Świętopełka „Nakielskiego”
I. A.18 MERBOT ŚWIĘTOPEŁK
Według Błażeja Śliwińskiego Stefan miał syna Merbota, będącego starostą ks. opol-sko-strzeleckiego Alberta, później bliskim współpracownikiem Władysława Opolczy-ka245. Bliżej zajmował się nim Tomasz Jurek246. Występuje w dokumencie ks. strzeleckie-go i opolskiestrzeleckie-go Alberta z 22 VII 1353 r. jako Merbocha syn Stefana z Żyrowej247, z 22 IV 1373 r. jako Merbocha de Dronowicz248 i 15 II 1384 r. jako Merwtha de Dronouitz249.
236 B. Śliwiński, Ród Lisów w Rocznikach…, s. 46, przypis nr 43.
237 Dnia 19 XII 1340 r. papież Benedykt XII nadał Swanthopellio, filio Clementis de Zyrowa – kanoni-kat z wolną prebendą, zob. CDS, Dreissigster Band. Regesten zur schlesischen Geschichte. 1338–1342, von K. Wutke und E. Randt, Breslau 1930, cyt. dalej CDS 30, s. 141 (nr 6519).
238 CDS, Erster Band. Urkunden des Klosters Czarnowanz, Hrsgb. von W. Wattenbach, Breslau 1857, cyt. dalej CDS 1, s. 33 (nr XXXII).
239 CDS, Zweiundzwanzigster Band. Regesten zur schlesischen Geschichte. 1327–1333, von C. Grün-hagen und K. Wutke, Breslau 1903, cyt. dalej CDS 22, s. 100 (nr 4957).
240 Ibidem, s. 150 (nr 5117).
241 CDS, Band XXIX. Regesten zur schlesischen Geschichte. 1334–1337, von K. Wutke, E. Randt und H. Bellee, Breslau 1923, cyt. dalej CDS 29, s. 22 (nr 5364), dokument wystawił bp wrocławski Nankier.
242 Ibidem, s. 36 (nr 5409).
243 Ibidem, s. 46 (nr 5447).
244 Ibidem, s. 87 (nr 5624).
245 B. Śliwiński, Ród Lisów w Rocznikach…, s. 46, przypis nr 43 z poważną wadą braku źródeł tych informacji.
246 T. Jurek, Panowie…, s. 86.
247 CDS, Sechster Band, Registrum St. Wenceslai. Urkunden vorzüglich zur Geschichte Oberschlesiens
nach einem Copialbuch Herzog Johanns von Oppeln und Ratibor in auszügen mitgetheilt, Hrsgb. von
W. Wattenbach und C. Grünhagen, Breslau 1865, nr 19 (s. 5), cyt. dalej CDS 6.
248 Ibidem, nr 52 (s. 11).
POKOLENIE XIV
I.A.19 ŚWIĘTOPEŁK
Świętopełk pojawia się po luce w pełnieniu funkcji urzędniczych w ziemi sieradz-ko-łęczyckiej w rodzie irządzkich Lisów, widać wyraźnie, że musi to być wnuk Klemen-sa lub Stefana250. Bardziej prawdopodobne, że był to syn Merbota, co uzasadnia tym brak występowania w ziemi sieradzko-łęczyckiej, gdyż ten ostatni pełnił funkcje urzędnicze gdzie indziej (zob. wyżej). Syn Merbota nosił imię po pradziadzie ojczystym (I.A.14)251. Był stolnikiem, kasztelanem i wojewodą sieradzkim w latach 1359–1390. Jako stolnik jest określony w dokumencie z 10 III 1359 r.252 W dokumencie z 13 IV 1360 r. jest nazwa-ny kasztelanem sieradzkim253, podobnie w tekście z 19 VI 1365 r.254 Co ciekawe, będąc kasztelanem sieradzkim, 21 IV 1368 r. jest też poświadczony jako starosta łęczycki, po raz ostatni 14 XII 1369 r.255 Dnia 7 III 1374 r. jest już wojewodą sieradzkim256. Był nim jeszcze 24 XI 1388 r.257 W Metryce Koronnej jako wojewoda sieradzki po raz pierwszy figuruje 13 III 1370 r., po raz ostatni 11 IV 1390 r., zmarł zatem po tej dacie, a przed 30 XI 1391 r., gdy pojawił się jego następca na urzędzie – Przybysław z Irządz258.
