Zygmunt Perz
"Sakrament und Sittlichkeit : eine
moralgeschichtliche Untersuchung
zur Bedeutung der Sakramente in
der deutschen Moraltheologie der
ersten Hälfte den 19. Jahrhunderts",
Helmut Weber, Regensburg 1966 :
[recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 6/2, 451-453
[5]
S P R A W O Z D A N I A I H E C E N Z J ESakram enty a moralność
H elm ut W e b e r , Sakram ent und Sittlichkeit. E ine m o ra lg esch ic h tlich e U n tersu ch u n g zur B e d eu tu n g der S a k ra m en te in der d eu tsch en M o ra l th e o lo g ie der ersten H ä lfte d en 19. J a h rh u n d erts, R egen sb u rg, V erla g F ried rich P u stet, 1966, s. 439.
W śród a k tu a ln y ch p y ta ń z d zied zin y te o lo g ii m o ra ln ej, ży w e za in
te r e so w a n ie w zb u d za zagadnienie m ie jsca S akram en tów św. w teolo
gicznym w y k ła d z ie moralności. P y ta n ie to sta je się coraz bardziej n a
ta r c z y w e w zw ią zk u z n ieu sta n n y m w zro stem w te o lo g ii n a szy ch cza só w zn aczen ia p ro b lem a ty k i e k le z ja ln e j oraz litu rg iczn ej.
P y ta n ie o m ie jsc e S a k r a m e n tó w w w y k ła d z ie te o lo g ii m oraln ej s ta n o w i o sta tn ie ogn iw o w ła ń cu ch u p ytań n a tem at zw ią zk u S a k ra m en tó w z m o ra ln o ścią ch rześcija ń sk ą . O d p ow ied ź na to p y ta n ie k s z ta łtu je się za leż n ie od tego, czy tra k tu je s ię S a k ra m en ty przede w sz y stk im jako zasad n icze źródła łask i, a m oże n a w e t ty lk o jako sk u teczn ą pom oc
dla p od trzym an ia ży cia m oraln ego (Tugendmittel). N ieco inaczej k sz ta ł
tu je s ię ta od p ow ied ź, je ś li p ro b lem a ty k ę m oraln ą ży cia sa k ra m en ta l n ego ogran icza się do w sk a za n ia ob o w ią zk ó w , jak ie w ią ż ą się z s z a - fa r stw e m i p rzy stęp o w a n iem do S a k ra m en tó w . W reszcie z u p e łn ie in a czej za ry so w u je się od p ow ied ź na p o sta w io n e p y ta n ie, je ż e li p otrak tu je się ż y c ie sa k ra m en ta ln e jako a k tu a liza cję zb aw czego m isteriu m C h ry stu sa w K o śc ie le , k tó re n a p ie r w sz y m m ie jsc u zm ierza do u w ie lb ie n ia Oj'qa, jed n a k w ią ż e się n ie r o z e r w a ln ie z u św ięcen iem czło w ie k a ; u p o d abnia n as do J ezu sa C h rystu sa, k sz ta łtu je w n as „now ego c z ło w ie k a ”. T ym sam ym sta n o w i n ie ty lk o źródło m o ty w a cji, le c z po prostu f u n d am en t d la r e lig ijn o -m o r a ln e g o ży cia czło w ie k a . O b d arow an ie n ad przyrod zon e w S ak ram en tach n ie s ie zarazem z sobą zo b o w ią zu ją ce m o r a ln ie w e zw a n ie.
W iele ś w ia tła na n a szk ico w a n ą co d op iero p ro b lem a ty k ę rzu ca g r u n
to w n e o p ra co w a n ie H. W e b e r a , S akram en t und Sittlichkeit, k tóre
stało się przed m iotem ro zp ra w y h a b ilita c y jn e j au tora na W y d zia le T e o lo g iczn y m U n iw e r sy te tu w W iirzburgu. J est to stu d iu m z d zied zin y h i storii te o lo g ii m o ra ln ej. P rzed m iotem z a in tereso w a n ia autora są p ogląd y m o ra listó w niem iecjkich z p ierw szej p o ło w y 19 w iek u , k tóre zn a la zły sw ó j w y r a z w p u b lik a cja ch te o lo g ic z n y c h w la ta ch od 1817 do 1854. P ie r w sz a data oznacza rok u k a za n ia się p racy J. M. S a i l e r a, H an d buch der christlichen Moral, druga zaś rok o p u b lik ow an ia o statn iego
tom u te o lo g ii m oraln ej M. Jocham a. C en tra ln y n ieja k o p u n k t teg o o k re
su w y zn a cza p ierw sze w y d a n ie Die christliche Moral als Lehre von der
V erwirklichung des göttlichen Reiches in der Menschheit J. B. H i r -
s q h e r a — rok 1835/36.
