Adaptacja fonetyczna zapożyczeń słowiańskich w języku rumuńskim

IV. ADAPTACJA ZAPOŻYCZEŃ SŁOWIAŃSKICH W JĘZYKU RUMUŃSKIM

4.4. Adaptacja fonetyczna zapożyczeń słowiańskich w języku rumuńskim

W momencie, gdy elementy słowiańskie zaczęły przenikać do języka rumuńskiego, był on już w pełni ukształtowanym językiem o indywidualnych cechach odróżniających go od późnej łaciny i pozostałych języków romańskich. Prawa fonetyczne, które zindywidualizowały język rumuński nie miały już zastosowania w zapożyczeniach słowiańskich. Mowa tu o takich zasadach jak przejście akcentowanego a w pozycij nosowej > ă (â), np. łac. lana, campus > rum. lână, câmp, por. słow. hrana, blana, rana > rum.

hrană, blană, rană; przejście interwokalicznego l > r, np. łac. solem > rum. soare, por. słow.

mila, sila, pila > rum. milă, silă, pilă; czy też ewolucja spalatalizowanych spółgłosek t, d, s >

ţ, z, ş, np. łac. terram (*t’erra), dicere, sic > rum. ţară, zice, şi, por. słow. okroiti, gradina, sito >

rum. ocroti, grădină, sită.

Zapożyczenia słowiańskie w języku rumuńskim wykazują głównie cechy fonetyczne dialektów bułgarskich z epoki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i starobułgarskiego (do XI wieku) oraz późniejsze – średniobułgarskie (z XII wieku), a nawet cechy charakterystyczne dla współczesnego języka bułgarskiego. Najważniejsze to:

ą >un (um) - do XI wieku, în (îm) – XII, pocz. XIII wieku; ę > in (do XII wieku); ě > a (ea) – cecha typowo bułgarska; tort, tolt, tert, telt > trat, tlat, tr’at, tl’at (w VIII wieku i późniejszych); tj, kt’, dj > št, žd – cecha typowo bułgarska, y > i (od końca XI wieku); l, r >

îr, îl (rzadziej rî, ră); wokalizacja jerów w pozycji mocnej ъ > o, ь > e (od początku XI wieku) oraz zanik jerów w pozycji słabej.¹⁶⁸

System fonetyczny literackiego języka rumuńskiego wyrósł na bazie gwar munteńskich i nie bez znaczenia jest tu zapewne fakt, że toponimy i hydronimy słowiańskie prezentujące bułgarskie cechy fonetyczne, spotyka się jedynie w Muntenii oraz pozostałych południowych obszarach współczesnej Rumunii (Oltenia, Dobrudża, wschodni Banat, południowo-wschodnia Transylwania, południowa Mołdawia), które znajdowały się w sferze długoletnich wpływów bułgarskich.

W zaprezentowanym poniżej opisie zostały uwzględnione główne tendencje adaptacji fonetycznej zapożyczeń słowiańskich, które, z nielicznymi wyjątkami, nie obejmują późniejszych (współczesnych) zmian w systemie fonologicznym języka rumuńskiego.

4.4.1. Wokalizm

System fonologiczny języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (zgodny z końcowym stanem prasłowiańskim) składał się z 11 samogłosek: ustne a e u y ě e i, nosowe ą ę, zredukowane ь ъ oraz dwóch sonantów mających funkcje zgłoskotwórcze l r. Język rumuński dysponuje natomiast 7 samogłoskami: a e i o u ă î (=â), które zgłoskotwórczo wspomagane są przez bardzo bogaty system dyftongów, gdzie szczególną rolę odgrywają

168 G. Mihăilă, Studii de lexicologie şi istorie a lingvisticii româneşti, Bucureşti 1973, s. 27.

ea, oa (obok pozostałych ia, ai, au, ua, eu etc.¹⁶⁹). Wyrazy słowiańskie nie powodują zmian w dystrybucji samogłosek w języku rumuńskim. Samogłoski z wyrazów słowiańskich były identyfikowane z samogłoskami wyrazów łacińskich i ich ewolucja przebiegała w podobny sposób.

