją prac w przodkach.

Kierunki działania dla zmniejszenia zagrożenia pożarowego powinny w la­

tach następnych zapewnić:

- realizację programu zwiększenia stosowanych taśm trudnopalnych w ko­

palniach, powszechne zastosowanie nowoczesnych konstrukcji przenośni­

ków taśmowych wyposażonych w sprawne automatycznie działające zabez­

pieczenia przed zagrzaniem eię elementów taśmociągu,

- zwiększenie czystości wybierania pokładów węgla i poprawę skuteczno­

ści izolacji starych zrobów i zbędnych wyrobisk,

- pełną r e a l z a c j ę programu usprawnienia organizacji ratownictwa górni­

czego, wyposażenia służb ratowniczych w nowoczesny sprzęt i aparatu- tę kontrolno-pomiarową oraz szkolenia w prowadzeniu akcji ratowni­

czych ,

- wprowadzenie w kopalniach eksploatujących pokłady skłonne do samoza­

palenia, odpowiedniego systemu i urządzeń dla ciągłej kontroli CO.

Kierunki dalszego działania w zakresie zwalczania zagrożeń metanowych i pyłowych będą obejmować:

- dalszy rozwój odmetanowania złóż węgla poprzez realizację robót in­

westycyjnych dla budowy nowych i rbzbudowy istniejących stacji odme­

tanowania i rurociągów metanowych,

- pełną realizację programu rozbudowy i modernizacji systemu kontroli zagrożeń metanowych przewidującego zwiększenie pod koniec 1976 roku stanu wyposażenia kopalń w dyspozytornie metanometryczne typu CTT- 63/40u, usprawnienie pomiarów stężeń metanu poprzez rozwój krajowej produkcji urządzeń dla automatycznej i indywidualnej metanometrii.

- wprowadzenie w latach 1977-1980 do powszechnego stosowania w polach metanowych ciągłej automatycznej kontroli powietrza i kontroli dzia­

łania wentylacji odrębnej,

- znaczne zwiększenie ilości i rodzajów produkowanego sprzętu i urzą­

dzeń dla zwalczania zagrożeń pyłowych obejmującego: samoczyszczalne

Zadania przemysłu węglowego.. 15

filtry do wody, odpylacze dostosowane do lutniociągów, dozowniki dla środków zwilżających, armaturę dla instalacji zraszających, urządze­

nia do mechanicznego usuwania pyłu węglowego i mechanicznego opyla­

nia pyłem kamiennym,

- opracowanie i wdrażanie systemu automatycznego sterowania zraszaniem na kombajnach oraz optymalizacji konstrukcji organów urabiających kom- baj nów.

Kierunki działania dla zmniejszenia zagrożeń tąpaniami powinny zapewnić r e a l i z a c j ę :

- wdrożenia zasad właściwego ukierunkowania w fazie projektowania odpo- wiadnich sposobów i technicznych warunków eksploatacji dla zmniejsze­

nia stopnia zagrożeń tąpaniami,

- dalsze rozszerzanie stosowania obudów zmechanizowanych w ścianach eks­

ploatujących pokłady zagrożone tąpaniami,

- dalsze rozszerzenie prognozowania tąpań poprzez zabudowę stacji z peł­

ną rejestracją ognisk wstrząsów,

- uruchomienie w Głównym Instytucie Górnictwa i Bytomskim 2PW kompu­

terowego systemu przetwarzania informacji o wstrząsach w poszczegól­

nych punktach kopalń w celu ich wykorzystania dla prognozowania tąpań.

Realizacja przedstawionych kierunków działania Jest warunkiem niezbęd­

nym dla pełniejszego opanowania zagrożeń w kopalniach węgla kamiennego.

Główne kierunki postępu technicznego w kopalniach węgla kamiennego

Główne kierunki postępu technicznego w zakresie mechanizacji prac w ko­

palniach węgla kamiennego zostały opracowane w oparciu o dotychczasowe doświadczenia w tym zakresie przy uwzględnieniu spodziewanych zmian w w a ­ runkach geologicznych kopalń.

Planowany na lata 1976-1980 wzrost wydobycia węgla kamiennego nastąpi w warunkach wzrastającej średniej głębokości eksploatacji oraz przy zwięk­

szającym się udziale wydobycia z kopalń i poziomów metanowych. Należy li­

czyć się z tym. Ze zwiększenie się głębokości eksploatacji wpłynie na po­

gorszenie warunków, a w szczególności na wzrost zagrożeń tą pa n i a m i ,zwięk­

szenie ciśnień górotworu oraz wzrost temperatury 3kał. Nastąpi również zwiększenie udziału wydobycia ze złóż tektonicznie znacznie zaburzonych,co w pierwszym rzędzie do tyczy wydobycia węgla koksowego w kopalniach ROW.

Powyższe okoliczności znajdują swe odzwierciedlenie przede wszystkim w kierunkach rozwoju mechanizacji robót wybierkowych i przygotowawczych.

