Proszenie o syna (qiúzǐ, 求子) i okres ciąży (huáiyùn, 怀孕)

Kobieta, która chciała zajść w ciążę modliła się o to w świątyni (Cormack 1923: 21). W różnych rejonach Chin zwracano się do różnych bóstw, a nawet zwierząt w tej sprawie (Ji 2008: 136). Najpopularniejsze bóstwa, do których zwracano się z prośbami o dzieci, to:

bogini Guanyin (Guānyīn, 观音), od której pożyczano bucik, a po urodzeniu się dziecka oddawano wraz z nową parą dziecięcych butów, Niebiańska Nieśmiertelna Zsyłająca Synów (Tiānxiān sòngzǐ, 天仙送子), Matka Królowa Nieba (Tiānhòu Shèngmǔ, 天后圣母), która zajmuje centralne miejsce w świątyni Stu Synów (Bái zǐ táng, 白子堂), a także kilka męskich bóstw (Doré 1914: 1-4). Oczywiście kobieta modląca się o syna, mogła również uciec się do innych sposobów:

Ażeby urodzić syna, kobiety uciekały się do wszelkich możliwych przepowiedni. Na przykład młoda kobieta wstawała o świcie i wdziawszy ubranie męża szła do najbliższej studni. Obchodziła ją trzy razy dookoła obserwując cień w wodzie. Jeżeli po zakończeniu spaceru nie zauważona wróciła do domu, stanowiło to dobrą wróżbę: urodzi się chłopczyk (Sidichmienow 1978: 240 - 241).

W przekonaniu Chińczyków nawet czas poczęcia miał wpływ na przyszły los dziecka; już z samym zapoczątkowaniem ciąży wiązały się liczne przesądy:

Dziecko, poczęte punktualnie o północy, kiedy Niebo i Ziemia znajdują się w martwym punkcie, będzie kaleką, człowiekiem głuchym albo ślepym. Jeśli poczęcie nastąpi w czasie burzy, grzmotów i błyskawic, kiedy Niebo jest rozgniewane, dziecko nie będzie pełnowartościowe umysłowo, jeśli w czasie zaćmienia Słońca lub Księżyca – utonie lub spali się, jeśli w czasie letniego lub zimowego przesilenia – będzie działać na szkodę swoich

rodziców itp. (Wasiliew 1974: 270).

Bycie w ciąży uważano za stan „szczęśliwy” (yǒuxǐ le, 有喜了), (Ren 2005: 132, Ji 2008: 136, Attané 2012: 55). Gdy tylko kobieta dowiadywała się, że jest w ciąży, była stopniowo izolowana od reszty społeczeństwa i poszczególnych członków rodziny i nakładano na nią ogromną ilość zakazów i nakazów. Starożytni ukuli pojęcie „bóstwa płodu” (tāishén, 胎神), które spełniało dualną funkcję: opiekowało się płodem, ale również mogło mu zaszkodzić

(Ren 2005: 132). Kobieta ciężarna podlegała zakazom, które Ren (2005: 134-147) grupuje w następujące kategorie: zakazy panujące wewnątrz domu, zakazy obowiązujące poza domem,

zakazy związane z uczestniczeniem w różnych uroczystościach, zakazy dotyczące przygotowywania posiłków, zakazy związane z pożywieniem, zakazy związane z „edukacją prenatalną” (tāijiào, 胎教).

