POKOLENIE XXVII
I. F.1 PIOTR Z KĘPINA ZWANY NOSEM
Informacje o nim przekazali Janusz Bieniak i Błażej Śliwiński. Był synem Pawła z Kępina (I.12), co wynika z dokumentu z 1227 r. (zob. wyżej). To, że nosił przydomek Nos, wynika z falsyfikatu rzekomo z 1234 r.; określono go tam jako Petrus Nasus554. W 1239 r. zamienił z bratem stryjecznym abpem Pełką (I.17) wieś Kwilinę na Kępino555. Ta ostatnia to dziś wieś nieistniejąca, leżała w parafii Rozprza, w kierunku południowym od Piotrkowa Trybunalskiego, w ziemi sieradzkiej556. Piotr posiadał synów Mironka (Mironiego) oraz Pawła (I.F.2–3).
554 KDKT, t. I, nr XVII (s. 40). Komentujący ten dokument F. Piekosiński zauważył, że jego ojciec Paweł nosił przydomek Błuch, ale nie podał podstawy źródłowej, zob. F. Piekosiński, Rycerstwo…, t. III, s. 60.
555 A. Boniecki, op. cit., t. XIII, Warszawa 1911, s. 311.
POKOLENIE VIII
I.F.2 MIRONEK (MIRONI?)
Mironka wymieniono w dokumencie z 1239 r. wraz ojcem Piotrem557. Można w nim wyczytać, że Piotr występował wraz z synem Mironkiem (Mironim?): fratro [abpa Pełki]
suo patruelle comito Petro et filio suo Mironesio, bo Piotr był bratem stryjecznym
arcybi-skupa, a bratankiem arcybiskupa można nazwać Mironka558. Mironek niewątpliwie był żonaty, bo pozostawił po sobie syna Piotra (I.F.4). Piotr jest – moim zdaniem – przodkiem Lisów z Koźla (zob. niżej).
I.F.3 PAWEŁ
Paweł jako brat Mironka został określony przez Janusza Bieniaka559. Paweł nosił imię agnatyczne, odziedziczone po dziadzie ojczystym (I.F.1). To, że był żonaty, wynika z faktu, że pozostawił po sobie dwóch synów: Mirosława (I.F.5) i Pawła (I.F.6). Pierw-szy jest przodkiem Lisów z Sułkowic, a drugi Lisów z Łąki.
POKOLENIE IX
I.F.4 PIOTR
Jest wymieniony w dokumencie z 8 V 1293 r., gdy Stanisława, opatka klasztoru premonstratensek w Krzyżanowicach, powołała następujących świadków: Comite
War-tizlao Castellano Cracouiensi, Comite Petro camerario ducisse, Comite Mirozlao et fra-tro suo Palulo, Comite Stephano, Comite Andrea560. W dokumentach średniowiecznych często świadków grupowano rodami, a tu dominują przedstawiciele rodu Lisów. Widzi-my: Warcisława, kasztelana krakowskiego (prawnuka Andrzeja z krzelowskiej linii Li-sów, zob. tablica genealogiczna 8), komesa Stefana, przedstawiciela rodu Wierzbnów, podobnie komesa Andrzeja. Pozostają wymienieni w środku Piotr, komornik księżnej oraz bracia Mirosław i Paweł, obaj nazwani komesami. Piotr teoretycznie może być tożsamy z Piotrem, synem Mirosława z irządzkiej linii Lisów (I.A.10), jest to jednak mało prawdopodobne, gdyż na liście świadków nie ma innych przedstawicieli tej linii Lisów. W Małopolsce od 1239 r. odnotowywano natomiast obecność krewnych abpa Pełki z rodu panów z Łąki. Piotr był zapewne przodkiem Lisów z Koźla, które leży
557 A. Boniecki, op. cit., t. XIII, s. 311; http://www.ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/pelka.
558 KDMłp, t. II, nr CCCCXVII (s. 62), dokument z 9 VII 1239 r. Tę zamienioną wieś abp Pełka nadał cystersom sulejowskim.
559 http://www.ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/pelka.
w pow. zgierskim, w gm. Stryków. Musiał pozostawić po sobie nieznanego syna (I.F.8), dziada Racibora (I.F.19) i Mikołaja (I.F.20) z Koźla.
I.F.5 MIROSŁAW
Występował w cytowanym wyżej dokumencie z 1293 r. Był zapewne przodkiem Li-sów z Sułkowic, które leżą w pow. łęczyckim, w gm. Piątek. Musiał pozostawić po sobie nieznanego syna (I.F.9), dziada Dziwisza (I.F.21), Świętopełka (I.F.22), Bartłomieja (I.F.23) i Mikołaja (I.F.24). Imię Dziwisz wskazuje na koneksje rodzinne z Jelitczykami.
