Jak wspomniano, na początku lat osiemdziesiątych współpracę z SB zakoń-czyło kilka osób, których agenturalna działalność na Uniwersytecie Jagiellońskim zaczęła się w latach sześćdziesiątych, a nawet pięćdziesiątych. Wśród nich znaleźli się pracownicy naukowi działający na rzecz SB pod pseudonimami „Wiśniewski”,
„Krakus”, „Las” i „Mag”. Jako współpracownik bezpieki pseudonimem „Wiśniew-ski” („Edward Wiśniew„Wiśniew-ski”) posługiwał się docent, a później profesor i kierownik Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego UJ – Stanisław Nahlik. Jego for-malny werbunek nastąpił 26 marca 1965 r. podczas spotkania z kpt. Henrykiem Wąsikiem, kierownikiem I Grupy Wydziału II SB w Krakowie82. Jednak kontakty Nahlika z SB rozpoczęły się co najmniej dwa lata wcześniej.
W 1963 r. Nahlik otrzymał zaproszenie na dwutygodniowe „Internationales Diplomaten-Seminar” w Klessheim koło Salzburga, które miało się odbywać na
79 IPN Kr 009/9227, t. 1, Wniosek o zaniechanie współpracy z TW z 15 III 1982 r., k. 49.
80 IPN Kr 009/9620, TW ps. „Andrzej”, Kwestionariusz, cz. 4, Postanowienie o rozwiązaniu współpracy, [bd.], k. 9. Zob. także IPN Kr 00100/1166 (mf).
81 Por. przypadek Krzysztofa Markiela w dalszej części niniejszego rozdziału.
82 IPN Kr 009/9167, t. 1, Wniosek o zatwierdzenie dokonanego pozyskania [przez] kpt. H[enryka] Wąsika z 28 III 1965 r., Teczka personalna TW ps. „Wiśniewski” (nr ewid. 4403/65), k. 24.
„Jagiellończyk”
80
przełomie lipca i sierpnia. Planując podróż do Austrii, zwrócił się do ambasady au-striackiej w Warszawie o udzielenie pomocy w załatwieniu formalności związanych z wyjazdem żony oraz pokryciem wydatków na bilety. Treść rozmowy przeprowa-dzonej w ambasadzie została przekazana SB83. W rezultacie Departament II rozpo-czął gromadzenie informacji o Nahliku, a 26 czerwca 1963 r. zaaranżowano z nim spotkanie w kawiarni „Marago” przy ulicy Zwierzynieckiej w Krakowie, w którym wzięli udział kpt. Stanisław Krasulak z Departamentu II oraz kpt. Henryk Wąsik.
Zadaniem funkcjonariuszy było wykorzystanie Nahlika do nawiązania kontaktu z pracownikami austriackiego instytutu Arbeitsgemeinschaft-Ost, który w ocenie kontrwywiadu miał prowadzić działania wywiadowcze w krajach Europy Wschod-niej. W raporcie ze spotkania Krasulak stwierdzał: W czasie rozmowy Nahlik usto-sunkował się do nas bardzo pozytywnie, twierdząc, że zna jeszcze z pobytu w War-szawie ppłk. [Stanisława] Kaczmarskiego i mjr. [Władysława] Rutkę. Stwierdził, że ma o naszych pracownikach jak najlepsze zdanie i opinię. W związku z powyższym wysunęliśmy pod jego adresem następujące prośby:
– aby w czasie pobytu w Austrii zwracał uwagę na zagadnienia nas interesują-ce, które przekraczają granice zainteresowań oficjalnej nauki, a podyktowane są w wielu przypadkach prawdopodobnie wywiadowczymi zainteresowaniami. Dałem mu do zrozumienia, że kilkuletnia praca w służbie dyplomatycznej [Józefa] Becka dała mu niewątpliwie wiele doświadczenia, ułatwiającego właściwą interpretację i ocenę zagadnień, z jakimi styka się w życiu84.