Dogodne warunki dla mechanizacji stwarzają ścianowe systemy eksploata­

cji, które w okresie 1976-1980 będą nadal dominującym systemem eksploata­

cji w kopalniach przemysłu węglowego, przy czym przewiduje się przede wszystkim rozwój systemu ścianowego z zawałem stropu przy mniejszym roz­

woju frontu ścianowego z podsadzką płynną. Podstawowym kierunkiem działa­

nia w systemach ścianowych będzie kompleksowa mechanizacja oparta na roz­

16 Jan Kulplńskl

woju i rozpowszechnianiu obudów zmechanizowanych. Przywiązuje się w tym zakresie dużą wagę do rozwoju obudów zmechanizowanych typu osłonowego ja­

ko bardziej przydatnych do wa runków charakteryzujących się słabymi stropa­

mi bezpośrednimi.

Drugi ważn y kierunek działania będzie polegał na wprowadzeniu obudów zmechanizowanych typu podporowego do ścian z podsadzką płynną w których dotychczas obserwuje się niższy stopień mechanizacji. Zagadnieniem, które wymaga rozwiązania w najbliższej przyszłości Jest zastosowanie do podsadz­

ki płynnej zmechanizowanych tam podsadzkowych. Będzie również przygotowy­

wana lekka obudowa zmechanizowana przeznaczona szczególnie dla ścian o krótkich wybiegach,a także ścian prowadzonych w warstwach wyższych po piasku.

Przewiduje się, że w okresie pięciolecia nastąpi całkowite wyeliminowanie ze ścian stojaków ciernych, stosowane będą tylko stojaki hydrauliczne.

W zakresie kombajnizacji przewiduje się stopniową eliminację kombajnów je- dnoorganowych na rzecz kombajnów d w u o r g an ow yc h, w tym kombajnów du­

żej mocy rzędu 500 kVV. Do wybierania pokładów o węglach łatwourabial- nych, szczególnie niskich, stosować się będzie technikę strugową. Postęp polegał będzie na zwiększeniu mocy napędów strugów do 2 x 90 kW a nawet 2 x 135 kW.

Kolejnym problemem wymagającym rozwiązania w najbliższej przyszłości jest zagadnienie kompleksowej mechanizacji ścian w pokładach grubych i stro­

mych eksploatowanych po wzniosie na podsadzkę płynną. Duże znaczenie pr zy­

wiązuje się do modernizacji przenośników ścianowych, której celem Jest w pierwszym rzędzie zwiększenie ich żywotności, jak również zapewnienie im konstrukcji umożliwiającej dobrą współpracę z kombajnami i obudowaniami zmechanizowanymi. Przenośniki te będą wyposażone w urządzenia i osprzęt pomocniczy, jak kliny ładujące, prowadnice, zastawki oraz stacjo lub bel­

ki kotwiące i przesuwające.

Osobnym problemem, mającym znaczenie dla wszystkich typów ścian. Jest zagadnienie skrzyżowania ścian z chodnikiem. Przewiduje się, że prowadzo­

ne w tym zakresie prace badawczo-konstrukcyjne zostanę zakończone tak,aby uzyskane rozwiązania znalazły powszechne zastosowanie jeszcze przed 1980 r.

W oparciu o korzystne wyniki uzyskane dzięki zastosowaniu kombajnów chod­

nikowych, przewiduje się, w związku z koniecznością zwiększenia tempa przy­

gotowania frontu eksploatacyjnego, osiągnięcie w latach 1976-1980 pełnego pokrycia potrzeb kopalń w tym zakresie. Kombajny chodnikowe,zgodnie z za­

łożeniami, znajdą jednak zastosowanie tylko w chodnikach węglowych i czę­

ściowo wę gl ow o- ka mi en ny ch, posiadających długie wybiegi. W związku z tym dla chodników, w których nie będzie można stosować kombajnów przewiduje się powszechne zastosowanie środków tak zwanej częściowej mechanizacji,na co składają się przede wszystkim zespoły wrębiąco-ładujące oraz różnego typu ładowarki, przede wszystkim ładowarki bocznie wysypujące,zgarniakowe oraz łapowe. W robotach kamiennych przewiduje się stopniową eliminację ła­

dowarek zasięrzutnych, które zostaną zastąpione głównie ładowarkami z bocz­

Zadania przemysłu węglowego. 17

nym wysypem oraz łapowymi. Szerokie zastosowanie znajdę także ładowarki do pobierki spęgu oraz sprzęt do wykonywania ścieków.

Przewiduje się rozpowszechnienie wozó w wiertniczych oraz wiertnic zespoło­

wych, które zastępię szczególnie w robotach kamiennych wiercenie z podpór.