W o m a w ia n y m stu d iu m autor n ie o gran icza się do p rzeb a d a n ia prac w y m ie n io n y c h p rek u rso ró w o d n o w y te o lo g ii m oraln ej. P od k ą tem p ro b le m a ty k i sa k ra m en ta ln ej a n a lizu je ca ło k sz ta łt tw ó rczo ści te o lo g ii m o ra ln ej teg o o k resu w N iem czech . W u sta lo n y m p rzez sie b ie porządku ch ro n o lo g iczn y m p rzed sta w ia p o g lą d y p o szczeg ó ln y ch a u torów , w sk azu je- na ich h isto ry czn e zap lecze, d o k try n a ln e u w a ru n k o w a n ie oraz rozw ój. Z w raqa u w a g ę n a u w z g lę d n ie n ie oraz u jm o w a n ie S a k ra m en tó w w o d n ie sien iu do ży cia m o ra ln eg o oraz n a ich m ie jsc e w c a ło k szta łcie m a te r ia łu te o lo g ii m oraln ej.
W w y n ik u p rzep ro w a d zo n y ch p rzez au to ra badań u ja w n ia s ię w ie lk a różnorodność p o tra k to w a n ia S a k ra m en tó w p rzez p o szczeg ó ln y ch a u to r ó w tego okresu. I ta k H. S h r e i b e r p ra w ie ich n ie d ostrzega. In n i
452
S P R A W O Z D A N I A I R E C E N Z J E [6]p o św ię c a ją im n iera z w ie le u w a g i, a le patrzą n a n ie pod k ą tem p om ocy d o ż y c ia m oraln ego. D o n ic h w ła ś n ie n a le ż y J. M. S a i l e r . Z naczna c z ę ś ć a u to ró w w id zi w S a k ra m en ta ch źródło ob o w ią zk ó w m o ra ln y ch (np. F. P rob st, К . M artin). P ro b lem a ty k a m o ra ln a S a k ra m en tó w w ta k im u jęciu ogran icza s ię do sp ra w z w ią za n y ch z ży cie m sa k ra m en ta ln y m w śc isły m se n sie , a w ię c z sz a fa r stw e m i k o rzy sta n iem z S a k ra m e n tó w .
N a w e w n ę tr z n e p o w ią z a n ie ży cia m oraln ego z S a k ra m en ta m i jako p ie r w s z y w ty m o k r e sie z w r ó c ił u w a g ę J. B. H i r s c h e r. W jego u ję c iu ż y c ie sa k ra m en ta ln e sta n o w i p o d sta w ę dla ży c ia ch rześcija ń sk ieg o i w y c is k a n a n im zn a m ię m o ra ln o ści sa k ra m en ta ln ej. Z p od ob n ą ocen ą zn a c z e n ia S a k ra m en tó w d la ży cia r e lig ijn o -m o r a ln e g o sp o ty k a m y się r ó w n ie ż w p o g lą d a ch B. F u c h s a. N a jg łęb sze jed n ak u ję c ie p ro b le m a ty k i m o ra ln o -sa k ra m en ta ln ej w ty m o k resie p r z e ja w ia tw órczość K . W e r n e r a . P atrzy on b o w iem n a S a k ra m en ty w ś w ie t le ek on om ii z b a w ia n ia . W nich w ła śn ie p rzeja w ia ją się is to tn ie zn a m io n a stru k tu ry porząd k u zb a w ien ia , k tóry p o siad a s w o je u za sa d n ien ie w fa k c ie w c ie le n ia S ło w a B ożego. W erner zw raca u w a g ę n a w ię ż z C h rystu sem i K o ś c io łem , ja k a d o k o n u je się w ży ciu sa k ram en taln ym . C elem S a k ra m en tó w , ja k o czy n n o ści C h ry stu sa w K o śc ie le , jest przed e w sz y stk im u w ie lb ie n ie B oga. N iosą one jed n ak ró w n o q ześn ie u św ię c e n ie i zb a w ie n ie cz ło w ie k o w i. Z arów n o ob d a ro w a n ie c z ło w ie k a p rzez B oga w S ak ram en tach ja k u d zia ł c z ło w ie k a w sa k ra m en ta ln y ch czy n n o ścia ch C hrystu sa sta n o w i p o d sta w ę dla o b o w ią z k ó w m o ra ln y ch ż y c ia ch rześcija n in a . Z n a cz e n ie S k ra m en tó w dla m o ra ln o ści ch rześcija ń sk iej zazn acza się zd a n iem au tora n a jw y ra źn iej w p u b lik a cja ch M. J o c h a m a , ch ociaż j e go p o g lą d y w z a k resie S a k ra m en tó w n ie d orów n u ją g łę b i ich u jęcia p rzez K. W ernera.