Na zakończenie rozmowy Nahlik poprosił oficerów o załatwienie mu zainsta-lowania telefonu końcowego w jego prywatnym mieszkaniu, gdyż ma telefon towa-rzyski i w związku z tym kłopoty85. Miał także wyrazić nadzieję, że dzięki pomocy funkcjonariuszy będzie mógł częściej wyjeżdżać za granicę. We wspomnianym raporcie Krasulak następująco charakteryzował rozmówcę: Nahlik wywarł na mnie wrażenie inteligentnego, spostrzegawczego i pomimo 52 lat „obrotnego” człowie-ka; chętnie ustosunkował się do naszych ogólnych na razie próśb i wykazał chęć częstszych kontaktów z nami; nie jest jednak całkowicie szczery, gdyż nie powie-dział nam o swym pobycie w ambasadzie austriackiej i swych prośbach o opłacenie kosztów podróży jemu i jego żonie86.
Do pozyskania Nahlika w charakterze tajnego współpracownika oddelegowany został kpt. Wąsik. To na jego polecenie w maju 1964 r. profesor opisał szczegó-łowo na dziesięciu stronach maszynopisu swój życiorys. Z informacji, które sam przekazał oraz z materiałów zebranych przez SB wyłania się niezwykle barwna sylwetka. Urodzony we Lwowie w 1911 r., ukończył Uniwersytet Jana Kazimierza, uzyskując w 1933 r. dyplom magistra prawa i magistra nauk dyplomatycznych. Po
83 Ibidem, Notatka służbowa mjr. Z. Kasztańskiego z 3 VI 1963 r., Teczka personalna TW ps. „Wiśniew-ski” (nr ewid. 4403/65), k. 27–29.
84 Ibidem, Raport kpt. S[tanisława] Krasulaka z 29 VI 1963 r., Teczka personalna TW ps. „Wiśniewski”
(nr ewid. 4403/65), k. 34.
85 Ibidem, k. 35.
86 Ibidem.
Sieć agenturalna SB na Uniwersytecie Jagiellońskim
81 kilku latach asystentury na uniwersytecie lwowskim, w 1936 r. przeszedł do pracy w dyplomacji, sprawując w latach 1936–1938 funkcję konsula generalnego RP w Londynie. W 1939 r. został oddelegowany do poselstwa RP w Bernie, jako at-taché, a następnie II sekretarz. Na placówce tej pozostawał także po zakończeniu II wojny światowej, już jako przedstawiciel Polski Ludowej, pełniąc do 1946 r.
funkcję I sekretarza. Po odwołaniu, do 1949 r. pracował w Departamencie Ekono-micznym MSZ w Warszawie. W latach 1950–1956 był zatrudniony w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Po przejęciu władzy przez Władysława Gomułkę w październiku 1956 r. rozpoczął wykłady z prawa dyplomatycznego w Szkole Głównej Służby Zagranicznej, a wkrótce otrzymał także posadę w Instytucie Spraw Międzyna-rodowych. Organizował Katedrę Prawa Międzynarodowego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a w roku akademickim 1962/1963 objął Katedrę Prawa Międzynarodowego Publicznego na UJ. Bezpieka szczegól-nie dociekliwie poszukiwała informacji o jego roli na placówce dyplomatycznej w Bernie przed wybuchem II wojny światowej i podczas jej trwania. Podejrzewa-ła – chociaż Nahlik temu zaprzeczał – że był agentem polskiego kontrwywiadu, czyli II Oddziału Sztabu Głównego WP. Podczas wojny, pracując w emigracyjnej służbie dyplomatycznej rządu RP na uchodźstwie, miał przewozić ze Szwajcarii do nieokupowanej części Francji zaszyfrowane meldunki. Meldunków tych, czasami nawet kilkustronicowych, uczył się na pamięć. Powodem jego odwołania z pla-cówki w 1946 r. miała być próba przesłania w poczcie dyplomatycznej do Londynu 56 złotych monet dwudziestodolarowych87.
