MPU-ORZ2/5044-16/Am/16 3795/20
P ROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA PROJEKTU
MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
„R EJON ULICY W. M AJAKOWSKIEGO ” W P OZNANIU
OPRACOWANIE:
ZESPÓŁ OPRACOWAŃ ŚRODOWISKOWYCH MGR JOANNA ZOMERSKA
MGR INŻ.SYLWIA JASZCZURA
MGR INŻ.ANNA MOCZKO (WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SZATY ROŚLINNEJ)
WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE AKUSTYKI MGR KRYSTYNA BEREZOWSKA-APOLINARSKA BIEGŁY Z LISTY WOJEWODY WLKP. NR 0006
POZNAŃ,LISTOPAD 2020 R./LUTY 2021 R*.
*PROGNOZA ZAKTUALIZOWANA NA WYŁOŻENIE PROJEKTU MPZP DO PUBLICZNEGO WGLĄDU
2 SPIS TREŚCI
1. WPROWADZENIE ... 3
1.1. Informacje wstępne ... 3
1.2. Podstawy formalno-prawne opracowania ... 3
1.3. Cel i zakres merytoryczny opracowania ... 3
1.4. Wykorzystane materiały i metody pracy ... 4
2. CHARAKTERYSTYKA ORAZ STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ... 7
2.1. Położenie, użytkowanie i zagospodarowanie terenu ... 7
2.2. Rzeźba terenu ... 9
2.3. Budowa geologiczna i warunki gruntowe ... 9
2.4. Zasoby naturalne ... 9
2.5. Gleby ... 9
2.6. Warunki wodne ... 10
2.7. Szata roślinna i świat zwierzęcy ... 11
2.8. Klimat lokalny ... 11
2.9. Jakość powietrza atmosferycznego ... 16
2.10. Klimat akustyczny ... 17
2.11. Jakość wód ... 21
2.12. Obszary cenne kulturowo ... 22
3. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTU PLANU, W SZCZEGÓLNOŚCI DOTYCZĄCE OBSZARÓW CHRONIONYCH NA PODSTAWIE USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY ... 22
4. INFORMACJA O GŁÓWNYCH CELACH I ZAWARTOŚCI PROJEKTU PLANU ... 22
4.1. Cel opracowania projektu planu ... 26
4.2. Ustalenia projektu planu ... 26
4.3. Powiązanie ustaleń projektu planu z innymi dokumentami ... 29
4.4. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji ustaleń projektu planu ... 29
5. CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, KRAJOWYM I LOKALNYM ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ... 30
6. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIA USTALEŃ PROJEKTU PLANU NA ŚRODOWISKO ... 34
6.1. Oddziaływanie na powierzchnię ziemi i warunki geologiczne ... 34
6.2. Oddziaływanie na zasoby naturalne ... 37
6.3. Oddziaływanie na wody powierzchniowe i podziemne ... 37
6.4. Oddziaływanie na różnorodność biologiczną, szatę roślinną i zwierzęta ... 40
6.5. Oddziaływanie na krajobraz ... 42
6.6. Oddziaływanie na ludzi ... 43
6.7. Oddziaływanie na powietrze ... 45
6.8. Oddziaływanie na klimat lokalny ... 47
6.9. Oddziaływanie na klimat akustyczny ... 47
6.10. Oddziaływanie na dziedzictwo kulturowe ... 53
6.11. Oddziaływanie na dobra materialne ... 53
6.12. Oddziaływanie na obszary chronione, w tym obszary Natura 2000 ... 54
6.13. Oddziaływanie transgraniczne... 56
7. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA ... 56
8. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKCIE MPZP ... 57
9. STRESZCZENIE I WNIOSKI ... 58 ZAŁĄCZNIKI GRAFICZNE
1. Granica obszaru objętego opracowaniem mpzp na tle ortofotomapy miasta Poznania 2A. Geologia – Szczegółowa mapa geologiczna Polski – fragment ark. 471 Poznań 2B. Geologia – Legenda do Szczegółowej mapy geologicznej Polski1
3. Zasięgi oddziaływania hałasu samochodowego i kolejowego w porze dzienno-wieczorno-nocnej (LDWN) i porze nocnej (LN) – w stanie istniejącym w roku 2017
4. Dokumentacja fotograficzna obszaru opracowania
5. Projekt mpzp „Rejon ulicy W. Majakowskiego” w Poznaniu, MPU 2021 r. – etap procedury planistycznej wyłożenie do publicznego wglądu
6. Oświadczenie autora prognozy
3 1. WPROWADZENIE
1.1. Informacje wstępne
Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektu mpzp
„Rejon ulicy W. Majakowskiego” w Poznaniu. Projekt sporządzany jest na podstawie uchwały Nr XXXIII/515/VII/2016 Rady Miasta Poznania z dnia 12 lipca 2016 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego „Rejon ulicy W. Majakowskiego”
w Poznaniu.
Obszar objęty projektem planu położony jest we wschodniej części miasta Poznania. Obejmuje on osiedle mieszkaniowe domów jednorodzinnych zlokalizowanych w rejonie ul. W. Majakowskiego.
Teren ten jest ograniczony: od północy i na fragmencie od wschodu terenami zieleni otwartej, wchodzącymi w skład wschodniego klina zieleni, objętymi obszarem chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu”, od wschodu ogrodami działkowymi „Darzynka” i „Kolejarz-Kobylepole”, a od zachodu terenami zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej. Powierzchnia projektu planu wynosi ok. 29,5 ha.
Analizowany obszar od północy i na fragmencie od wschodu graniczy z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego „Wschodni Klin Zieleni A” w Poznaniu, część a.
1.2. Podstawy formalno-prawne opracowania
Obowiązek sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko wynika z ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. W myśl powyższej ustawy, prognoza oddziaływania na środowisko stanowi podstawowy dokument niezbędny do przeprowadzenia postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityki, strategii, planu lub programu.
Zgodnie z art. 46 ust. 1 przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają m.in. projekty planów zagospodarowania przestrzennego, wyznaczające ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Zgodnie z art. 46 ust. 2 przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają również zmiany planów miejscowych.
Na obowiązek sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko dotyczącej projektu planu miejscowego wskazuje również art. 17, pkt. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zgodnie z którym wójt, burmistrz albo prezydent miasta
„sporządza projekt planu miejscowego (...), wraz z prognozą oddziaływania na środowisko”.
Stosownie do tej ustawy, projekt planu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko przedkładane są instytucjom i organom właściwym do zaopiniowania i uzgodnienia projektu planu, a także są przedmiotem społecznej oceny – podlegają wyłożeniu do publicznego wglądu.
1.3. Cel i zakres merytoryczny opracowania
Prognoza oddziaływania na środowisko stanowi element procedury sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Jej głównym celem jest wskazanie przewidywanego wpływu na środowisko przyrodnicze, jaki może mieć miejsce na skutek realizacji dopuszczonych w projekcie planu różnych form zagospodarowania przestrzennego. W tym celu, w prognozie ocenia się relacje pomiędzy przyjętymi w projekcie planu rozwiązaniami planistycznymi, a uwarunkowaniami środowiska przyrodniczego.
W prognozie oddziaływania na środowisko analizie i ocenie podlega projekt uchwały w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (tekst) wraz z rysunkiem, stanowiącym załącznik graficzny uchwały. Szczegółowy zakres informacji wymaganych w prognozie określa art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Zgodnie z art. 52 ust. 1 ww. ustawy, informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko muszą być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny, a także dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości informacji zawartych w projekcie planu miejscowego.
4
Stosownie do wymogu art. 53 ww. ustawy, zakres i stopień szczegółowości informacji zawartych w niniejszej prognozie został uzgodniony z właściwymi organami, wskazanymi w art. 57 i art. 58 ustawy:
• Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Poznaniu pismem WOO-III.411.500.2016.AK.1. z dnia 10.11.2016 r.,
• Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Poznaniu pismem NS-52/3-288/16 z dnia 27.10.2016 r.