a niekacentowane > ă – np. scs. hraniti > rum. hrăni, cs. obladovati > rum. oblădui, scs. opraviti > rum. oprăvi, bg. platika > rum. plătică.

a wygłosowe nieakcentowane > ă – np. bg. lopata > rum. lopată. W języku bułgarskim wygłosowe –a wymawiane jest podobnie jak rum. ă, szczególnie w gwarach wschodnich.

a > î – wówczas, gdy po nieakcentowanym a występuje spółgłoska szczelinowa, np. scs. rasypati > rum. rîsipi, również przed spółgłoską nosową (cecha charakterystyczna dla rozwoju słownictwa rodzimego, czyli łacińskiego), np. bg. stopan rum. stăpân.

e nagłosowe uległo prejotacji, rozwijając się w dyftong ie, np. scs. jezero (ezero, ezerъ)

> rum. iezer. W XVI-wiecznym rumuńskim zapisie słowiańskie ezerъ odnajdujemy także pod postacią rum. ezeru – bez protetycznego j. Należy tu jednak zwrócić uwagę na fakt, że prejotacja obecna w północnych dialektach języka bułgarskiego, nie występuje w dialektach południowych, co potwierdzają również pożyczki słowiańskie w językach albańskim i greckim, por. gr. εζερα < scs. ezerъ.

e > ea – e występujące przed sylabą z samogłoską a (lub ă) rozwinęło się w dyftong ea, np. cs. četa > rum. ceată¹⁷⁰. Taki rozwój był podyktowany zmianami, które nastąpiły już w okresie româna comună, czyli między VII a VIII wiekiem¹⁷¹, por. łac. sera(m) > rum. seară.

169 Spośród 28 dyftongów, jedynie dyftong au jest kontynuacją łacińskiego dyftongu, pozostałe wykształciły się już w języku rumuńskim. Istniała również teoria co do słowiańskich korzeni dyftongu ea <

słow. ě, jednakże liczne przykłady wyrazów pochodzenia łacińskiego, np. leage, ceară odpierają te argumenty, por. F. Dimitrescu, Istoria limbii române, Bucureşti 1978, s. 143, 149-151; ILR, s. 636.

170 por. M. Sala, Contribuţii la fonetica istorică a limbii române, Bucureşti 1970, s. 155.

171 E. Vasile, Fonologia istorică a dialectelor dacoromâne, Bucureşti 1968, s. 67.

ě [jać]

Przyjmuje się, że ě było samogłoską przednią, niską o szerokiej artykulacji zbliżonej do [ja].

ě > ea – była to pierwotna realizacja tego fonemu w języku rumuńskim, np. scs.

věkъ > rum. veac, scs. věstьnikъ > rum. veastnic, cs. mrěža > rum. mreajă;

ě > ea > e – dyftong ea w sylabie nieakcentowanej ulegał monoftongizacji do e, np.

cs. cěli[z]na > rum. ţealină (XVII w.) > rum. ţelină (współcześnie) lub scs. věstь > rum. veaste (XVI w.) > rum. veste (XVII w.);

ě > ea > a – w przypadku gdy w następnej sylabie występowała samogłoska a, także dochodziło do monoftongizacji, np. scs. nevěsta > rum. nevastă.

ě > ea > i – monoftongizacja do i, występowała tylko w wyrazach z prefiksem prě-¹⁷², o ile ě nie było w nich akcentowane, np. cs. prěběgъ > rum. pribeag, cs. prěmeždije >

rum. primejdie.

ě > i – w pozycji nieakcentowanej, np. vъprěvъ (participium preterita activa) > rum.

privi¹⁷³.

W większości zapożyczonych wyrazów samogłoska i pozostaje bez zmian we wszystkich pozycjach, nie mając wpływu na palatalizację poprzedzających jej spółgłosek np. cs. izbaviti > rum. izbăvi, scs. sito > rum. sită.

i > e – rozwój występujący w przypadku zapożyczeń z języka bułgarskiego i serbskiego, np. srb. pritka > rum. pretcă; srb. videlo, bg. vidělo > rum. vedeală.

i > î – zmiana ta zachodzi gdy samogłoska i jest poprzedzona spółgłoską r (dotyczy to również wyrazów łacińskiego pochodzenia), np. scs. umoriti > rum. omorî, bg.

rina > rum. rîna.