Praca w dyplomacji oraz posady w wielu instytucjach naukowych sprawiły, że Nahlik posiadał wielu znajomych, zarówno w kraju, jak i za granicą. Co więcej, jego siostra, od 1942 r. mieszkająca w Wiedniu, była żoną pracownika Międzyna-rodowej Agencji Atomowej. Wszystkie wspomniane okoliczności chcieli wyko-rzystać pracownicy SB, przede wszystkim w prowadzonych przez siebie działa-niach wywiadowczych, ale również do kontrolowania nastrojów na UJ88. Dlatego 2 czerwca 1964 r. kpt. Wąsik poprosił naczelnika Wydziału II o wyrażenie zgody na przeprowadzenie werbunku. Przygotowany plan nie został jednak zaakcepto-wany i być może właśnie to opóźniło decydującą rozmowę, którą – jak wiadomo – przeprowadzono dopiero w marcu następnego roku. Funkcjonariusze okazywa-li Nahokazywa-likowi wiele szacunku. Na samym początku ustalono, że spotkania z TW będą się odbywać w lokalu kontaktowym o kryptonimie „W–IV” lub w miesz-kaniu Nahlika. Zwykle do tego etapu dochodziło się stopniowo w trakcie współ-pracy. W latach siedemdziesiątych spotkania organizowano również w mieszka-niu konspiracyjnym o kryptonimie „Komfort”, a także w miejscach publicznych, np. w hotelu „Cracovia”. Jednym z częściej wykorzystywanych do tego celu miejsc była kawiarnia „Telimena”. Kolejni oficerowie prowadzący podkreślali duże
zaintere-87 Ibidem, Notatka służbowa mjr. Z. Kasztańskiego z 3 VI 1963 r., k. 28.
88 Ibidem, Notatka KTW z 15 V 1964 r., k. 39–48; ibidem, Raport kpt. S[tanisława] Krasulaka z 29 VI 1963 r., k. 34; ibidem, Raport o zezwolenie na przeprowadzenie pozyskania jako TW z 2 VI 1964 r., k. 19–21.
„Jagiellończyk”
82
sowanie Nahlika pozyskiwaniem korzyści materialnych: Jest sprytny – raczej łasy na pieniądze. Jako osobnik, który zetknął się z pracą KW [kontrwywiadu], zdaje sobie sprawę – chyba zupełnie niesłusznie – z tego, że odmowa mogłaby ujemnie wpłynąć na jego dalsze plany. Liczy chyba również na jakąś korzyść materialną czy też inną wynikającą z faktu współpracy89. W podobny sposób scharakteryzo-wał sylwetkę TW ps. „Wiśniewski” oficer SB rozwiązujący z nim współpracę w 1981 r.:
Mimo wysokiej pozycji społecznej, chętnie przyjmował nawet niewielkie kwoty wynagrodzenia90. Od początku współpracy gratyfikacje finansowe, jakie otrzymy-wał, były stosunkowo wysokie. W odręcznej notatce na wniosku o zatwierdzenie werbunku naczelnik Wydziału II SB w Krakowie zaznaczył, że muszą to być sumy powyżej 500 zł. W materiałach archiwalnych zachowało się wiele pochodzących z różnych lat ręcznie napisanych przez Nahlika potwierdzeń odbioru pieniędzy.
Zasadniczy okres współpracy TW ps. „Wiśniewski” przypadł na drugą połowę lat sześćdziesiątych i na lata siedemdziesiąte. Z jego działalności pozostały dwa obszerne tomy teczek pracy. Zawierają one informacje z wyjazdów zagranicznych, konferencji, kontaktów z cudzoziemcami, doniesienia odnoszące się do sytuacji na Uniwersytecie, np. podczas obchodów jubileuszu sześćsetlecia w 1964 r. czy wydarzeń marcowych w 1968 r.91 Nahlik opisywał także rozmaite zdarzenia spo-łeczne i kulturalne mające miejsce zarówno na Uniwersytecie, jak też w Krakowie.
Komentował ważne bieżące wydarzenia polityczne i reakcje na nie pracowników UJ.
Tak było podczas wojny sześciodniowej pomiędzy Izraelem a państwami arabski-mi w czerwcu 1967 r. czy inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowa-cję w sierpniu 1968 r.92 Niezwykle ciekawy jest także opis reakcji na wybór Karola Wojtyły na papieża93.
