Praca oddziałuje na osobowość człowieka i kształtuje więzi społeczne, gdyż prowadzi do zaspokajania potrzeb własnych i innych jednostek, wpływa na ich rozwój i doskonalenie, ma również znaczenie integrujące, gdyż pra-cownik w procesie pracy wchodzi w interakcje z innymi, ulepszając otoczenie i warunki, w których się znajduje17. Sensowność pracy wiąże się z jej pożyt-kiem dla innych oraz z faktem, że przynosi człowiekowi odpowiednią korzyść materialną; dodatkowymi czynnikami wpływającymi na poczucie zasadno-ści tej aktywnozasadno-ści jest zagwarantowanie odpowiednich warunków w zakre-sie poszczególnych zadań, zarówno rzeczowych, jak i społecznych, ważna jest ponadto świadomość odpowiedzialności za określony obszar aktywności oraz dostosowanie pracy do możliwości, zdolności oraz predyspozycji pracownika.
Praca zajmuje wysokie miejsce w ludzkiej hierarchii wartości, w opi-nii Z. Wiatrowskiego, „praca jest szczególną wartością, dzięki której powstają
14 Słownik pedagogiki pracy, (red.) L. Koczniewska-Zagórska, T.W. Nowacki, Z. Wiatrowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 252.
15 Encyklopedia Powszechna PWN, (red. nacz.) W. Kryszewski, R. Marcinkowski, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1985, s. 729.
16 Por. W. Nowacki, Leksykon pedagogiki pracy, ITE, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Wydawnictwo ITEE, Radom 2004.
17 Por. A. Solak, Wychowanie chrześcijańskie i praca ludzka. Studium współzależności, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2004.
Monika Mazur
156
i funkcjonują społecznie wszystkie inne wartości”18. Na pracę, która jego zda-niem, sama jest wartością i jednocześnie stanowi źródło kolejnych wartości – składają się następujące komponenty: czynnik fizjologiczno – psychologiczny, będący konieczną przesłanką doskonalenia człowieka, czynnik ekonomiczny – zapewniający zabezpieczenie potrzeb materialnych, czynnik społeczny – wypeł-niający potrzeby kontaktów z innymi, czynnik wychowawczy – korespondujący z procesem modelowania ludzkiej osobowości przez pracę, czynnik moralny rozwijający poprawność stosunku człowieka do pracy, uznający ją jako działal-ność intencjonalną i podlegającą ocenom19.
A. Kępiński pisze, że „praca jest działaniem zmieniającym świat natury, nastawionym na zaspokajanie ludzkich potrzeb podstawowych (materialnych) i wyższych (kulturalnych i duchowych)”20.
Podejście funkcjonalne do pracy koncentruje się głównie na funkcji eko-nomicznej – polegającej na wypracowywaniu dochodu w gospodarce, oraz spo-łecznej – prowadzącej do zaspokojenia potrzeb: szacunku, afiliacji, co wiąże się z budowaniem pozytywnych relacji międzyludzkich.
Badacze podkreślają rolę idei Poppera w kwestii rozumienia zagadnie-nia pracy. Autor przyjął koncepcję trzech światów, pierwszy stanowi materia, przyroda nieożywiona, drugi - umysł, stany emocjonalne, procesy psychiczne, trzeci – jego wytwory – czyli idee, teorie, problemy. O ile nie ma bezpośred-niego oddziaływania między światem pierwszym i trzecim, to jednak możliwy jest kontakt między nimi, poprzez świat drugi, czyli obszar subiektywnych prze-żyć, emocji, odgrywających istotną rolę w tym procesie21. Praca, działalność związana z przekształcaniem rzeczywistości, wynika i wiąże się z interakcją pomiędzy trzema światami. Ta oscylacja prowadzi do wydobywania pierwiastka twórczego, metamorfozy świata i nas, którzy zmieniani jesteśmy przez swoje dzieło22. Popper akcentował aktywność podmiotu poznającego, zmierzającą do uczynienia świata bardziej przyjaznego ludziom, co dawało optymistyczną
18 Z. Wiatrowski, Praca jako wartość uniwersalna i jako problem XXI wieku, [w:] Praca człowieka jako kategoria współczesnej pedagogiki, (red.) W. Furmanek, Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Badań Edukacyjnych, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Rzeszów – Warszawa 2007, s. 54.
