Imiona i nazwy w języku chińskim

W kulturze tradycyjnej zarówno imię, jak i nazwa były traktowane nie tylko jako neutralne oznaczniki osoby lub przedmiotu, ale ich część (Kowalski 2007: 165, 340). Z tego powodu

wszędzie na świecie można spotkać szczególne zalecenia dotyczące nadawania i posługiwania się imionami. Najbardziej rozpowszechnionym był pogląd, że „człowiek sam

przynosi sobie imię” – imię powinno mieć związek z datą przyjścia na świat, np. poprzez

nadanie imiona patrona, którego święto przypada w dniu urodzin (Kowalski 2007: 165). Nie inaczej było (i jest) w Chinach:

W kulturze chińskiej (jak i wielu innych) więź pomiędzy imieniem i rzeczywistością uważana była nie za formalną czy idealną, lecz za rzeczywistą i niezmiernie ważną. Gongsun Longzi, filozof z okresu Wschodniej Dynastii Zhou (770-249 r. p.n.e.), stwierdził: „nazwa jest oznaczeniem rzeczywistości” […]. De Groot, wybitny badacz chińskiego systemu religijnego zauważył: „ Starożytni Chińczycy byli zdominowani przez wyobrażenie, że istoty są blisko związane ze swoimi nazwami” […]. Traktowanie imion jako niemal rzeczywistych faktów sprawiło, że Chińczycy wyrażali swe kulturowo nacechowane życzenia, starannie dobierając nazwy własne i ustalając różne zasady dotyczące ich użycia i ochrony (Kałużyńska 2005: 81). W Chinach imiona oraz nazwy odgrywały i nadal odgrywają bardzo ważną rolę w życiu człowieka, w życiu społecznym i biznesowym. Z wyborem i używaniem imion wiąże się wiele różnego rodzaju tabu i przesądów, które mają swoje źródło w bardzo starej chińskiej

tradycji oraz homofonicznej strukturze języka chińskiego. Tabu imienia to tabu pierwotne (w rozumieniu Widłaka 1968), które przetrwało do dziś oraz tabu w treści wyrażania (w rozumieniu Leszczyńskiego 1988).

W języku chińskim najpierw podaje się nazwisko (xìng, 姓), a następnie imię osoby (míngzì, 名字), np. Li Hongyu (Lĭ Hóngyù, 李红玉), Lĭ – nazwisko, Hóngyù („Czerwony Nefryt”) – imię. W sumie istnieje około trzech tysięcy nazwisk (w większości jednosylabowych), z czego mniej niż dziesięć procent jest w powszechnym użyciu

(Kałużyńska 2008: 43). Natomiast imiona tworzone są samodzielnie poprzez zestawianie dowolnych pojęć (znaków). Do tego jeden człowiek może posiadać wiele imion: imię osobiste (míng, 名), nadawane w chwili urodzenia i używane przez rodziców oraz krewnych; imię społeczne (zì, 字 )⁴, nadawane z chwilą uzyskania pełnoletniości, używane przez przyjaciół i znajomych; przydomek lub pseudonim (hào, 号), przyjmowany szczególnie przez artystów i pisarzy; dawniej władcy i dostojnicy otrzymywali również imiona pośmiertne (shì, 谥), a cesarze otrzymywali dodatkowo pośmiertne tytuły świątynne (miàohào, 庙 号 ), (Pimpaneau 2001: 264, Kałużyńska 2005: 82).

Istniało sześć kategorii imion, których należało unikać w nazewnictwie osobowym:

imiona od nazwy państwa, imiona od nazwy urzędu, imiona od nazw gór i rzek, imiona od nazw chorób, imiona od nazw zwierząt domowych, imiona pochodzące od określeń

rytualnych naczyń czy produktów (Kałużyńska 2004: 84, Wan 2005: 168-169). Z tych względów wybór imienia dla dziecka był już od najdawniejszych czasów sprawą niezwykle ważną i skomplikowaną:

Tradycyjnie, imiona były i przeważnie są wybierane z uwagą kładzioną nie tylko na ich znaczenie, ale również wartość brzmieniowo-estetyczną sylab oraz liczbę kresek lub innych elementów w zapisanym znaku. W Chinach wróżbici i mistrzowie dobierający imiona często pomagali i nadal pomagają przy wyborze odpowiedniego imienia. Rady udziela się w oparciu o astrologiczne lub ezoteryczne zasady, liczbę kresek w znaku służącym do zapisu imienia lub postrzegane elementarne wartości znaku albo słowa, w odniesieniu do daty urodzenia danej osoby i elementarnych wartości osobistych. Chińczycy wierzą, że jakość życia i los człowieka są predestynowane przez ludzkie bāzì 八字 ‘osiem znaków’, tj. osiem znaków w czterech parach wskazujących na rok, miesiąc, dzień i godzinę narodzin, z czego każda para składa się

z dwóch odpowiednich znaków z dwóch cyklicznych zestawów: tiāngān 天干 ‘niebiańskich

pni’ i dìzhī 地 支 ‘ziemskich gałęzi’, […]. Te osiem znaków ma również związek

z symbolicznymi zwierzętami z 12-rocznego cyklu, shŭxiang 属 相 , […] oraz pięcioma pierwiastkami uniwersum, wŭxíng 五 行 , tj. metal, drewno, woda, ogień i ziemia […].