Nahlik dokonywał na potrzeby SB dosyć szczegółowych analiz zachowań i postaw pracowników UJ, zwłaszcza z Wydziału Prawa. Dzięki temu wiadomo, co sądził o takich osobach, jak Andrzej Górbiel, Marian Iwanejko, Emil Kornaś, Halina Nieć, Gwidon Rysiak czy Marek Sobolewski94. Ponadto sporządzał cha-rakterystyki wielu osób spoza Uniwersytetu, przede wszystkim cudzoziemców, w tym także dyplomatów. Znaczna część tych doniesień zachowała się w rękopi-sach. Dokumentacja zawiera także zadania zlecane Nahlikowi przez SB, wykony-wane głównie podczas pobytów za granicą.
89 Ibidem, Wniosek o zatwierdzenie dokonanego pozyskania [przez] kpt. H[enryka] Wąsika z 28 III 1965 r., k. 26.
90 Ibidem, Charakterystyka TW ps. „Wiśniewski” (nr ewid. 4403/65) z 20 XI 1981 r., k. 15.
91 Ibidem, t. 2, Doniesienie obywatelskie z 3 V 1964 r., k. 9; ibidem, Doniesienie dotyczące manifestacji studentów z 13 III 1968 r., k. 215–217.
92 Ibidem, Wyciąg z notatki sporządzonej ze spotkania z TW ps. „Wiśniewski” z 7 VI 1967 r., k. 173;
ibidem, Doniesienie z 28 VIII 1968 r., k. 255–257.
93 Ibidem, t. 3, Informacja uzyskana od TW ps. „Wiśniewski” w dniu 19 X 1978 r. w kawiarni „Telime-na”, k. 44–49.
94 Ibidem, t. 2, Doniesienie dotyczące Gwidona Rysiaka z 20 III 1968 r., k. 221–222; ibidem, Doniesienie TW dotyczące Andrzeja Górbiela z 24 X 1968 r., k. 268–270; ibidem, Doniesienie TW z 8 XI 1968 r., k. 280;
ibidem, Doniesienie agenturalne z 28 II 1973 r., k. 315.
Sieć agenturalna SB na Uniwersytecie Jagiellońskim
83 Jego oficerami prowadzącymi byli kolejno: kpt. Henryk Wąsik, kpt. Longin Karczmarz, mjr Witold Janiga oraz naczelnik Wydziału II ppłk Czesław Mocha.
Wiosek o zaniechanie współpracy z TW ps. „Wiśniewski” złożony został 23 paź-dziernika 1981 r. przez zastępcę naczelnika Wydziału II mjr. Alfreda Korzeniow-skiego. Jako przyczynę eliminacji podano wiek Nahlika (71 lat) i stan jego zdrowia.
Materiały miały być przechowywane w archiwum SB przez 25 lat95.
Urodzony w 1917 r. pracownik naukowy Instytutu Historii Sztuki UJ Józef Le-piarczyk w oświadczeniu sporządzonym dla SB 8 marca 1972 r. przyjął dla siebie pseudonim „Krakus”. Późniejsza dokumentacja Wydziału III SB w Krakowie jako datę werbunku podaje 24 grudnia tegoż roku, gdy został on formalnie zarejestro-wany pod numerem 11234 jako tajny współpracownik. Z kolei w dzienniku reje-stracyjnym WUSW w Krakowie w pozycji data rejestracji widnieje 16 grudnia96. Lepiarczyk pojawił się w dokumentacji SB jako kontakt poufny o pseudoni-mie „Historyk” już pod koniec lat pięćdziesiątych, co wiązało się z jego wyjaz-dami zagranicznymi97. 24 września 1959 r. mjr Jan Knapczyk, starszy inspektor Inspektoratu Departamentu I w Krakowie, zwrócił się do naczelnika Wydziału „B”
z prośbą o przeprowadzenie wnikliwego wywiadu i zebranie wszelkich informacji o Lepiarczyku. Dzień wcześniej pracownik Inspektoratu I por. Bogusław Bogu-sławski odbył rozmowę z Lepiarczykiem98, której treść dotyczyła dwumiesięczne-go wyjazdu do Włoch i Austrii. Funkcjonariusz informował: Tak więc omówiliśmy zadanie, jakie miałby rozmówca ps. „Historyk” wykonać w czasie swego pobytu we Włoszech i Austrii, zadanie to dotyczy:
– systemu policyjnego,
– przepisów administracyjnych, – zagadnień polonijnych,
– nawiązania kontaktów osobistych, – uczelni w Perugio.