19 Por. Z. Wiatrowski, Praca człowieka jako podstawowy warunek powodzenia reformy gospodarczej, (red.) Z. Wiatrowski, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Bydgoszcz 1984, s. 9.
20 A. Kępiński, Kilka uwag o psychopatologii pracy, „Życie Literackie” 1973, Nr 4.
21 K.R. Popper pisał na ten temat w pracy: W poszukiwaniu lepszego świata. Wykłady i rozprawy z trzydziestu lat, tłum. A. Malinowski, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1997.
22 Por. ibid., s. 43.
Aksjologiczne konteksty pracy. Teoretyczne i empiryczne ujęcie tematyki wartości
157 perspektywę rozwoju.
Praca i tempo przemian stworzyły współcześnie zupełnie nowy typ pra-cownika – elastycznego i dobrze przystosowanego do zmian, o czym mówi z kolei A. Toffler. Permanentnym zmianom podlegają obecnie różne obszary działań, część z nich znika, część przeżywa rozkwit. Adam Schaff antycypo-wał, że w grupie zwyżkowej pozostaną działania twórcze, badawcze, związane z eksploracjami naukowymi i działalnością artystyczną, usługową, dotyczącą pomocy osobom starszym, chorym, niepełnosprawnym, zapotrzebowanie będzie na doradztwo, pomoc w planowaniu i realizacji celów, działalność szkoleniową, w zakresie organizacji pracy, zarządzania, kontroli23.
Praca stanowi „projekt” naszego życia, jako konstruowanie swojego obszaru, w którym chcielibyśmy się znaleźć i pomijanie tych „przestrzeni”, które są dla nas nieodpowiednie, co świadczy o świadomym podejmowaniu wyborów na ścieżce życiowej i zawodowej, oraz szerokim, wieloaspektowym myśleniu o swej przyszłości, ze świadomością przeszkód i sposobów ich omi-jania. Projekt zawierać powinien rozwiązania alternatywne, brać pod uwagę wydarzenia, bariery, mogące zaistnieć na drodze realizacji celów, uwzględniać wypełnianie ról prywatnych, z niezmiennym podtrzymywaniem motywacji, by założoną wizję urealniać, na bieżąco selekcjonując działania. Projektowa-nie przyszłości koresponduje z dążeProjektowa-niem do samorealizacji w pracy i poprzez pracę, jednak potrzebna jest nieprzerwana refleksja i samowiedza na temat swojego potencjału, na który składają się: predyspozycje, zdolności, mocne strony, zainteresowania. Odpowiednie ześrodkowanie oczekiwań, uwarunko-wań rynku pracy i wiedzy o swej zawodowej osobowości, pomóc może w pod-jęciu świadomej decyzji o przyszłości zawodowej, możliwej do zrealizowania,
„powiększonej” o ambicje i motywacje, aby można było dalej się doskonalić i zaktualizować swój „projekt życia”.
Aksjologiczne ujęcie pracy oznacza analizę ludzkiej aktywności w kontek-ście wartości. Aktywność ta jest niewątpliwie konsekwencją odpowiednich wybo-rów wartości, które przekładają się na cele działalności człowieka, wynikające z potrzeb i aspiracji. Możemy wyróżnić w nich komponent poznawczy, stymu-lujący do działania, ze względu na motywację ich zdobycia; komponent uczu-ciowy, charakteryzujący się zabarwieniem emocjonalnym w sytuacjach dążenia
23 Por. Mikroelektronika i społeczeństwo. Na dobre i na złe, (red.) G. Freidrich, A. Schaff, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1987.
Monika Mazur
158
do ich osiągnięcia; oraz komponent napędowy, polegający na podejmowaniu konkretnych działań, celem uzyskania określonych korzyści24.
