Pierwszy miesiąc (zhēngyuè, 正月)

Tabu i przesądy obowiązujące w pierwszym miesiącu (zhēng yuè, 正月) są w dużej mierze kontynuacją przesądów noworocznych, a więc takich które mają zapewnić sytuację wzorcową i harmonijną. Przez pierwszy miesiąc nowego roku ważne jest, aby nie wydarzyło się nic, co zakłóciłoby domowy spokój, ponieważ mogłoby to rzutować na pomyślność całego

nadchodzącego roku (Ren 2005: 356). Zatem nie można nic rozbić, w przeciwnym razie w nadchodzącym roku z pewnością wydarzy się jakieś nieszczęście (Ren 2005: 356). Gdy

jakieś naczynie zostanie rozbite, należy powiedzieć „Spokój przez cały rok” (suì（suì）suì （suì） píngān , 岁（碎）岁（碎）平安), gdzie „rok” (suì, 岁) jest homofonem słowa „rozbić” (suì, 碎 ); można też powiedzieć „Im więcej rozbite, tym większe bogactwo”

12 Tradycyjnie dzieci, pod koniec wieczerzy, składały pokłon starszym pokoleniom, i dostawały za to prezenty w postaci pieniędzy (Doré 1915: 620).

13 W polskiej kulturze ludowej przeglądanie się nocą w lustrze również groziło zobaczeniem diabła lub głowy upiora (Wasilewski 2010: 356).

(yuè dǎ yuè fā, 越 打 越 发 ), czy też „Jeśli stare nie odejdzie, to nowe nie przyjdzie” (jiù de bù qù, xīn de bù lái, 旧的不去，新的不来), co przypomina nasze „na szczęście”,

(Ren 2005: 356). W pierwszym miesiącu nowego roku spotkanie orszaku pogrzebowego może przynieść pecha, ale nie wszędzie (Ren 2005: 356). W języku chińskim słowo „trumna” (guāncái, 棺 材 ) jest homofonem słowa „dochodowa posada” (guāncái, 官 财 ), dlatego natknięcie się na trumnę może oznaczać pomyślność. Rodziny, w których panuje żałoba przez trzy lata nie mogą odwiedzać krewnych i znajomych, same też nie powinny być odwiedzane (Ren 2005: 356). Jeśli trzeba złożyć w takiej sytuacji wizytę, to nie można przekraczać progu domostwa, tylko rozmawiać na zewnątrz. Przez pierwszy miesiąc nowego roku nie wolno się

kłócić ani przeklinać innych, bo może to przynieść nieszczęście (Ren 2005: 356). W tradycyjnych Chinach nie wolno było wołać lekarza do chorego 15, gdyż mogło to spowodować chorowanie przez cały rok (Ren 2005: 357). Lekarz również nie powinien

wizytować pacjentów przez pierwszy miesiąc nowego roku. Mężatki odwiedzając domy rodziców, powinny bezwzględnie wrócić na noc do domu męża, ponieważ „Przez pierwszy miesiąc nowego roku dom nie może być pusty” (zhēngyuè bù kōng fáng, 正月不空房), (Ren 2005: 357).¹⁶ Przez pierwszy miesiąc nowego roku nie można przeprowadzać się ani wyklejać okien, bo może to przynieść pecha (Ren 2005: 357). Zabronione jest również zmienianie i pranie odzieży oraz zakładanie zniszczonych ubrań (Ren 2005: 357).¹⁷ W Nowy Rok dzieci zakładają nowe ubrania, założenie zniszczonej czy podartej odzieży przynosi pecha. Powszechny jest również zakaz obcinania włosów przez pierwszy miesiąc nowego roku: „W pierwszym miesiącu nie obcinaj włosów, jeśli obetniesz, to umrze twój wuj” (zhēngyuè bù tì tóu, tì tóu sǐ jǐ jiù, 正月不剃头，剃头死己舅), (Ren 2005: 357). Wiele innych zakazów ma bardziej ograniczony charakter, np. zakaz obcinania paznokci¹⁸, w przekonaniu, że demon wykuje z nich żelazo, a właściciel zachoruje; zakaz łuskanie ryżu w

15 W zwykłym, nieświątecznym okresie, z chorym i chorowaniem również wiązało się wiele zakazów: językowych (omówionych wcześniej) oraz kulturowych. Np. w prowincji Zhejiang nie można kłaść leków na piec, nie można ich też długo przechowywać, nie można składać recepty (Wan 2005: 25). W prowincji Henan zaś fusów po leku nie można wyrzucić ani do śmieci, ani do toalety, najlepiej wylać je na zewnątrz domu, na drogę, gdzie zostaną zadeptane przez innych (Wan 2005: 26).