1.4. Wykorzystane materiały i metody pracy
Przy opracowaniu niniejszej prognozy wykorzystano następujące materiały źródłowe:
Literatura:
Gołdyn R. i in., Stojące i płynące wody Poznania, Fundacja Biblioteka Ekologiczna, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2019,
Kondracki J., Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994,
Krygowski B., Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, Cz. I Geomorfologia, PTPN, Wydz. Mat.- Przyr., Komitet Fizjograficzny, Poznań 1961,
Lewińska J., Zgud K., Baścik J., Wiatrak W., Klimat obszarów zurbanizowanych, Instytut Gospodarki Przestrzennej I Komunalnej, Warszawa 1990,
Lewińska J. red., Klimat miasta Vademecum urbanisty, Instytut Gospodarki Przestrzennej I Komunalnej Oddział w Krakowie, Kraków 1991,
Seneta W. Dolatowski J., Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997,
Sobczak, Kościoły Poznania, Szmidt, Woźniak (ilust.), Poznań: Wydawnictwo Debiuty, 2006,
Wśród zwierząt i roślin, pod red. J. Wiesiołkowskiego, Kronika Miasta Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2002.
Materiały kartograficzne:
mapa ewidencyjna w skali 1: 1000,
Mapa hydrograficzna w skali 1:50 000, ark. N-33-130-D Poznań, OPGK Poznań,
Mapa sozologiczna w skali 1:50 000, ark. N-33-130-D Poznań, GEOMAT Sp. z o.o., 2004,
Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. 471 – Poznań N-33-130-D, Państwowy Instytut Geologiczny, 1990,
Mapa Hydrogeologiczna Polski, Główny Użytkowy Poziom Wodonośny, w skali 1:50 000, ark. 471-Poznań, Państwowy Instytut Geologiczny (wersja cyfrowa),
Mapa Hydrogeologiczna Polski, Pierwszy Poziom Wodonośny, w skali 1:50 000, ark. 471- Poznań, Państwowy Instytut Geologiczny (wersja cyfrowa),
Mapy warunków budowlanych na głębokościach 1 m, 2 m, 4 m, 5 m w skali 1:10 000, ark.
Poznań – Antoninek N-33-131-C-c-1, Atlas geologiczno-inżynierski Poznania, Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych, Przedsiębiorstwo Geodezyjne i Geologiczno-Fizjograficzne GEOPROJEKT, Warszawa, sierpień 2007 r. (aktualizacja 2013-2017).
Akty prawne:
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2020 r., poz. 1219, tekst jednolity ze zm.),
Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2020 r., poz. 310, tekst jednolity ze zm.),
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2020 r., poz. 55, tekst jednolity ze zm.),
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2020 r., poz. 283, tekst jednolity ze zm.),
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U.
z 2020 r., poz. 293, tekst jednolity ze zm.),
5
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2020 r., poz. 282, tekst jednolity ze zm.),
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2020 r., poz. 1333, tekst jednolity ze zm.),
Ustawa z dnia 14 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2020 r. poz. 1439, tekst jednolity ze zm.),
Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2019 r., poz. 1065, tekst jednolity ze zm.),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r., poz. 112, tekst jednolity),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r., Nr 120, poz. 826) – akt archiwalny,
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych ujętych na mapach akustycznych oraz ich układu i sposobu prezentacji (Dz. U.
z 2007 r., Nr 187, poz. 1340),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r. poz. 2183),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. U. z 2014 r. poz. 1408),
Uchwała Nr XXIX/561/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r.
w sprawie Aktualizacji Programu ochrony powietrza dla stref: Aglomeracja Poznań (strefa Miasto Poznań) w woj. wielkopolskim (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r., poz. 508) – akt archiwalny),
Uchwała Nr XXIX/566/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r.
w sprawie Programu ochrony powietrza w zakresie benzo-alfa-pirenu dla stref: Aglomeracja Poznańska, Miasto Leszno, strefy gnieźnieńsko-wrzesińskiej oraz strefy pilsko-złotowskiej w woj. wielkopolskim (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r., poz. 509) – akt archiwalny,
Uchwała Nr XI/316/15 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 października 2015 r.
w sprawie Program ochrony powietrza w zakresie pyłu PM10 oraz B(a)P dla strefy aglomeracja poznańska, którego integralną część stanowi plan działań krótkoterminowych w zakresie pyłu PM10 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2015 r., poz. 6241) – akt archiwalny,
Uchwała Nr IX/166/19 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 24 czerwca 2019 r.
w sprawie określenia „Aktualizacji Programu ochrony powietrza w zakresie pyłu PM10 oraz B(a)P dla strefy aglomeracja poznańska, którego integralną część stanowi plan działań krótkoterminowych w zakresie pyłu PM10” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 01.07.2019 r., poz.
6238) – akt archiwalny,
Uchwała Nr XXI/393/20 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 13 lipca 2020 r.
w sprawie określenia Programu ochrony powietrza dla strefy aglomeracja poznańska (Dz. Urz.
Woj. Wlkp. z dnia 20.07.2020 r., poz. 5956),
Uchwała Nr V/124/15 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 30 marca 2015 r.
w sprawie Planu działań krótkoterminowych w zakresie benzo(a)pirenu dla strefy aglomeracja poznańska – akt archiwalny,
Uchwała Nr XXXIX/942/17 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 18 grudnia 2017 r.
w sprawie wprowadzenia, na obszarze miasta Poznania, ograniczeń lub zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2017 r., poz.
8808),
Uchwała Nr LIV/978/VII/2017 Rady Miasta Poznania z dnia 26 września 2017 r. w sprawie
„Programu ochrony środowiska dla miasta Poznania na lata 2017-2020 z perspektywą do 2024 roku”,
6
Uchwała Nr XVIII/302/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 30 stycznia 2012 r.
w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Ławica w Poznaniu (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012 r., poz. 961),
Uchwała Nr LX/927/VI/2013 Rady Miasta Poznania z dnia 10 grudnia 2013 r. w sprawie
„Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Poznania” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 21 stycznia 2014 r., poz. 487) – akt archiwalny, w tym Mapa akustyczna miasta Poznania 2012 (Część I), AkustiX, Poznań, listopad 2012,
Uchwała Nr LXIX/1253/VII/2018 Rady Miasta Poznania z dnia 26 czerwca 2018 r. w sprawie
„Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Poznania” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 4 lipca 2018 r., poz. 5498),
Mapa akustyczna miasta Poznania 2017, AkustiX, lemitor OCHRONA ŚRODOWISKA, wrzesień 2017.
Dokumenty, inne dostępne opracowania:
Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego dla potrzeb Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania, MPU, Poznań 2012 r.,
Atlas geochemiczny Poznania i okolic, Lis J., Pasieczna A., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2005,
Atlas rozmieszczenia płazów na terenie miasta Poznania - narzędzie skutecznej ochrony gatunkowej – etap II. Praca zbiorowa, red. Kaczmarski M., Pędziwiatr K., Kaczmarek J. Klub Przyrodników Koło Poznańskie, Poznań 2014,
Baza danych geologiczno-inżynierskich wraz z opracowaniem Atlasu geologiczno-inżynierskiego Poznania, zespół pod kierunkiem mgr inż. Mirosława Musiatewicza, Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych w Warszawie, PGiGF „Geoprojekt” Sp. z .o.o, Warszawa, sierpień 2007,
Dokumentacja hydrogeologiczna określająca warunki hydrogeologiczne w związku z ustanawianiem obszarów ochronnych Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 143 Subzbiornik Inowrocław - Gniezno, Generalny Wykonawca Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, PROXIMA S.A. Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu Oddziała w Poznaniu, Warszawa, marzec 2013,
Oceną stanu jednolitych części wód rzek i zbiorników zaporowych w latach 2014-2019, GIOŚ, https://www.gios.gov.pl/pl/stan-srodowiska/monitoring-wod,
Ocena jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych sieci krajowej w ramach monitoringu operacyjnego stanu chemicznego wód podziemnych w 2019 r. /wg badań PIG/, http://mjwp.gios.gov.pl/
Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Poznań (471), Chmal R., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1997,
Objaśnienia do arkusza mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Poznań (471), Biuro Studiów i Badań Hydrogeologicznych i Geofizycznych „HYDROCONSULT” Sp. z o.o., Warszawa 2000,
Objaśnienia do mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10000, Gmina Poznań, D. Grabowski i in., Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2017,
Problem piętrzenia wód gruntowych na przykładach głębokiego posadowienia obiektów w Poznaniu, dr hab. Antoni Florkiewicz, mgr Maciej Troć, Politechnika Poznańska; Inżynieria i Budownictwo nr 7/2002,
Projektowanie, wykonawstwo sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz przyłączy, wymagania ogólne, AQUANET S.A., Poznań, 2020 r.,
Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, Biblioteka Monitoringu Środowiska, WIOŚ, Poznań 2011 r.,
Stan środowiska w województwie wielkopolskim Raport 2020, GIOŚ, Departament Monitoringu Środowiska, Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Poznaniu, Poznań 2020,
Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim Raport wojewódzki za rok 2019, GIOŚ, Departament Monitoringu Środowiska, Poznań kwiecień 2020 r.,
7
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania, Uchwała Nr LXXII/1137/VI/2014 Rady Miasta Poznania z dnia 23 września 2014 r.,
Waloryzacja przyrodnicza terenów korytarza ekologicznego we wschodnim klinie zieleni wzdłuż rzeki Cybiny ze wskazaniem działań ochronnych i analizą terenowo-finansową, Tereny dawnych użytków ekologicznych „Olszak I” i „Olszak II” i projektowanego użytku ekologicznego
„Kobylepole” na zlecenie Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania, dr hab. Dorota Wrońska-Pilarek i in., ARBOR Firma Usługowa Jacek Zatorski, Poznań 2017.