Poważne zm ia ny następię w zakresie obudowy chodników. Przewiduje się modernizację najszerzej dotychczas stosowanej obudowy łukowej, przy czym będzie ona polegała na zastosowaniu materiałów o większej wytrzymałości oraz na unowocześnieniu profilu. Dla chodników drężonych z zastosowaniem kombajnów zostanie opracowana i rozpowszechniona specjalna zmechanizowana obudowa tymczasowa oraz urzędzenia do mechanicznego stawiania obudowy.

Rozwój postępu technicznego w zakresie transportu ludzi, u r o b k u ,maszyn i materiałów będzie polegał przede wszystkim na kompleksowej modernizacji stosowanych technologii i wyposażenia.

W odniesieniu do transportu kołowego następi rozpowszechnienie w o ­ zów o dużej ładowności, w tym wozó w samowyładowczych oraz ciężkich lokomo­

tyw zapewniajęcych dużę prędkość pocięgów. Nowoczesne sy stemy transportu kołowego będę wy ma ga ły stosowania zbiorników wyrównawczych przyszybowych i polowych oraz zautomatyzowanych punktów za ła dowczych.Realizowany będzie program pełnego za utomatyzowania wytypowanych poziomów na przykładzie kop.

Staszic.

Przewiduje się również szerokę modernizację konstrukcji przenośników taśmowych, zmierzajęcę przede wszystkim do zwiększenia ich wydajności i pewności ruchu. Szczególne znaczenie ma dla naszych kopalń opanowanie pro­

dukcji taśm niepalnych.

Dla transportu ludzi oraz maszyn i materiałów przewiduje się kilka typów kolejek podwieszanych, przystosowanych do pracy zarówno w wyrobiskach po­

ziomych, Jak i w podszybiach i upadowych. Oako uzupełnienie środków trans­

portowych w tym zakresie będzie stosowane również kopalniane cięgniki spa­

linowe.

Zgodnie z przyjętymi założeniami, całokształt zagadnień zwięzanych z mechanizację prac za i wyładunkowych oraz transportem na powierzchni bę­

dzie rozwięzywany w sposób kompleksowy poprzez realizację systemu Trans- mag, opartego na powszechnej paletyzacji i konteneryzacji dostaw oraz peł­

nej typizacji i unifikacji sprzętu.

W latach 1976-1980 następi istotny postęp w zakresie nasycenia kopalń u- rzędzeniami do mechanizacji robót pomocniczych.

W oparciu o przeprowadzonę analizę potrzeb oraz możliwości ich reali­

zacji został przygotowany program produkcji obejmujęcy specyfikę 55 typów urzędzeń do mechanizacji robót pomocniczych.

Urzędzenia te można podzielić na cztery główne grupy, które stenowię róż­

nego rodzaju podnośniki oraz wcięgarki, urzędzenia przeznaczone do mon­

tażu i demontażu maszyn, urzędzenia do remontu maszyn i urzędzeń oraz urzędzenia specjalnego zastosowania jak na przykład do rabowania obudowy ch od ni ko we j.

18 Pan Kulpiń8kl

Realizacja przedstawionych głównych kierunków postępu technicznego w latach 1976-1980 powinna doprowadzić do istotnych przemian w poziomie techniczno-organizacyjnym kopalń przemysłu węglowego.

Kierunki postępu technicznego w przeróbce mechanicznej węgla wynikają z jednej strony ze wzrostu wydobycia węgla, wykazującego duże zanieczyszcze­

nie kamieniem, z drugiej zaś z potrzeb ekonomicznego wykorzystania go w gospodarce narodowej dla elektrowni, koksownictwa i celów przetwór­

czych. Z przedstawionych tendencji zapotrzebowania i wykorzystania wę­

gla Jako surowca energetycznego i chemicznego wynikają następujące gene­

ralne kierunki rozwoju postępu technicznego w przeróbce mechanicznej w ę ­ gla :

- dalsza poprawa Jakości węgla dla energetyki i koksownictwa oraz zwięk­

szenie uzysku wysokojakościowych koncentratów poprzez doskonalenie procesów technologicznych wzbogacania węgla oraz rozpowszechnienie w y ­ sokoefektywnych metod wzbogacania węgla w separatorach z zawiesinową cieczą ciężką, w osadzarkach miałowych oraz osadzarkach wzbogacają­

cych węgiel w szerokiej klasie ziarnowej 1 flotacji węgla przy zam­

kniętych obiegach wodno-mułowych. Preferowany będzie również kieru­

nek rozszerzania zakresu mechanicznego wzbogacania węgla energetycz­

nego,

- wprowadzenie automatyzacji do procesów wzbogacania oraz kompleksowej automatyzacji układów, zapewniających pełną stabilizację ilościowo- jakościową nadawy, a także poprawność przebiegu procesów przeróbczych, a przez to uzyskanie wysokojakościowych koncentratów,minimalne stra­

ty węgla w odpadach oraz eliminację produkcji półproduktów.