16 W polskiej tradycji ludowej mamy podobny zakaz: „Specyficzna izolacja panuje w momentach świąt: zakazy wychodzenia z domu, odwiedzania innych w dzień Bożego Narodzenia i Niedzielę Wielkanocną mają na celu stworzenie niezakłóconej wspólnoty rodzinnej” (Wasilewski 2010: 367).

17 Zakazy obrzędów higienicznych obecne są również w polskiej kulturze ludowej (Wasilewski 2010: 305).

18 Kolejny zakaz higieniczny obowiązujący w dni świąteczne, wspólny wielu kulturom; tu słowa angielskiej piosenki: „W poniedziałek paznokcie obcinasz, usłyszysz dobrą nowinę. Obcinasz je we wtorek, dostaniesz buty nowe. Gdy w środę się za nie weźmiesz, to w podróż pojedziesz. Gdy w czwartek się ich pozbędziesz, kolejnych butów ci przybędzie. Obcinasz je w piątek, otrzymasz pieniądze (albo rozboli cię ząb, albo czeka cię smutek). Gdy w sobotę je obetniesz, zobaczysz swego kochanka w niedzielę. Lecz jeśli w niedzielę to zrobisz, dopadnie cię diabeł niechybnie.” (Potter 1999: 154).

obawie przed marnymi zbiorami; zasięgnięcie porady u wróżbity przed udaniem się w podróż (Ren 2005: 357).

Wiele przesądów noworocznych wiąże się z poszczególnymi dniami pierwszego miesiąca, z czego najwięcej dotyczy pierwszego dnia Nowego Roku (zhēngyuè chūyī , 正月 初一), w przekonaniu, że jaki pierwszy dzień Nowego Roku, taki też cały rok, (Ren 2005: 358). W wielu przypadkach są powtórzeniem noworocznych przesądów, które zostały już omówione wcześniej.

Z samego rana pierwszego dnia Nowego Roku należało udać się do lokalnych świątyń i złożyć tam ofiary, w postaci zapalenia kadzideł i spalenia papierowych pieniędzy (Doré 1918: 629). W pierwszy dzień pierwszego miesiąca nie można: zabijać zwierząt i jeść

wieprzowiny, należy spożywać słodkie potrawy; przeklinać, ganić ani bić; zamiatać podłogi i wyrzucać śmieci, aby nie wyrzucić przy okazji szczęścia i bogactwa; zwracać się do siebie

po imieniu; kichać leżąc w pościeli (Ren 2005: 358-359). Obserwuje się również pogodę, ważne, aby tego dnia było słonecznie i bezwietrznie, co zwiastuje dobre plony (Ren 2005: 358 ). Popularne są powiedzenia: „Jeśli w Nowy Rok jest pogodnie, to ziarna dobrze się ukorzenią” (yuándàn qíng bù yīn，wǔ gǔ zhā xià gēn, 元旦晴不阴，五谷扎下根) oraz „Jeśli

w Nowy Rok jest pogodnie i jasno, to będzie dostatek i spokój, jeśli w Nowy Rok wieje i pada, to ryż będzie drogi, a jedwabniki mizerne” (yuándànrì qíng míng,

nián fēng rén ānníng; yuándànrì fēng yǔ, mǐ guì cán ér xī, 元旦日晴明，年丰人安宁；元旦 日风雨，米贵蚕儿稀), (Ren 2005: 358). W pierwszy dzień nowego roku kobiety nie mogą

opuszczać domu, a tym bardziej odwiedzać domów rodzinnych, bo przyniosłoby to pecha i biedę (Ren 2005: 358). Wychodząc z domu unika się spotkania z mnichem¹⁹, mniszką i wdową, gdyż zapowiadało to kłopoty: „Jeśli spotkasz mnicha w Nowy Rok, to ubogi

będziesz chłop” (chūyī yù héshàng, qióng de jīng dāngguāng, 初一遇和尚，穷的精当光); „Jeśli wpadniesz na mniszkę, to przegrasz każdy zakład” (pèng dào nígū, féngdŭ bìshū, 碰到 尼姑，逢赌必输); „Jeśli spotkasz wdowę w Nowy Rok, to z pewnością będziesz sam” (xīnnián yù guăfù, bìdìng zuò guānfū, 新年遇寡妇，必定做鳏夫), (Wan 2005: 135). Zakazane jest również używanie nożyczek, igieł i nici (Ren 2005: 358, Wan 2005: 134). Wszystkie ostre narzędzia są chowane na okres Nowego Roku, ponieważ można za ich

pomocą przeciąć dochodową karierę, a nawet przerwać linię rodu pozbawiając się synów i wnuków (Wan 2005: 135). Wśród Chińczyków narodowości Han popularne jest