I.F.6 PAWEŁ
Pełnił wpierw funkcję sieradzkiego sędziego nadwornego (1273 r.)561. Następnie obejmował stanowisko cześnika sieradzkiego (1276 r.)562. Sprawował ten urząd jeszcze 6 IV 1285 r.563 Potem był kasztelanem rozpierskim znanym z dokumentu Leszka Czarnego z 9 I 1286 r.564 Ponownie jako pełniącego tę funkcję wymieniono go 27 III tamtego roku565. Ostatnia jego funkcja odnotowana w źródłach to kasztelan sieradzki (26–31 XII 1287 r.)566. Ten Paweł to bezwzględnie członek rodu panów z Łąki, a ponieważ – jak już wspomnia-łem – w dokumencie opatki Stanisławy nie ma żadnych innych świadków niż Lisowie, wszystkie te trzy osoby (moim zdaniem Piotr był bratem stryjecznym Mirosława i Pawła) to rycerze z Łąki, czyli cały ten ród to Lisowie, a nie Półkozice. Umieszczam więc Pełkę i jego krewnych w rodowodzie Lisów, w czego słuszność wierzył jeszcze Śliwiński w 1979 r. Paweł był zapewne przodkiem Lisów z Łąki (ob. Łęka), która leży w pow. łę-czyckim, w gm. Piątek, kilka kilometrów od Sułkowic. Musiał pozostawić po sobie nie-znanego syna (I.F.10), ojca Nawoja (I.F.15) i nieznanej córki (I.F.16).
I.F.7 JAKSA
Zachowane źródła średniowieczne wyraźnie wskazują, że istniała jeszcze jedna linia rodu związana z Lisami z Kozłowa, Sułkowic i Łąki, można ją umownie nazwać Lisami z Męckiej Woli w ziemi sieradzkiej. Jej najstarszym przedstawicielem musiał być jakiś Jaksa, znany z patronimiku swoich synów Mikołaja (I.F.11) i Mścigniewa 561 KDP, t. II, cz. I, nr XCVIII (s. 83), comiti Paulo judici curie nostre. Zob. J. Bieniak, A. Szymczako-wa, op. cit., nr B234, s. 123.
562 B. Ulanowski, III. Dokumenty kujawskie, nr 42 (s. 217), Comite Paulo Pincerna. Zob. J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., nr A55, s. 102.
563 KDP, t. II, cz. I, nr CXXV (s. 109), Paulo Pincerna.
564 KDMłp, t. I, nr CX (s. 131), Comite Paulo castellano de Rospra.
565 KDP, t. II, cz. I, nr CXXVIII (s. 112). To także dokument Leszka Czarnego, zob. też J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., s. 96.
566 KDP, t. I, nr CXVII (s. 122), Comes Paulus castellanus. Zob. J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., nr A77, s. 104.
(I.F.12). Ten Jaksa z racji dalszych koligacji tej linii był zapewne bratem Mirosława (I.F.5) i Pawła (I.F.6).
POKOLENIE X
I.F.8 NN (SYN)
Ten nieznany syn Piotra (I.F.4) był dziadem Racibora (I.F.19) i Mikołaja (I.F.20).
I.F.9 NN (SYN)
Ten nieznany syn Mirosława (I.F.5) był dziadem Dziwisza (I.F.21), Świętopełka (I.F.22), Bartłomieja (I.F.23) i Mikołaja (I.F.24).
I.F.10 NN (SYN)
Ten nieznany syn Pawła (I.F.6) był ojcem Nawoja (I.F.15). To ostatnie imię wska-zuje, że jego matka wywodziła się z rodu Toporczyków z Sieciechowic567. Ponieważ jednak na przełomie XIV i XV stulecia pojawił się w źródłach Jakub Lis z Tarnowa her-bu Leliwa, musiała istnieć koligacja oher-bu rodów w ziemi łęczyckiej i Jakub swój przydo-mek musiał wziąć po matce z rodu Lisów, zapewne siostrze Nawoja (I.F.16).
I.F.11 MIKOŁAJ
Mikołaj zwany Jaksicz (Nicolaoque dicto Jaxicz) jest znany tylko z jednego doku-mentu Przemysława ks. sieradzkiego z 20 VIII 1330 r., w którym występuje jako świa-dek568. Mikołaj był nieznanym dotychczasowej nauce ojcem Jaksy (I.F.17) oraz niezna-nej córki, matki prokuratora łęczyckiego Mikołaja Jaksy z Czernikowa (I.F.18).