Samogłoska o pozostaje niezmieniona w sylabach nieakcentowanych, np. scs. bogatъ

> rum. bogat, scs. goniti > rum. goni.

172 Zgodnie z zasadą rumuńskiego zapisu ě jako ea, prefiks prě- kontynuowany jest jako rum. prea-, np.

preasfinţit, preastriga, preamult.

173 por. SKOK, III,s. 42.

o > ă – w przypadku, kiedy wyraz słowiański zakończony jest na –o (rodzaj nijaki), język rumuński wykazuje tendencję do zmiany tej samogłoski w –ă, np. cs. poreklo > rum.

poreclă, bg. obijalo > rum. obială; chociaż podobną zmianę można zaobserwować również w nielicznych wyrazach gdy o znajduje się w pozycji śródgłosowej, np. w scs. kąpona, bg.

stopanъ > rum. cumpănă, stăpân;

o > oa – dyftongizacja następowała w wyrazach, w których słowiańskie o było samogłoską otwartą (podobnie jak w przypadku wyrazów pochodzenia łacińskiego, w których po o następowała sylaba z samogłoskami a, ă lub e) lub znajdowało się w sylabie nieakcentowanej, np. cs. komora > rum. comoară, bg., srb. kosa > rum. coasă, bg. zloba >

rum. zloabă, scs. slota > rum. sloată. Zmiana ta nie nastąpiła w wyrazach, w których o nie było samogłoską otwartą, np. scs. ploska > rum. ploscă, cs. stog > rum. stog, scs. bolěti > rum.

boli¹⁷⁴.

o > u – w XVI wieku obserwuje się tendencję do zamykania się głosek w pozycji nieakcentowanej, np. cs. praporъ > rum. prapur, np. scs. rodъ, scs. olějь > rum. ulei, scs.

povonь > rum. puhoi (obok rum. povoaie, pohoi notowane w XVII w.), scs. agoda > rum.

agud¹⁷⁵. Przejście atonicznego o > u nie miało jednak do końca uregulowanego charakteru, np. cs. osebiti > rum. usebi (XV-XVII w.) obok formy rum. osebi¹⁷⁶.

Generalnie, samogłoska u w zapożyczeniach pochodzenia słowiańskiego pozostaje bez zmian, np. cs. mušica > rum. muşiţă, cs. ulica > rum. uliţă, scs. trupъ > rum. trup.

u > o – zmiana spotykana głównie w nagłosie, np. scs. ugoditi, umoriti, usrьdije, cs.

uręditi > rum. ogodi, omorî, osârdie, orândui;

u > i – po spółgłosce palatalnej j (i), np. scs. bl’udъ > rum. blid, chociaż jest to cecha wszystkich wyrazów rumuńskich, nie tylko zapożyczeń słowiańskich¹⁷⁷.

Słowiańskasamogłoska y jest realizowana w języku rumuńskim na dwa sposoby:

174 por. M. Sala, op. cit., s. 156.

175 por. ILRL, s. 93.

176 E. Vasiliu, op. cit., s. 77.

177 F. Dimitrescu podaje, że samogłoska u zanika, jednak i (j) oznacza tutaj palatalność, zatem byłoby prawidłowo przyjąć, że u > i, a nie u > ø; por. łac. includere > ichiudere > rum. inchide; por. F. Dimitrescu, op.cit., s. 135;

y > î (â) – np. cs. rysь > rum. rîs, scs. rykati > rum. rîcăi;

y > i – scs. monastyrь > rum. mănăstire, cs. vydra > rum. vidră.

Zapożyczenia słowiańskie wykazują głównie cechy fonetyczne dialektów bułgarskich, czyli w przypadku jeru miękkiego jest to wokalizacja do e w pozycji mocnej, oraz jego zanik w pozycji słabej. Pod względem artykulacji i wartości iloczasowej rumuński fonem ă jest najbardziej zbliżony do słowiańskiego jeru miękkiego, dlatego też w wielu przypadkach ă będzie jego kontynuantem w języku rumuńskim, np. scs. ovьsъ >

rum. ovăz.