- zmniejszenie ilości punktów załadowczych oraz stosowanie przy zała­

dunku węgla rozwiązań o dużej koncentracji z a ł a d u n k u ,rzędu 1000-1500 t/h, w pełni zautomatyzowanych prowadzących do znacznego zmniejsze­

nia ilości obsługi i podniesienia stanu bhp,

- wprowadzanie wielobranżowej typizacji rozwiązań projektowych poszcze­

gólnych obiektów zakładów przeróbczych w celu racjonalnego przestrzen­

nego rozmieszczenia maszyn, a także skrócenia cyklu projektowania 1 realizacji budowy zakładów przeróbczych.

Przedstawione kierunki realizowane będą w dostosowaniu do głównych kie­

runków kompleksowego wykorzystania węgla w chemii, koksownictwie i ener­

getyce przy zachowaniu ochrony naturalnego środowiska oraz zapewnieniu możliwie maksymalnego komfortu pracy dla obsługi Zakładów przeróbczych.

Kompleksowe przetwórstwo węgla

W związku z zaistniałą na świecie sytuacją na rynku paliwowym w ostat­

nich latach i perspektywiczną strukturą zużytkowania paliw pierwotnych, wynikającą z ich zasobów w wielu krajach zintensyfikowano prace nad prze­

twórstwem węgla. Dotyczy to Związku Radzieckiego .Stanów Zjednoczonych A.P.,

Zadania przemysłu węglowego.. 19

RFN, Wielkiej Brytanii i innych krajów, nawet takich jak C a p o n i a , które nie dysponuję własnymi większymi zasobami węgla.

W Polsce prace nad przetwórstwem węgla, poza oczywiście stale rozwi­

janym koksownictwem, rozpoczęto w roku 1967 skierowując główny wysiłek na procesy uwodornienia. Rozwijany stopniowo front badań, a także sytuacja paliwowo-energetyczna kraju stworzyły obiektywne warunki dla podjęcia de­

cyzji opracowania w Polsce programu badań i wdrożeń w zakresie przetwór­

stwa węgla, a także dla nadania mu wysokiej rangi programu rzędowego.

Zgodnie z rozpatrzonym na posiedzeniu Prezydium Rady Ministrów w sier p­

niu 1975 r. programem przetwórstwa węgla, badania i prace rozwojowe będę prowadzone w następujących podstawowych kierunkach:

- zgazowanie węgla na gaz syntezowy dla potrzeb przemysłu chemicznego, a także na gazy energetyczne, przede wszystkim tak zwany gaz miej­

ski o wa rtości opałowej 4000-4200 kcal/Nm3 , później również na gaz wysoko ka lo ry cz ny o wartości opałowej powyżej 8000 kcal/Nm3 ,

- otrzymywanie paliw płynnych i produktów nieenergetycznych na drodze uwodornienia węgli,

- produkcja paliw koksopodobnych dla celów opałowych i metalurgicznych, przy czym surowiec wy jś ci ow y stanowić będę węgle energetyczne o ma­

łym stopniu z m e t a m o r f l z o w a n i a ,

- zużytkowanie niektórych produktów przetwórstwa węgla,takich jak kok- siki poreakcyjne, gaz niskokaloryczny dla wytwarzania energii elek­

trycznej i ciepłownictwa,

- wykorzystanie produktów przetwórstwa w przemyśle chemicznym.

Obok wymienionych głównych kierunków program zawiera trzy problemy ba­

dawczo-rozwojowe dotyczące zagadnień przygotowania wsadu węglowego, inży­

nierii chemicznej i materiałowej oraz zagadnień ekonomiki i organizacji pracy. W dziedzinie zgazowania węgli będę prowadzone prace nad fluidalnym zgazowaniem węgli o dużej zawartości popiołu i siarki.

Ważnym elementem w pomyślnym rozwiązaniu zagadnień upłynniania węgli jest poszukiwanie coraz bardziej skutecznych katalizatorów. W najbliższym cza­

sie zamierza się uruchomić instalację w skali 1/4 technicznej dla upłyn­

niania węgli o zdolności przerobowej 1,2 tony na dobę.

Pr odukty przetwórstwa węgla stanowię cenny surowiec dla przemysłu che­

micznego. Dotyczy to przede wszystkim węglowodorów aromatycznych.w znacz­

nej mierze węgiel może stanowić substytut gazu ziemnego w procesach syn­

tezy na przykład amoniaku, o x o - a l k o h o l i , metanolu i innych.

W programie badawczym przewidziano więc znaczny zakres prac związanych z wykorzystaniem gazu syntezowego otrzymywanego z węgli.

Poszczególne kierunki badawcze i wyodrębnione problemy kompleksowe są ko­

ordynowane przez G ł ów ny Instytut Górnictwa, Instytut Górnictwa Naftowego i Gazownictwa, Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla, Instytut Energetyki, Instytut Chemii Przemysłowej, Politechnikę śląską i inne.

