Abstrakt wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie sposobu wykonywania w Polsce środków probacji i readaptacji skazanych
(sprawa RPO-517732-VII/714/05/JZ)
W dniu dr Janusz Kochanowski, Rzecznik Praw Obywatelskich, zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości o zajęcie stanowiska w sprawie stwierdzonych przez Biuro Rzecznika nieprawidłowości w wykonywaniu w Polsce środków probacji i readaptacji skazanych oraz propozycji nowych rozwiązań legislacyjnych w tym zakresie.
Podstawą do sformułowania obszernego, liczącego 17 stron, wystąpienia w tej sprawie było zakończenie w Biurze RPO prac nad przygotowaniem zbioru opracowań poświęconych wykonywaniu w Polsce środków probacji i readaptacji skazanych, które odnoszą się do takich zagadnień jak:
1. Organizacja pracy i zadania sądowych kuratorów dla dorosłych.
2. Realizacja orzeczeń o warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności bez oddania skazanego pod dozór.
3. Dozór kuratora sądowego przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności.
4. Wykonywanie orzeczeń o warunkowym umorzeniu postępowania karnego.
5. Dozór kuratora sądowego przy warunkowym zwolnieniu.
6. Orzekanie i wykonywanie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności wobec skazanych zobowiązanych do utrzymywania kontaktu z kuratorem sądowym.
7. Udział kuratora sądowego w przygotowaniu skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu karnego - w trybie art. 164 Kkw.
8. Wykonywanie dozoru orzeczonego na wniosek skazanego - readaptacja społeczna skazanego na podstawie art. 167 Kkw.
Przygotowanie pod redakcją dr Janusza Zagórskiego, dyrektora Zespołu Prawa Karnego Wykonawczego, ośmiu opracowań tematycznych połączono z badaniami sondażowymi w wybranych sądach oraz wśród kuratorów sądowych dla dorosłych i osób, wobec których wykonano jeden z opisanych środków. Wartość merytoryczna tych opracowań została potwierdzona w opiniach recenzentów.
Szczegółowa analiza przepisów i danych statystycznych, akt spraw karnych, teczek dozoru i innej dokumentacji prowadzonej przez kuratorów, a także treść wypełnionych ankiet, dały autorom opracowań podstawę do sformułowania wniosków, które odnoszą się zarówno do potrzeby zmiany obowiązujących norm prawa, jak i praktyki ich stosowania. Zaproponowane zmiany służą doskonaleniu nieizolacyjnych form postępowania ze skazanymi, jako realnej alternatywy dla bezwzględnej kary pozbawienia wolności.
Wnioski te w pełni zaakceptował dr Janusz Kochanowski. Ich rozwinięcie oraz uzasadnienie zawarto we wskazanych opracowaniach tematycznych, które zostały załączone do wystąpienia.
Wśród kilkudziesięciu propozycji zmian warto na przykład odnotować:
• stwierdzenie niekonstytucyjności rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów zawodowych, które wykracza poza zakres delegacji zawartej w art. 12 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych;
• potrzebę zmiany art. 178 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego (Kkw), wprowadzającą do praktyki zasadę wykonywania kontroli okresu próby wobec osób, którym sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary pozbawienia wolności bez ustanowienia dozoru nad nimi, przez kuratora sądowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu tych osób;
• postulat przekazania wykonania zadań związanych z przygotowaniem skazanego do życia po opuszczeniu zakładu karnego w trybie art. 164 - 165 Kkw - z gestii kuratorów sądowych do kompetencji pracowników socjalnych ośrodków pomocy społecznej;
• konieczność znacznego wsparcia etatowego służby kuratorskiej oraz równomiernego obciążania kuratorów zawodowych środkami probacji i innymi obowiązkami;
• potrzebę częstszego stosowania dozoru oraz nakładania obowiązków na skazanych przez sądy orzekające karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania;
2
• żądanie przestrzegania wymogu terminowego rozpoczynania czynności związanych z dozorowaniem. Podejmowanie ich ze znacznym, nieraz wielomiesięcznym, opóźnieniem w stosunku do 14 dniowego terminu jest w polskich sądach zjawiskiem powszechnym;
• potrzebę traktowania w sposób jednolity na terenie całego kraju długotrwałej przeszkody w wykonaniu dozoru i okresu próby - związanej z tymczasowym aresztowaniem lub odbywaniem kary pozbawienia wolności przez skazanego, jego wyjazdem za granicę albo odbywaniem zasadniczej służby wojskowej.
Można przyjąć, iż w takich przypadkach kuratorzy zawodowi mają obowiązek wnioskowania do sądu o zawieszenie postępowania wykonawczego w trybie art. 15 § 2 Kkw, chyba że w związku z tymczasowym aresztowaniem lub pobytem podopiecznego w zakładzie karnym zachodzą przesłanki do wystąpienia z wnioskiem o zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności;
• konieczność przestrzegania zasady kontrolowania przez kuratora przebiegu próby, także po zwolnieniu skazanego od dozoru;
• potrzebę sprawowania przez sąd i kuratora okręgowego systematycznych kontroli zawartości sporządzanych przez kuratorów akt dozoru oraz dokumentacji z kontroli okresu próby.