ь (pozycja mocna) > e – np. scs. pěvьcь > rum. peveţ; cs. kotьcь > rum. coteţ.

ь (pozycja słaba) > ø – np. scs. polьza > rum. polza, cs. varьnica > rum. varniţă.

ь (pozycja słaba) > ă – np. scs. mьzda > rum. măzda (XVI w.) > rum. mâzda (XVII w.), cs. (bg.) bьrlogъ > rum. bărlog (XVII w.) > rum. bârlog (współcześnie), cs. vьzdrъžanije >

rum. văzdârjanie.

W języku rumuńskim odnajdziemy także zapożyczenia słowiańskie wyrazów w rodzaju żeńskim zakończonch na –ь (IV deklinacja ĭ), które w języku rumuńskim otrzymują końcówkę –e lub –ie. Końcówki te nie są jednak kontynuantami jeru miękkiego jako końcówki słowiańskiego paradygmatu spółgłoskowych femininów, lecz rumuńską końcówką rodzaju żeńskiego, np. scs. molь > rum. molie, scs. mądrostь > rum. mândroste, scs.

pečatь > rum. pecete,. W przypadku tych wyrazów cechą zapożyczoną z języków słowiańskich jest zatem rodzaj, a nie sama końcówka.

Do odosobnionych przykładów można zaliczyć przejście ь > i – np. cs. tьzъ >

rum. tiz.

Adaptacja jeru twardego przebiegała w języku rumuńskim podobnie jak w przypadku jeru miękkiego. Tak więc w wyrazach, których etymon pochodzi z języka scs.

lub jego późniejszej redakcji, w pozycji słabej zazwyczaj następował zanik ъ, chociaż obserwuje się również przypadki, kiedy ъ w pozycji słabej jest kontynuowany w języku rumuńskim jako ă lub o. Natomiast w pozycji mocnej scs. ъ ulegał wokalizacji i był adaptowany (z nielicznymi wyjątkami) jako o.

ъ (pozycja mocna) > o – np. cs. pominъkъ > rum. pominoc;

ъ (pozycja mocna) > ă – np. scs. pъpьrište > rum. păprişte;

ъ (pozycja słaba) > ø – np. scs. sъvada > rum. svadă, scs. podъ > rum. pod, scs. polъ >

rum. pol;

ъ (pozycja słaba) > o – np. cs. prědъslovije > rum. predoslovie.

ъ (pozycja słaba) > ă – np. scs. vъzduchъ > rum. văzuduh, cs. vъsprijemьnikъ > rum.

văspriemnic, scs. vъznesti > rum. văznesi, scs. sъblaznь > rum. săblaznă.

W wyrazach takich jak rum. cimbru < scs. čębrъ, rum. -u nie kontynuuje jeru twardego, ale jest ono rezultatem sekwencji fonetycznej spółgłoska zwarto-wybuchowa + r.

Natomiast w rum. blaznă < scs. blaznъ, rum. ă podobnie nie jest kontynuacją słow. ъ, ale rumuńską końcówką właściwą dla rodzaju żeńskiego. W tym przypadku niejasna pozostaje zmiana rodzaju z męskiego (w scs.) na żeński (w rum.). Przypuszczalnie mogło do tego dojść pod wpływem języka serbskiego, gdzie srb. blazan występuje również w rodzaju żeńskim.

W języku bułgarskim artykulacja zredukowanej samogłoski ъ (bg. er goljam)¹⁷⁸ jest bardzo zbliżona do rumuńskiej artykulacji ă¹⁷⁹. Dlatego też ъ występujący w etymonach bułgarskich jest kontynuowany w języku rumuńskim jako ă, np. bg. pъstъrav > rum. păstrăv, bg. prъžina > rum. prăjină. Istnieje również wiele przykładów świadczących o tym, że bg. ъ był adaptowany w języku rumuńskim jako â (î), np. bg. gъdel > rum. gâdila, bg. gъrlo > rum.

gârlă, bg. gъlki > rum. gâlcă, bg. mъzga > rum. mâzgă.