Praca jest związana z wartościami, każdy świadomie lub nieświadomie je wybiera oraz klasyfikuje, stają się one celami, ze względu na podejmowane i skorelowane z nimi działania. Człowiek dąży do uzyskania różnych wartości, ta swoista „piramida” ważności celów zmienia się w ciągu życia, w zależności od sytuacji, potrzeb jednostki i jej doświadczeń. Na uwagę w literaturze zasługuje koncepcja M. Rokeacha, który twierdził, że każdy człowiek wybiera z rezerwu-aru wartości swoje własne, co jest uwrezerwu-arunkowane zarówno osobowością jednos-tki, jak i wpływem społecznym. Badacz ten dokonał podziału na wartości osta-teczne (autoteliczne), czyli te, do których człowiek dąży, lecz ich zdobycie jest trudne, lub prawdopodobieństwo osiągnięcia niewielkie (szczęście, zbawienie), oraz instrumentalne, pomocne w osiąganiu wartości ostatecznych, stanowiące środek do ich realizacji. Wartości możemy odnaleźć zarówno w sferze mate-rialnej, korespondującej z zaspokajaniem potrzeb bytowych, jak i na płaszczyź-nie duchowej, związanej z życiem psychicznym, rozwojem i samorealizacją, tzw.
„dobrostanem fizycznym i psychologicznym”, lub inaczej „pełnią istnienia”25. W ujęciu psychologicznym, wartość jest zjawiskiem psychicznym o charak-terze poznawczym, poglądowym, a także impulsem motywacyjnym, w zakresie zaspokojenia potrzeb, gdyż wartości są wykładnią postaw i stymulatorem działań.
Inny podział zaproponowała D. Dobrowolska26, ze względu na stopień ich ogólności, wyróżniła wartości: konkretne, wśród których znalazły się te, związane z codziennością (życie rodzinne, praca, wykształcenie) oraz wartości odnoszące się do elementów składowych każdego z powyższych obszarów np.
zdrowie członków rodziny, czynności i zadania zawodowe, oraz wartości abs-trakcyjne typu: szacunek, sława, dobrobyt.
Wartości można klasyfikować i układać w hierarchie; jednostka zazwy-czaj potrafi określić, rangując odpowiednio, które z nich znajdują się najwyżej.
Jak już wspomniano, porządek wartości zmienia się, w zależności od uwarun-kowań, zarówno tych ogólnych, np.: przemiany cywilizacyjno – gospodarcze, kulturalne, jak i osobistych, wewnętrznych, związanych z dojrzałością emocjo-nalną, nowymi doświadczeniami. Współcześnie – praca zajmuje często czołowe
24 Por. J. Karney, Psychopedagogika pracy, wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, Wyd.
ŻAK Wydawnictwo Akademickie, 2007.
25 Por. T. Tomaszewski, Ślady i wzorce, WSiP, Warszawa 1984.
26 Por. D. Dobrowolska, Wartość pracy dla jednostki w środowisku przemysłowym, Wrocław 1984.
Aksjologiczne konteksty pracy. Teoretyczne i empiryczne ujęcie tematyki wartości
159 miejsce w hierarchiach wartości u większości ludzi, gdyż jest miarą statusu spo-łeczno – ekonomicznego, wyznacza określone miejsce na „drabinie” społecznej, oraz daje poczucie spełnienia, realizacji swojego potencjału. Są jednak sytua-cje konfliktu celów, gdy ze względu na inne wartości np. rodzinne, następuje rezygnacja z pracy zawodowej, co dotyczy najczęściej kobiet wychowujących dzieci. Istnieją w społeczeństwie także grupy odnoszące się lekceważąco do pracy, osoby o postawach roszczeniowych, nie posiadające kwalifikacji i nega-tywnie ustosunkowane do podjęcia zatrudnienia. Praca zawodowa stanowi dla nich wartość niedostępną, dlatego obniżają jej znaczenie.
Osoby niepełnosprawne – stanowią populację, która z racji choroby i dys-funkcji psychiczno-somatycznych, ma problemy z funkcjonowaniem na rynku pracy, jednakże z licznych wywiadów autorki z reprezentantami tej grupy wynika, że cenią sobie pracę, gdyż podnosi prestiż i daje poczucie bycia potrzeb-nym w społeczeństwie. Bardziej szczegółowe omówienie tej kwestii znajdzie się w dalszej części artykułu.
