E.32 JAKSA WROCHEN

W dokumencie wystawionym przez Władysława Jagiełłę w Nowym Mieście (Kor-czynie) 19 VIII 1404 r. pojawia się zapis miles Wrochen dictus Jaxa de Suelliwalde519.

514 K. Lechner, Die ältesten Belehnungs – und Lehensgerichtsbücher des Bisthums Olmütz, Brünn 1902, I. Belehnungsbücher, s. 12. Pisał o nim też J. Stibor jako o członku rodu Wierzbnów, pomyliwszy go z jakimś Jesco z Wierzbna koło Oławy, idem, op. cit., nr 12 (s. 26).

515 J. Pilnaček, Rody…, s. 1142. T. Jurek, Panowie..., s. 55. L. Igáffy [von] Igáli, op. cit., s. 41, uważał go jeszcze za żywego w 1399 i 1403 r., a także sądził, że był najmłodszym z braci.

516 J. Pilnaček, Rody…, s. 1142.

517 Ibidem, s. 1142. Za nim to samo L. Igáffy [von] Igáli, op. cit., s. 41.

518 J. Pilnaček, Rody…, s. 1142. Dokładniej idem, Staromoravští…, s. 356. Za nim L. Igáffy (v.) Igáli,

op. cit., s. 41, który także przypisuje mu żonę (sic!) – Małgorzatę z Mazanca.

519 ZDM, t. VI, nr 1665 (s. 216). Dalej. B. Śliwiński, Mikołaj Mściwujowic…, s. 77, przypis nr 10. Idem,

Król zatwierdził zastawienie przez Jaksę Korniczowi (Borniczowi w innych rękopisach) zwanemu Siestrzeńcem połowy wsi Targowiska i sołectwa w Łężanach w ziemi sanoc-kiej520. Omawiany Jaksa jest tożsamy z rycerzem Jaksą z Targowiska z rodu Lisów

(Vul-pium), uwiecznionym w opisie bitwy grunwaldzkiej przez Jana Długosza521. Kronikarz wymienia go wśród najznamienitszych rycerzy, którzy odznaczyli się w bitwie522. Pozo-stawił po sobie córki, Katarzynę i Elżbietę (I.E.39–40).

I.E.33 FILIP

Filip nosił imię dotychczas nieznane rodowi Lisów, zapewne kognatyczne. Wraz z braćmi w latach 1390–1399 dzierżył Kotojedy u Kroměříže i Těšnovice523. Zachowane źródła jednoznacznie określają jego filiację jako syna Jaksy (I.E.28)524. Mówią też o jego braciach525. W aktach biskupa ołomunieckiego Filip z Kotojedów pojawia się kilkakrot-nie (29 XI 1390 r.526, w 1391 r.527, 27 IV 1391 r.528, 26 VII tamtego roku529).

I.E.34 KASPER

Kasper nosił imię kognatyczne, oprócz dóbr wymienionych w poprzednim biogra-mie posiadał także Hradčovice u Brodu. Zachowane źródła są jednomyślne, jeśli chodzi o jego filiację530. Cytowany w poprzednim biogramie dokument z 30 IX 1390 r. wyraźnie informował, że Kasper był bratem Filipa. Jego żona nosiła imię Anna i była córką

Onšo-520 ZDM, t. VI, s. 216, przypis nr 2, w którym wyjaśniono, że chodzi o Mikołaja Kornicza zwanego Siestrzeńcem, burgrabiego będzińskiego (1477 r.), następnie uczestnika ruchu husyckiego i rycerza-rabusia na pograniczu śląsko-małopolskim, zmarłego w 1443 r.

521 Joannis Dlugossi Annales seu Cronicae inclicti Regni Poloniae, Liber Decimus et Undecimus

1406–1412, Varsaviae 1997, s. 253.

522 Ibidem, s. 89.

523 J. Pilnaček, Rody…, s. 1142. L. Igáffy [von] Igáli, op. cit., s. 41.

524 K. Lechner, op. cit., I. Belehnungsbücher, s. 12, Philippus natus Jaxe habet in Kothegied unam

cu-riam; Philippus natus Jaxe in Kothegied. Ibidem, II. Belehnungsbücher, s. 187, Philippi Jaxe de Cothoged et Mixiconis, Mccc nonagesimo primo.