I.F.12 MŚCIGNIEW
Mścigniew (Mistigneo Jaxicz), niewątpliwy brat Mikołaja (I.F.11), występuje jako świadek w dokumencie Kazimierza III Wielkiego z 5 IV 1349 r.569
567 A. Boniecki, op. cit., t. XV, Warszawa 1912, s. 266.
568 B. Ulanowski, III. Dokumenty kujawskie, nr 69 (s. 244).
POKOLENIE XI
I.F.13 NN (SYN)
Ten nieznany wnuk Piotra (I.F.4) był ojcem Racibora (I.F.19) i Mikołaja (I.F.20).
I.F.14 NN (SYN)
Ten nieznany wnuk Mirosława (I.F.5) był ojcem Dziwisza (I.F.21), Świętopełka (I.F.22), Bartłomieja (I.F.23) i Mikołaja (I.F.24).
I.F.15 NAWOJ
Jego imię podaje Adam Boniecki poprzez określenie jego żony jako Nawojowej570. Jest to zgodne z zachowanymi źródłami. Dnia 24 VII 1386 r. z dominą [panią] Nauogij de
Lanki procesował się Wojciech, kustosz gnieźnieński571. Nawojowa z Łąki miała 4 IX 1386 r. sprawę z Wojciechem, kustoszem gnieźnieńskim i Mikołajem ze Zdziar (ob. część Pabianic)572. Dnia 23 VII 1387 r. Nawojowa miała sprawę z chłopami z Dmosina (ob. siedziba gminy, pow. brzeziński)573. Wpis w księdze sądowej z 24 XI 1388 r. zapowiadał upoważnienie dla Aleksandra, stolnika łęczyckiego, do reprezentowania Nawojowej i jego syna Świętopełka wraz z pozostałymi synami w sprawie przeciwko Wojciechowi Bielawskiemu, pełnomocnikowi (procurator) arcybiskupa gnieźnieńskiego, przy współ-udziale Dziwisza z Koprzywnicy, kasztelana spicymierskiego574. Szczególnie ważny jest wpis z księgi sądowej łęczyckiej z 28 VII 1388 r.: niejaki Zbysław pozwał Ludkę z Łąki, wdowę [wcześniej żonę Nawoja i matkę pięciu synów]575. Tych pięciu synów to: Święto-pełk (I.F.25), Jan (I.F.26), Nawoj (I.F.27), Krystyn (I.F.28) i Paweł (Paszko, I.F.29).
I.F.16. NN (CÓRKA)
Jakub Lis Tarnowski nosił zagadkowy przydomek, nie ma on raczej charakteru przezwiska w sensie takim, o jakim pisał Jacek Matuszewski576. W tym wypadku
świad-570 A. Boniecki, op. cit., t. XV, s. 266.
571 KSŁ, t. I, nr 110 (s. 14–15).
572 Ibidem, nr 175 (s. 20), Nawogij de Lanca.
573 Ibidem, nr 570 (s. 53). Następnie 20 VIII 1387 r. chłopi z Łąki swe roszczenia w sprawie wdowy z Dmosina skierowali do jego brata Świętopełka, zob. nr 630 (s. 58). Dnia 24 XI 1388 r. Świętopełk, woje-woda sieradzki z linii irządzkiej Lisów (I.A.19), upoważnił Świętopełka z Łąki do reprezentowania go w sprawie Adama z Parzyc, zob. nr 1035 (s. 97).
574 Ibidem, nr 1044 (s. 97). Ta sprawa powróciła jeszcze w 1399 r., zob. nr 5768a (s. 555, data wpisu 18 II tamtego roku).
575 Ibidem, nr 913 (s. 85).
576 J. Matuszewski, op. cit., s. 180. Z takim przezwiskiem równolegle żył kuzyn Jakuba Lisa – Jakub Piwko z Tarnowa.
czy bardziej o pochodzeniu kognatycznym. Księgi sądowe łęczyckie wielokrotnie wspo-minają o tej postaci577. Sądzę, że Jakub był krewnym żeńskim rodu Lisów, a jego matka była siostrą Nawoja (I.F.15).