POKOLENIE XV
I.A.20 PRZYBYSŁAW
Przybysław z Pukarzewa, starszy syn Świętopełka (I.A.19), nosił zapewne imię ko-gnatyczne. Był kasztelanem rozpierskim i wojewodą sieradzkim w latach 1387–1394259.
250 Po raz pierwszy zauważył to J. Bieniak, Wielkopolska…, s. 110.
251 J. Bieniak i A. Szymczakowa zwą go wnukiem Klemensa lub Stefana, zob. idem, op. cit., s. 167; pozostałe informacje A389, s. 85; B83, s. 106; B263, s. 126; B283, s. 128.
252 ZDM, dokumenty z lat 1257–1420, wyd. St. Kuraś, cz. I, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962, nr 90 (s. 116), Swantopelcone Dapifero Syradien (sibus).
253 KDMłp, t. I, nr CCLV (s. 300), Svanthopelcone Syradiensi Castellanis. Najwcześniej jest datowany na tym urzędzie 4 X 1359 r., Kodeks Dyplomatyczny Polski, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, t. III, War-szawa 1858, cyt. dalej KDP, t. III, nr CCXXII (s. 262), Swetopelcone Castellano Syradiensi; po raz ostatni 14 XII 1369 r., zob. J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., B83, s. 106 na podstawie Metryki Koronnej.
254 KDMłp, t. I, nr CCLXXVIII (s. 331), Swatopelcone Siradiensi castellanis.
255 J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., A389, s. 85, na podstawie Metryki Koronnej.
256 KDW, lata 1350–1399, wyd. J.I. Kraszewski (dr W. Łebiński), t. III, Poznań 1879, nr 1699 (nie 1694, jak podaje Śliwiński), dominis Swantopelcone palatino Syradiensi.
257 Księgi sądowe łęczyckie, cyt. dalej KSŁ, wyd. A. Pawiński, t. I, Warszawa 1897, nr 1035 (s. 97),
Swanthopelco pallatinus Syradiensis.
258 J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., B283, s. 128.
259 KDP, Rzeczy szląskie, t. IV, Warszawa 1887, nr VI (s. 6), dokument z 11 VII 1386 r., Przibkone
Rosperiensi castellanis. ZDM, dokumenty króla Władysława Jagiełły z lat 1386–1412, cz. VI,
Wro-cław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974, nr 1545 (s. 47), dokument z 1 IX 1388 r., Przypcone
Jego żona nosiła imię Katarzyna. Pribco de Irzancz świadkował w dokumencie 9 V 1374 r.260 Dnia 1 IV 1376 r. Pribco de Irancz wspierał kapłana z Irządz, Piotra, w sporze z Mikołajem ze Słupa261. W dniu 25 II 1385 r. Prandota ze Sprowej miał termin sądowy na wiecu o 200 grzywien z Przybkiem z Irządz262. Dnia 6 II 1389 r. Przybko bronił swojej czci przed sądem263. Dnia 9 V 1389 r. Piotr ze Szczekocin miał sprawę z obu braćmi
(Stepha-num de Irzandze et Przibconem)264. Dnia 19 XII 1388 r. Spytko, kustosz de Roginik, miał trzeci termin rozprawy z żoną Przybka265. Dnia 31 VIII 1394 r. Katarzyna (nazwana woje-wodziną sieradzką) miała proces z Grzegorzem z Topoli (zaraz potem jeszcze z Grzego-rzem z Makowa)266. Dnia 2 [9?] X 1397 r. Katarzyna, wdowa po wojewodzie, musiała za-płacić karę „pietnadziesta” w wyniku sprawy ze Świąszkiem z Parcza267. W dniu 4 II 1398 r. wdowę Katarzynę pozwał Dziersław z Janowic268. Dnia 10 XII 1398 r. miała spra-wę z Jakuszem z Gdowa269. Dnia 30 IX 1398 r. Katarzyna sądziła się z Pietraszem z Gór-ki270. Dnia 4 II 1399 r. z Katarzyną i jej dziećmi sądzili się Pełka z Gnojna i podczaszy Dzierżek271. W dniu 5 II 1399 r. Katarzyna sądziła się z Klemensem z Kwiliny (współro-dowcem męża)272. Dnia 7 II 1399 r. procesowała się z Pietraszem ze Słupowa273. W dniu 18 II 1399 r. pozwał ją kmieć Maczek z Przybysławic274. Dnia 3 II 1400 r. miała sprawę ze Stanisławem z Raciborska275. Dzień później sądziła się z braćmi Paszkiem i Miczkiem ze
Siradiensi palatinis. Zmarł przed 2 VI 1393 r. Por. J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., B16, s. 97; B284, s. 128; J. Bieniak, Wielkopolska…, s. 110; B. Śliwiński, Przybysław z Irządz, [w:] PSB, t. XXIX, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 133–135; idem, Mikołaj Mściwujowic…, s. 84.