Chińczycy wierzą, że poprzez odpowiedni wybór imienia jakość życia może ulec polepszeniu, a los zmieniony. Dlatego też słowa i znaki w imionach były i nadal często są dobierane zgodnie z tymi założeniami w celu zapewnienia pomyślności osobom je noszącym (Kałużyńska 2008: 37).

Wybór imienia dla dziecka jest więc procesem bardzo skomplikowanym i do tego obwarowanym wieloma tabu (Ren 2005: 237, Yan 2007: 38)⁵. W każdym imieniu powinna

4 Właśnie z połączenia imienia osobistego (míng, 名) z imieniem społecznym (zì, 字) powstało współczesne określenie imienia – mingzi (míngzì, 名字).

5 W dawnej kulturze europejskiej również przykładano dużą wagę do wyboru imienia: „Szczególny status imienia nakazywał niezwykłą dbałość przy wyborze imienia i sposobach jego używania. Wybór przypadkowy czy też spowodowany nieistotnymi względami (np. estetyka, moda, sympatia do osoby o danym imieniu) mógł zaowocować nieoczekiwanymi i groźnymi konsekwencjami. […] Odpowiednie dobranie imienia dziecka miało duże znaczenie ochronne. Istniało przekonanie, że pewne imiona mają właściwości ochronne przejmowane

być zachowana równowaga pomiędzy elementami yin i yang oraz pięcioma pierwiastkami, a także zgodność imienia ze znakiem zodiaku danej osoby (Yan 2007: 39-53). ⁶ O równowadze pomiędzy elementami yin i yang w imieniu decydują dwa czynniki: logiczny

(lǐ, 理) oraz numeryczny (shŭ, 数), (Yan 2007: 39). Czynnik logiczny określa przynależność znaków składających się na imię do elementu yang (niebo, słońce, mężczyzna, południe, przód, lewa strona, powierzchnia, jasność) lub do elementu yin (ziemia, księżyc, północ, tył, prawa strona, wnętrze, ciemność) na podstawie naturalnego podziału. Natomiast czynnik numeryczny określa przynależność znaków na podstawie liczby kresek, z których są zbudowane, i tak nieparzysta liczba oznacza element yang (jeden, trzy, pięć, siedem, dziewięć) a parzysta element yin (dwa, cztery, sześć, osiem, dziesięć). Każdy znak można analizować

pod kątem czynnika logicznego i numerycznego, np. znak „król” (wáng, 王) odnoszący się do mężczyzny logicznie przynależy do elementu yang, natomiast numerycznie do elementu

yin, gdyż składa się z parzystej liczby kresek (czterech). Znak „wiatr” (fēng, 风) logicznie i numerycznie przynależy do elementu yin. Z dwóch powyższych przykładów znak „król”

(wáng, 王) jest pomyślny, gdyż zachowuje równowagę pomiędzy yin i yang, natomiast w znaku „feng” (fēng, 风) dominuje element yin, i w związku z tym nie jest odpowiednim

znakiem przy wyborze imienia. Generalnie znaki, w których pierwiastkiem jest słońce (rì, 日), ogień (huǒ, 火 ), światło (guāng, 光 ) logicznie przynależą do elementu yang, natomiast zawierające pierwiastek kobiety (nǚ, 女), trawy (cǎo, 艹) lub wody (shuǐ, 水) przynależą do elementu yin. Znaki, których nie można poddać powyższej analizie, traktowane są jako znaki neutralne. Niektórzy Chińczycy uważają także, że jeśli nazwisko pod względem ilości kresek jest yang, to imię powinno być yin i na odwrót; liczba kresek w nazwisku i imieniu powinna

być zbliżona, jeśli jest pomiędzy nimi zbyt duża różnica, to zakłóca to równowagę i negatywnie wpływa na pomyślność danej osoby. Harmonia powinna być również

zachowana pomiędzy yin-yang imienia a charakterem danej osoby. Jeśli mężczyzna jest delikatny i wrażliwy (yin), powinien mieć silne i męskie imię (yang).