I.F.17 JAKSA
Podobno zwano go Jaksą z Męckiej Woli. Nie udało mi się sprawdzić źródła tej informacji. Tak określa go Janusz Bieniak578. Nosił zaszczytne imię rodowe, które na-wiązywało do założyciela tej linii Lisów. Po raz pierwszy jego imię jako sędziego sie-radzkiego występuje w dokumencie z 26 V 1354 r. wydającym wyrok w sporze między arcybiskupem gnieźnieńskim a Wierzbiętą z Przespolewa w sprawie wsi Kowalewo579. Po raz kolejny widzimy je w wyroku z 22 III 1362 r. Znowu procesował się arcybiskup gnieźnieński z panami ze Słomowa, chodziło o pola w Lipiczy i Skrzynkach580. Jaksa, tym razem jako starosta sieradzki, wydał 22 XII 1369 r. wyrok znowu w sprawie z udzia-łem arcybiskupa gnieźnieńskiego, który procesował się z Janem z Mikoszyc w procesie granicznym w Mikoszycach i Parznie581. Jaksa pozostawił po sobie syna, zapewne An-drzeja z Łąki (I.F.31).
I.F.18 NN (CÓRKA)
Z rodem Ostojów łęczyccy Lisowie trzykrotnie wchodzili w koligacje małżeńskie (I.F.18, 30, 38). W tym miejscu mamy do czynienia z takim związkiem po raz pierwszy. Owocem związku z rodem Ostojów z Czernikowa była postać szczególnie ważna dla historyka państwa i prawa, a mianowicie prokurator łęczycki Mikołaj Jaksa z Czerniko-wa. Imiona nosił – jak widać kognatyczne – odziedziczone po dziadzie macierzystym i wuju (I.F.11 i 17). Najważniejsza jest jednak pełniona przez Mikołaja Jaksę funkcja, jest to – jak wykazał w odrębnym studium Władysław Abraham – miejscowa odmiana urzędu justycjariusza, czyli oprawcy582. W księgach sądowych łęczyckich Mikołaj Jaksa
577 Czasem określano go jako Jakusza Lisa z Tarnowa, zob. np. KSŁ, t. II, nr 5 i 1720. Inne sprawy: 1, 14, 227, 234, 237, 250, 307, 322, 326, 330, 332, 671, 727?, 732, 737?, 887, 896, 903, 1077 (z braćmi), 1335, 1442, 1451, 1499, 1562, 1563, 1570, 1648?, 1783, 1952, 1956, 1958, 4972, 4991, 4993.
578 Czyni to dwukrotnie, wpierw w 1969 r., zob. J. Bieniak, Wielkopolska…, s. 110, potem w 1985 r., zob. J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., s. 123.
579 KDW, t. III, nr 1323.
580 Ibidem, nr 1472.
581 Ibidem, nr 1629.
582 Zob. W. Abraham, O Justycyjaryjuszach w Polsce w XIV i XV wieku, https://pl.wikisource.org/ wiki/O_Justycyjaryjuszach_w_Polsce_w_XIV_i_XV_wieku#cite_note-5 [dostęp: 14 IX 2015 r.]. O tej postaci piszę w pracy Mikołaj Jaksa Czernikowski – łęczycki prokurator z przełomu XIV/XV stulecia, [w:]
określony dwoma imionami występuje sporadycznie583. Na pokrewieństwo z nim powo-ływał się Paszko z Łąki (zob. I.F.29).
POKOLENIE XII
I.F.19 RACIBOR
Racibor z Koźla jest jednym z najlepiej przedstawionych w źródłach członków rodu Lisów. Jego agnatyczne imię być może nawiązywało do jego krewnego, ks. Raci-bora białogardzkiego. Racibor z Koźla był wielokrotnym uczestnikiem rozpraw sądo-wych. Jako świadek pojawia się w dokumencie z 17 VII 1386 r.584, 24 VII tamtego ro-ku585, 14 VIII tamtego roku586. Jako pozwanego wymieniają go akta z 24 VII 1386 r.587, 11 XII tamtego roku588. Dnia 23 VII 1387 r. Racibor w pierwszym wezwaniu procesował się z niejakim Tłukiem589, 11 VIII 1388 r. pojawił się wśród świadków Jana z rodu Star-żów herbu Janina590, 8 XII 1388 r. jakaś Sławomira upoważniła Racibora z Koźla do jej reprezentowania w sądzie ziemskim w dwóch sprawach, z których druga dotyczyła po-zwania Paszka Lisa z Łąki (I.F.29)591, 30 XI 1389 r. reprezentował też panów z Górek w sprawie o wieś Moskule (ob. w granicach Łodzi) przeciwko Trojanowi z Grabowa592. Dnia 18 X 1390 r. zobowiązał się dostarczyć konia rycerzowi Borzkowi w ciągu dwóch tygodni, gdyby tego nie uczynił, stałby się dłużnikiem, co sąd potwierdził orzeczeniem, a gdyby w tym czasie miało miejsce wyjście na wojnę, po jej zakończeniu sprawa miała podlegać prawu593. Dnia 14 II 1391 r. procesował się o wieś Wolę z Grzymisławem z
Ro-583 KSŁ, t. I, nr 45, dokument z 15 V 1386 r.; t. II, nr 6655, dokument z 5 VII 1400 r. Czasami określa-no go imieniem Jaksa, zob. np. ibidem, nr 5550, Jaxe procuratoris (22 X 1398 r.). KSŁ, t. II, nr 1907,
Jacus-sius dictus Jaxa; nr 4221, 4224, 5885; czasem jako Jaszkona, t. I, nr 5539 i 5540. Zob. też t. II, nr 1907, 1935, 5033, 5274, 5285, 5299, 5305, 5372, 5423, 5444, 5471, 5474, 5509, 5513, 5517, 5521, 5527, 5539 (Jaskone de Cirnikowo), 5550, 5552, 5555, 5560, 5561, 5563, 5564, 5565, 5566, 5568, 5572, 5596, 5600, 5601, 5616, 5617, 5624, 5625, 6339 (Jaszek Czirchowski), 6340, 6344, 6352, określony jako starosta,
capi-taneus, w 5582, 5583, 5586.