19 W polskiej kulturze ludowej przypadkowe spotkanie księdza w okresie świątecznym również przynosiło pecha (Wasilewski 2010: 337).

powiedzenie: „Rusz nóż, użyj kija, a przez cały rok rodzina nie zazna spokoju” (dòng dāo nòng zhàng, zhǔ yī nián nèi jiā bù ānnìng, 动刀弄杖，主一年内家不安宁), (Ren

2005: 359). W Nowy Rok nie można sprzątać, ponieważ rozpryskana woda, zamiecione i wyrzucone śmieci, to wyrzucone z domu szczęście i bogactwo (Ren 2005: 359, Wan 2005:

134). Co więcej w prowincji Heilongjiang pestki słonecznika, skórki owoców i inne śmieci zamiata się pod łóżko w celu „gromadzenia bogactwa” (jù cái, 聚财), a wyrzuca na zewnątrz dopiero po trzech dniach; natomiast w prowincji Hubei mówi się: „Nie wolno przez trzy dni zamiatać, aby nie wyrzucić bogactwa” (jìn sǎo chú sān rì, wèi zhī bù chū cái, 禁扫除三日， 谓之不出财), (Ren 2005: 359). Nie można również niczego pożyczać ani kupować, zresztą w Nowy Rok nikt niczego nie może też sprzedać (Ren 2005: 359). ²⁰ Szczególnie zakazane jest pożyczanie ognia i pieniędzy (Ren 2005: 359).21 Tego dnia nie można zobaczyć śladów krwi, gdyż jest to bardzo zły omen mogący sprowadzić nawet śmierć na tego, który ślady krwi zobaczył (Wan 2005: 136). Wiąże się z tym zakaz zabijania zwierząt w okresie świąt Nowego Roku. Chińczycy wierzą, że pierwszy dzień Nowego Roku to święto koguta, drugi psa, trzeci świni, czwarty owcy, piąty wołu, szósty konia, siódmy człowieka. Pechowa jest również śmierć w Nowy Rok (Qiao 2005: 2, Ren 2005: 360, Wan 2005: 136). Nikt nie może wypowiadać pechowych słów, takich jak: „zepsuć” (pò, 破), „zły” (huài, 坏), „nie” (méi, 没), „śmierć” (sǐ, 死), „tylko” (guāng, 光), „demon” (guǐ, 鬼), „zabijać” (shā, 杀), „choroba” (bìng, 病), „ból” (tòng, 痛), „stracić” (shū, 输), „biedny” (qióng, 穷), (Ren 2005: 360, Yan 2007: 252). Złamanie tabu wiąże się z przekonaniem, że kolejny rok będzie pechowy. Nie można płakać w Nowy Rok (Ren 2005: 361, Wan 2005: 134). Zakazana jest nawet popołudniowa drzemka (Ren 2005: 360, Wan 2005: 134). Jeśli mężczyzna się zdrzemnie, to jego bruzdy na

polu ulegną zniszczeniu, jeśli kobieta, to jej kuchnia się rozpadnie (Ren 2005: 360).²² W wielu rejonach Chin w Nowy Rok nie je się również mięsa, tylko potrawy postne (Ren

2005: 360, Wan 2005: 135). Przygotowując pierożki trzeba uważać, aby się nie rozkleiły, bo przynosi to pecha, a jeśli już jakiś się rozpadnie, to nie wolno powiedzieć „popsuło się” (pò le, 破了), tylko „zarobiło się” (zhēng le, 挣了), (Ren 2005: 360). Tego dnia nie można również jeść potraw gotowanych we wrzątku ani zup, w przeciwnym razie przez cały rok będzie się

20 To kolejny, uniwersalny zakaz: „Wszelka pożyczka – jako wydawanie, pozbywanie się, ubytek – jest zakazana w tych momentach, gdy dba się o zapewnienie pełni, maksymalnego stanu posiadania. Dlatego zakazy nakładane w okresach początkowych (Boże Narodzenie, dni po urodzeniu dziecka czy przychówku) obejmują wszystko, co jest w gospodarstwie, bez względu na symbolikę przedmiotów.” (Wasilewski 2010: 213).