20 Jan Kulpiński

Przy rozwiązywaniu zagadnień technologicznych prowadzona jest szeroka wymiana informacji i staży z zagranicę a także podejmuje się wspólne tema­

ty z takimi partnerami Jak Związek Radziecki, USA, N R D , RFN,Wielka Bryta­

nia. Zgodnie z nakreślonym planem badawczo-rozwojowym i wdrożeniowym w o- kresie do roku 1982 zamierza się uruchomić 1 lub 2 za kł ad y zgazowania w ę ­ gla produkujące tzw. gaz syntezowy, każdy o rocznym przerobie ok. 3 min ton węgla kamiennego o wysokiej zawartości siarki, oczywiście przy zasto­

sowaniu takich rozwiązań, aby zapobiec zanieczyszczeniu środowiska natu­

ralnego.

Można stwierdzić, że podjęto zamierzenia badawcze i wdrożeniowe w wiel­

kiej skali. Są one niełatwe i będą wy ma ga ły znacznego wysiłku gospodarki narodowej dla ich realizacji, ale można się spodziewać w efekcie poważnej poprawy wykorzystania węgla, stanowiącego nadal podstawowe bogactwo natu­

ralne Polski.

Rola zaplecza naukowo-badawczego w rozwoju techniki i organizacji zarzą­

dzania

Uchwały VII Zjazdu wyznaczają nauce i technice istotną rolę w kształ­

towaniu polityki społeczno-ekonomicznej państwa. Nauki górnicze winny po­

dejmować kluczowe problemy, dyktowane przez aktualne i perspektywiczne po­

trzeby kraju, zwłaszcza te które związane są z optymalnym wykorzystaniem zasobów surowcowych Polski i jej bogactw naturalnych. Zaplecze naukowo- badawcze górnictwa węglowego ma więc do spełnienia bardzo ważną rolę w realizacji ambitnych zadań przemysłu węglowego.

Na tle zakładanego wydobycia węgla kamiennego w pięcioleciu 1976-1980 przed zapleczem naukowo-technicznym postawiono do rozwiązania szereg no­

wych zagadnień i problemów z dziedziny techniki, technologii produkcji, bezpiecznej eksploatacji górniczej, organizacji i ekonomiki.Dotychczasowe wyniki prac badawczo-rozwojowych umożliwiły uzyskanie przez przemysł w ę ­ glowy wysokiej dynamiki wydobycia, koncentracji pr o d u k c j i ,mechanizacji ro­

bót eksploatacyjnych oraz w coraz szerszym zakresie robót pomocniczych.

Osiągnięcia nauki udostępniły kopalniom bogate zasoby węgla uwięzione w filarach ochronnych, jak również pokłady węglowe usytuowane w trudniej­

szych warunkach górniczo-geologicznych, na większych g ł ę b o k oś ci ac h,o więk­

szym zagrożeniu naturalnym, w zakresie wybierania pokładów o małym nachy­

leniu polskie górnictwo dorównuje technice światowej, w wielu stosowanych technologiach jak np. w podsadzce hydraulicznej przemysł węglowy należy do przodujących w świecie. W zakresie wybierania pokładów silnie nachylo­

nych stosowane obecnie w kraju technologie ustępują jednak rozwiązaniom zagranicznym.

Dla pogłębienia więzi z praktyką przemysłową jednostki naukowo-badaw­

cze resortu zapoczątkowały stosowanie nowych form w s p ó ł p r a c y ,polegających ha tworzeniu mieszanych zespołów złożonych z naukowców i doświadczonych praktyków do rozwiązania trudnych problemów ruchowych kopalń pw.

Zadania przemysłu węglowego.. 21

Rozwija się również pomyślnie współdziałanie jednostek zaplecza z dz ia­

łami techniczno-organizacyjnymi zjednoczeń pw.

Działy techniczno-organizacyjne zatrudniają kadrę o wysokich kwalifika­

cjach i doświadczeniu zdolną do samodzielnego rozwiązywania zagadnień pro­

blemowych z jakimi kopalnie stykają się w praktyce ruchowej.

Stale wzrastające zadania produkcyjne przemysłu węglowego, szczególnie w ostatnim okresie, ciągłe pogarszanie się warunków geologiczno-górniczych eksploatowanych pokładów powodują konieczność nie tylko wprowadzenia na szeroką skalę postępu technicznego w procesach technologicznych, ale rów­

nież stałego usprawniania 1 doskonalenia organizacji i metod zarządzania tym przemysłem. Dlatego też na przestrzeni ostatnich lat intensywnemu roz­

wojowi przemysłu węglowego towarzyszyły równocześnie posunięcia zmierzają­

ce do dalszego upraszczania struktur organizacyjnych i usprawniania kiero­

wania i zarządzania na wszystkich jego szczeblach.