584 KSŁ, t. I, nr 105 i 106 (s. 14), Raciborio de Kozel.
585 Ibidem, nr 116 (s. 15), Raciborius de Kozel; nr 124 i 125 (s. 15–16), Raciborio de Kozel.
586 Ibidem, nr 172 (s. 19–20), Raciborius heres de Kozel.
587 Ibidem, nr 126 (s. 16), Raciborium de Kozel. Pozwał go Grzymisław de Orin.
588 Ibidem, nr 257 (s. 28), Ratiborio de Kozel. Pozwał go Janusz z Niewiadowa.
589 Ibidem, nr 576 (s. 54). Ponieważ Racibor się nie stawił, sąd na wniosek Tłuka na drugim posiedzeniu 6 VIII orzekł karę „niestane”, zob. nr 601 (s. 56).
590 Ibidem, nr 932 (s. 87), sprawa o groźby (świadek), Raciborius de Kozel.
591 Ibidem, nr 1059 i 1060 (s. 99).
592 Ibidem, nr 1499 (s. 142).
593 Ibidem, nr 1866 (s. 178). Borzek jest tożsamy z Borzysławem Pizdą (sic!) z Borowa, zob. nr 2787 (s. 257). Poręczył też Borzkowi dług u niejakiego Palika, zob. nr 1880 (s. 179, 1 XI 1390 r.).
sochy594, 30 I 1392 r. z Raciborem procesował się Bolesta, podłowczy łęczycki595. Dnia 10 IX tamtego roku Racibor był świadkiem w sprawie Dobka z Oporowa596, 17 XII tam-tego roku odbierał dług od Wszebora, cześnika łęczyckiego597, 10 VI 1393 r. ponownie został powołany na świadka598, 17 II 1394 r. Racibor został pozwany przez Jana Ligęzę herbu Półkozic, kasztelana łęczyckiego599, 11 VIII tamtego roku pojawił się w sprawie z Mikołajem synem Helmana600, 5 I 1395 r. procesował się z Bernardem z Powodowa601, 19 I tamtego roku Raciborius Koselski reprezentował Wituszkę i jej córkę, żonę Jana, w sprawie posesoryjnej602, 5 XII 1396 r. Prędota, pan z Sarnowa, miał sprawę z
Racibo-rio heredi de Kosel603, 9 V 1398 r. Racibor wraz z Dobiesławem z Karszyc dokonali „ujazdu” (tak w oryginale) na dobra rycerskie, za co byli sądzeni604. Racibor 11 VI 1398 r. był świadkiem w sprawie Mikołaja z Kozub, którą prowadził starosta łęczycki, Jan Ole-śnicki (Raciborio Kozelsky)605, 20 VIII tamtego roku Racibor był świadkiem w sprawie Jaśka Czernikowskiego i jego żony Hanki606, 1 X tamtego roku został ukarany karą „sie-demdziesiąt” w sprawie Sąda607, równolegle miał sprawę z Dobkiem z Karsnic608, 22 X i 30 XI tamtego roku Ratiborius de Cossel miał termin z Bogutą z Konarzewa609, 19 XI miał sprawę z Mikołajem z Przanowic610, 3 XII sprawa ta miała ciąg dalszy611. Z doku-mentu z 17 XII tamtego roku dowiadujemy się istotnych informacji o stosunkach rodzin-nych Racibora, wydano go przy okazji sprawy, w której był prokuratorem (podano, że Bartłomiej z Koźla to pasierb Racibora, syn poprzedniego męża żony Raciborowej, a mianowicie Michałka ze Strykowa)612, 18 III 1399 r. Ratiborius de Cossel procesował w sprawie zbiegłego kmiecia Sułka z Dobieszkowa (pow. zgierski)613, 19 V 1399 r. świadkował przy czynności Dziwisza (Divissius), kasztelana spicymierskiego614, 3 VI