Inne źródła:
wizje terenowe (maj 2020 r.)
dokumentacja fotograficzna (MPU, maj 2020 r.)
http://poznan.wios.gov.pl/
http://powietrze.gios.gov.pl/
http://baza.pgi.gov.pl/
http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
http://mapy.geoportal.gov.pl
mapa SIP ZGiKM GEOPOZ
https://polska.e-mapa.net/
http://wilcza21.pl/
http://wniebowzieta.archpoznan.pl/index.php/historia-parafii/arch-kosciola
Informacje uzyskane z powyższych materiałów oraz obserwacje zebrane podczas wizji terenowych pozwoliły na przedstawienie obecnego sposobu i stanu zagospodarowania obszaru oraz jego najbliższego otoczenia. Pozwoliły również na opracowanie ogólnej charakterystyki środowiska przyrodniczego omawianego obszaru – w podziale na jego poszczególne komponenty, w tym: rzeźbę terenu, budowę geologiczną i warunki podłoża, warunki wodne, szatę roślinną, świat zwierzęcy, gleby, klimat lokalny. Na podstawie powyższych materiałów określono również stan środowiska przyrodniczego w zakresie jakości powietrza, jakości wód i klimatu akustycznego. Ponadto, w prognozie dokonano analizy i oceny ustaleń projektu planu oraz skutków ich realizacji dla środowiska przyrodniczego, z uwzględnieniem wpływu na jego podstawowe elementy.
Prognozę oddziaływania na środowisko sporządzono przy zastosowaniu metody opisowej, polegającej na charakterystyce istniejących zasobów środowiska oraz łączeniu w całość posiadanych informacji o dotychczasowych mechanizmach funkcjonowania środowiska i wskazaniu jakie potencjalne skutki mogą wystąpić w środowisku w wyniku realizacji ustaleń planu. Posłużono się również metodą porównawczą, wykorzystując wiedzę o funkcjonowaniu środowiska jako całości.
Skonfrontowano zaproponowane rozwiązania planistyczne z istniejącymi uwarunkowaniami środowiskowymi. Prognozę oddziaływania na środowisko przedstawiono w zakresie, jaki umożliwia obecny stan dostępnej informacji o środowisku oraz stopień szczegółowości ustaleń projektu planu miejscowego. Ze względu na ogólny charakter zapisów planu (nie zawierającego konkretnych rozwiązań realizacyjnych poszczególnych inwestycji, a jedynie przypisującego terenom określone cechy i funkcje) brak tu jest ścisłych informacji o charakterze ilościowym, a prognoza ma charakter jakościowy.
2. CHARAKTERYSTYKA ORAZ STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 2.1. POŁOŻENIE, UŻYTKOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE TERENU
Obszar projektu planu „Rejon ulicy W. Majakowskiego” w Poznaniu położony jest we wschodniej części Poznania, w dawnej dzielnicy Nowe Miasto. Jego granice wyznaczają: od północy i na fragmencie od wschodu tereny zieleni, wchodzące w skład wschodniego klina zieleni miasta Poznania, objęte obszarem chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu”, od wschodu ogrody działkowe
„Darzynka” i „Kolejarz-Kobylepole”, a od zachodu tereny zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej. Powierzchnia opracowania wynosi ok. 29,5 ha.
W granicach projektu planu znajduje się przede wszystkim bardzo zróżnicowana zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna – w układzie wolno stojącym i bliźniaczym, w otoczeniu której znajduje się zieleń urządzona ogrodów przydomowych. Zabudowie mieszkaniowej towarzyszą nieliczne budynki usługowe, jak np. hurtowania narzędzi i salon mebli tapicerowanych przy ul. W. Majakowskiego 318, salon SPA przy ul. W. Majakowskiego 349A, czy sklep spożywczo-monopolowy przy ul. W.
Majakowskiego 345.
8
Na fragmencie obszaru opracowania zlokalizowanym w jego centralnej części, u zbiegu ulic W.
Majakowskiego i Rysiej (po wschodniej stronie ul. Rysiej), znajduje się niewielki teren sportowo- rekreacyjny, w obrębie którego mieści się boisko do gry w koszykówkę oraz plac zabaw dla dzieci.
Pozostały pas terenu ciągnący się wzdłuż ul. W. Majakowskiego, od placu zabaw aż do ul. Sępiej, w większości zagospodarowany został przez właścicieli sąsiadujących z nim nieruchomości w formie przedogródków z zielenią urządzoną oraz parkingów. Przez teren ten w przeszłości przebiegało rozebrane już torowisko Średzkiej Kolei Powiatowej. Po zachodniej stronie ul. Rysiej (u zbiegu z ul. W.
Majakowskiego) znajduje się niewielki, zadrzewiony teren zieleni urządzonej porośniety głównie robinią akacjową, w granicach którego zlokalizowany jest ogrodzony pomnik Żolnierzy Radzieckich, a na samym narożniku – lokalna przepompownia ścieków „P3” ul. Majakowskiego – Rysia.
W południowej części obszaru projektu planu, pomiędzy ulicami Wilczą i Żbikową, zlokalizowany jest Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Poznaniu. Oddany do użytku w 1973 r. kościół, zaprojektowany przez Henryka Marcinkowskiego w stylu modernistycznym, powstał w miejscu starego poniemieckiego baraku, a jako materiał budowlany w znacznej mierze wykorzystano kamienie polne ze spalonej stodoły parafialnej w Strzelcach Wielkich koło Gostynia1. Bryła kościoła składa się z dwóch przylegających do siebie części, jednej wyższej i dłuższej, drugiej niższej i krótszej. Obie części pokrywają jednospadowe dachy, o dużym kącie nachylenia połaci. Ze względu na różnicę wielkości obu brył, połączone są one dwoma pionowymi przeszkleniami i oknami umiejscowionymi między połaciami dachowymi. Kościół posiada konstrukcję żelbetową, od zewnątrz w większości obłożoną kamieniem. Przekryty stalową konstrukcją dachową. Każda z połaci dachowych posiada trzy trójkątne lukarny. Wejście główne znajduje się na południowej ścianie kościoła. Budynek kościoła od strony ul.
Żbikowej poprzedzony jest szerokim podjazdem, natomiast przestrzeń pomiędzy nim a ogrodzeniem częściowo uszczelniona została płytami betonowymi, a resztę wypełnia ozdobna zieleń urządzona. Na placu przed kościołem znajduje się również grota maryjna oraz tablica pamiątkowa ku czci księdza prałata Stanisława Kałka (pierwszego proboszcza).