Szczególnie podkreśliłem znaczenie perspektywiczne kontaktów osobistych, które zdoła on nawiązać zwłaszcza na terenie Austrii. Kończąc, zapewniłem sobie kontakt po powrocie omawianego z końcem listopada br. oraz zwróciłem uwagę na zachowanie w dyskrecji przeprowadzonej rozmowy, jak i naszej znajomości99.
95 Ibidem, t. 1, Charakterystyka TW ps. „Wiśniewski” (nr ewid. 4403/65) z 20 X 1981 r., k. 15; ibidem, Wniosek o zaniechanie współpracy z TW z 23 X 1981 r., k. 57.
96 IPN Kr 00100/1285/D (mf), TW ps. „Krakus” (nr ewid. 11254); IPN Kr 00201/1, Kserokopia dzien-nika rejestracyjnego byłej KWMO/WUSW w Krakowie; IPN Kr 309/101, Kserokopia zapisu z kseroko-pii dziennika rejestracyjnego WUSW w Krakowie. Zachowana dokumentacja dotycząca TW ps. „Krakus”
oraz kontaktu poufnego o pseudonimie „Historyk” ma spore luki spowodowane brakowaniem akt przez Wydział „C” SB. W rezultacie niejednokrotnie nie można w sposób jednoznaczny zinterpretować wielu faktów znanych z innych dokumentów lub połączyć ich w logiczną całość.
97 Numer rejestracyjny 5625/433/59 otrzymała sprawa prowadzona przez Inspektorat I Departamentu I w Krakowie, do której Lepiarczyk został pozyskany jako kontakt poufny o pseudonimie „Historyk”.
98 IPN Kr 010/9850, KP ps. „Historyk” (nr ewid. 5625/433/59), Pismo starszego inspektora Departamen-tu I w Krakowie do naczelnika Wydziału „B” w m[iejscu] z 24 IX 1959 r., k. 10; ibidem, Notatka służbowa z 24 IX 1959 r., k. 11–12.
99 Ibidem, k. 12.
„Jagiellończyk”
84
Relacja Lepiarczyka po powrocie z zagranicy nie zawierała danych interesu-jących wywiad. Niemniej Bogusławski zlecił mu przygotowanie sprawozdania pisemnego. Lepiarczyk wywiązał się z polecenia, sporządzając szczegółowy opis swojej podróży (w znacznej mierze zachował się on w rękopisie)100. Zdając sobie sprawę z niskiej wartości operacyjnej informacji dostarczanych przez Lepiarczyka, Inspektorat I postanowił wykorzystać jego możliwości w inny sposób. W notat-ce służbowej sporządzonej po spotkaniu z kontaktem poufnym 4 marca 1961 r.
w kawiarni „Kolorowa” Bogusławski zanotował: W związku z tym, że „Historyk”
w zasadzie nie ma możliwości wykonywania dla nas zadań ze względu na swoją nieatrakcyjną specjalność (historyk sztuki), nawiązałem do tego, czy jest skłonny okazać nam pomoc w innej formie, o czym odrębnie pomówimy. Rozmówca wyraził gotowość dalszego utrzymywania z nami kontaktu i skłania się udzielać nam po-mocy w miarę swych możliwości. Wobec tego umówiłem się z nim na dzień 8 bm.
godz. 11-ta w kaw[iarni] „Feniks”. Na spotkaniu tym mam zamiar zaangażować go na właściciela skrzynki kontaktowej. Koszt spotkania 12 zł101. Do spotkania tego, rzeczywiście, doszło, ale w jego trakcie funkcjonariusz zasłabł i nie mógł zrealizo-wać swojego planu. Za poczęstunek musiał jednak zapłacić 11 zł102.