594 Ibidem, nr 1978 (s. 188), Racziborium de Kosel.
595 Ibidem, nr 2319 (s. 220).
596 Ibidem, nr 2526 (s. 236).
597 Ibidem, nr 2631 (s. 244), Raciborium de Kozel.
598 Ibidem, nr 2874 (s. 266–267). 599 Ibidem, nr 3189 (s. 295). 600 Ibidem, nr 3404 (s. 312). 601 Ibidem, nr 3584 (s. 329). 602 Ibidem, nr 3619 (s. 332). 603 Ibidem, nr 4024 (s. 378). 604 KSŁ, t. II, nr 5776 (s. 684). 605 KSŁ, t. I, nr 4244 (s. 410–411) = KSŁ, t. II, nr 5812 (s. 688). 606 KSŁ, t. I, nr 5424 (s. 519). 607 Ibidem, nr 5491 (s. 526).
608 Ibidem, nr 5496 (s. 526), w sprawie rozgraniczenia ich dóbr.
609 Ibidem, nr 5545 (s. 531–532) i 5378 (s. 514).
610 Ibidem, nr 5603 (s. 537).
611 Ibidem, nr 5635 (s. 541), Ratiborium de Kossel.
612 Ibidem, nr 5652 (s. 542).
613 Ibidem, nr 5814 (s. 560).
tamtego roku ponownie wystąpił jako świadek615, 1 VII tamtego roku Pietrasz z Kasze-wa miał termin z Raciborem616, 2 IX tamtego roku Włodzimierz ze Sławoszewa powołał Racibora na świadka617.
Z tych wszystkich informacji dowiadujemy się, że miał żonę (wdowę po Michałku ze Strykowa), której syna Bartłomieja wychowywał. Miał też swojego syna, Stefana (I.F.32), zob. niżej. Występował w dokumentach w latach 1386–1399.
I.F.20 MIKOŁAJ
Mikołaj z Koźla, młodszy brat Racibora (zob. wyżej), był wielokrotnym uczestni-kiem rozpraw sądowych. Występowanie w różnych rolach przed sądem ziemskim cha-rakteryzowało go prawie w takim samym stopniu, jak jego brata Racibora618. Występował w każdej roli: powoda, pozwanego i świadka. Jako świadek pojawia się w dokumencie z 24 VI 1386 r. (Nicolao de Kossel)619. Dnia 24 VII 1386 r. został pozwany przez Pech-nę620, 14 VIII 1386 r. Mikołaj miał termin z bliskim krewnym Paszkiem z Łąki (I.F.29)621, 4 IX tamtego roku świadczył przeciwko całej grupie rycerzy, reprezentowanej przez Woj-ciecha, kustosza gnieźnieńskiego622, 18 IX tamtego roku z kolei uczestniczył Mikołaj w sprawie kilku rycerzy „zaczepionych” przez Sądka de Slathcouo623, 21 I 1387 r. przez Mateusza ze Strykowa i Wojciecha z Rokitnicy624. Władko z Łaźniny miał sprawę z
Mi-615 Ibidem, nr 5953 (s. 573).
616 Ibidem, nr 6138 (s. 591).
617 Ibidem, nr 6151 (s. 593).
618 Braterstwo między Mikołajem i Raciborem z Koźla określono 11 XII 1386 r., ibidem, nr 238 (s. 27),
Raciborius […] pro fratre suo Nicolao de Kozel. Braterstwo odnotowano ponownie w wyroku z 20 VIII
1387 r. w bardzo poważnej sprawie majątkowej przed sądem pod przewodnictwem wojewody łęczyckiego Jana, cześnika Wszebora, kasztelana kazimierskiego Klemensa, Wojtka z Bielawy (prokuratora arcybiskupa gnieźnieńskiego) i Mikołaja B…cowskiego (wydawca nie był w stanie tego ostatniego nazwiska odczytać). Powodami były Macichna, żona kasztelana rawskiego Mikołaja i Machna, żona Jana dziedzica Królewa, chodziło o dobra w ziemi łęczyckiej w Woli Maleczyńskiej i Ostrowie. Braterstwo to potwierdza też wpis z 8 XII 1388 r. (Nicolaus Kozelski, Raciborius frater ipsius), nr 1090 (s. 101). Po raz trzeci jako bracia Mi-kołaj i Racibor zostali określeni 31 III 1394 r., nr 3244 (s. 299). Po raz czwarty ich braterstwo odnotowano w sprawie odstąpienia łąki przez Racibora Mikołajowi z 21 X 1399 r., nr 6203 (s. 599). Obaj są wymienieni razem, choć bez podania stopnia pokrewieństwa, w dokumencie z 28 VII 1388 r. w sprawie o młyn przeciw-ko przeciw-konarskiemu łęczyckiemu Stanisławowi, nr 875 (s. 81); podobnie 12 IV 1390 r. w sprawie wspólnej z jeszcze innymi rycerzami o wieś Cloba, nr 1636 (s. 156). Obaj ponownie razem procesują się 14 IV 1394 r., nr 3256 (s. 300), podobnie 2 VI tamtego roku, nr 3330 (s. 306). Piotr Rpiszca pozwał obu braci 10 XI tam-tego roku, zob. nr 3475 (s. 319). Obaj bracia świadkują 4 III 1399 r., zob. nr 5791 (s. 557–558).