Imię danej osoby powinno być ustalone również z zachowaniem harmonii pomiędzy pięcioma żywiołami (metal, drzewo, woda, ogień, ziemia), (Yan 2007: 41). Chińczycy wierzą, że żywioły te pozostają ze sobą w cyklu tworzenia (drzewo rodzi ogień, ogień rodzi ziemię, ziemia rodzi metal, metal rodzi wodę, woda rodzi drzewo) albo destrukcji (metal niszczy

o imieniu Maria lub też tych, które urodziły się w środę, sobotę lub niedzielę. Podobnie diabły oszczędzać miały Michalinę, Michała i Józefa […].” (Kowalski 2007: 167).

drzewo, drzewo niszczy ziemię, ziemia niszczy wodę, woda niszczy ogień, ogień niszczy metal). Cykl tworzenia zapewnia pomyślność, cykl destrukcji może być powodem nieszczęść (Yan 2007: 42). Według chińskich przesądów, nazwisko i imię powinno należeć do cyklu tworzenia, np. Liu Bo (Liú Bō, 刘波) – nazwisko Liu (liú, 刘) z uwagi na pierwiastek „nóż” w zapisie graficznym, przynależy do żywiołu metalu, natomiast imię Bo (bō, 波) oznaczające „falę”, do żywiołu wody. Między metalem a wodą zachodzi relacja tworzenia, tak więc jest to połączenie korzystne. W tradycyjnych Chinach bardzo często w obrębie jednej rodziny starano się zachować równowagę pomiędzy żywiołami w imionach np. dzieci. Przy piątce synów imiona mogły brzmieć następująco: najstarszy syn Li Zidong (Lǐ Zǐdòng, 李子栋), gdzie ostatni znak 栋 (dòng), przynależy do żywiołu drewna; drugi syn Li Zifeng (Lǐ Zǐfēng, 李子烽), gdzie ostatni znak 烽 (fēng) przynależy do żywiołu ognia; trzeci syn Li Ziji (Lǐ Zǐjī,

李子基), gdzie ostatni znak 基 (jī) przynależy do żywiołu ziemi; czwarty syn Li Ziyu (Lǐ Zǐyù, 李子钰), gdzie ostatni znak 钰 (yù) przynależy do żywiołu metalu; piąty syn Li Ziyong (Lǐ Zǐyǒng, 李子泳), gdzie ostatni znak 泳 (yǒng) przynależy do żywiołu ziemi.

Zarówno między żywiołami, jak i imionami zachodzi cykl tworzenia, który przynosi harmonię i pomyślność.

Chińczycy wierzą również, że powinna być zachowana harmonia pomiędzy imieniem a wyglądem i charakterem człowieka (Yan 2007: 43). W dawnych Chinach wielu lekarzy wróżbitów potrafiło na podstawie budowy ciała, koloru skóry, barwy głosu i usposobienia zakwalifikować danego człowieka do jednego z pięciu żywiołów i tak mu dobrać imię, żeby zachować harmonię pomiędzy żywiołami. Również datę i godzinę przyjścia na świat można przeanalizować pod względem pięciu żywiołów i odpowiednio dobrać imię dziecku. Każdy

znak chiński na podstawie kształtu, znaczenia i ilości kresek można zakwalifikować do jednego z pięciu żywiołów. Znając sytuację człowieka pod względem pięciu żywiołów

oraz mając do dyspozycji odpowiednie znaki, można tak wybrać imię, by zachowana była harmonia przynosząca szczęście. Jeśli komuś w dacie urodzenia brakuje np. żywiołu metalu, to powinien dostać go w imieniu wedle zasad „uzupełniać, to czego brakuje” oraz „uzupełniać tyle, ile brakuje”.

W doborze imienia istotną rolę odgrywa również znak zodiaku (Yan 2007: 49). Znak zodiaku oraz imię powinny ze sobą korespondować. Np. osoba spod znaku Smoka, pana wodnych przestworzy, powinna mieć imię zawierające pierwiastek „woda” (shuǐ, 水) lub „deszcz” (yǔ, 雨), bo przyniesie jej to szczęście i bogactwo, natomiast pierwiastki „góra”

(shān, 山), „ziemia” (tǔ, 土), „pole” (tián, 田), „kamień” (shí, 石) mogą być powodem katastrof życiowych. Osobie spod znaku Świni pomyślność zapewni imię zawierające pierwiastki ”trawa” (cǎo, 艹) lub „ryż” (mǐ, 米), natomiast pierwiastki „nóż” (dāo, 刀), „mięso” (ròu, 肉), „krew” (xuè, 血) mogą być przyczyną nieszczęść. Generalna zasada jest taka, że w imieniu powinny być zawarte pierwiastki korzystne dla danego znaku zodiaku (oznaczające np. pożywienie), a powinno unikać się pierwiastków zagrażających danemu znakowi (oznaczające np. narzędzia służące zabijaniu).