525 Ibidem, I. Belehnungsbücher, s. 12, Johannis Philippus de Snellewalde cum fratribus in

Czyssno-wicz. Podobnie w dokumencie z 30 IX 1390 r., II. Belehnungsbücher, s. 147, Philippo, Caspar et in aliis

fratribus de Snelwald, Anno Domini Millesimo cccº nonagesimo in die sancti Jeronimi. O braterstwie

Fili-pa i Kaspra informuje także dokument z 1392 r. (brak daty dziennej, Anno Domini Millesimo

cccºlxxxxºsecundo), zob. s. 175. Dalej LBU II.

526 Ibidem, II. Belehnungsbücher, s. 152, Philippe de Snalwald, In die sancti Andree eodem Anno.

527 Ibidem, s. 173, Philippo de Cothegyed, Mccc nonagesimo primo.

528 Ibidem, s. 158, Philippo de Kothoged, Anno Domini trecentesimo nonagesimo primo, feria quarta

post dominicam „Jubilate” (trzecia niedziela Wielkiego Postu).

529 Ibidem, s. 164, Philippe de Chotoged, Anno Domini M. trencentesimo nonagesimo primo, feria

qu-arta in de Sancte Anne.

530 Ibidem, s. 185, Caspar filiam olim Jaxonis de Schnelwald, Caspar filii de Jaxe de Cothoged, pierw-sza wzmianka z 1393 r., s. 187; druga, dokładniejpierw-sza, z 7 V tamtego roku, Anno Domini millesimo

vca z Šárova531. Pojawił się w zapisce z uszkodzoną datą (raczej 1394 r.)532. W tym sa-mym roku kilkakrotnie powoływano go na świadka533. Dnia 15 XII 1405 r. znowu nim był534. Dnia 14 IV 1406 r. miała miejsce sprawa między Ade de Brzessense a Casparem

de Cotoged535.

I.E.35 JAKSA

Jaksa posiadał wraz z braćmi wyżej wymienione dobra, a ponadto w latach 1390–1392 Srnov, Klatov i Štáblovice, w 1393 r. miał zaś lenno w Moštěnicicach536. W sprawach lenn biskupa ołomunieckiego jego imię pojawia się kilkakrotnie (20 VII 1390 r.537, 20 V 1391 r.538, 7 V 1393 r.539, w 1394 r.540).

I.E.36 BOHUSZ

Bohusz z Szybowic (Bohuschius de Schanwald) miał 25 VI 1393 r. drugi termin z niejakim Pawlikiem541. Musiał być ostatnim, czwartym bratem Filipa, Kaspra i Jaksy, co pośrednio potwierdza cytowany wyżej dokument z 30 IX 1390 r., w którym jest mowa o Filipie, Kasprze i „wszystkich braciach z Szybowic”, co oznacza, że obok Jaksy mu-siał być przynajmniej jeszcze jeden brat.

531 J. Pilnaček, Rody…, s. 1142; idem, Staromoravštvi…, s. 356. L. Igáffy [von] Igáli, op. cit., s. 41 da-tował zawarcie tego małżeństwa przed 1405 r.

532 K. Lechner, op. cit., II. Belehnungsbücher, s. 200, Caspar de Schnalwald.

533 Ibidem, s. 204, Caspar de Kotoged; s. 205, dwie różne; s. 206–208.

534 Ibidem, s. 223, Caspar de Cotoged, Anno Domini Millesimo quadrumgentesimo quinto, feria quarta

post Lucie virginis.

535 Ibidem, s. 227 (jeszcze inna – s. 228), Anno Domini Millesimo cccc sexto, feria quarta in quartor

temporibus post diem cinerum.

536 J. Pilnaček, Rody…, s. 1142. Synem jednego z braci był Jan (Jaksa) Pełka z Vešova.

537 K. Lechner, op. cit., II. Belehnungsbücher, s. 146, Jaxa de Snalwald miał zobowiązanie w owsie z Bo-huszem de Sazowicz; datacja: Anno Domini millesimo nonagesimo, feria quarta in die sancte Margarethe.

538 Ibidem, s. 115, Anno Domini M. trecentesimo nonagesimo primo, feria sexta ante Pentachostes.

539 Ibidem, s. 187, Johannes de Schenwald, Anno Domini millesimo cccºlxxxxºtercio, feria quarta

pro-xima post sanctorum Philippi et Jacobi.