260 Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, cyt. dalej SPPP, Antiquissimi libri iudiciales terrae
craco-uiensis. Pars I, ab an. 1374–1390. Editionem curauit Boleslaus Ulanowski, Cracoviae A. MDCCCLXXXIV,
t. VIII, cz. I, nr 9 (s. 1). Świadkował także 15 V 1388 r., nr 4711 (s. 258).
261 Ibidem, nr 65 (s. 4).
262 Ibidem, nr 3185 (s. 138).
263 Ibidem, nr 5135 (s. 314).
264 Ibidem, nr 5260 (s. 331). Tego dnia sam Przybko miał sprawę z żoną Michaleckiego i Pełką Squar-czem, zob. nr 5258 (s. 331). Dnia 4 II 1399 r. z Pietraszem ze Szczekocin sądziła się wdowa po Przybku, Katarzyna, uwaga CCLXXVIII (nr 11, s. 652).
265 Ibidem, uwaga CLXIX (nr 3, s. 300).
266 SPPP, Pars II, ab an. 1394–1400, Cracoviae MDCCCLXXXVI, t. VIII, cz. II, nr 5612 (s. 371). Sprawa ta toczyła się dalej 21 IX 1394 r., nr 5639, 5641, 5645 i 5646 (s. 373); dalej 12 X 1394 r., nr 5650 i 5651 (s. 373); 29 X 1394 r., nr 5664 (s. 374), nr 5671 (s. 375).
267 Ibidem, nr 6041 (s. 412).
268 Ibidem, uwaga CCXLII (nr 37, s. 452). Miała też sprawę o 1100 grzywien, nr 82 (s. 453). Sprawa z Dzierżkiem dalej, 9 V 1399 r., uwaga CCLXXXIX (nr 21, s. 698).
269 Ibidem, uwaga CCLXXIII (nr 51, s. 627); 8 I 1399 r., uwaga CCLXXV (nr 2, s. 637).
270 Ibidem, nr 7522 (s. 578).
271 Ibidem, nr 8227 (s. 651–652).
272 Ibidem, uwaga CCLXXIX (nr 29, s. 657); dokument z 10 V 1399 r., uwaga CCXC (nr 84 i 85, s. 705).
273 Ibidem, uwaga CCLXXXI (nr 11, s. 661). Sprawa dalej 9 V 1399 r., uwaga CCLXXXIX (nr 24, s. 699).
274 Ibidem, uwaga CCLXXXIII (nr 3, s. 672).
275 Ibidem, nr 9703 (s. 806). Tego samego dnia Katarzyna miała jeszcze inne sprawy: z Klemensem z Kwiliny, jego synem Janem, z Wilhelmem, prepozytem z Mstowa, Stachną, córką Macieja z Błeszna, Halszką, wdową po Stefanie, podkomorzym sieradzkim, która wsparła Piotra, proboszcza w Irządzach oraz
Słupowa, do których dołączył trzeci brat Pietrasz276. Dnia 14 XII 1400 r. pozwał ją Jaszko
de Methnow277. Na sejmie walnym w 1398 r. została pozwana jako wdowa po Przybysła-wie z Irządz przez Elżbietę (wraz z synami), wdowę po Stefanie (I.A.21)278. W 1403 r. była już ponownie zamężna za Janem z Tenczyna279. Janusz Kurtyka ustalił jej pochodzenie, była córką Mikołaja z Krzelowa herbu Lis, rządcy jędrzejowskiego280.