Do zakazów panujących wewnątrz domu należały: zakaz ruszania ścian, dachówek, kamieni i ziemi w domu, aby nie naruszyć płodu; zakaz wbijania gwoździ, aby nie uśmiercić płodu; zakaz wieszania wizerunków ludzi (prowincja Hubei), aby dziecko nie było podobne do obcych; zakaz używania nożyczek i igieł, aby nie zranić dziecka, które mogło urodzić się w tym przypadku bez ucha lub niewidome; zakaz owijania rzeczy, w przeciwnym razie mogło urodzić się dziecko, które by nie wyprostowało palców u rąk, bądź miało pokrzywione palce u nóg, ewentualnie zostało oplątane pępowiną w czasie porodu; zakaz zakorkowywania butelek, aby nie zablokować ust, uszu lub odbytu dziecka; zakaz blokowania drzwi i okien, aby dziecko nie było niewidome; zakaz podnoszenia rąk do góry (Chińczycy byli przekonani, że dziecko w brzuchu matki ssie coś w rodzaju sutka i może on wysunąć się, a dziecko zagłodzić na śmierć); zakaz przestawiania mebli, aby nie doszło do poronienia bądź narodzin dziecka z niewykształconymi organami; zakaz podnoszenia głosu, aby dziecko nie urodziło się głuche; zakaz wędzenia, aby dziecko nie miało plam na ciele; zakaz odwiedzin dla ludzi spod znaku Tygrysa, by nie zagrozili dziecku; zakaz mycia się w zimnej wodzie, by nie zaszkodzić dziecku; zakaz owijania rąk nitką lub sznurkiem aby nie owinąć dziecka pępowiną. Jeśli, któryś z tych zakazów został naruszony i spowodowało to na przykład bóle u ciężarnej, natychmiast wzywano taoistę lub mnicha, aby odprawił odpowiednie ceremonie dla uspokojenia „bóstwa płodu”, obecnie wzywa się lekarza (Ren 2005: 136). W niektórych

rejonach Chin kobieta oczekująca dziecka kładła długi ostry nóż na swoim łóżku, aby

odstraszyć wszelkie demony (Cormack 1923: 21). Podobne zadanie miały spełniać wycięte z papieru nożyce zawieszone na zasłonach w sypialni, skóry dzikich zwierząt wiszące nad

łóżkiem lub ich papierowe imitacje. Jak widać wiele z tych zakazów miało na celu zapewnienie kobiecie spokoju i dobrych warunków do rozwoju płodu, kształtowało sytuację idealną, podobną do świątecznej.

Kobieta brzemienna z reguły nie powinna była opuszczać domu, gdyż „bóstwo płodu” w zasadzie znajdowało się w jej łonie, ale czasami mogło przebywać gdzie indziej, więc opuszczenie domu wiązało się z dużym niebezpieczeństwem. Zakazy obowiązujące poza domem to: zakaz podawania soli przez próg, ponieważ groziło to ciężkim porodem (pojawieniem się najpierw rączek zamiast główki); zakaz stania w bramie i obserwowania ludzi – z tego samego powodu; zakaz nocowania poza domem, w obawie przed spotkaniem demona lub poronieniem; zakaz przechodzenia nad powrozem, gdyż groziło to powikłaniami przy porodzie; zakaz przechodzenia nad wagą, ponieważ mogło to wydłużyć ciążę do

szesnastu miesięcy (jedna jednostka ciężkości dzieliła się na szesnaście mniejszych). W prowincji Henan panował zakaz siadania na okapie (w obawie przed apopleksją) oraz pod

pergolą z winoroślą (w obawie przed demonami). Ciężarna kobieta nie mogła załatwiać się na dworze, ponieważ groziło to ciężkim porodem; nie powinna również patrzeć na niezwykłe fazy księżyca, na przykład zaćmienie lub aureolę, ponieważ mogła dostać krwawienia, poronić lub urodzić kalekie dziecko; nie mogła również oglądać sztuk teatralnych, bo miało to zły wpływ na dziecko.

Natomiast do zakazów związanych z uczestniczeniem w różnych uroczystościach należą: zakaz uczestniczenia w ślubach i weselach, zbliżania się do pary młodej, orszaku weselnego, izby weselnej itp., ponieważ poprzez swój „podwójny stan” (shuāngrén tǐ, 双人体) mogła sprowadzić nieszczęście na siebie oraz pannę młodą.¹ Zakaz zbliżania się do innej ciężarnej, ponieważ jedna z nich mogła ucierpieć – „gdy dwa tygrysy walczą, jeden musi zostać ranny” (èr hǔ xiāng dòu, bì yǒu yī shāng, 二虎相斗，必有一伤); z tego samego

powodu dwie ciężarne nie mogły siadać na jednej ławce, spać w tym samym łóżku; w niektórych rejonach Chin ciężarna nie mogła odbierać porodu, a nawet wchodzić do domu,