619 Ibidem, nr 91 (s. 12).
620 Ibidem, nr 121 (s. 15), Nicolaum de Kozel.
621 Ibidem, nr 167 (s. 19), Nicolaus de Kozel.
622 Ibidem, nr 178 (s. 20), Nicolai de Kozel.
623 Ibidem, nr 180b (s. 21), Nicolaum de Kozel.
624 Ibidem, nr 345 (s. 36), Nicolaum de Kozel. Co ciekawe, tego dnia sam pozwał niejakiego Gedkę i jego syna, zob. nr 346 (s. 36), Nicolaus de Kozel. Sprawa ta ciągnęła się jeszcze 19 III 1387 r. (ministeriał [woźny sądowy] zapisał zeznanie Mikołaja, w którym oskarżył on syna Gedki o zajazd na swój dom z 70 ludźmi (sic!) i o spowodowane tym szkody na sumę 40 kop groszy w półgroszkach. Gedko twierdził
nato-kołajem 16 IV 1387 r. na sejmiku generalnym625, 30 IV tamtego roku Mikołaj miał sprawę z Janem de Wilcoczco626, 14 V tamtego roku stawił się w Brzezinach na trzecim terminie, bo za dwa poprzednie musiał zapłacić „niestane”627, 27 I 1387 r. zapadł kolejny wyrok w sprawie Mikołaja z Koźla628, 20 II 1388 r. w sprawie Mikołaja z Koźla przeciwko Tom-kowi z Koprzywnicy i Chebdzie ze Słupczy zeznawał niejaki Wojtko629. W 1388 r. (25 IV?)630 kolejną sprawę Mikołajowi wytoczył na sejmiku generalnym Tomek z Ko-przywnicy631, pod tą samą datą jakaś Bronisława upoważniła (verum et legitimum
procu-ratorem) Mikołaja z Koźla do reprezentowania jej w sprawie przeciwko Mikołajowi z Drzewiec632. W 1388 r. Tomek z Koprzywnicy pozwał niejakiego Staszka, określonego jako teść Mikołaja z Koźla, dzięki czemu dowiadujemy się, że ten ostatni miał żonę633. Dnia 27 VII 1388 r. Mikołaj Kozielski miał sprawę z Boguszem z Chodowa634, 24 XI tamtego roku Mikołaj z Koźla świadczył przeciwko Świętosławie, żonie Wojciecha635, pozwał też o czyn gwałtowny Mikołaja Smolickiego z synem636. Dnia 2 II 1389 r. Szpot świadczył przeciwko Mikołajowi z Koźla i Michoniowi z Kaznowa637, 4 V tamtego roku Budko, dziekan łęczycki, miał sprawę z Nicolaum de Kozol638. Także Nicolaus Kozelsky występował w sądzie ziemskim jako świadek639, 27 VII tamtego roku świadczył przeciw-ko Trojanowi de Ruszdice640, 9 VIII tamtego roku procesował się z Helmanem i jego sy-nem Krystysy-nem oraz równolegle z pełnomocnikiem [arcybiskupa gnieźnieńskiego – T.K.], Wojciechem Bielawskim, o dwie kopy półgroszka, a świadkiem był ministeriał
Stani-miast, że syn udał się odebrać swoje rzeczy, które Mikołaj trzymał od dwóch lat i żadnej szkody nie ma, co może udowodnić), zob. nr 421 (s. 41–42).
625 Ibidem, nr 432 (s. 43).
626 Ibidem, nr 453 (s. 44).
627 Ibidem, nr 463 (s. 45).
628 Ibidem, nr 539 (s. 51).
629 Ibidem, nr 657 (s. 61).
630 Ibidem, nr 765 (s. 71). Actum sabbatho post diem sancti Marci. Wydawca zauważył, że w 1388 r. Dzień św. Marka wypadał właśnie w sobotę (uwaga wydawcy).