W raporcie z 6 marca 1961 r., skierowanym do zastępcy komendanta wojewódzkie-go MO ds. SB, inspektor Bogusławski zaproponował wykorzystanie adresu prywatnewojewódzkie-go mieszkania Lepiarczyka przy ulicy Mazowieckiej 28a/4 w Krakowie jako tzw. skrzyn-ki kontaktowej. Chodziło o uzyskanie zgody, aby na adres Lepiarczyka przychodziły zagraniczne przesyłki przeznaczone dla SB. Zgodnie z oczekiwaniami sam Lepiarczyk przyjął propozycję bez zastrzeżeń i podczas kolejnego spotkania 16 marca własno-ręcznie wypełnił formularz odpowiedniej umowy103. Adres okazał się na tyle cenny, że 1 września 1961 r. został przejęty przez Departament I MSW. Miały tam przychodzić listy z Francji, z dopiskiem na kopercie dla O. Piotra. Była to tzw. legenda, wymyślona przez SB, zgodnie z którą u Lepiarczyka miał zamieszkiwać sublokator, ojciec Piotr.
Legendę tę historyk sztuki miał przedstawiać znajomym104. Centrala MSW potrafiła się odwdzięczyć za tę przysługę, o czym świadczy pismo naczelnika Wydziału I De-partamentu I ppłk. Żybury skierowane do mjr. Jana Knapczyka: W związku ze świętem 22 lipca proszę o przekazanie właścicielowi punktu adresowego „Historyk” podzięko-wania za dotychczasową współpracę oraz wręczenie załączonego upominku105. Bezpieka
100 Ibidem, Notatka służbowa z 8 XII 1959 r., k. 17.
101 Ibidem, Notatka służbowa z 11 III 1961 r., k. 29.
102 Ibidem, k. 28.
103 Ibidem, Wniosek o zatwierdzenie kandydata na właściciela skrzynki kontaktowej z 6 III 1961 r., k. 40–42; ibidem, Wniosek o zatwierdzenie pozyskania właściciela skrzynki kontaktowej z 20 III 1961 r., k. 43–44; ibidem, Umowa o korzystanie z prywatnego adresu Józefa Lepiarczyka z 16 III 1961 r., k. 45.
104 Ibidem, Pismo naczelnika Wydziału I Departamentu I ppłk. Żybury do starszego inspektora tow. [Jana] Knapczyka z 2 IX 1961 r., k. 31; ibidem, Pismo starszego inspektora Inspektoratu Departamentu I KWMO w Krakowie Jana Knapczyka do naczelnika Wydziału I Departamentu I MSW ppłk. Żybury z 6 IX 1961 r., k. 32; ibidem, Pismo starszego inspektora Inspektoratu Departamentu I KWMO w Krakowie Jana Knapczyka do naczelnika Wydziału I Departamentu I MSW ppłk. Żybury z 17 VII 1962 r., k. 35.
105 Ibidem, Pismo naczelnika Wydziału I Departamentu I ppłk. Żybury do starszego inspektora tow. [Jana] Knapczyka z 14 VII 1962 r., k. 34.
Sieć agenturalna SB na Uniwersytecie Jagiellońskim
85 wykorzystywała ten adres do 1964 r. W tym samym czasie, gdy Lepiarczyk wspierał działania SB, funkcjonariusze Wydziału VI Departamentu I rozpracowywali go jako figuranta w sprawie operacyjnej o kryptonimie „Scatola” (po złożeniu do archiwum nadano jej sygnaturę 10027/II)106.
Do współpracy z Lepiarczykiem powrócono na początku lat siedemdziesią-tych. Podczas rozmowy prowadzonej z funkcjonariuszem w swoim mieszkaniu 8 marca 1972 r., okazując dużą przychylność SB, własnoręcznie napisał oświad-czenie następującej treści: Ja, Józef Lepiarczyk, syn Jana, oświadczam, że treść przeprowadzonej rozmowy z pracownikiem Służby Bezpieczeństwa zachowam w ścisłej tajemnicy, jak również treść rozmów przeprowadzanych w przyszłości.