540 Ibidem, wielokrotnie, s. 198, Jaxa de Coteged alias de Snalwald; s. 199, Johanne de Schanwald; s. 202, Jaxa de Cotoged; s. 206, Jaxonem de Klatowa, we wszystkich dokumentach jako świadek; był też trzeci termin w sprawie Jenczo de Costelecz z Jaksą (s. 210) oraz sprawa z Liczko de Ruskeho (s. 211). L. Igáffy [von] Igáli, op. cit., s. 41, zwie go Janem i twierdzi, że żył jeszcze w 1403 r.

541 K. Lechner, op. cit., II. Belehnungsbücher, s. 190, Anno Domini Millesimo cccºlxxxxºtercio, feria

POKOLENIE XV

I.E.37 NN (SYN)

Dnia 15 II 1461 r. (am suntage vor fasnacht) pani Dorota Snellwaldyne zbyła czynsze z dworu w mieście Prudnik542. Była niewątpliwie żoną nieznanego wnuka Woczki = Jaksy (I.E.25, 31) i matką Mikołaja (I.E.41).

I.E.38 MIKOŁAJ

Mikołaj z Gogolina pojawił się w dokumencie spisanym na Morawach w 1444 r.543

Być może jest identyczny z wymienionym w poprzednim biogramie.

I.E.39 KATARZYNA

W dokumencie z 2 X 1428 r. Mikołaj Kornicz Siestrzeniec pojawia się jako dłużnik (wraz ze swym poręczycielem, Przedborem de Satheza [z Sącza?]) sióstr Katarzyny i Elżbiety, córek Jaksy z Targowiska (I.E.32, Katherine et Elizabeth, sororibus filiabus

Jaxe [de Thargowiska – dopisek wydawcy – T.K.]). Domagały się one od brata zwrotu 100 grzywien średnich groszy do drugiego dnia Świąt Bożego Narodzenia (26 XII). Gdyby do 29 XII 1428 r. nie otrzymały owej sumy pieniędzy, powinny dostać zastaw na trzech wsiach Kornicza: Jaroszowie [ob. Jaryszów], Zawadzie i Przewodziszowicach. W razie nieotrzymania należności domagały się intromisji na te nieruchomości544.

I.E.40 ELŻBIETA

Elżbieta była młodszą córką Jaksy z Targowiska (I.E.32). Pojawiła się w dokumen-cie z 2 X 1428 r. (zob. wyżej).

POKOLENIE XVI

I.E.41 MIKOŁAJ

W dokumencie z 16 V 1484 r. Nicolaus Schnelwaldt, sołtys w Szybowicach, lat 64, potwierdził posiadanie dóbr o wartości 1000 florenów545. Dnia 6 VIII 1485 r. (am

sonno-bende am tage des heiligen Sixti) Jan i Mikołaj, książęta Śląska, panowie Opola, Gło-gówka itd., zadeklarowali, że w związku ze śmiercią Mikołaja (Nickela) Schnellewalda,

542 CDS 33, s. 34.

543 T. Jurek, Panowie..., s. 55.

544 SPPP, t. II, nr 2188 (s. 325).

którego lenno nie miało dziedzica, sędziego w Dytmarowie, lenno zostaje sprzedane Blaschkemu Grandy, który jest mężem Walpurgii, córki z lewego łoża Mikołaja546. W Dzień św. Jana Chrzciciela (24 VI) 1516 r. Jan, ks. opolski, pan Głogówka itd. za-twierdził zakup sołectwa Dytmarów przez Walpurgię, córkę z nieprawego łoża Mikołaja (Nikela) Schnellewalde, sędziego w Dytmarowie, wraz z jej mężem Jerzym Steschke (Steffke?) i jej córką Anną547. Są to bezcenne dokumenty pokazujące wygaśnięcie rodu Lisów z Szybowic. Wspomniana Walpurgia miała – jak widać – dwóch mężów.

546 CDS 33, s. 35.

Dla zrozumienia rozważań tej części pracy konieczne jest zgłębienie wspominanej już Translacji Świętej Barbary. Najważniejszym punktem odniesienia jest ustalenie daty powstania tego zabytku. Wydawca tego źródła, znany nam już Max Toeppen, zbadał róż-ne zachowaróż-ne jego odpisy, doliczając się ich ośmiu548. Najstarszy jest datowany na koniec XIV stulecia lub początek następnego549. Do ustalenia rzeczywistej daty powstania tego zabytku konieczne jest porównanie jego treści z innymi współczesnymi źródłami. Naj-większe osiągnięcia na tym polu ma Tomasz Jasiński550. Zwrócił on uwagę na wzajemnie przeplatające się wątki w kronice Piotra z Dusburga i w Translacji Świętej Barbary. Były to z jednej strony cytowania równoległe pewnych fragmentów źródeł dawniejszych, z drugiej jednak i takie, które wskazują na wcześniejsze powstanie kroniki551. Ponieważ kronika pochodzi z 1326 r., Translacja sporządzona została po tej dacie.