21 Identycznie w polskiej kulturze ludowej (Wasilewski 2010: 316).

22 Zakaz spania w momentach świątecznych, początkowych występuje również w polskiej kulturze ludowej (Wasilewski 2010: 144).

jadło kleik ryżowy czyli strawę ubogich (Wan 2005: 135). Nie wolno również jeść kleiku,

pieczonych bułek, ciasteczek noworocznych (Tajwan) ani słodkich ziemniaków, bo sprowadzają one niedostatek (Ren 2005: 360). Trzeba natomiast zjeść rybę, ale nie do

końca, ponieważ słowo „ryba” (yú, 鱼) jest homofonem słowa „nadwyżka” (yú, 余), (Yan 2007: 252). Nie wolno również przyjmować leków (Ren 2005: 360, Wan 2005: 135).

Niepomyślne jest również krakanie wron i szczekanie psów nocą (Ren 2005: 360). Na południu Chin popularne jest przekonanie, że w Nowy Rok Matka Studnia przegląda się w tafli wody w studni, robiąc coroczną toaletę (jĭng mā zhào jìng, 井妈照镜), (Wan 2005:

135). Nie można jej przeszkodzić mącąc wodę, dlatego zakazane jest nabieranie wody ze studni w Nowy Rok. Mogłoby to zdenerwować Matkę Studnię i nie obdarzyłaby ona szczęściem danej rodziny.

W Chinach kobiety razem z małżonkami drugiego dnia pierwszego miesiąca (zhēngyuè chū’èr, 正月初二) odwiedzają swoje rodzinne domy, a prezent dla teściów musi być podwójny, nigdy pojedynczy (Ren 2005: 361).²³ Z kolei w Pekinie drugiego dnia pierwszego miesiąca sklepikarze i ludzie biznesu składają ofiary Bogowi Bogactwa (Cáishén , 财神), a w południe jedzą zupę z pierożkami zwaną „zupą skarbów” (yuánbǎo tāng, 元宝汤), w nadziei na dobre zyski w nowym roku (Ji 2008: 48). Drugiego dnia pierwszego miesiąca Bóg Bogactwa jest również czczony w prowincji Anhui (Doré 1918: 637).

Wiele zakazów dotyczących pierwszego dnia pierwszego miesiąca obowiązuje przez trzy dni, ale trzeci dzień Nowego Roku (zhēngyuè chūsān, 正月初三) miał również swoje

własne zakazy (Ren 2005: 362). Trzeciego dnia pierwszego miesiąca nie wychodzi się z domu i nie odwiedza się krewnych ani znajomych, w zaciszu własnego domostwa składa się

ofiary bóstwom i przodkom. Na Tajwanie wierzy się, że tej nocy szczur wydaje swoją córkę

za mąż (Ren 2005: 362). Dlatego trzeba wcześnie się położyć spać, zgasić wszystkie świtała i nie przeszkadzać szczurzemu weselu. Obfitość szczurów jest znakiem bogactwa, dlatego

trzeba je odpowiednio traktować, nie zabijać i nie płoszyć.

Piąty dzień pierwszego miesiąca (zhēngyuè chūwǔ, 正 月 初 五 ), zresztą jak piąty każdego miesiąca, jest dniem pechowym, tego dnia najlepiej zostać w domu i nie podejmować żadnych ryzykownych działań (Ren 2005: 362).

Szósty dzień pierwszego miesiąca (zhēngyuè chūliù, 正月初六) zwany jest „dniem pożegnania biedy” (sòngqióng rì, 送穷日); tego dnia zgromadzone przez ostatnie dni śmieci

zostają wyrzucone z domu, co ma symbolizować wyrzucenie za drzwi biedy (Ji 2008: 50). W niektórych rejonach Chin wycina się z papieru wizerunek Pięcio-biedy (Wǔqióng niáng, 五

穷娘) z dużą torbą na plecach i wykurza z domu za pomocą fajerwerków (Ji 2008: 50). W dolinie rzeki Jangcy wyrzucanie biedy wyglądało w ten sposób:

W niektórych rodzinach panuje zwyczaj wyrzucania Boga Biedy, Sung k’iung-shen [song

qiongshen wg transkrypcji pinyin – przyp. aut.] , 送穷神. Po północy albo nad samym ranem,

papierowy wizerunek, na którym widnieje napis „Bóg Biedy”, K’iung-shen [Qiongshen wg transkrypcji pinyin – przyp. aut.], 穷 神 , jest wynoszony za zewnątrz i składany przed

świątynią Boga Ziemi, T’u-ti Lao-yeh [Tudi Laoye wg transkrypcji pinyin – przyp. aut.], 土地 老爷. Jest tam spalany i rodzina mniema, że w ten sposób jest chroniona przed jego zgubnym wpływem. Po powrocie do domu, wizerunek Boga Bogactwa, Ts’ai-shen [Caishen wg transkrypcji pinyin – przyp. aut.], 财神, jest instalowany w rodzinnej świątyni. Zapala mu się

kadzidła i świece, i składając pokłony, prosi się go o zesłanie bogactwa i dostatku w nadchodzącym roku (Doré 1918: 626-627).

Siódmego dnia pierwszego miesiąca (zhēngyuè chūqī, 正月初七) w wielu rejonach Chin nie wolno używać igieł i nici, zgodnie z powiedzeniem: „Jeśli w dzień człowieka będziesz szyć, to uszkodzisz oczy babki” (rén rì zuò zhēn xiàn, zhuān zhā pópó yǎn, 人日做 针 线 ， 专 扎 婆 婆 眼), (Ren 2005: 363). Siódmy dzień Nowego Roku przypisany jest człowiekowi, o czym była już wcześniej mowa.

Dziesiąty dzień pierwszego miesiąca (zhēngyuè chūshí, 正月初十) to dzień urodzin kamienia (shítóu shēngrì, 石 头 生 日 ); tego dnia zabronione jest używanie wszelkich kamiennych narzędzi, np. młynów (Ren 2005: 364).

Piętnasty dzień pierwszego miesiąca to Święto Lampionów (yuánxiāo jié, 元宵节). Chińczycy przystrajają tego dnia ulice lampionami i je podziwiają, jedzą specjalne pierożki (yuánxiāo, 元宵), urządzają tańce smoka i lwa, a także składają ofiary i błagają o szczęście Wielkiego Cesarza Trzech Pałaców:

W oczach ludu świat przyrody dzieli się na trzy strefy: niebiańską, ziemską i wodną. Strefy te odpowiednio spersonifikowano. Stąd powstała łączna postać Wielkiego Cesarza Trzech Pałaców (Sanguan dadi), który zawiaduje Pałacem niebiańskim (tianguan), ziemskim (diguan) i wodnym (shuiguan). Nowy początek w 15. dniu I miesiąca jest dniem narodzin Sanguan dadiego. Jego główne zadanie polega na zsyłaniu szczęścia, więc lud zrywa się bladym

świtem, by – złożywszy ofiary – zdążyć oddać hołd Wielkiemu Cesarzowi Trzech Pałaców i wybłagać u niego upragnione szczęście (Juan 2010: 113).

W prowincjach Henan i Shandong w Święto Lampionów świeżo wydana za mąż kobieta nie może odwiedzić swego domu rodzinnego: „Jeśli zobaczysz światło swojego domu rodzinnego, to umrze twój mąż” (kàn le niáng jiā dēng, yào sǐ lǎogōnggōng, 看了娘家灯，要死老公公),

(Ren 2005: 365). W wielu rejonach Chin ważne, alby tego dnia nie wiał wiatr, nie padał deszcz ani śnieg, bo zwiastuje to choroby i nieszczęścia, (Ren 2005: 365).

Z kolei w prowincji Henan wierzy się, że szczurze wesele odbywa się szesnastego dnia pierwszego miesiąca (zhēngyuè shíliù, 正月十六). Tego dnia nie można przeszkadzać szczurom paląc światło ponieważ: „Szczur wydaje córkę za mąż, boi się widoku światła” (lǎoshǔ jià nǚ, pà jiàn liàngguāng, 老鼠嫁女，怕见亮光), a także „Ty mu przeszkodzisz jednego dnia, on będzie cię niepokoić przez cały rok” (nǐ nào tā yī tiān, tā nào nǐ yī nián, 你闹 它一天，它闹你一年), (Ren 2005: 365).