631 Ibidem.
632 Ibidem, nr 769 (s. 72).
633 Ibidem, nr 775 (s. 72). Dalsze stosunki rodzinne Mikołaja znamy dzięki sprawie, w której jego żona Hanka upoważniła go do reprezentowania jej wobec Marcina z Krzewa, a chodziło o prawa jej matki i jej córek z Mikołajem: Pachny i Stachny, zob. nr 1354 (s. 128, 27 VII 1389 r.). Sprawa ta nie potoczyła się korzystnie dla Mikołaja, zob. nr 1735 (s. 166, 21 VI 1390 r.). Pachna miała 18 X 1390 r. sprawę z Mikołajem Tarnowskim, zob. nr 1867 (s. 178).
634 Ibidem, nr 872 (s. 81), Nicolaus Kozelski.
635 Ibidem, nr 1040 (s. 97). 636 Ibidem, nr 1059 (s. 99). 637 Ibidem, nr 1141 (s. 108). 638 Ibidem, nr 1233 (s. 115). 639 Ibidem, nr 1234 (s. 115). 640 Ibidem, nr 1357 (s. 129).
sław641. Dnia 13 VII 1389 r. Staszko, kmieć z Wierzby, miał termin w związku z kradzie-żą z Nicolao de Kozel642, 30 XI tamtego roku miał sprawę o sześć grzywien z Klemensem, chorążym łęczyckim643, 7 VI 1390 r. Nicolaum de Kozel miał termin z Marcinem z Krze-wa – sąd wyznaczył rozprawę na za dKrze-wa tygodnie644. Dnia 20 VI 1391 r. Nicolaus de
Kozel zapłacił „niestane” w sprawie z Hinonem Henrykowiczem, mieszczaninem łęczyc-kim645, 18 VII 1391 r. procesował się z Michnonem Woycicz646, 30 I 1392 r. miał termin z Michałem de Jawczachouice, sąd wyznaczył rozprawę na za dwa tygodnie647, 1 IV 1393 r. Mikołaj został pozwany przez Pełkę, prepozyta kurzelowskiego648, 11 VI tamtego roku
Nicolaus Cozelski miał z jakimś kmieciem sprawę o sześć grzywien649, a Jan Warsiczki miał sprawę z Mikołajem Kozielskim650. Dnia 24 VI tamtego roku: Mikołaj z Koźla ze-znawał w sprawie kmieci archidiakona łęczyckiego Dziersława Kruka; Jakub z Pasków otrzymał 30 groszy należności od Mikołaja z Koźla, który był zobowiązany do zapłaty, którą miał uiścić w dwa tygodnie, pod karą królewską651. Dnia 3 II 1394 r. Mikołaj miał termin z Mścigniewem Balińskim o zadanie ran kmieciowi i jego żonie652, 17 II tamtego roku sąd ziemski nałożył na Mikołaja z Koźla karę „niestane” za niestawiennictwo na pierwszym terminie w sprawie z Jaśkiem z Rozworzyna (powiat i gmina Brzeziny)653, równolegle odbywał się proces, jaki wytoczył Mikołajowi skarbnik łęczycki, sąd wyzna-czył termin na za dwa tygodnie654. Dnia 31 III tamtego roku Mikołaj procesował się z Ja-nem, synem Wilczka i Januszem o młyn655, 11 VIII tamtego roku po raz kolejny świadko-641 Ibidem, nr 1408 i 1409 (s. 134). Ta ostatnia sprawa jest szczególnie ważna, bo jest to dowód na znajomość w Polsce terminu „ministeriał”, zob. też t. II, nr 5610, nr 5323, 5390 i 6536. Co do ministeriałów zob. istotny dokument Kazimierza Wielkiego z 30 IX 1359 r., KDP, t. III, nr CXXI (s. 259–260),
Palatino-rum, CastellanoPalatino-rum, Judicum et Subiudicum et Ministerialium Regni, wskazujący, że ministeriałowie byli
niższym personelem sądów ziemskich, podobnie nr CXXII, dokument z 4 X tamtego roku (s. 261), omnium
Palatinorum, Castellanorum, Judicum et Subiudicum mi[ni]sterialiumque ipsorum. Chodziło tu jednak
o woźnych sądowych, zob. umieszczenie ministeriałów po sędziach i podsędkach.
642 Ibidem, nr 1287 (s. 122). 643 Ibidem, nr 1497 (s. 142). 644 Ibidem, nr 1685 (s. 161).