1 Zakaz świadkowania w sądzie, podawania do chrztu, świadkowania na weselu oraz przebywania w otoczeniu innej ciężarnej był bardzo rozpowszechniony w dawnej Europie, w tym w Polsce (Wasilewski 2010: 159-160): „Jest to seria zakazów zabraniających ciężarnej kontaktowania się ze wszystkim co rośnie, kiełkuje, jest zarodkiem lub początkiem. Nie wolno jej więc siać, sadzić, rwać owoców z drzewa, do wyschnie, być pierwszą żniwiarką, doić krów, karmić dziecka piersią […]. Nie wolno jej chodzić na zasiane pole, do źródła i studni, bo wyschną i zepsują się […]. Za takimi wierzeniami kryje się wiara, że ciężarna wyciąga siłę życiową z otoczenia – zwłaszcza zaś z form rosnących, zarodkowych – i przekazuje je płodowi […].”

gdzie odbywał się poród, aby samej nie mieć ciężkiego rozwiązania, istniała również obawa, że „zabierze” matce mleko.² Kobieta w ciąży powinna również unikać wszystkiego, co jest związane ze śmiercią i pogrzebem, gdyż może przynieść to ogromne nieszczęście (Ren 2005:

141). ³ W prowincji Guangdong ciężarna nie może zobaczyć zwłok, jeśli zobaczy, to nowonarodzone dziecko będzie miało ciemną skórę (Wan 2005: 126). Kobieta

spodziewająca się dziecka musi również unikać wszelkich uroczystości związanych z bóstwami i duchami oraz czarami (Ren 2005: 141, Wan 2005: 127). Nie może składać ofiar bóstwom ani przodkom, przyglądać się budowie świątyni. Ze względu na swój stan nie może także być obecna przy wykopywaniu studni (ponieważ woda w niej może być gorzka lub niezdatna do picia), budowie pieca i kładzeniu farby, wytwarzaniu sosu sojowego. Doskonale widać tu zasadę nakładania tabu na wszystkie sytuacje zalążkowe, początkowe.

W tradycyjnych Chinach to kobieta zajmowała się przyrządzaniem posiłków, ale po zajściu w ciążę obowiązywało ją wiele zakazów: w prowincji Zhejiang brzemienna kobieta nie mogła kroić nożem mięsa ani ryb, ponieważ mogła „pociąć” skórę dziecka, mogło się ono

urodzić kalekie; brzemienna kobieta nie mogła podczas smażenia niczego przypalić, w przeciwnym razie, jej dziecko mogło urodzić się z czarnymi bliznami lub znamionami; nie mogła też wędzić mięsa, aby jej dziecko nie miało czarnych dłoni i stóp (Ren 2005: 143).⁴

Chińczycy od dawna wiedzieli, że dieta przyszłej matki ma wpływ na zdrowie i rozwój dziecka, dlatego obowiązywało ją wiele zakazów w kwestii jedzenia (Ren 2005:

143-145). Po pierwsze uważano, że brzemienna kobieta powinna jeść wszystko to, na co ma ochotę i zawsze najadać się do syta, ponieważ tak naprawdę to płód jest głodny i to on ma różne „zachcianki”.⁵Najstarszym i najbardziej rozpowszechnionym zakazem był zakaz jedzenia mięsa królika, w obawie przed urodzeniem dziecka z tzw. zajęczą wargą (rozszczepionymi ustami i/lub podniebieniem). Zakazywano również jedzenia mięsa osła,

2 Jest to kolejny uniwersalny zakaz: „A zatem nosząca płód, zarodek nie powinna mieć styczności z zaczątkami, z innymi płodami – także rolnymi. […] gdy dwie ciężarne przechodzą obok siebie albo gdy dwie kobiety jednocześnie rodzą dzieci lub karmią je piersią, jedna z nich traci siły, zdrowie, mleko na rzecz drugiej[…].” (Wasilewski 2010: 160).

3 Wasilewski (2010: 232) pisze: „Uśmiercanie jest zabronione w pobliżu stanu błogosławionego. Ciężarna nie powinna zabijać ani bić zwierząt (znamienne, że nie może jeść mięsa ptaków drapieżnych – materiał niemiecki

[…]), patrzeć na ich krew i śmierć, podobnie jak ma unikać dotykania i oglądania zmarłych, uczestnictwa w pogrzebie, szycia całunu […].”