Informacje przekazywane będą prawdziwe i obiektywne, sporządzane przeze mnie na piśmie własnoręcznie i dla konspiracji mojej osoby podpisywane pseudonimem
„Krakus”107. Natomiast w kwestionariuszu TW jako cel pozyskania wpisano: Po-szerzenie źródeł informacji w kręgu pracowników naukowych UJ, uzyskiwanie na bieżąco informacji dot[yczących] powiązań Instytutu Historii Sztuki i nie tylko z klerem108. Dwa lata później oceniając dotychczasową działalność TW ps. „Krakus”, podkreślano jego duże możliwości dostarczania informacji o pracownikach nauko-wych UJ, zwłaszcza z kręgu historyków sztuki (o Adamie Bochnaku, Ewie Cho-jeckiej, Karolu Estreicherze, Janie Ostrowskim, Mieczysławie Porębskim, Jerzym Szablowskim i innych figurantach SO krypt. „Jagiellończyk”). Lepiarczyk otrzymał zadanie inwigilowania pracowników Instytutu Historii Sztuki UJ, szczególnie osób powiązanych z Kurią krakowską, a także studentów podejmujących działalność uznawaną przez władze za antypaństwową. Funkcjonariusze wielokrotnie podkreślali u niego brak oporów oraz dużą chęć do współpracy i pisania donosów, które były rzetelne i prawdziwe, co potwierdzała ich konfrontacja z informacjami uzyskiwany-mi od innych osobowych źródeł informacji, zwłaszcza od TW ps. „Zenon”109 oraz KO „ASz” i KO „W”110. Lepiarczyk podjął współpracę na zasadzie dobrowolności.
W przeciwieństwie do Nahlika Lepiarczyk był bardzo rzadko wynagradzany za swoje usługi. W charakterystyce TW, sporządzonej w styczniu 1976 r. dla naczelni-ka Wydziału III przez por. Ryszarda Bucznaczelni-ka, wspomniano o wręczeniu mu dwóch koniaków i kwoty 2000 zł za cały okres współpracy. Gratyfikację finansową w tej samej wysokości otrzymał jeszcze tylko raz, w marcu 1979 r.111
106 IPN Kr 00100/1285/D (mf), Notatka służbowa z 1968 r. [bdd.] sporządzona przez kpt. W[iesława] Heretyka.
107 Ibidem, Oświadczenie Józefa Lepiarczyka z 8 III 1972 r.
108 Ibidem, Kwestionariusz TW, cz. 2, Uzasadnienie pozyskania do współpracy.
109 Pod tym pseudonimem i pod numerem 12242 zarejestrowany był od 6 XII 1973 do 14 VIII 1975 r.
Zbigniew Perzanowski, pracownik naukowy Instytutu Historii UJ, por.: IPN Kr 309/781 – informacje z dziennika rejestracyjnego byłej KWMO/WUSW w Krakowie; IPN Kr 00201/1 – informacje z dziennika rejestracyjnego byłej KWMO/WUSW w Krakowie; IPN Kr 00195/1 (269/K/18), dział I, k. 1/1. Wyrejestro-wany z sieci OZI ze względu na brak możliwości operacyjnych, zob. IPN Kr 0097/15 (J/14/36), Mikrofilm protokołów brakowania WUSW Kraków o sygn. I, k. 2/2, k. 1/1.
110 IPN Kr 00100/1285/D (mf), Kierunkowy plan wykorzystania TW ps. „Krakus” z 25 II 1974 r.; ibi-dem, Charakterystyka TW ps. „Krakus” z 26 I 1976 r.
111 Ibidem – pokwitowania odbioru 2000 zł z 15 XII 1975 i 25 III 1979 r.
„Jagiellończyk”
86
Prawdopodobnie w czerwcu 1981 r. prowadzenie TW ps. „Krakus” przejął Sta-nisław Knapik. Podczas spotkania 17 czerwca Lepiarczyk podtrzymał zgodę na dalszą współpracę, jednak w ciągu następnego roku stan jego zdrowia szybko się pogarszał. Podczas kolejnych spotkań w lipcu i październiku 1982 r. opowiadał o swoich licznych schorzeniach. Większość czasu spędzał w szpitalach i sanatoriach.