Problem pozostawania bez zatrudnienia dotyczy także osób w wieku eme-rytalnym, którzy utraciwszy (w ich mniemaniu) pozycję społeczną, wycofują się jeszcze bardziej, pogrążając się w bezcelowości; zakończenie działalności zawo-dowej powoduje nie tylko zmianę pozycji społecznej i ekonomicznej, ale może także wpływać na poziom samoakceptacji siebie, dlatego wyjściem z tego mara-zmu jest otworzenie się na działalność wolontarystyczną, związaną z realiza-cją zainteresowań i pasji, albo znalezienie już wcześniej dodatkowej aktywno-ści pozazawodowej, hobbistycznej, dającej możliwość odnalezienia się w nowej roli bez frustracji, bo nagła zmiana powoduje często zwiększoną podatność na choroby i depresyjność. Kobiety, ze względu na funkcjonowanie w dwu obsza-rach – zawodowym i rodzinnym, łatwiej znoszą odejście z działalności zawo-dowej, gdyż mogą nadal angażować się w sprawy rodzinne.
W. Furmanek wymienia trzy główne kategorie aksjologii pracy: wolność, odpowiedzialność i godność pracy27. Pierwsza z nich – wolność jest współcześ-nie wartością znajdującą się wysoko w hierarchii; wolność w kontekście pracy polega na podejmowaniu działań z własnej woli, aby tworzyć korzystne prze-kształcenia wokół siebie. Człowiek doświadcza możliwości wyboru między war-tościami, będąc świadomym podejmowanych decyzji. Godność, korespondująca
27 W. Furmanek, Humanistyczna pedagogika pracy: praca człowieka (z aksjologicznego punktu widze-nia), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013, s. 99.
Monika Mazur
160
z wolnością wyraża wartość szczególną, gdyż praca, widoczna w wytworach ludzkich doskonali człowieka, nadaje sens jego egzystencji, stanowiąc także o jego godności28.
Odpowiedzialność – to kolejny element wyznaczający aksjologiczne rozu-mienie pracy. Odpowiedzialna postawa łączy się z godnością oraz wolnością poprzez intencjonalne wybory wartości, świadcząc o dojrzałości człowieka. Te poszczególne aspekty, bez synergii i oddziaływań – zdaniem W. Furmanka – niewiele mogą przynieść pożytku, jednak stanowiąc harmonijną całość, prze-mawiają za aksjologicznym wymiarem pracy człowieka.
Praca jest wysoko ceniona nie tylko przez pracujących zawodowo, ale także przez młodzież wchodzącą na rynek pracy. W wielu przeprowadzonych badaniach socjologicznych, działalność zawodowa plasuje się wysoko w hierar-chii, obok wartości rodzinnych i zdrowia. Praca jest środkiem do uzyskania większych profitów i wartości cenionych w życiu: prestiżu, szacunku, pozycji finansowej; niektóre osoby jednak wybierają na określonym etapie życia inny rodzaj aktywności np. wychowanie dzieci i zajmowanie się domem. Znaczenie tej wartości potwierdza postawa młodych osób, które podczas pobierania nauki w szkole wyższej, próbują godzić obowiązki studenta z funkcją pracownika; jest także grupa młodzieży, która odkrywa kolejne stopnie edukacji, traktując je jako inwestycję na przyszłość.
Wśród zawodowych wartości szczególnie cieszą się uznaniem: ciekawa, urozmaicona praca, możliwość awansu, rozwoju oraz gratyfikacje finansowe.
Pracujące osoby mające rodziny, bardzo wysoko cenią wykształcenie swych dzieci, jako „przepustkę” ku lepszej przyszłości.