Zacytujmy interesujący fragment Translacji: Nun anno domini MCCXLII fuit

qu-idam dux nomine Swantopolcus desperatus tyrannus et pseudocristianus qui cum esset oriundus de Polonia ex territorio Syradiensi et natus a progenitoribus suis de simplici-bus militisimplici-bus, dicti progenistores sui dominum et principem proprium in dolo circa Gan-savium fluvium inter Geneznam et Nakel castrum interfecerunt, usurpantes violenter sibi catum vel nomen ducis Pomeraie, prout narrat veneranda Polonorum adhuc552. Pocho-dzenie Świętopełka z ziemi sieradzkiej wydało się Maxowi Toeppenowi nieporozumie-niem, sądził, że autorowi Translacji Świętopełk pomylił się z ojcem Świętopełka, Sam-borem, którego wujem był komes Żyro553.

Pozostaje teraz skomplikowana zagadka: o których Lisów z ziemi sieradzkiej chodziło autorowi Translacji, czy byli to tożsami imienniczo Lisowie z linii irządz-kiej, czy może posiadacze Łąki? W czasie, kiedy była spisywana Translacja, dwóch

548 Translatio et miracula sanctae Barbare, wyd. M. Toeppen, Scriptores Rerum Prussiscarum, cyt. dalej SRP, Band II, Leipzig 1863, s. 398.

549 Ibidem, s. 397.

550 T. Jasiński, Język dokumentów w Kronice Piotra z Dusburga. Przyczynek do poznania zaginionych

zabytków historiografii pruskiej, [w:] Venerabiles, Nobiles et Honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Toruń 1997, s. 493 i n.

551 Ibidem, s. 496, 497 i 501.

552 Translatio…, SRP, Band II, s. 404–405.

irządzkich Lisów pełniło kolejno funkcję wojewody sieradzkiego, byli to Klemens i Stefan (I.A.15–16). Szczególnie wartościowe jest spojrzenie Maxa Toeppena, który negował – jak pamiętamy – sformułowanie autora Translacji, że to Świętopełk pocho-dził z ziemi sieradzkiej. Toeppen uważał, że chopocho-dziło o pokolenie wcześniejsze, tak więc widział czasy XIII wieku, kiedy Lisowie irządzcy jeszcze w ziemi sieradzkiej się nie pojawili. Było to oczywiste dla Błażeja Śliwińskiego, który panów z Łąki uważał za najstarszą linię Lisów w ziemi sieradzkiej jeszcze w 1979 r. Nigdy nie odwołał tego poglądu, ale skoro zaakceptował zdanie Janusza Bieniaka, że abp Pełka nie był Lisem, to z racji jego pochodzenia z rodu z Łąki musiał milcząco przyznać, że to ród Półko-ziców. Hipoteza Bieniaka, bo wbrew temu, co napisał, nie jest to teza, jest tyle samo warta, co mój pogląd, że imiennictwo rodu Półkoziców weszło do rodu panów z Łąki poprzez małżeństwo Wrocika (I.2) z przedstawicielką rodu Półkoziców.

To były oczywiście dowody pośrednie, które także powinny zostać poruszone w tej publikacji. Jak już wspomniałem wyżej, w biogramie Wrocika (I.2) jest podany twardy dowód obalający hipotezę Bieniaka o pochodzeniu pierwszych pokoleń panów z Łąki z rodu Półkoziców. Jest to dokument wystawiony przez opatkę Stanisławę z zakonu pre-monstratensek z Krzyżanowic w 1293 r., gdzie pośród świadków z rodu Lisów pojawiła się trzech komesów, z których dwóch w sposób całkowicie pewny zalicza się do rodu z Łąki, a ponieważ układ świadków otwierają Lisowie i zamykają Wierzbnowie, tak więc i panowie z Łąki muszą być z tego rodu (zob. wyżej).

POKOLENIE VII