W trakcie spotkania w maju 1984 r. zwrócił się do swojego oficera prowadzącego z prośbą o rozwiązanie współpracy, argumentując to złym stanem zdrowia i bra-kiem kontaktu ze środowiskami interesującymi SB. W tej sytuacji 21 maja 1984 r.
współpracę z TW ps. „Krakus” zakończono. Przy tej okazji Stanisław Knapik wrę-czył mu kwiaty warte 200 zł112. W latach 1981–1984 Lepiarczyk odbył dziewięt-naście spotkań z Knapikiem, każdorazowo przekazując – zdaniem funkcjonariusza – istotne informacje ogólne, operacyjnie przydatne113. Materiały archiwalne doty-czące Józefa Lepiarczyka otrzymały sygnaturę 43823/I. 27 grudnia 1989 r. WUSW w Krakowie poinformował Wydział III Biura „C” MSW o ich komisyjnym znisz-czeniu114.
Urodzony w 1933 r. Jerzy Śmiałowski, adiunkt Katedry Teorii Państwa i Prawa na Wydziale Prawa UJ, został zwerbowany przez Stanisława Knapika 17 września 1968 r.115 W trakcie spotkania z funkcjonariuszem Śmiałowski przyjął pseudonim
„Las”, którym posługiwał się do 1976 r., kiedy to zmienił go na pseudonim „An-toni”. Jako „Las” po raz ostatni podpisał doniesienie z 2 kwietnia 1976 r., jako
„Antoni” pojawił się na doniesieniu z 4 czerwca tegoż roku116.
Pozyskanie Śmiałowskiego do współpracy z SB wiązało się z protestami stu-denckimi, do jakich doszło w marcu 1968 r. Część młodych pracowników UJ za-angażowanych w wydarzenia marcowe, w tym prawdopodobnie sam Śmiałowski, została uznana za figurantów sprawy o kryptonimie „Wspak”. W kwestionariu-szu tajnego współpracownika Stanisław Knapik zapisał: W okresie od marca do sierpnia 1968 r. utrzymywałem z wym[ienionym] systematyczny kontakt, którego celem było bliższe poznanie jego osobowości, jego poglądów politycznych i stop-nia powiązastop-nia z osobami wykazującymi skłonność do prowadzestop-nia działalności rewizjonistycznej na terenie UJ. Kontakty wym[ienionego] z SB pozwoliły na zo-rientowanie się, że był on wykonawcą obcych inspiracji (Lang, [Stanisław] Waltoś)
112 IPN Kr 041/83, t. 9, Sprawozdania o stanie kasy funduszu „O” Wydziału III–1 na dzień 1 VII 1984 r., k. 81.
113 IPN Kr 00100/1285/D (mf), Notatka służbowa z 19 VI 1981 r. sporządzona przez kpt. S[tanisława]
Knapika; ibidem, Informacja operacyjna z 31 VII 1982 r. sporządzona przez kpt. S[tanisława] Knapika; ibi-dem, Kwestionariusz TW, cz. 4, Charakterystyka TW ps. „Krakus” z 14 VI 1985 r.
114 IPN Kr 0097/35 (J/34/40), Mikrofilm protokołu brakowania akt WUSW w Krakowie o sygn. 1; por.
także IPN Kr 309/101.
115 IPN Kr 009/9063, t. 1, Teczka personalna TW ps. „Las”/TW ps. „Antoni” (nr ewid. 7703/68), Kwe-stionariusz TW, k. 7. W kartotece ogólnoinformacyjnej Wydziału „C” WUSW w Krakowie jako miejsce
115 IPN Kr 009/9063, t. 1, Teczka personalna TW ps. „Las”/TW ps. „Antoni” (nr ewid. 7703/68), Kwe-stionariusz TW, k. 7. W kartotece ogólnoinformacyjnej Wydziału „C” WUSW w Krakowie jako miejsce