Istotne relacje występują między pracą a wynagrodzeniem, zarobki są czynnikiem wzmacniającym wartość pracy, ich obniżenie, lub brak pociąga za sobą spadek motywacji i efektywności pracy. Istnieje także korelacja mię-dzy prestiżem wykonywanego zawodu (w hierarchii akceptowanych społecz-nie zawodów), a poczuciem wartości swojej pracy; przeświadczespołecz-nie o jej znacze-niu, przekłada się na większą satysfakcję zawodową pracownika. Bardzo często ludzie wykonujący prace monotonne i rutynowe, dla których praca jest środ-kiem do zdobycia finansów, szukają zaspokojenia swoich potrzeb w innych sfe-rach życia, dlatego mniejszą wagę przywiązują do działalności zawodowej. „Im
28 Por. F.J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej jako norma, „Społeczeństwo” 1995, Nr 4. „Godność jest wartością wartości, wartością nie tylko centralną, ale nawet absolutną”, stanowi bezwzględny, wrodzony, niezbywalny „komponent” wartości bycia człowiekiem”. Ibid., s. 754.
Aksjologiczne konteksty pracy. Teoretyczne i empiryczne ujęcie tematyki wartości
161 zawód jest trudniejszy, wymagający wyższych kwalifikacji, bardziej angażujący intelektualnie, tym częściej wykonujący ten zawód, cenią sobie samą pracę, zadania zawodowe, możliwość własnego rozwoju, szanse na awans. Dotyczy to przede wszystkim przedstawicieli wolnych zawodów, naukowców, menedżerów, a także rzemieślników, których wyroby mają walory artystyczne”29. J. E. Kar-ney dostrzega także zależność pomiędzy poziomem wykształcenia pracownika, posiadanymi kwalifikacjami, kompetencjami, a znalezieniem przez niego pracy, bo wymienione czynniki przekładają się z reguły na poczucie odpowiedzialno-ści i sprawstwa, co wiąże się ze zdolnoodpowiedzialno-ścią do kierowania własnym działaniem i wpływaniem na otoczenie30. Wartość pracy rośnie wraz z możliwością samo-realizacji, rozwoju siebie, urozmaicenia życia i pełnego wykorzystania swojego potencjału. Porównywano w badaniach postawy wobec różnych czynników pracy, w odniesieniu do mężczyzn i kobiet. Studia J. E. Karney pokazują, że mężczyźni bardziej niż kobiety cenią awanse, prestiż, osiągnięcia, kobiety zaś wskazują np. na dobre relacje interpersonalne w środowisku pracy31.
Aspektem pracy, na który zwraca uwagę część pracowników, głównie związanych z przemysłem, są warunki bezpieczeństwa i higieny, dalej poja-wiają się odpowiednie relacje interpersonalne, w mniejszym stopniu chęć zaj-mowania kluczowych stanowisk i decyzyjności oraz odpowiedzialności. Grupa badawcza menedżerów w badaniach M. Krzyżanowskiej32 ceniła dobrą atmo-sferę pracy, możliwość decydowania, kierowania, organizowania pracy oraz szacunek i prestiż społeczny, zespół pracowników niższego szczebla wskazywał na warunki finansowe oraz organizację zadań, w następnej kolejności atmo-sferę pracy. Autonomia, samodzielność w pracy, związana z zajmowaną pozycją, przyczyniały się w opinii menedżerów, do nadawania tej aktywności większego znaczenia. Nauczyciele z kolei, cenili możliwość nawiązywania i podtrzymy-wania kontaktów i pracy z innymi (87%) oraz indywidualną organizację pracy (67%)33. Istotne wydaje się osiąganie balansu, pomiędzy pracą zawodową i jej
29 J.E. Karney, Człowiek i praca, Wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, Międzynarodowa Szkoła Menadżerów, Warszawa 2000, s. 30.
30 Na podstawie badań M. Kohn, C. Schooler, Praca a osobowość, Warszawa 1986.
31 Por. J.E. Karney, (2007), op. cit., s. 31.
32 M. Krzyżanowska, Zależność między pracą zawodową a systemem wartości na przykładzie zawodu menedżera, Warszawa 1993. (Praca magisterska pod kierunkiem J.E. Karney, Wydział Pedagogiczny UW).