Samogłoski nosowe¹⁸⁰ nie są znane rumuńskiemu systemowi wokalicznemu, jednak zostały przejęte do tego języka głównie przez sekwencję: samogłoska + spółgłoska nosowa. Adaptacja ich przebiegała według trzech zasad:

178 Bułgarski ъ (er goljam) powstał z psł. ъ w pozycji mocnej, np. bg. sъn < psł. *sъnъ ‘sen’, niekiedy z psł. ь, również w pozycji mocnej, np. bg. pъn < psł. *pьnь ‘pień’; dosyć często z psł. ъ lub ь w pozycji słabej, np.

bg. tъka < psł. *tъką ‘tkam’, bg. tъma < psł. *tьma ‘ciemność’. Ponad to bg. ъ kontynuuje prasłowiańskie nosówki ą i ę (tę ostatnią tylko w kilku wyrazach), np. bg. sъd < psł. *sądъ ‘sąd’, bg. žъtva < psł. *žętva

‘żniwo’; F. Sławski, Zarys dialektologii południowosłowiańskiej, Warszawa 1962, s. 35.

179 Rumuńska samogłoska ă jest jednak bardziej otwarta w stosunku do bułgarskiego ъ, dlatego też w przypadku zapożyczeń z języka rumuńskiego, język bułgarski kontynuuje rum. ă jako a, np. rum. păun >

bg. paun; por. F. Dimitrescu, op. cit., s. 137.

180 por. A. Avram, Nazalitatea şi rotacismul în limba română, Bucureşti 1990, s. 66-74.

ą > în (îm) – scs. raspąditi > rum. răspîndi, scs. krągъ > rum. crîng, scs. trąba > rum.

trîmbă, scs. ząbъ > rum. zîmbi, mądrostь > rum. mândroste, mądrъ > rum. mândru;

ą > un (um) – cs. kąpona > rum. cumpănă, scs. mąka > rum. muncă, scs. ląka > rum.

luncă. W języku serbskim występuje denazalizacja ą > u, co również odnajduje swoje odzwierciedlenie w języku rumuńskim. Dlatego też w wyrazach takich jak rum. mucenie obserwujemy rozwój słowiańskiego ą według reguł typowych dla systemu języka serbskiego, co pozwala m.in. na precyzyjne określenie źródła zapożyczenia wyrazu, por.

srb. mučenje, scs. mąčenije, por. rum. mucenie.

ą > ă – w epoce średniobułgarskiej ą ewoluowało do ъⁿ (ăn) o bardzo słabej artukalacji nosowości. Stąd też w języku rumuńskim kontynuacja słow. ą, jako zdenazalizowanego ă, np. cs. rąkodělie > rum. răcodelie, scs. rasąždati > rum. răsăjdui, scs.

pristąpiti ‘przystąpić, podejść’ > rum. pristăpi.

Samogłoska ę była z reguły identyfikowana w języku rumuńskim jako in lub în w zależności od rodzaju samogłoski w następnej sylabie:

ę > in – jeśli w następnej sylabie występowała samogłoska prepalatalna (e, i), np.

scs. pěnęзь > rum. peaning, słow. *pętьnъ > rum. pinten, scs. svętiti > rum. sfinţi, słow.

*sъprętьnъ > rum. sprinten;

ę > în (ân) – w pozostałch przypadkach, np. scs. rędъ > rum. rând, scs. svętъ > rum.

sfânt. Istnieje jednak cały szereg wyrazów, gdzie ę jest kontynuowane jako in zamiast în.

Zmiana ta dokonała się później na gruncie języka rumuńskiego w wyniku oddziaływania formy liczby mnogiej na liczbę pojedyczą, np. scs. kolęda > rum. colindă (pl. colinde), scs.

gręda > rum. grindă (pl. grinzi);

ę > e – w epoce średniobułgarskiej ę uległo denazalizacji do szerokiego e, stąd też w rumuńskim pricestanie < scs. pričęstanije, rum. pricestui < scs. pričęstiti;

ę > i – cs. rastęgiąti > rum. răstigni, cs. spręženъ > rum. sprijin.