Dednym z podstawowych przedsięwzięć w tym z a k r e s i e ,prowadzonym od s z e­

regu lat jest proces łączenia kopalń węgla kamiennego w duże silne jed­

nostki gospodarcze. Realizacja tego kierunku przynosi oprćcz efektów tech­

niczno-ekonomicznych, wyrażających się między Innymi zahamowaniem wzrostu administracji, optymalne wykorzystanie zasobów złóż. Jak również znaczne ułatwienie i uproszczenie metod kierowania na średnim i centralnym szcz e­

blu zarządzania w przemyśle węglowym. Ponadto proces ten stwarza warunki do koncentracji na poziomie średniego ogniwa zarządzenia czynności i funk­

cji po mocniczo-produkcyjnych i usługowych, co w konsekwencji umożliwia ko­

palniom skupienie się na podstawowej działalności jaką jest wydobycie w ę ­ gla.

Dalszym przejawem centralizacji w sferze poza bezpośrednio produkcyj­

nej Jest integracja działalności spedycyjno-transportowej i magazynowo- zaopatrzenlowej w formie tzw. "Tra ns ma gó w". To przedsięwzięcie powinno przynieść, niezależnie od usprawnień organizacyjnych i poprawy zaopatrze­

nia Jednostek produkcyjnych, poważne efekty ekonomiczne w formie zm ni ej­

szenia zapasów materiałowych, lepszego wykorzystania bazy magazynowej 1 środków transportowych. Kierunek centralizacji rozwijany jeet również na Innych odcinkach działalności, między innymi, w zakresie centralnej gospo­

darki maszynami 1 urządzeniami górniczymi oraz częściami zamiennymi do tych maszyn, lokomotywami spalinowymi, taborem kolejowym, remontami bocz­

nic kolejowych, gospodarką kamieniom oraz rskultywacją terenów poeksplo­

atacyjnych.

Równoległym kierunkiem działalności zmierzającej do usprawniania orga­

nizacji 1 metod kierowania przemysłem węglowym Jest dążenie do sp ła sz cz a­

nia struktur organizacyjnych przez likwidację zbyt rozbudowanej szczeblo- wości i nadmiernej liczby stanowisk kierowniczych. Prowadzone w tym za­

kresie prace skupiają się przede wszystkim na opracowaniu optymalnego wzor­

ca organizacyjnego kopalni węgla kamiennego, zabezpieczającego w maksy­

malny sposób więź kadry kierowniczej zakładu górniczego z bezpośrednią pro­

22 Jan Kulpińskl

dukcję z pominięciem szeregu szczebli pośrednich. Zastosowanie takiej s truktury organizacyjnej kopalni polepszy operatywność w zakresie w y d a w a ­ nia i wykonywania poleceń i decyzji oraz zwiększy stopień skuteczności kontroli prawidłowości procesów produkcyjnych.

Istotna rola w procesie doskonalenia metod i form zarzędzania w prze­

myśle węglowym przypadnie systemom komputeryzacji w sferze produkcji, in­

we stycji oraz działalności pomocniczej i usługowej. Elektroniczna techni­

ka obliczeniowa stwarza możliwości dużych zmian jakościowych w zakresie ewidencjonowania zaszłości, bieżęcej oceny efektywności działania oraz op­

tymalizacji decyzji gospodarczych.

V. OCHRONA ŚRODOWISKA I PROBLEM SZKÓD GÓRNICZYCH

Górnictwo - udostępniając gospodarce narodowej w coraz szerszym zakre­

sie bogactwa mineralne - wywołuje w wyniku swej działalności niekorzystny wpły w na środowisko naturalne, przyczyniając się między innymi do:

- zanieczyszczenia powietrza i wód,

- powstawania na powierzchni terenów nieproduktywnych,

- zmian w pierwotnym ukształtowaniu terenu i Jego warunków hydrologicz­

nych oraz uszkodzeń obiektów i urządzeń.

Od lat resort prowadzi działalność mającą na celu maksymalne ogranicze­

nie ujemnego wpływu na środowisko naturalne jak również likwidację za­

istniałych szkód górniczych. Ograniczanie zapylania atmosfery prowadzone jest w przemyśle węglowym poprzez instalowanie nowych urządzeń odpylają­

cych (elektrofiltrów, cyklonów i multicyklonów) oraz modernizację istnie­

jących niskosprawnych urządzeń. Ponadto dla przeciwdziałania wtórnemu za­

nieczyszczeniu powietrza przez hałdy i zwałowiska prowadzi się prace ma­

jące na celu likwidację palących się hałd i przeciwdziałanie ich samoza­

płonowi przez odpowiednie ich zwałowanie, zagęszczanie i rekultywację o- raz przeciwdziałanie wtórnemu pyleniu hałd i składowisk odpadów przez o d ­ powiednią rekultywację ich powierzchni.

Dla rozwiązania problemu słonych wód kopalnianych opracowane zostały w resorcie górnictwa dwie metody:

- metoda utylizacyjna pozwalająca uzyskać na drodze termicznej z sil­

nie stężonych solanek kopalnianych wodę słodką i sól kuchenną, - metoda hydrotechniczna, polegająca na odprowadzeniu z kopalń zasolo­

nych wód specjalnymi kolektorami do zbiorników dozujących, a następ­

nie do rzeki w taki sposób, by utrzymać w niej stale Jednakowe stęże­

nie soli w granicach norm dopuszczalnych.