33 G. Rykaczewska, Czynniki warunkujące przystosowanie zawodowe nauczycieli (niepublikowana praca magisterska pod kierunkiem J.E. Karney), Wydział Pedagogiczny UW, Warszawa 1992. Por. J.E.
Karney, (2007), op. cit., s. 33.
Monika Mazur
162
określonymi uwarunkowaniami, a własnym systemem wartości, gdyż niedo-pasowanie w tym zakresie powoduje obniżenie satysfakcji zawodowej, spadek motywacji, a konsekwencją tego rozdźwięku - między ideałem a rzeczywistoś-cią - są często konflikty w danej firmie. Dla współczesnego rynku pracy war-tością samą w sobie jest pracownik, szczególnie ten kreatywny, którego obec-ność sprzyja rozwojowi firmy, innowacjom i racjonalizacjom, którego, dzięki jego umiejętnościom, kompetencjom trudno jest zastąpić.
Według komunikatu z badań CBOS: Wartości i normy w życiu Polaków34 wynika, że praca w hierarchii wartości mieszkańców naszego kraju znajduje się wysoko, na pytanie: które z podanych na tej liście wartości są dla pana(i) najważniejsze w życiu? uzyskano następujące typowania:
Szczęście rodzinne - 84%
Zachowanie dobrego zdrowia - 69%
Praca zawodowa - 23%
Uczciwe życie - 23%
Spokój - 20%
Wiara religijna - 19%
Wykształcenie -13%
Szacunek innych ludzi - 11%
Dobrobyt, bogactwo -11%
Pomyślność ojczyzny - 8%
Grono przyjaciół - 7%
Wolność głoszenia własnych poglądów - 3%
Życie pełne przygód i wrażeń - 3%
Kontakt z kulturą - 1%
Możliwość udziału w demokratycznym życiu społeczno-politycznym -1%
Sukces, sława - 0%
Interesujące jest także rangowanie wśród cech, jakie respondenci uwa-żają za najważniejsze w codziennym życiu. Były to kolejno: miłość rodzinna (39%), uczciwość (24%), pracowitość ex aequo z szacunkiem dla drugiego czło-wieka (po 10%).
Z badań, przeprowadzonych przez CBOS w 2004 r., na reprezentacyjnej próbie dorosłych Polaków, dotyczących znaczenia pracy w życiu jednostek pt.
34 Wartości i normy w życiu Polaków, komunikat z badań CBOS, Warszawa, sierpień 2005.
Aksjologiczne konteksty pracy. Teoretyczne i empiryczne ujęcie tematyki wartości
163 Aktualne problemy i wydarzenia35, wynika, że 71 % obywateli uznaje posiadanie pracy za bardzo ważne, a 18% za raczej ważne, 72% stwierdziło, że praca nadaje sens życiu, 79% uznało, że warto podejmować pracę, jedna czwarta responden-tów (24%) uważa, że praca to tylko sposób na zdobycie pieniędzy i że nikt nie pracowałby, gdyby nie musiał. Większość ankietowanych (79%) podziela rów-nież pogląd, że warto być pracowitym, 18% respondentów bliższe jest przeko-nanie, że pracowitość nie jest konieczną przesłanką sukcesów w życiu.
Ankietowani uznali następujące cechy dobrej pracy: 59% osób wskazało na odpowiednie wynagrodzenie, 57% na pewność zatrudnienia, pracę w gro-nie sympatycznych ludzi akcentowało 52%, a gro-niemal połowa (47%) - oczekiwa-łaby pracy pozbawionej stresów, 43% życzyłoby sobie pracy interesującej, w dal-szej kolejności znalazł się: m.in. szacunek innych, możliwość awansu, dogodne godziny zatrudnienia, zgodność wykonywanej pracy ze zdolnościami, sposob-ność utrzymywania kontaktów międzyludzkich, samodzielsposob-ność, odpowiedzial-ność, a także możliwość wykazania się inicjatywą, twórczością, jej nieskom-plikowany charakter, czy wreszcie wpływ na decyzje podejmowane w firmie.