I.A.21 STEFAN
Stefan, młodszy syn Świętopełka (I.A.19), nosił imię agnatyczne po dziadzie oj-czystym, był podkomorzym sieradzkim w latach 1388–1398. Żonaty był z Elżbietą281. Przykładem występowania jego imienia w źródłach są dwie sprawy z jego udziałem roz-patrywane przed sądem ziemskim w Łęczycy (wpisy z 26 III 1392 r.)282. Wcześniej po-jawił się w źródle z 12 X 1388 r.283 Dnia 9 V 1388 r. Stephanus palatinus de Yrzadze sądził się z Wierzbiętą z Wilkowa284. W dniu 13 V 1388 r. ze Stefanem sądzili się kmiecie z Rokitna285. Dnia 12 II 1394 r. Stephanus subcamerarius Siradiensis heres de Irzandze
jeszcze z Janem z Krępy, uwaga CCCXI (nr 5, 6, 8 i 27, s. 807; nr 57 i 60, s. 808). Te dwie ostatnie sprawy ciągnęły się jeszcze 10 V 1400 r., przy czym Halszka zamieniła się poprawnie w Elżbietę, uwaga CCCXXV (nr. 70, 75, s. 856). Pojawiła się też nowa sprawa z Maciejem de Vlese [?], nr 76. Dnia 11 V 1400 r. powró-cono do sprawy z podczaszym Klemensem z Kwiliny, jego synem Janem i prepozytem Wilhelmem, uwaga CCCXXVI (nr 6–8, s. 860). Sprawy z Janem z Kwiliny i Janem z Krępy toczyły się jeszcze 30 IX 1400 r., uwaga CCCXLII (nr 7–8, s. 917), natomiast sprawa z Elżbietą i proboszczem Piotrem miała jeszcze miejsce 1 X 1400 r., nr 10645 (s. 920). Z prepozytem Wilhelmem Katarzyna sądziła się jeszcze 2 X 1400 r., uwaga CCCXLIV (nr 35, s. 925).
276 Ibidem, nr 9733 (s. 810), ciąg dalszy 11 V 1400 r., uwaga CCCXXVI (nr 20, s. 860); dalej 2 X 1400 r., uwaga CCCXLIV (nr 26, s. 925).
277 Ibidem, uwaga CCCLV (nr 16, s. 955).
278 Ibidem, nr 7538 i 7539 (s. 579, 30 IX 1398 r.). W t. II, red. A. Helcel, Kraków 1870, w nr 617 (10 V 1400 r., s. 104) jest o początkach tej sprawy, gdy Katarzyna jest już wdową, ale mąż Elżbiety Stefan jest jeszcze żyjący. Informacja dla króla o powództwie z 13 V 1403 r. w nr 1001 (s. 134). Wcześniej dokument z 10 V 1400 r., zob. SPPP, t. VIII, cz. II, nr 10094–10095 (s. 852). O sprawach Katarzyny i jej synów zob. również Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, http://www. slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=6559 [wersja online, dostęp: 20 X 2015 r.].
279 A. Boniecki, op. cit., t. VIII, Warszawa 1905, s. 26.
280 J. Kurtyka, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997, s. 543. Zob. też F. Sikora, Krzelów, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=8366&q=krzel %C3%B3w&d=0&t=0 [dostęp: 4 IX 2018 r.].
281 Por. J. Bieniak, Wielkopolska…, s. 116; B. Śliwiński, Mikołaj Mściwujowic…, s. 84. Dnia 11 V 1399 r. Elżbieta sądziła się ze Stanisławem z Raciborska, SPPP, t. VIII, cz. II, nr 8785 (s. 709).