Sonantyl, r

Adaptacja sonantów l, r zapisywanych jako spółgłoska + rъ, lъ, rь, lь przebiegała podobnie jak w języku bułgarskim, czyli, gdy r lub l poprzedzało pojedynczą spółgłoskę, wówczas przed kontynuantami sonantów występowała samogłoska â (î), np. scs. grъbъ >

rum. gârbă, scs. plъkъ > rum. pâlc, scs. chlъmъ > rum. gâlma, cs. prъprica > rum. pârpăriţă, scs. drъzъ > rum. dârz, srb. srb > rum. sîrb. W rzeczywistości, ewolucja sekwencji sonant + spółgłoska posiadała niepoświadczoną pośrednią formę: rъ, lъ, rь, lь + spółgł. > *ă > î, np.

cs. plъkъ > *pălc > rum. pîlc, scs. drъzъ > *dărz > dârz. Zmiana *ă > â (î) nastąpiła dopiero po XVI wieku¹⁸¹.

Jeśli po sonancie w języku słowiańskim następowały dwie spółgłoski, wtedy samogłoska rozwijała się w pozycji bezpośrednio po sonancie, np. scs. drъznąti > rum.

îndrăzni, scs. trьstije > rum. trestie.

4.4.2. Konsonantyzm

Jedną z charakterystycznych cech języka rumuńskiego jest zachowanie rodzimego systemu konsonantycznego, dotyczy to zarówno słownictwa rodzimego (łacińskiego), jak również zapożyczonego z innych języków. Słowiański system konsonantyczny został zatem przejęty przez język rumuński bez większych zmian adaptacyjnych, np. scs. bogatъ >

rum. bogat, scs. veselъ > rum. vesel. Słowiańszczyzna wzbogaciła rumuński system konsonantyczny o nieznane mu wcześniej spółgłoski ž, h oraz z.

Spółgłoska h, chociaż obecna w grafii łacińskiej (por. łac. herba > rum. iarbă), była spółgłoską bardzo słabo wymawianą i szybko zaniknęła z łaciny mówionej¹⁸². Słowiański fonem h (w transktypcji ch) jest spółgłoską welarną, szczelinową, która została wprowadzona do rumuńskiego systemu wraz ze słowiańskimi wyrazami, takimi jak: cs.

charь > rum. har, scs. chula > rum. hulă, scs. chrana > rum. hrană, scs. chlapъ > rum. hlap, scs.

prachъ > rum. prah (XVI w.), scs. vrъchъ > rum. vârh (XVI w.)¹⁸³.

181 E. Vasiliu, op. cit., s. 64-65.

182 W II w.n.e. [h] zaniknęło z łaciny używanej na terytorium karpacko-dunajskim; M. Sala, Contribuţii…, s.

159.

183 G. Brâncuş wysnuł tezę, że spółgłoska h istniała w języku rumuńskim przed przybyciem Słowian i związana jest ona z substratem rumuńsko-albańskim. Istnieją pewne wyrazy zbieżne w j. rum. i alb., które zawierają h, jako pewny przykład autor podaje rum. hameş – alb. hämes, ponadto te dwa języki wykazują podobne tendencje w rozwoju tej spółgłoski h>f, jak i jej zaniku w nagłosie lub śródgłosie. Nie jest to jednak wystarczający dowód, bowiem przytaczane przez Brâncuşa argumenty nie są charakterystyczne

h > f, v – do labializacji dochodziło dosyć często w wyrazach pochodzenia słowiańskiego (choć również w zapożyczeniach z innych języków), np. scs. prachъ > rum.

praf (reg. prav), scs. pochotěti > rum. pohti > pofti, cs. vichorъ > rum. vifor por. rum. vihor (forma poświadczona w XVI wieku).

Odosobniony przykład stanowi rum. maşteră < scs. maštecha. Zamiana h > r musiała się dokonać najwcześniej w XVIII w. na gruncie języka języka rumuńskiego, ponieważ w XVII w. wyraz ten był notowany jeszcze w języku rumuńskim z [h]: maşteha, maştiha.