Tabela 1. Cechy pracy zdaniem ankietowanych, badanie CBOS 2004.
Duża grupa ankietowanych (71%) uznała posiadanie pracy za bardzo ważne dla siebie osobiście, zaś 18% za raczej ważne.
35 CBOS, Praca jako wartość, maj 2004. Por. W. Furmanek, (2013), op. cit., s. 112.
Monika Mazur
164
Postawy wobec pracy można podzielić na dwie kategorie36, pierwsza odnosi się do aspektu ekonomicznego (zysku), druga do wartości, motywujących do aktywności. Motywy realizowania się w pracy są różne, może to być ich splot lub ukierunkowanie na określony zespół potrzeb, co łączy się ściśle z wyzna-waną hierarchią wartości, która wynika zawsze z sytuacji, w jakiej się jednostka znajduje, w oparciu o „parametry”: wieku, pozycji, stanu zdrowia, czy obecno-ści tzw. „sytuacji granicznych”. Odniesienie instrumentalne do pracy polega na skupieniu się na zaspakajaniu potrzeb bytowych, zabezpieczaniu egzysten-cji, (gdy jednostka pomijając niewygody, realizuje cel w postaci zdobycia środ-ków finansowych), pomijając refleksję nad sensownością, satysfakcją z aktyw-ności zawodowej. Motywem pracy może być presja społeczna, poczucie obo-wiązku, wynikające z przekonania, że poprzez pracę jednostka wykazuje swoje zaangażowanie, podporządkowuje się strukturze zakładu pracy, wywiązuje się z powierzonych zadań, co wpływa np. na kształtowanie się poczucia więzi z firmą itp. Jednakże te dwa wymienione podejścia są uwarunkowane sytua-cją, w jakiej funkcjonuje pracownik, otoczenie wymaga od niego zajęcia okre-ślonej postawy, pierwszą motywację stanowi potrzeba zabezpieczenia finanso-wego, w celu utrzymania rodziny i siebie, druga pochodzi od środowiska, aby pracę traktować jako obowiązek, konsekwencją czego jest poszukiwanie wiedniej strategii działania, by wykorzystać swoje kwalifikacje, wejść w odpo-wiednie role, wywiązując się zadanych czynności, które wykażą pracowniczą
Postawy wobec pracy można podzielić na dwie kategorie36, pierwsza odnosi się do aspektu ekonomicznego (zysku), druga do wartości, motywujących do aktywności. Motywy realizowania się w pracy są różne, może to być ich splot lub ukierunkowanie na określony zespół potrzeb, co łączy się ściśle z wyzna-waną hierarchią wartości, która wynika zawsze z sytuacji, w jakiej się jednostka znajduje, w oparciu o „parametry”: wieku, pozycji, stanu zdrowia, czy obecno-ści tzw. „sytuacji granicznych”. Odniesienie instrumentalne do pracy polega na skupieniu się na zaspakajaniu potrzeb bytowych, zabezpieczaniu egzysten-cji, (gdy jednostka pomijając niewygody, realizuje cel w postaci zdobycia środ-ków finansowych), pomijając refleksję nad sensownością, satysfakcją z aktyw-ności zawodowej. Motywem pracy może być presja społeczna, poczucie obo-wiązku, wynikające z przekonania, że poprzez pracę jednostka wykazuje swoje zaangażowanie, podporządkowuje się strukturze zakładu pracy, wywiązuje się z powierzonych zadań, co wpływa np. na kształtowanie się poczucia więzi z firmą itp. Jednakże te dwa wymienione podejścia są uwarunkowane sytua-cją, w jakiej funkcjonuje pracownik, otoczenie wymaga od niego zajęcia okre-ślonej postawy, pierwszą motywację stanowi potrzeba zabezpieczenia finanso-wego, w celu utrzymania rodziny i siebie, druga pochodzi od środowiska, aby pracę traktować jako obowiązek, konsekwencją czego jest poszukiwanie wiedniej strategii działania, by wykorzystać swoje kwalifikacje, wejść w odpo-wiednie role, wywiązując się zadanych czynności, które wykażą pracowniczą