W zachodniej części obszaru projektu planu, w zbiegu ulic W. Majakowskiego i ul. Wilczej, trwa obecnie budowa nowoczesnego apartamentowca „Wilcza 21” 2. Budynek swoją formą architektoniczną nawiązywać ma do sąsiadującego bezpośrednio z północno-zachodnią granicą opracowania kompleksu apartamentów i mieszkań „Warzelnia Poznań”, zlokalizowanego pomiędzy ulicą Majakowskiego a Stawem Browarnym. W budynku zaprojektowano 45 lokali mieszkalnych z podziemną halą garażową, natomiast na zewnątrz będzie się znajdował dziedziniec z miejscem zabaw dla dzieci i stojakiem dla rowerów. Przez teren nieruchomości przebiegało niegdyś torowisko Średzkiej Kolei Powiatowej, co zostać ma upamiętnione kostką granitową z wbudowaną stalową tablicą informacyjną.
W bezpośrednim sąsiedztwie ww. terenu budowy, od strony ul. W. Majakowskiego, znajduje się należący do Aquanetu teren infrastruktury technicznej kanalizacji – przepompownia ścieków „PG”
ul. W. Majkowskiego – Wilcza.
W południowo-zachodniej części obszaru opracowania, u zbiegu ulic Kobylepole i Wilczej (po jej zachodniej stronie) znajduje się kilkanaście niezainwestowanych jeszcze działek (nieużytków porośniętych zielenią spontaniczną), użytkowanych obecnie jako miejsce składowania mas ziemnych oraz sprzętu budowlanego. Niezainwestowane fragmenty terenów znajdują się również w północnej części obszaru projektu planu i położone są one wzdłuż skarpy w bezpośrednim otoczeniu Stawu Browarnego. W chwili obecnej działki te porośnięte są głównie spontanicznie rozwijającą się roślinnością zielną i trawiastą, a w pobliżu ogrodzeń przyległych posesji znajdują się grupy nasadzeń z ozdobnych drzew i krzewów. Przez teren ten przebiega również napowietrzna linia elektroenergetyczna, która częściowo jest ogrodzona niską siatką.
Istniejący w obrębie analizowanego obszaru projektu planu układ komunikacyjny, oparty przede wszystkim na fragmencie ul. W. Majakowskiego, składa się z siatki publicznych dróg dojazdowych – ulic: Borsuczej, Rysiej, Dzieci Wrzesińskich, Sępiej, Wilczej, Gronostajowej, Żbikowej, Lisiej, Wiewiórczej, a także fragmentu ul. Kobylepole. Wzdłuż części ulic (Dzieci Wrzesińskich, Rysiej, W.
Majakowskiego, oraz na odcinku ul. Kobylepole i Sępiej) znajdują się okazałe już niekiedy liniowe zadrzewienia w formie alei.
Analizowany obszar projektu planu graniczy:
od północy i na fragmencie od wschodu z terenami zieleni otwartej w otoczeniu Stawu Browarnego, wchodzącymi w skład wschodniego klina zieleni miasta Poznania i podlegającymi ochronie jako Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu”,
1 Sobczak, Kościoły Poznania, Szmidt, Woźniak (ilust.), Poznań: Wydawnictwo Debiuty, 2006
2 http://wilcza21.pl/
9
od południa i na fragmencie od wschodu z terenami ogrodów działkowych „Darzynka”
i „Kolejarz-Kobylepole”,
od zachodu z terenami zabudowy mieszkaniowej jedno i wielorodzinnej (m.in.
z osiedlem Warzelnia).
Granice projektu mpzp wskazano na załączniku nr 1 prognozy.
2.2. RZEŹBA TERENU
Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski3 obszar projektu planu położony jest w obrębie mezoregionu Równina Wrzesińska (315.56), który stanowi część makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego (315.5).
Powierzchnię terenu opracowania kształtuje polodowcowa wysoczyzna morenowa, charakteryzująca się korzystnymi warunkami dla rozwoju zabudowy.
W granicach omawianego projektu planu najwyższymi rzędnymi charakteryzują się tereny położone w jego południowej części, wzdłuż ulic Kobylepole i Wiewiórczej (ok. 79,5 m n.p.m.), natomiast najniższymi rzędnymi charakteryzują się tereny położone w rejonie wzdłuż północnej granicy opracowania (ok. 76,6 m n.p.m.).
2.3. BUDOWA GEOLOGICZNA I WARUNKI GRUNTOWE
Zgodnie z informacjami zobrazowanymi na Szczegółowej mapie geologicznej4, utwory czwartorzędowe obszaru opracowania reprezentowane są przez plejstoceńskie piaski i żwiry wodnolodowcowe poziomu sandrowego starszego, powstałe podczas fazy poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego. Budowę geologiczną na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej przedstawiono na załączniku nr 2a.
Powołując się na bardziej szczegółowe informacje zawarte w Atlasie geologiczno-inżynierskim, w którym dokonano oceny warunków geologiczno-inżynierskich na terenie Poznania5, na głębokości 1 m p.p.t. na znacznej części obszaru projektu planu występują holoceńskie rzeczne grunty niespoiste (piaski o różnej granulacji i żwiry z wkładkami piasków gliniastych i pyłów), jedynie w części południowo- zachodniej (w rejonie ulic Kobylepole i Żbikowej) oraz w części centralnej (w rejonie ul. Gronostajowej) w budowie geologicznej wyróżnić można plejstoceńskie lodowcowe grunty spoiste, wykształcone głównie jako gliny piaszczyste, piaski gliniaste z domieszką kamieni i piasków, barwy żółtej.
Wraz ze wzrostem głębokości w budowie geologicznej stopniowo zwiększa się udział gruntów spoistych, i na głębokości 5 m p.p.t. zajmują one już cały obszar opracowania.
Warunki budowlane, jakie panują na obszarze objętym granicami projektu mpzp „Rejon ulicy W.
Majakowskiego” w Poznaniu są bardzo zróżnicowane6. W części północnej oraz południowej i południowo- zachodniej są one ograniczone, w części centralnej przeciętne, natomiast jedynie na niewielkich fragmentach terenów położonych w części południowo-wschodniej określone zostały jako dobre.
Analizując informacje przedstawione na mapie hydrograficznej7 można stwierdzić, że grunty w granicach obszaru opracowania charakteryzują się zróżnicowaną przepuszczalnością.
2.4. ZASOBY NATURALNE
Na obszarze objętym granicami projektu mpzp „Rejon ulicy W. Majakowskiego” w Poznaniu nie stwierdzono występowania zasobów naturalnych w postaci: udokumentowanych złóż kopalin8 oraz gruntów leśnych9.
Cały analizowany obszar projektu planu położony jest natomiast w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 144 Subzbiornik Inowrocław - Gniezno10.
3 Według najnowszego podziału z 2016 r., sporządzonego w ramach zlecenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, pod nazwą „Weryfikację przebiegu granic regionów fizyczno-geograficznych w formacie SHP (shapefile)”, realizowanego przez Instytut Ochrony Środowiska, Państwowy Instytut Badawczy, na podstawie ostatniego podziału fizyczno-geograficznego opracowanego przez prof. Jerzego Kondrackiego (1998, 2000) (http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/)
4 Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. 471 - Poznań N-33-130-D Państwowy Instytut Geologiczny, 1990
5Atlas geologiczno-inżynierski Poznania, Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych w Warszawie, Przedsiębiorstwo Geodezyjno i Geologiczno-Fizjograficzne, Warszawa, sierpień 2007 r. (aktualizacja 2013-2017), mapy geologiczno-inżynierskie 1:10 000, Atlas Poznania – arkusz N-33-130-D-d-1
6 jw.
7 Mapa hydrograficzna w skali 1:50 000, ark. N-33-130-D Poznań, OPGK Poznań 1988/9,
8 http://geoportal.pgi.gov.pl/midas-web/pages/index.jsf?conversationContext=7
9 https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/mapy
10 2.5. GLEBY
W obrębie całego obszaru opracowania występują gleby antropogeniczne, których właściwości naturalnie zostały zmodyfikowane na skutek wprowadzenia na przestrzeni lat inwestycji budowlanych związanych z urbanizacją analizowanych terenów i lokalizacją zabudowy mieszkaniowej oraz sieci dróg i niezbędnej infrastruktury technicznej. Gleby uległy tu przekształceniom mechanicznym, geochemicznym, hydrologicznym i fizyczno-chemicznym.