Wyjątkowym przykładem jest również cs. metochъ > rum. metoc. Do zmiany tej doszło najprawdopodobniej w wyniku utraty frykatywności przez spółgłoskę [h] w wygłosie, stąd też [h] > [k].

j [ž]

Język rumuński rozwijający się na bazie łaciny wschodnich prowincji do czasu kontaktów z językami słowiańskimi nie znał spółgłoski palatalnej, szczelinowej ž.

Przeniknęła ona do rumuńskiego systemu fonetycznego wraz z zapożyczonymi wyrazami takimi jak scs. žalь > rum. jale, scs. žrъtva > rum. jertfă, scs. žitije > rum. jitie.

z, jako niezależny fonem, przeniknęło do rumuńskiego systemu w epoce tzw.

okresu wspólnego (rum. româna comună)¹⁸⁴ wraz z wyrazami, np. cs. rogozъ > rum. rogoz, cs.

zobь > rum. zob.

Zmiękczone przez i lub ь słow. n, podobnie jak w przypadku elementów łacińskich, uległo w języku rumuńskim jotacji (rum. iodizare), chociaż ten proces dotyczy głównie języka literakiego, np. scs. puvonь > rum. puhoi. Ta zmiana nie dotyczy wyrazów pochodzenia słowiańskiego zakończonych przyrostkami –anie, –enie, ponieważ są one kontynuacją słowiańskich trzysylabowych sufiksów –a-ni-je, –e-ni-je, np. scs. prěobraženije >

rum. preobrajanie, scs. oglašenije > rum. oglaşenie.

jedynie w tych dwóch językach. Przykłady tych wyrazów nie są na tyle częste w rum. i alb., aby mogły mieć wpływ na wprowadzenie tego fonemu do tych języków. (por. G. Brâncuş, Originea consoanei h din limba română, “Studii şi cercetări lingvistice” XII, 4, 1961, s. 471-475; por. F. Dimitrescu, op. cit. s. 167-168).

184 W przypadku kontynuantów łacińskich, z jest wynikiem późniejszej spirantyzacji dz, np. łac. dicere >

rum. dzice > zice, por. M. Sala, op. cit., s. 153, 158.

W pozostałych przypadkach n nie ulegało zmianom, np. scs. nevěsta > rum. nevastă, scs. otьčina > rum. ocină.

Interwokaliczne n w zapożyczeniach słowiańskich nie determinowało zamknięcia poprzedzającej je samogłoski, np. cs. rana, hrana > rum. rană, hrană. Natomiast w wyrazach takich jak: jupân, smântână, stână < cs. županъ, sъmętana, stopanъ, stanъ zamknięcie a

> â (î) wyjaśnia się prawdopodobieństwem bardzo wczesnego przeniknięcia tych wyrazów do języka rumuńskiego (w okresie româna comună), kiedy obowiązywała jeszcze ta reguła.

Inna hipoteza, która tłumaczyłaby to zjawisko, poddaje w wątpliwość słowiańskie pochodzenie tych wyrazów¹⁸⁵.

W przeciwieństwie do wyrazów łacińskich, w których śródgłosowe b zaniknęło (por. łac. nobis > rum. nouă), w zapożyczeniach z innych języków, w tym słowiańskich, b zachowało swoją pozycję, np. scs. trěba > rum. treabă, scs. svobodъ > rum. slobod.

b pojawia się również w wyrazach pochodzenia słowiańskiego jako spółgłoska epentetyczna w celu ułatwienia wymowy, np. scs. mlatiti > rum. îmblăti.

g’ [ghi]

W języku rumuńskim spółgłoska palatalna zwarta g pochodzi z łacińskiej grupy spółgłoskowej gl, np. łac. glacia > rum. gheaţă. W przypadku wyrazów zapożyczonych z języków słowiańskich g’ powstała w wyniku palatalizacji spółgłoski d oraz l, np. scs. odělo

W dokumencie Zapożyczenia południowosłowiańskie w języku rumuńskim w XVI i XVII wieku (Stron 65-79)