N iezm iern ie in te r e su ją c e są w y n ik i badań H. W e b e r a je ś li chodzi o m ie jsc e , ja k ie zajm u ją S a k ra m en ty w u k ła d zie te o lo g ii m oraln ej p r z y ję ty m p rzez p o szczeg ó ln y ch au torów . R ó w n ież w tej d zied zin ie daje się za u w a ży ć w ie lk a różnorodność. W ielu a u torów o m a w ia p r o b le m a ty k ę S a k ra m en tó w w części a sc e ty c z n e j teo lo g ii m oraln ej jako n au k ę o środ k ach d la ż y c ia m oraln ego (np. S ailer). In n i u m ieszcza ją te z a g a d n ie n ia w o b ręb ie trak tatu o ob o w ią zk a ch r e lig ijn y c h (K. M artin). N a to m ia st H irsch er, F u ch s, W erner i Jocham za licza ją S a k ra m en ty d o p o d sa w k sz ta łtu ją c y c h m o ra ln o ść ch rześcija ń sk ą . N iem n iej jed n ak c h a ra k tery sty czn e je s t to, że w ła ś n ie u ty c h a u to ró w n ie zn a jd u jem y o d ręb n ego ca ło ścio w eg o trak tu na tem at S ak ram en tów . P rob lem atyk a s a k ra m en ta ln a jest n ieja k o rozsijana na w ie lu m iejsca ch ich op racow ań te o lo g iczn o -m o ra ln y ch .
M oralna p ro b lem a ty k a S a k ra m en tó w zazn acza się p rzed e w s z y s t
k im u tych b ad aczy o m a w ia n eg o okresu, którzy d o strzeg li ich z w ią zek z k szta łto w a n iem się m o ra ln o ści ch rześcija n in a . U ja w n ia się r ó w n ie ż szc z e g ó ln ie w p u b lik a cja ch ty c h m o ra listó w , k tórzy z w r ó c ili u w a g ę na nad p rzyrod zon y ch arak ter ży cia ch rześcija ń sk ieg o , na jeg o zn a m ię sa k ra m en ta ln e, ch ry sto lo g icz n e i e k le z ja ln e oraz n a za g a d n ien ia litu rgiq zn e.
N a p o d sta w ie sw o ic h b ad ań autor dochodzi do w n io sk u , że is to tn e z n a c z e n ie dla sa k ra m en ta ln eg o u jęcia te o lo g ii m o ra ln ej, co u w a ża po prostu za k on ieazn ość, p o sia d a w szech stro n n e u w z g lę d n ie n ie te o lo g ii S a k ra m en tó w oraz zw ró cen ie u w a g i na g e n e z ę m o ra ln o ści c h r z e śc i ja ń sk ie j.
[ 7 ] S P R A W O Z D A N I A I R E C E N Z J E 4 5 3 .
P u n k t o d n iesien a dla o cen y a n a liz o w a n y c h p o g lą d ó w sta n o w i d la1 autora w sp ó łc z e s n e u jęcie sto su n k u S a k ra m en tó w do m oraln ości, ja
k ie zn a la zło sw ój w y r a z w tw ó rczo ści B. H ä r i n g a. S yn tetyczn e·
o p ra co w a n ie p o g lą d ó w H ä rin ga p o tra k to w a ł w ię c autor ja k o w p r o w a d zen ie do sw e g o stu d iu m . N a to m ia st w zak oń czen iu n a w ią zu ją c do p o g lą d ó w 'S ch illeb eeck x a , S em m elro th a oraz K . R ah n era daje on szk ic t e o lo g ii S a k ra m en tó w dla u k azan ia za sięg u sa k ra m en ta ln eg o ch a ra k teru m o ra ln o ści c h rześcija ń sk iej oraz jej teo lo g ic z n e g o op racow an ia. Z ara zem p od k reśla, ja k ie zn a czen ie d la sa k ra m en ta ln eg o u ję c ia te o lo g ii m o ra ln ej p o sia d a zw r ó c e n ie u w a g i n a źródła ży cia c h rześcija ń sk ieg o oraz: u w z g lę d n ie n ie w w y k ła d z ie ro zw o ju teg o życia. W sk azu je w r e sz c ie n a za sto so w a n ie p rzez G. E rm eck e oraz A. A u era trw a łeg o upodobnienia^ do C h ry stu sa w p o sta ci ch arak teru sa k ra m en ta ln eg o jako p o d sta w y d la p od ziału te o lo g ii m oraln ej szczeg ó ło w ej.