Niekorzystne oddziaływania na kształtowanie właściwości gleb wynikają przede wszystkim z trwałego uszczelnienia części powierzchni (np. posadowienie budynków, realizacja dróg o nawierzchni bitumicznej) oraz zastosowania szeregu materiałów budowlanych, wpływających na zmiany przepuszczalności czy też stateczności gruntów. W celu uzyskania odpowiednich właściwości podłoża (w zależności od charakteru inwestycji), dokonuje się przemieszczenia mas ziemnych, przemieszania wierzchnich warstw gleby, zniszczenia warstwy próchniczej, jak również wzbogacenia podłoża o materiały takie jak piasek czy żwir. Działania te przyczyniają się zazwyczaj do wzrostu przepuszczalności gleb oraz przyspieszenia tempa infiltracji wód opadowych i roztopowych, co z kolei wpływa na przyspieszenie tempa migracji zanieczyszczeń w głąb profilu glebowego. W przypadku trwałego uszczelnienia powierzchni występuje natomiast zjawisko pozbawienia gleb naturalnych właściwości biologicznych.
Zgodnie z „Atlasem geochemicznym Poznania i okolic”11 gleby w obrębie obszaru opracowania charakteryzują się odczynem lekko kwaśnym (pH 6,0–6,7).
2.6. WARUNKI WODNE
Obszar projektu planu „Rejon ulicy W. Majakowskiego” w Poznaniu położony jest w dorzeczu rzeki Odry, w regionie wodnym rzeki Warty, w obrębie jednolitej części wód powierzchniowych JCWP Cybina (kod PLRW600017185899) oraz w obrębie jednolitej części wód podziemnych JCWPd nr 60 (PLGW600060).
Na całym analizowanym obszarze projektu planu nie występują wody powierzchniowe, jednakże jego północna granica przebiega wzdłuż skarpy na południowym brzegu Stawu Browarnego, powstałego na zabagnionym odcinku Cybiny między wzgórzami w Kobylempolu, poprzez spiętrzenie jej wód w km 5+34012. Powierzchnia całkowita tego zbiornika wynosi 8,30 ha, powierzchnia lustra 7,1 ha, a średnia głębokość zbiornika wynosi 1,20m (min. 1,00m, max. 1,8m). W południowo – wschodniej części zbiornika (w okolicy ul. Sępiej) zlokalizowane jest ujęcie wody służące do nawadniania ogródków działkowych.
Zgodnie z informacjami przedstawionymi na mapie hydrogeologicznej13, cały analizowany teren znajduje się w zasięgu jednostki 1cTr/I (trzeciorzędowe piętro wodonośne), w obrębie której głównym poziomem wodonośnym jest mioceński poziom zbiornika wielkopolskiego, zbudowany z piasków (drobnoziarnistych i mułkowatych) o średniej miąższości przekraczającej 40 m. Nadkład tego poziomu tworzą utwory słabo i bardzo słabo przepuszczalne (gliny morenowe, iły poznańskie o zmiennej miąższości), w związku z czym, stopień zagrożenia zanieczyszczenia głównego poziomu wodonośnego jest bardzo niski. Głębokość występowania głównego użytkowego poziomu wodonośnego w obrębie analizowanego obszaru wynosi 50-100 m. Zasilanie poziomu mioceńskiego zachodzi na skutek przesączania się wody z poziomów czwartorzędowych, jak również (lokalnie) poprzez przypływy w oknach hydrogeologicznych.
Powołując się na informacje zawarte w Atlasie geologiczno-inżynierskim, pierwsze zwierciadło wód podziemnych w granicach przedmiotowego projektu planu najpłycej (powyżej 1 m p.p.t.) występuje w jego północno-wschodnim fragmencie, w rejonie zbiegu ulic Dzieci Wrzesińskich i Sępiej. W centralnej i północno-zachodniej części obszaru opracowania kształtuje się ono na głębokości 2-5 m p.p.t., w części południowo-zachodniej 1-2 m p.p.t., natomiast najgłębiej występuje ono w części wschodniej, bo na głębokości 15-20 m p.p.t.
W granicach obszaru opracowania nie stwierdzono lokalizacji studni ujmujących wody poziomu trzeciorzędowego lub czwartorzędowego.
10 https://geolog.pgi.gov.pl/
11 Lis J., Pasieczna A., PIG Warszawa 2005
12 Gołdyn R. i in., Stojące i płynące wody Poznania, Fundacja Biblioteka Ekologiczna, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2019
13 Mapa Hydrogeologiczna Polski, Pierwszy Poziom Wodonośny, w skali 1:50 000, ark. 471-Poznań, Państwowy Instytut Geologiczny, (wersja cyfrowa)
11
Cały analizowany obszar projektu planu położony jest natomiast w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 144 Subzbiornik Inowrocław - Gniezno14. Występujące w podłożu zbiornika osady marglisto – wapienne mezozoiku wykazują lokalnie powiązania hydrauliczne z utworami neogenu i paleogenu, co powoduje istnienie wspólnego systemu wodonośnego.
W nakładzie zbiornika stwierdza się występowanie wodonośnych osadów z okresu czwartorzędu związanych ze zlodowaceniami południowopolskimi, środkowopolskimi i północnopolskimi.
W stratyfikacji hydrogeologicznej obszaru zbiornika wyróżnić można piętro wód czwartorzędowych, neogeńsko-paleogeńskich (trzeciorzędowych) i lokalnie mezozoicznych (kredy górnej i jury). Zasilanie GZWP nr 143 odbywa się na drodze przesączania się wody z poziomów czwartorzędowych (szczególnie w strefach dolin kopalnych) poprzez kompleksy glin zwałowych i iłów neogenu oraz lokalnie w wyniku przepływów w strefach okien hydrogeologicznych.
2.7. SZATA ROŚLINNA I ŚWIAT ZWIERZĘCY
Szatę roślinną obszaru objętego projektem mpzp „Rejon ulicy W. Majakowskiego” w Poznaniu stanowi przede wszystkim zieleń urządzona ogrodów towarzyszących przeważającej na terenie opracowania zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej.
Zieleń ogrodów otaczających domy jednorodzinne skupiona jest na ogół na tyłach posesji.
Podziały poszczególnych własności podkreślają często żywopłoty, które formowane są z takich gatunków jak np.: żywotnik (Thuja sp.), cis (Taxus sp.), ligustr pospolity (Ligustrum vulgare). Zieleń wysoka i żywopłoty otaczają zwykle duże otwarte powierzchnie trawiaste. Mimo ogrodzeń dzielących nieruchomości, zieleń tworzy miejscami zwartą okrywę roślinną. Ogrody przy domach zachowują też łączność z kompozycjami przed frontami budynków, a zieleń widoczna od ulicy ma charakter wyłącznie ozdobny, miejscami wręcz reprezentacyjny.
Zieleń przydomowa składa się w większości z gatunków roślin ozdobnych, często obcych rodzimej florze. W większości ogrodów w składzie gatunkowym dominują drzewa i krzewy zimozielone (głównie gatunki iglaste), nie wymagające stałych zabiegów pielęgnacyjnych. Niektóre ogrody ukształtowane zostały z zachowaniem drzew owocowych. Wśród drzew i krzewów najliczniej występują takie gatunki, jak: świerk (Picea sp.), daglezja (Pseudotsuga sp.), jodła (Abies sp.),sosna (Pinus sp.), żywotnik Thuja sp.), rzadziej można napotkać pojedyncze egzemplarze takich gatunków, jak: lipa (Tilia sp.), klon (Acer sp.), wierzba (Salix sp.), dąb (Quercus sp.), brzoza (Betula sp.), jarząb (Sorbus sp.), jesion (Fraxinus sp.), buk (Fagus sp.) itp. Wśród nielicznych drzew owocowych przeważają takie gatunki jak: jabłonie (Malus sp.), śliwy (Prunus sp.), grusze (Pyrus sp.) i orzechy włoskie (Juglans regia). Najwyższymi, wyróżniającymi się w krajobrazie, drzewami są świerki (Picea sp.) i orzechy włoskie (Juglans regia).