4 Zarówno nóż jak i ogień to dwa operatory przejścia ze stanu rajskiego do ziemskiego w teorii Wasilewskiego (2010).

5 To kolejne, wspólne kulturze chińskiej i zachodniej wierzenie: „Ciąża wymaga […] stworzenia środowiska idealnego, z którego niejako wyciąga czy wysysa, tak wówczas potrzebne, siły witalne. Psychologiczne tego objawy widoczne są w powszechnie notowanym w przekrojowych badaniach międzykulturowych zjawisku zachcianek […], które można traktować jako potrzebę bycia karmioną; z psychologicznego punktu widzenia nie są one […] wyrazem głodu, ale wynikają z potrzeby opieki, wyrażają regres do niedojrzałego stanu emocjonalnego, spowodowany przez stres, obawę o poród, itp. (Wasilewski 2010: 161-162).

konia i wielbłąda, ponieważ mogło to wydłużyć ciążę, jak u tych zwierząt, do dziesięciu, a nawet dwunastu miesięcy. Jedzenie baraniej wątróbki mogło przynieść nieszczęścia, a jedzenie mięsa z górskich owiec – choroby. Spożywanie kleiku ryżowego oraz drobiu

wiązało się z ryzykiem pojawienia się białych robaków. Mięso kacze mogło spowodować kłopoty przy porodzie. W prowincji Henan zakazywano jedzenia ryb, aby dziecko nie

urodziło się pokryte łuską. W prowincji Heilongjiang kobieta w ciąży nie mogła jeść mięsa z psa w obawie, aby jej dziecko nie gryzło sutków w czasie karmienia i innych ludzi, gdy

będzie starsze; natomiast w prowincji Henan zakazywano jedzenia mięsa tylko z czarnego psa, aby nie poronić. Nie można było również spożywać mięsa wróbla z pastą sojową, gdyż dziecko mogło urodzić się piegowate, natomiast jedzenie mięsa wróbla z alkoholem mogło skutkować urodzeniem dziecka z zaburzonymi uczuciami. Jedzenie krewetek i węgorzy mogło spowodować, że dziecko będzie niemową, jedzenie krabów – poprzeczne położenie dziecka przy porodzie; jedzenie mięsa żółwia – krótkie kończyny. W prowincji Henan nie

wolno było jeść ostrej papryki, aby dziecko nie miało czerwonych, podkrążonych oczu i wybuchowego charakteru w przyszłości. Kobiety brzemienne nie powinny jeść śliwek, aby

ich dzieci nie straciły wzroku; pasty sojowej i kopru – aby nie poronić. Kobieta brzemienna nie powinna jeść świeżego imbiru, ponieważ jej dziecko może urodzić się z dodatkowym palcem (imbir ma wiele korzonków). Co więcej imbir jest ostry w smaku, co może

doprowadzić do choroby oczu, wywołuje gazy, a to może skutkować poronieniem. Kobieta w ciąży nie powinna również jeść surowych ani zimnych potraw i pić chłodnej wody, aby nie

rozstroić żołądka i nie zakłócić rozwoju płodu.

Jednym z zakazów, który przetrwał w niezmienionej formie do dziś, jest zakaz stosunków seksualnych: „Aktywność seksualna stanowi, w istocie, jeden z najsurowszych zakazów narzuconych kobiecie ciężarnej, która powinna traktować go bardzo poważnie.” (Attané 2012: 61). Jest to oczywisty zakaz w kontekście tworzenia sytuacji rajskiej.

Chińczycy wierzyli również w edukację prenatalną (táijiào, 抬教), uważali, że kobieta w ciąży powinna już od momentu zapłodnienia „uczyć” swoje dziecko odpowiedniego zachowania, sama się odpowiednio zachowywać, aby nie wpływać negatywnie na jego rozwój (Ren 2005: 146-147, Attané 2012: 58).

W okresie ciąży kobieta otrzymywała od krewnych i znajomych różne prezenty, zwane „prezentami z najlepszymi życzeniami” (cuīshēng lǐ, 催生礼), (Ji 2008: 138). Mogły to być ubranka dla dziecka, albo jakieś smakołyki dla przyszłej matki. Prezenty te należało od razu otwierać, aby nie opóźniać porodu.