O m aw ian e stu d iu m H. W eb era sta n o w i z w ie lu w z g lę d ó w w a r to ś c io w ą p o zy cję w za k resie te o lo g ii m o ra ln ej. Jego a k tu a ln a w a rto ść n ie p o le g a je d y n ie na w n ik liw y m i r z e te ln y m p rzeb ad an iu p o g lą d ó w t e o lo g ó w n ie m ie c k ic h z p ierw szej p o ło w y 19 w ie k u pod k ą tem s to su n k u S a k ra m en tó w do m oraln ości. A u tor d o k o n a ł b o w iem d zieła o znacznie·, w ię k sz e j d o n io sło ści d la te o lo g ii m oraln ej. P rzeb ad ał g ru n to w n ie źró dła in sp ir a c ji w sp ó łc z e sn y c h p o g lą d ó w n a tem a t m ie jsc a S a k r a m e n tó w w m o ra ln o ści ch rześcija ń sk iej oraz w jej te o lo g iczn y m opracow an iu .. W ten sp o só b rz u c ił p o m o st m ięd zy p rzeszło ścią i w sp ó łc z e sn o śc ią w t e o lo g ii m o ra ln ej. J ed n o c z e śn ie w sk a z a ł n a m o żliw o ści b u d o w y p rzęsła m ięd zy a k tu a ln y m stan em tej d y sc y p lin y teo lo g iczn ej, a jej o d n o w ie n iem w m y ś l w sk a za ń Soboru W a ty k a ń sk ieg o II. N a p o d k reślen ie z a słu g u je r ó w n ież to, że a k tu a ln e za g a d n ien ie w za jem n eg o sto su n k u S a k ra m en tó w i m o ra ln o ści u k azu je autor n a szero k im tle p o w ią za ń d o k try n a ln y ch , na tłe og ó ln y ch k o n cep cji m o ra ln o ści ch rześcija ń sk iej, t e o lo g ii m oraln ej .oraz p o w ią z a n ia m o ra ln o ści z relig ią .
W o cen ie p o g lą d ó w H irsch era au tor p o w o łu ją c się n a o p in ię A. E x e - lera oraz E. S ch a rla (por. s. 203) broni b ib lijn eg o ch arak teru oraz eg zeg ety czn eg o p o ch o d zen ia id e i K r ó le stw a B ożego w u ję c iu teg o p io n iera od n o w y te o lo g ii m oraln ej. W yd aje się w ty m m ie jsc u w sk a z a n e od n otow ać d ia m e tr a ln ie różn y p ogląd J. S t e l z e n b e r g a, który w h ir - sch ero w sk iej id ei d ostrzega w ła ś n ie zn am ion a id e o lo g ii rom an tyzm u . W iern e zaś z a sto so w a n ie b ib lijn ej k o n c e p c ji w id z i n atom iast w d ziele R. S c h n a c k e n b u r g a , G o t t e s H e r r s c h a f t u n d R eic h (por. J. S t e l z e n b e r g e r , B ib l is c h o d e r r o m a n ti s c h a u s g e r ic h te t e M o r a lth e o l o g ie ? , T h e o lo g isc h e Q u a rta lsch rift, 140/1960/291— 303.
U k a za n ie ró żn orod n ości u jęcia w p e r sp e k ty w ie h isto ry czn eg o r o z w o ju — w czoraj i dziś d o n io sły ch p ro b lem ó w oraz b ogactw o w ia d o m o - m ości h istoryczn yq h za w a rty ch w o m a w ia n ej p u b lik a c ji sp ra w ia , że m oże się ona sta ć cen n y m n arzęd ziem w p racy w sp ó łc z e sn e g o teo lo g a m o ra listy .
Z y g m u n t P e r z S J
M J. N i c o l a s , Marie, Mère du Sauveur, Paris 1967, D esclée,in 8°,
XIV, 127
P r o fe so r o w ie te o lo g ii w S em in a ria ch D u ch o w n y ch stoją przed odpo w ie d z ia ln y m , a n ie z a w sz e ła tw y m zadaniem za sy m ilo w a n ia d u c h a , i b ogatych d ok ryn aln ie sfo rm u ło w a ń ostatn iego soboru. Ze z r o z u m ia ły m .