Zieleń urządzoną przed frontami domów tworzą egzemplarze rzadziej spotykanych gatunków i odmian drzew i krzewów ozdobnych. W doborze gatunków również przeważają ww. drzewa i krzewy iglaste. Rzadziej można napotkać krzewy liściaste oraz kompozycje z bylin. Spośród gatunków krzewów iglastych bardzo często można spotkać: żywotniki (Thuja sp.), jałowce (Juniperus sp.) i cisy (Taxus sp.). Spośród roślin liściastych występują, wyróżniające się wyglądem odmiany, takich gatunków jak np.: bukszpan wieczniezielony (Buxus sempervirens), trzmielina Fortune’a (Euonymus fortunei), ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), róża (Rosa sp.), sumak octowiec (Rhus typhina), bez lilak (Syringa vulgaris), głóg (Crataegus sp.), irga (Cotoneaster sp.), dereń (Cornus sp.), tawuła (Spiraea sp.), forsycja (Forsythia sp.), berberys (Berberis sp.), ognik (Pyracantha sp.) itp.
Na obszarze opracowania można też napotkać skupiska roślinności ruderalnej. Największe z nich i najcenniejsze występują w północnej części projektu, wzdłuż skarpy Stawu Browarnego – na odcinku od ul. Wilczej do ul. Rysiej. Występująca tu zieleń ma charakter spontaniczny i stanowi funkcjonalną i przestrzenną całość z zielenią wschodniego klina zieleni w dolinie Cybiny. Spośród gatunków notowanych na ww. terenie zieleni, wymienić można m.in.: pokrzywę zwyczajną (Urtica dioica), krwawnik pospolity (Achillea millefolium), jasnotę purpurową (Lamium purpureum), pyleniec pospolity (Berteroa incana), mydlnicę lekarską (Saponaria officinalis), glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus), powój polny (Convolvulus arvensis), sałatę kompasową (Lactuca serriola), nawłoć kanadyjską (Solidago canadensis), stokłosę płonną (Bromus sterilis), kolczurkę klapowaną (Echinocystis lobata), klon jesionolistny (Acer negundo), słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus), śliwę tarninę (Prunus spinosa).
14 https://geolog.pgi.gov.pl/
12
Z kolei już samą południową skarpę Stawu Browarnego, położoną poza projektem mpzp, zgodnie z informacjami zawartymi w waloryzacji przyrodniczej na terenów wschodniego klina zieleni15, porastają mniej lub bardziej zdegenerowane fitocenozy grądu środkowoeuropejskiego, zwykle w postaci typowej. W drzewostanach grądowych gatunkiem panującym jest dąb szypułkowy, któremu towarzyszą zwykle klony pospolity i polny oraz lipa drobnolistna. Niższą warstwę drzew buduje z reguły grab pospolity. W formie domieszki występują: brzoza brodawkowata, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły oraz obce geograficznie - robinia akacjowa, czeremcha późna i jesion pensylwański, czy obce ekologicznie - buk pospolity, modrzew europejski czy świerk pospolity. Systemy korzeniowe rosnących na skarpie drzew i krzewów chronią przed naturalną erozją gleby, umacniając tym samym jej zbocze przed osunięciem się w stronę stawu. Zachowanie tej zieleni jest niezbędne zarówno na krawędzi skarpy – po której przebiega granica opracowywanego projektu planu, jak też na zboczu, które nie jest już objęte opracowaniem. W tym ważnym skupisku drzew, wyróżnia się kilka okazałych drzew, wśród których najcenniejszy jest dąb szypułkowy (Quercus robur) rosnący na przeciwko posesji przy ul. Sępiej nr 8.
W bujnej warstwie krzewów najczęściej pojawiają się leszczyna pospolita i trzmielina pospolita, a rzadziej suchodrzew pospolity, głogi: jednoszyjkowy, dwuszyjkowy i odgiętodziałkowy, a miejscami kruszyna pospolita. Do gatunków wyróżniających zespół Galio sylvatici-Carpinetum należą świerząbek gajowy (Chaerophyllum temulum) oraz często spotykany jaskier różnolistny (Ranunculus auricomus). Związek (Carpinion betuli) jest reprezentowany przez takie rośliny, jak: grab pospolity, kupkówka Aschersona Dactylis polygama oraz gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea).
Natomiast z rzędu (Fagetalia sylvaticae) i klasy (Querco-Fagetea) występują: czyściec leśny (Stachys sylvatica), fiołek leśny (Viola reichenbachiana), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum multiflorum), nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas), perłówka zwisła (Melica nutans), podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria), prosownica rozpierzchła (Milium effusum), wiechlina gajowa (Poa nemoralis) czy zawilec gajowy i żółty (Anemone nemorosa) i (A.
ranunculoides). W runie pojawia się, miejscami ze znaczną częstością, ekspansywny neofit - niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora).
Niezwykle istotnym składnikiem zieleni w mieście są drzewa. Na opracowywanym obszarze drzewa na niezabudowanych działkach i w pobliżu terenów wschodniego klina zieleni rosną spontanicznie, natomiast na pozostałych, zainwestowanych terenach rosną dzięki celowym działaniom człowieka. W obu przypadkach można pośród nich wyróżnić te najcenniejsze, które charakteryzują się dużymi rozmiarami i pełnią tym samym istotne funkcje przyrodnicze, ale też krajobrazowe i decydują o komforcie zamieszkania w analizowanym rejonie miasta. Do takich można zaliczyć drzewa tworzące:
• aleję wzdłuż ul. Majakowskiego – w składzie których, w zachodniej części tej ulicy dominują robinie akacjowe (Robinia pseudoacacia), a we wschodniej lipy drobnolistne (Tilia cordata), aleję na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat zaczęto uzupełniać młodymi drzewami – głównie lipami (Tilia sp.);
• aleję lip drobnolistnych (Tilia cordata) wzdłuż ul. Dzieci Wrzesińskich;
• aleję lipową (Tilia sp.) w ul. Rysia, na odcinku od ul. Majakowskiego do ul. Dzieci Wrzesińskich, wśród lip rośnie też jeden jesion wyniosły (Fraxinus excelsior);
• aleję lipową (Tilia sp.) w ul. Sępiej, na odcinku od ul. Majakowskiego do ul. Dzieci Wrzesińskich.
• aleję lip drobnolistnych(Tilia cordata) w ul. Kobylepole, wśród lip można napotkać pojedyncze drzewa innych gatunków;
• skupisko robinii akacjowych (Robinia pseudoacacia) na skwerze po północno-zachodniej stronie zbiegu ulic ul. Majakowskiego i ul. Rysia;
• skupisko drzew na skwerze położonym po północnej stronie ul. Majakowskiego, od ul. Rysia do ul. Sępiej, bliżej ul. Rysia w składzie gatunkowym przeważają robinie akacjowe (Robinia pseudoacacia) i lipy drobnolistne (Tilia cordata). Poza pierwszym rzędem drzew układ pozostałych wydaje się być przypadkowy. Natomiast bliżej ul. Sępiej wykonano przemyślane kompozycyjnie nasadzenie, głównie z gatunków drzew iglastych: świerków (Picea sp.), sosen (Pinus sp.), żywotników (Thuja sp.) i jałowców (Juniperus sp.).
Drzewa w alejach biegnących wzdłuż ulic: Dzieci Wrzesińskich, Rysiej i Sępiej mają znaczne rozmiary (powyżej 150 cm obwodu). Przy ul. W. Majakowskiego rosnące tam robinie akacjowe
15 „Waloryzacja przyrodnicza terenów korytarza ekologicznego we wschodnim klinie zieleni wzdłuż rzeki Cybiny ze wskazaniem działań ochronnych i analizą terenowo-finansową, Tereny dawnych użytków ekologicznych „Olszak I” i „Olszak II”
i projektowanego użytku ekologicznego „Kobylepole”, na zlecenie Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania, dr hab. Dorota Wrońska-Pilarek i in., ARBOR Firma Usługowa Jacek Zatorski, Poznań 2017
13
osiągnęły jeszcze większe obwody niż lipy. Wszystkie drzewa rosnące przy ww. ulicach prezentują dobry stan zdrowotny. W przypadku ulic: Dzieci Wrzesińskich, Rysiej i Sępiej drzewa zwierają się koronami nad ulicą. W ww. alejach należałoby zadbać u uzupełnienie brakujących drzew.
Wymienione skwery przy ul. Majakowskiego są powiązane z aleją drzew w ul. Rysiej. Drzewa na obu skwerach są pielęgnowane i utrzymane w dobrej kondycji zdrowotnej.