282 KSŁ, t. II, Warszawa 1897, nr 4143 i 4144 (s. 490), Stephanum subcameriarium Siradiensem.
283 SPPP, t. VIII, cz. I, nr 4900, Stephani de Yrzandze subcamer. Siradien.
284 Ibidem, nr 4644 (s. 251). Dnia 12 V 1388 r. Stefan z Irządz wspólnie z Przybkiem sądził się z jakimś Peczkiem, uwaga XCVI (nr 18, s. 254). W dniu 5 II 1389 r. z tym Peczem de Przelubsko miał termin jego brat Przybko, uwaga CLX (nr 24, s. 313).
285 Ibidem, nr 4745 (s. 261). W jednej wersji zapisano Stephanum palatinum de Yrzandze, w drugiej poprawnie Stephanum subcamerarium.
miał sprawę z kmieciem Michoniem z Glewa286. Zmarł w 1398 r., przed 22 X, kiedy odnotowano imię jego żony jako wdowy287.
POKOLENIE XVI
I.A.22 MIKOŁAJ
Mikołaj, najstarszy syn Przybysława (I.A.20), procesował się 10 V 1402 r. ze stry-jenką, wdową po jego stryju Stefanie (I.A.21)288. Był podczaszym sieradzkim w latach 1409–1435. Tytułował się de Irządze i de Pukarzow (Pukarzowski)289. Wraz z braćmi Przybysławem i Niemrzą wspomniano ich jako synów Przybysława w 1394 r.290 „Miko-łaj z Pukarzowa winien dać Janowi Kożuszkowi niegdyś z Mnikowa wwiązanie w całą swoją cz. w I.; tenże Mikołaj skazany na karę LXX sądowi i XV ww. Kożuszkowi za niedopuszczenie do przysądzonego wwiązania (GK 4, s. 52, 64); 1431 Mikołaj z Puka-rzowa podczaszy sier. gwarantuje Krzychnie wd. po Piotrze niegdyś z Makowa, sołtysie z Poręby [Zdzieszyca, dziś Poręba Dzierżna] zwrot 100 grz. ewentualnym wwiązaniem w całą swoją wieś Zawada i w połowę łąki leżącej przed wsią I. (ZK 9, s. 260); 1434 Mikołaj z I. gwarantuje tejże Krzychnie zwrot 100 grz. ewentualnym zastawem w całą Zawadę Małą z łąką leżącą przed wsią I., po lewej stronie, gdy idzie się z I. (ZK 312, s. 464–465); 1435 Elżbieta wd. po Mik. Pukarzowskim z Pukarzowa, dziedziczka Puka-rzowa i ról folw. w I. i Sadowiu (OK 5, s. 134v)”291. Pozostawił syna Jana (I.A.27).
I.A.23 PRZYBYSŁAW
Niewiele da się powiedzieć o środkowym synu Przybysława (I.A.20)292. Tytułował się „z Trzebienic”293. Jako Przybko, syn Katarzyny, występował z matką w sądzie ziem-skim w Krakowie 11 V 1399 r.294
286 SPPP, t. VIII, cz. II, nr 5518 (s. 366).
287 KSŁ, t. I, nr 5512 (s. 528). J. Bieniak podaje, że jako żyjący występował ostatni raz w dokumencie z 3 VI 1398 r., a jako zmarł z 1 VII tamtego roku, zob. idem, Wielkopolska…, s. 116.
288 SPPP, z ksiąg rękopiśmiennych dotąd nieużytych główniej zaś z ksiąg dawnych sądowych
ziem-skich i grodzkich ziemi krakowskiej wyciągnął i wydał Antoni Zygmunt Helcel, t. II, Kraków 1870,
nr 888 (s. 134).
289 K. Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy świeccy województwa krakowskiego w latach 1374–1506, AKH, t. VIII, Kraków 1898, s. 205 i cytowane tam liczne źródła dotyczące tej postaci. Myli się B. Śliwiński, twierdząc, że Mikołaj nie pełnił żadnego urzędu, zob. B. Śliwiński, Mikołaj Mściwujowic…, s. 84.
290 SPPP, t. VIII, cz. II, nr 5608 (s. 371).
291 Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego…, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/ search.php?id=6559 [wersja online, dostęp: 20 X 2015 r.].