Deformację powierzchni - w rozmiarze mogącym mleć istotny wpływ na gos­

podarcze użytkowanie powierzchni - wywołuje przede wszystkim górnic­

two podziemne. Położone w zasięgu eksploatacji obiekty i urządzenia mogą ulec mniejszym lub większym uszkodzeniom.

Zadania przemysłu węglowego.. 23

Zaburzania równowagi w górotworze powodować mogę również zm ia ny lokal­

nej 8ytuacji hydrologicznej w postaci zawodnienia będęcego szczególnym przypadkiem wtórnym skutków deformacji powierzchni, jak również os usze­

nia, będęcego wynikiem drenujęcego charakteru podziemnych wyrobisk gó rn i­

czych. Eksploatacja zasobów węgla kamiennego jest zwięzana z miejscem w y ­ stępowania tej kopaliny, zalegajęcej często pod terenami intensywnie z a ­ gospodarowanymi, jak np. w Górnoślęskim Zagłębiu Węglowym. Sytuacja taka zmusza górnictwo do podejmowania określonego działania majęcego na celu maksymalne złagodzenie skutków swej działalności na powierzchnię oraz o- biekty i urzędzenia na niej zlokalizowane. Minimalizacja ujemnych w p ł y ­ wów działalności górniczej następuje przez stosowanie tzw.profilaktyki bu­

dowlanej 1 górniczej. Wy mi en io ne rodzaje profilaktyki sę stosowane rów­

nolegle lub odrębnie w zależności od odporności obiektów i wielkości s p o­

dziewanych wp ły wó w projektowanej eksploatacji górniczej.

Profilaktyka górnicza opiera się przede wszystkim na umiejętnym i celo­

wym stosowaniu podsadzki hydraulicznej, pneumatycznej , będęcym po ds ta­

wowym sposobem pozwalajęcym na skuteczne przeciwdziałanie ruchom gó ro tw o­

ru i powierzchni. Me to dy profilaktyki górniczej znajduję wyraz w technicz­

nych programach zakładów górniczych oraz w planach ruchów tych zakładów w postaci szczegółowej analizy techniczno-ekonomicznej projektowanej eksplo­

atacji w aspekcie ochrony powierzchni.

VI. PR OB LE MY SZKOLENIA KADR DLA GÓRNICTWA

Programujęc rozwój działalności górniczej, szczególnę rolę wśród cz yn­

ników 8łużęcych do osięgnięcia wytyczonych celów odgrywać będę kadry gór­

nicze. Oznacza to, że wy so ki zawodowy, polityczno-ideowy i moralny poziom kadr górniczych w połęczenlu z najnowszymi osięgnięciami nauki i techniki zapewnię najlepaze wy ko rzystanie naszego potencjału wytwórczego. Dlatego też sprawom przygotowania kwalifikowanych kadr dla górnictwa oraz systema­

tycznego doskonalenia poświęca się wiele uwagi.

Dzięki zorganizowaniu własnych resortowych szkół górniczych integral­

nie zwięzanych z opiekuńczymi kopalniami oraz dzięki ścisłej w s pó łp ra cy z wydziałami górniczymi AGH i Politechniki ślęskiej możemy poszczycić się posiadaniem wielotysięcznej kadry wysoko kwalifikowanych górników,techni­

ków i inżynierów, którzy na wszystkich odcinkach frontu górniczego swę po­

stawę 1 zaangażowaniem daję dowód przywięzania do górniczego stanu. Taka kadra jest niezbędnie potrzebna w nowoczesnych kopalniach.Zasadniczym źró­

dłem dopływu kwalifikowanych kadr robotniczych do kopalń węgla sę obecnie i będę w przyszłości, resortowe szkoły górnicze.

Majęc na uwadze zapotrzebowanie na robotników kwalifikowanych i tech­

ników w kopalniach węgla kamiennego wynikajęce z:

- skracania czasu pracy.

24 Jan Kulpińskl

- ubytków naturalnych załóg,

- przyrostu zatrudnienia ze względu na wzrost produkcji, - dalszego wzrostu mechanizacji 1 automatyzacji,

zakłada się że w latach 1976-80 zasadnicze szkoły górnicze muszę przygo­

tować ok. 66.000 robotników kwalifikowanych, a średnie szkoły górnicze ok.

6.500 techników.