Spośród wyżej wymienionych lokalizacji drzew w zdecydowanie gorszym stanie zdrowotnym znajdują się drzewa tworzące aleję w ul. Kobylepole. Z pierwotnych nasadzeń przyulicznych zachowało się tam stosunkowo niewiele drzew. Większość z nich jest zdecydowanie mniejszych rozmiarów niż wskazywałby na to ich obwód pnia. Kilka drzew przy tej ulicy w całości usycha lub ma rozległy posusz koron, jak też wiele z nich posiada uszkodzenia mechaniczne pni i konarów od strony jezdni. Mimo że wiele drzew zostało dosadzonych w późniejszych latach, przy ul. Kobylepole nadal pozostaje wiele wolnego miejsca do posadzenia nowych drzew. Należałoby podjąć starania aby nieliczne lipy drobnolistne (Tilia cordata), rosnące tam od czasu założenia tej alei, miały szansę dalszego wzrostu i odzyskały dzięki temu swoją wartość, a uzupełniona aleja mogła ponownie jako całość stać się cennym elementem zieleni miejskiej.
Drzewa rosną również w przestrzeni ulicznej przy zachodnim poboczu ul. Wilczej, zaczynając od ul. Majakowskiego. Drzewa te posiadają zróżnicowany skład gatunkowy, rozmiary i pokrój korony.
Są wśród nich: klony pospolite (Acer pseudoplatanus), klony jawory (Acer platanolides) i klony jesionolistne (Acer negundo). Drzewa, choć mają uszkodzenia mechaniczne pni, a miejscami i konarów, prezentują dość dobry stan zdrowotny, predysponujący je do zachowania.
Wszystkie wyżej wymienione drzewa rosnące w alejach i na skwerach należy zachować i o ile nie zachodzi kolizja z podziemnymi, czy też nadziemnymi sieciami uzbrojenia technicznego, należałoby uzupełnić nowymi nasadzeniami. W przypadku alei należy dobierać drzewa tych gatunków, które przeważają liczebnie w danym założeniu.
Wiele cennych drzew rośnie również na terenach prywatnych, do których brak jest publicznego dostępu. Wśród takich lokalizacji można wymienić: skupisko drzew na terenie położonym po południowej stronie ul. Majakowskiego (pomiędzy ul. Wilczą a zabudową szeregową położoną poza planem), rząd daglezji (Pseudotsuga menziesii) rosnących od ul. Żbikowej po zachodniej stronie kościoła Wniebowzięcia NMP oraz rząd daglezji rosnących od ul. Majakowskiego po wschodniej stronie przejazdu prowadzącego do ww. kościoła.
Skupisko zadrzewień występuje również na ogrodzonym terenie przepompowni ścieków „PG”
Majakowskiego – Wilcza, zlokalizowanym pomiędzy ul. W. Majakowskiego, a zabudową szeregową Osiedla Parkowego (nieobjętego już granicą projektu planu). Występują tu drzewa takich gatunków jak: klon pospolity (Acer pseudoplatanus), k. jawor (A. platanolides), k. jesionolistny (A. negundo), jesion (Fraxinus), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), lipa drobnolistna (Tilia cordata), topola biała (Populus alba). Bliżej ul. W. Majakowskiego w skupisku tym bardzo wyróżniają się swoimi rozmiarami topole białe (Populus alba). Zadrzewienia porastają również sąsiadujący z obszarem przepompowni teren, na którym powstaje obecnie apartamentowiec „Wilcza 21”. Najbardziej wartościowym egzemplarzem spośród rosnących tu drzew jest dąb szypułkowy (Quercus robur). Drzewo to jest w bardzo dobrej kondycji zdrowotnej, osiągnęło duże rozmiary i posiada regularną, rozłożystą (charakterystyczną dla swojego gatunku) koronę, przez co prezentuje wysokie walory krajobrazowe. Drzewo to należy zachować i objąć ochroną, zachowując w nienaruszonym stanie warunki hydrogeologiczne gruntu w zasięgu jego rzutu korony i – co najważniejsze – zachowując wokół niego jak największą powierzchnię gruntu przesiąkalną dla wody.
Wcześniej wymienione rzędy daglezji (Pseudotsuga menziesii) wraz z pozostałymi drzewami wchodzącymi w skład terenu zieleni urządzonej wokół kościoła Wniebowzięcia NMP tworzą kolejne cenne skupisko zieleni wysokiej na opracowywanym obszarze.
Na obszarze opracowania nie występują drzewa pomnikowe i nie stwierdzono też drzew, które swoimi rozmiarami byłyby obecnie predysponowane do objęcia ochroną pomnikową. Ponadto w granicach opracowania nie stwierdzono również występowania chronionych gatunków roślin czy też grzybów.
Na terenie objętym granicami projektu planu różnorodność gatunkowa fauny ograniczona jest w dużej mierze do gatunków przystosowanych do życia w warunkach miejskich, w sąsiedztwie terenów zabudowanych. Znajdujące się na tym terenie obszary zieleni ogrodowej oraz nieużytkowanych działek są siedliskiem pospolicie występujących na terenie całego miasta zwierząt.
Występujące tu bezkręgowce należą do gatunków bytujących w domostwach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Owady, które związane są ze środowiskiem miast, w dużej części są gatunkami synantropijnymi. Na obszarach zielonych, porośniętych różnymi trawami, spotkać można pasikonika zielonego (Tettigonia virdissina), nadrzewka długoskrzydłego (Meconema thalassium), wiele gatunków
14
szarańczaków (Acridoidea), skorka pospolitego (Forficula auricularia), kowala bezskrzydłego (Pyrrhocolis apterus) oraz biedronkę siedmiokropkę (Coccinella septempunctata). Kwitnące w przydomowych ogródkach drzewa i krzewy owocowe przyciągają na te tereny przedstawicieli rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera), m.in. trzmiele (Bombus), spełniających istotną rolę w zapylaniu roślin. Większe bogactwo gatunków owadów, szczególnie motyli z gatunków takich jak bielinek kapustnik (Pieris brassica) czy rusałka pawik (Inachis io), towarzyszy fragmentom porośniętym przez kwitnące rośliny uprawne i zielne oraz krzewy ozdobne, które są źródłem pokarmu dla owadów zapylających. W granicach opracowania pojawiać się mogą również występujące w dolinie Cybiny gatunki ważek z rodzin ważkowatych (Libellulidae) oraz żagnicowatych (Aeshnidae).
W przydomowych ogrodach, które dość często są podlewane, występują ślimaki: przydrożny (Helicela obvia) oraz winniczek (Helix pomeratia). W sprzyjających warunkach można spotkać ślinika ogrodowego (Arion hortensis).
Z informacji wskazanych w Atlasie rozmieszczenia płazów na terenie miasta Poznania16 wynika, że w granicach analizowanego obszaru spotkać można również przedstawicieli rodzimych gatunków płazów, migrujących w obrębie sąsiadującego bezpośrednio od północy z obszarem projektu planu lokalnego korytarza ekologicznego doliny rzeki Cybiny, współtworzonego przez utworzone na rzece rozlewiska i stawy (Staw Olszak, Staw Browarny, Staw Młyński, Staw Antoninek) oraz towarzyszącą im roślinność (zadrzewienia i zakrzewienia). Na terenach tych spotkać można:
ropuchę szarą (Bufo bufo), żabę trawną (Rana temporaria), żabę moczarową (R. arvalis), żaby zielone (Rana esculenta complex), oraz ropuchę zieloną (Bufo viridis).
Na omawianym obszarze nie wyklucza się występowania przedstawicieli rodzimych gatunków gadów, w tym najliczniej widywanej jaszczurki zwinki (Lacerta agilis). W jego granicach pojawiać się może także widywany w dolinie Cybiny zaskroniec (Natrix natrix) czy padalec zwyczajny (Anguis fragilis)
Awifauna reprezentowana jest zarówno przez gatunki ptaków występujących na terenach zurbanizowanych, jak i na terenach zieleni, położonych w dolinie Cybiny, które z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo mogą zalatywać również na obszar projektu planu. Pospolicie na terenie tym występuje m.in.: sroka (Pica pica), wróbel zwyczajny (Passer domesticus), kawka (Corvus monedula) czy szpak (Strunus vulgaris) i kos (Turdus merula).