292 B. Śliwiński, Mikołaj Mściwujowic…, s. 84.
293 A. Boniecki, op. cit., t. VIII, s. 26.
I.A.24 NIEMRZA
O trzecim synu Przybysława wiemy niewiele (I.A.20)295. Tytułował się „z Irządz”296.
I.A.25 KLEMENS
Najstarszy syn Stefana (I.A.21, określał się „z Bechcic”) był podstolim łęczyckim w latach 1428–1436297. Następnie w dokumentach z lat 1436–1450 występuje jako stol-nik łęczycki298. Pozostawił po sobie syna Piotra (I.A.28) i córkę Annę (I.A.29).
I.A.26 ŚWIĘTOPEŁK
Drugi syn Stefana (I.A.21) pełnił urząd podczaszego i cześnika krakowskiego w la-tach 1438–1447299. Wpierw występował w dokumentach jako cześnik (w okresie 16 I 1438 r. – 3 V 1439 r.)300. Jako podczaszy pojawił się w późniejszych źródłach (7 IV 1440 r. – 15 XI 1447 r.)301. Pozostawił po sobie czworo dzieci: Zofię (I.A.30), Katarzynę (I.A.31), Stefana (I.A.32) i Stanisława (I.A.33).
POKOLENIE XVII
I.A.27 JAN
Jan Pukarzowski, syn Mikołaja (I.A.22), pojawił się wraz z matką w sprawie z 3 I 1452 r.302
I.A.28 PIOTR
Piotr, syn Klemensa (I.A.25), był wpierw łowczym sieradzkim (1466–1481), po-tem zaś sędzią sieradzkim (1484–1497)303. Musiał mieć żonę, skoro pozostawił po sobie syna Klemensa (I.A.34).
295 B. Śliwiński, Mikołaj Mściwujowic…, s. 84.
296 A. Boniecki, op. cit., t. VIII, s. 26.
297 B. Śliwiński, Mikołaj Mściwujowic…, s. 84. Siedzibą jego były Bechcice, zob. J. Bieniak, A. Szym-czakowa, op. cit., A283, s. 71, wymieniają go dwa dokumenty: z 16 IX 1428 r. i 17 IV 1436 r.
298 J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., A337, s. 78, wymieniają go dwa dokumenty: z 25 IX 1436 r. i 6 I 1450 r.
299 B. Śliwiński, Mikołaj Mściwujowic…, s. 84.
300 K. Fedorowicz, op. cit., s. 91.
301 Ibidem, s. 88. Ostatnia data to zamordowanie go przez taborytów, Joannis Dlugossii Annales seu
Cronicae incliti Regni Poloniae. Liber Duodecimus, red. K. Baczkowski, Cracoviae 2003, s. 55.
302 SPPP, t. II, nr 3488.
303 J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., B126, s. 110, dokumenty z 10 VI 1466 r. i 12 XII 1481 r. oraz B249, s. 124, dokumenty z 26 I 1484 r. i 13 II 1497 r., zmarł przed 17 III 1506 r.
I.A.29 ANNA
Zdaniem Szymczakowej Klemens (I.A.25) miał córkę Annę, która około 1440 r. została żoną Piotra z Gruszczyc304.
I.A.30 ZOFIA
Najstarszym dzieckiem Świętopełka (I.A.26) była Zofia. Jej pierwszym mężem był Stefan z Tęgobory, drugim zaś Jan ze Szczekocin305.
I.A.31 KATARZYNA
Katarzyna, córka Świętopełka (I.A.26), pojawiła się w dokumencie z 1441 r. jako żona Jana z Białej, leżącej w parafii Irządze306.
I.A.32 STEFAN
Stefan nosił imię agnatyczne, był dziedzicem Irządz i Zawady w 1445 r. Poślubił Małgorzatę Steczkównę. Ta ostatnia wniosła mu w posagu Bolestraszyce307. Ich synem był Stefan (I.A.35).
I.A.33 STANISŁAW
Stanisław z Zawady pozostawił po sobie syna Wacława (I.A.36) i zapewne jeszcze jednego bliżej nieznanego (I.A.37)308.