Dla unowocześnienia i dostosowania do potrzsb resortu procesu nau­

czania w szkołach prowadzi się stałe doskonalenie nauczycieli przed­

miotów zawodowych w zakresie nowości techniczno-organizacyjnych w d ra ża­

nych do przemysłu oraz zapewnia się nieustanny dopływ do szkół informa­

cji naukowo-technicznych w tym zakresie. Wiele iwagi poświęca się stałemu doskonaleniu systemu adaptacji zawodowej absolwentów szkół górniczych.Te­

mu celowi służę bodźce honorowe i materialne, zmiana systemu kształcenia w zasadniczych szkołach górniczych, ścisłe powiężenia szkół górniczych z kopalniami. Zmiana systemu kształcenia w zasadniczych szkołach górniczych, polegajęca na wprowadzeniu w ostatnim roku nauki półrocznej praktyki na stanowiskach przyszłego zatrudnienia w kopalni, przyczyniła się do znacz­

nie lepszego przygotowania zawodowego absolwentów tych szkół oraz stop­

niowej adaptacji do warunków pracy.

Dużę wagę przywięzuje się do najbardziej powszechnej formy podwyższa­

nia kwalifikacji kadr systemem wewnętrzzakładowym, obejmujęcym przygoto­

wanie pracowników nowo przyjętych do specyfiki pracy w górnictwie.wyucze­

nia zawodu pracowników dorosłych oraz uzupełnienie ich kwalifikacji dla bezpiecznego wykonywania robót.

Majęc na uwadze złożoność i różnorodność warunków geologicznych uzależ- niajęcych dobór właściwego procesu technologicznego oraz intensywnie wdra- żanę mechanizację wybierania, dużę rolę w uzupełnianiu kwalifikacji kadr odgrywaję resortowe ośrodki specjalistycznego szkolenia robotników oraz osób dozoru w zakresie wentylacji, metanometrii a u t o m a ty cz ne j,konstrukcji, budowy, obsługi i konserwacji nowoczesnych kombajnów i obudów zmechanizo­

wanych itp. Działalność ta wynika z konieczności uzyskania kwalifikacji i uprawnień do obsługi skomplikowanych maszyn i urzędzeń górniczych oraz wy­

konywania określonych funkcji zastrzeżonych przepisami górniczymi.

Przedstawione zamierzenia resortu w zakresie usprawnienia organizacji i zarzędzania przemysłem węglowym znajduję również wyraz w przedsięwzię­

ciach w zakresie doskonalenia kadr kierowniczych i przygotowania ich do stosowania nowoczesnych metod organizacji produkcji i zarzędzania.

S t r e s z c z e n i e

W opracowaniu przedstawiono w sposób kompleksowy aktualne zagadnienia oraz plany rozwoju przemysłu węglowsgo w latach 1976-80.Szczegółowo scha­

rakteryzowano poszczególne problemy przemysłu węglowego zarówno w s f e­

rze produkcyjnej jak i poza produkcyjnej.

Omówiono rolę ośrodków naukowo-badawczych, których prace i osiągnięcia wychodzę na przeciw aktualnym potrzebom górnictwa i zmierzają do zapew­

nienia najkorzystniejszych efektów ekonomicznych produkcji górniczej u- względniajęc wymogi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz problemy ochrony środowiska.

Przedstawiono również nowe formy szkolenia i doskonalenia kadr dla po­

trzeb górnictwa.

i3 p a ö o T e , BC9CTopoHHe npeACiaBJieHH a x iy a jih H u e npoßjieM u, a Taicace m ia n u pasBHTHH y ro jib H o a npoMtmiJieHHOCTH 3 a 1 9 7 6 - 8 0 ro .n n .

P a ß o T a n oA poßno xapaK T epH 3yeT o m e jib H u e o ip a c jiH yrojibH Oîi npoMHŒJieHHocTH, npHHHMaioiiiHe y n a c m e KaK b o $ e p e npoa3BOHCTBa, T ax a BHe e ë .

ÛôeyjKfleHa po iib HaynHO—nccji6A0BaT6JibCKHX p e m p o B , p a ô o T u u HocTHxteHHs k o - T optix oTBeyaioT coBpekeHHbiM HyjKHaM ro p H o ro x e jia u cipeMHTCH k ofiecneneH H B H a- Hjiy>unnx 3K0H0MHHeCKHX 3lî({ieKI0B TOpHOÜ npOMHHIJieHHOOTH, y^HTHBaÄ TpeÖOBaHHB S e 3 o n ao p o cT H

u

IlpeflCTaBjieHH Taicxce HOBue o n o c o ô a nosroTOBKH x a sp o B hjih nyaw ro p H o ü n p o - MbimjieHHOCTH.

S u m m a r y

In the paper there were presented actual problems and plans of coal industry development for the 1976-1980 years.

Detailee data - handling characterised individual sections of coal in­

dustry taking part both in the productive field and in those connected with it. The part played by the scientific research centers, whose work and achievements are trying to meet the actual demands of mining industry, and aim at the ensuring the most efficient economic effects in coal in­

dustry, taking into account safety demands and work hygiene, as well as enviroment protection - has been wi dely discussed.

New ways of educating workers - staffs for mining industry were pre­

sented too.