W obrębie sąsiadującej bezpośrednio z obszarem opracowania doliny Cybiny spotkać można wiele gatunków ptaków preferujących siedliska wodne i wilgotne. Na utworzonych na Cybinie zbiornikach wodnych występuje licznie krzyżówka (Anas platyrhynchos) oraz łyska (Fulica atra). Staw Browarny jest miejscem lęgów gągoła (Bucephala clangula), a bogactwo trzcin porastających ten zbiornik sprzyja również występowaniu trzciniaków (Acrocephalus arundinaceus) oraz trzcinniczków (A. scirpaceus). Natomiast w przylegających do obszaru opracowania od północnego-wschodu terenach leśnych spotkać można drozda śpiewaka (Turdus philomelos), kukułkę (Cuculus canorus), sójkę (Garrulus glandarius), rudzika (Erithacus rubecula), kowalika (Sitta europaea), sikory (), wilgę (Oriolus oriolus), słowika rdzawego (Luscinia megarhynchos) oraz gajówkę (Sylvia borin). Obecność starszego drzewostanu stworzyła korzystne warunki dla dzięciołów tj. dzięcioła średniego (Dendrocopos medius), dzięcioła zielonego (Picus viridis), dzięcioła czarnego (Dryocopus martius). Niektóre z ww. gatunków ptaków mogą pojawiać się również w obrębie obszaru projektu planu.
Ssaki na analizowanym terenie reprezentowane są głównie przez gatunki niewielkich rozmiarów, takie jak: mysz domowa (Mus musculus), czy mysz polna (Apodemus agrarius).
W przydomowych ogrodach można spotkać krety (Talpa europeae) oraz jeże (Erinaceus europaeus).
Z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo terenów leśnych wschodniego klina zieleni, w granicach projektu planu nie można wykluczyć również obecności wiewiórkek (Sciurus vulgaris), lisów (Vulpes vulpes), czy nawet dzików (Sus scrofa) oraz saren (Capreolus capreolus).
2.8. KLIMAT LOKALNY
Według regionalizacji klimatycznej (Woś, 1994), obszar objęty granicami zmiany planu, podobnie jak obszar całego Poznania, należy do Regionu Środkowowielkopolskiego.
Warunki klimatyczne w Poznaniu odzwierciedlają wartości elementów klimatu uzyskane z pomiarów prowadzonych na stacji IMGW Poznań-Ławica. Elementy klimatu na wyżej wspomnianej stacji przedstawia poniższa tabela:
16 Kaczmarski M., Kaczmarek J., Pędziwiatr K., Jakubowska A., Konieczna P, Piasecka M., Atlas rozmieszczenia płazów na terenie miasta Poznania – narzędzie skutecznej ochrony gatunkowej – etap II, Klub Przyrodników Koło Poznańskie, Poznań 2014
15
Tabela 1. Elementy klimatu w rejonie Poznań-Ławica (wg IMGW w Poznaniu)
OKRES I II III IV V VI MIESIĄCVII VIII IX X XI XII ROK
ŚREDNIA MIESIĘCZNA TEMPERATURA POWIETRZA (C)
ROK 2010 -6,5 -1,0 3,6 8,8 11,5 17,4 22,1 18,7 12,5 6,5 4,7 -5,6 7,7 WIELOLECIE
1971-2000 -1,2 -0,5 3,2 7,7 13,5 16,4 18,3 17,7 13,0 8,2 3,2 0,3 8,3 ŚREDNIA MIESIĘCZNA WILGOTNOŚĆ WZGLĘDNA (%)
ROK 2010 85 85 80 69 83 67 61 78 83 79 92 93 80
WIELOLECIE
1971-2000 86 85 78 72 69 72 72 74 80 84 87 88 79
ŚREDNIA MIESIĘCZNA PRĘDKOŚĆ WIATRU (M/S)
ROK 2010 4,0 3,4 4,0 3,7 3,4 3,0 3,1 3,1 3,3 3,8 3,8 4,1 3,6 WIELOLECIE
1971-2000 3,9 3,8 4,0 3,7 3,3 3,3 3,2 2,8 3,0 3,3 3,8 3,9 3,5 ŚREDNIA MIESIĘCZNA WYSOKOŚĆ OPADU ATMOSFERYCZNEGO (MM)
ROK 2010 28 18 42 27 111 17 81 153 74 8 100 58 692
WIELOLECIE
1971-2000 29 23 33 31 47 62 76 56 44 35 33 39 508
Źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska; Poznań 2011;
http://www.poznan.pios.gov.pl/glowna/index.php
Średnia roczna suma opadów dla terenu Poznania należy do najniższych w kraju. Pomiary wielkości opadów atmosferycznych dla posterunku Poznań-Ławica wykazały, że średnia wartość opadu atmosferycznego z wielolecia (w okresie 1971-2000) – wynosiła 508 mm. Natomiast roczna suma opadów atmosferycznych, stanowiąca 136% normy, wynosiła – w roku 2010 – 692 mm.
Rozkład temperatur, podobnie jak ilości opadów, ma charakter roczny. Najcieplejszym miesiącem roku 2010 był lipiec – średnia miesięczna temperatura w Poznaniu wyniosła 22,1C, z kolei najniższe temperatury odnotowano w styczniu, kiedy średnia miesięczna temperatura wyniosła w Poznaniu -6,5C. W skali roku średnia temperatura wynosi dla miasta Poznania 7,7C.
Równie istotnymi czynnikami meteorologicznymi, wpływającymi na klimat miasta, a w szczególności na stężenia i rozkład przestrzenny zanieczyszczeń powietrza, jest kierunek oraz siła wiatru. Dla obszaru Poznania stwierdzono największą częstotliwość występowania wiatrów z sektora zachodniego, o dość niewielkiej sile – średnia roczna wartość wynosiła 3,6 m/s. Najwyższą średnią miesięczną prędkość wiatru zanotowano w Poznaniu w grudniu 2010 r.– 4,1 m/s. Z kolei najniższa średnia miesięczna prędkość wiatru wystąpiła, podobnie jak w wieloleciu, w lecie, jednak w czerwcu (3,0 m/s), a nie w sierpniu.
Rozkład kierunków wiatru w Poznaniu w 2010 r. charakteryzuje, podobnie jak w wieloleciu 1971-2000, zdecydowana przewaga wiatrów z sektora zachodniego oraz mały udział wiatrów z kierunków N i NE (15%). Co istotne, w sierpniu i wrześniu zwiększyła się liczba cisz, co może przyczynić się do pogorszenia sytuacji aerosanitarnej w regionie. Tego typu sytuacje, charakteryzujące się między innymi bardzo małymi prędkościami wiatru – utrzymującymi się przez dłużej niż 48 godzin, wystąpiły w Poznaniu, poza styczniem, również pod koniec września i października.
Wilgotność względna powietrza na terenie Poznania zależna jest od pory roku. W 2010 r.
na terenie Poznania nie wystąpiła susza hydrograficzna. Najwyższą wartość wilgotność osiągnęła w okresie zimowym, w tym najwyższą w 2010 r. zanotowano w grudniu (93%). Natomiast najniższe wartości wystąpiły w miesiącach letnich, takich jak czerwiec i lipiec, kiedy wilgotność osiągnęła wartości 67% i 61%.
Okres wegetacyjny w rejonie miasta Poznania należy do najdłuższych w kraju i wynosi 220 dni.
W celu określenia lokalnych warunków klimatycznych wykorzystano również informacje uzyskane z pomiarów prowadzonych w 2016 r. w Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Różany Strumień (ZMŚP), będącej pierwszą stacją w programie ZMŚP w Polsce, zlokalizowaną w granicach dużej aglomeracji miejskiej17. Zgodnie z publikowanymi informacjami, miesiącem o najwyższej średniej temperaturze powietrza był lipiec (19°C), natomiast miesiącem najchłodniejszym był styczeń (średnia miesięczna temperatura powietrza wynosiła -2°C).
W lipcu zanotowano jednocześnie najwyższą sumę miesięczną opadów atmosferycznych w zlewni Różanego Strumienia (najniższą sumą opadów charakteryzował się wrzesień). Średnia wilgotność powietrza w roku 2016 wyniosła 81,1%, przy czym miesiącem najbardziej wilgotnym był październik
17 Stan środowiska w Wielkopolsce Raport 2017, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań 2017
