Amerykańskie partie polityczne w ujęciu historycznym

Weryfikacja pierwszego pytania badawczego jest niezwykle trudna. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki organizacji wewnątrzpartyjnej, o której mowa była w części dotyczącej systemu partyjnego funkcjonującego w USA²⁴¹ oraz z historycznych uwarunkowań, jakie legły u podstaw powstającego i w późniejszych latach kształtującego się systemu partyjnego.

Wartym podkreślenia jest fakt, że kształtujący się system kapitalistyczny na terenie Nowego Świata miał bezpośredni wpływ na to, jakie stosunki będą panować między podmiotami systemu społeczno - politycznego. Można się wręcz pokusić o stwierdzenie, że „w Ameryce Północnej kapitalizm rozwijał się niejako na pustym miejscu, bez walki ze starymi stosunkami społecznymi i bez asymilacji starej arystokracji”²⁴². Dokonując ogólnej analizy przyczyn historycznych powstania systemu partyjnego opartego o dwie partie dominujące, zauważyć można dwa podstawowe elementy:

 partie polityczne w USA wyrosły z różnic poglądów, co do charakteru, funkcji i roli, jaką powinna odgrywać Unia (podział na federalistów i antyfederalistów)²⁴³;

 w toku prac nad Konstytucją z 1787 roku zarysował się silny i wyraźny podział interesów i sił społecznych ówczesnej Ameryki²⁴⁴.

W toku toczącej się rywalizacji na forum obu Kongresów Kontynentalnych²⁴⁵ doszło do wykształcenia się dwóch dominujących organizacji politycznych - Federalistów i Antyfederalistów (zwanych również Demokratycznymi Republikanami).

W tabeli 19 przedstawiono analizę porównawczą programów obu obozów politycznych.

241 Patrz więcej: Rozdział I Wybory Prezydenta Stanów Zjednoczonych na tle innych wyborów federalnych, podrozdział 1. System partyjny, s. 23 – 26.

242 K. Nowak, System partyjny w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwo TNT, Toruń 1970, s. 6.

243 J. Bryce, American Commonwealth, Wydawnictwo John D. Morris & Company, Philadelphia 1929, s. 246.

244 K. Nowak, op. cit., s. 7.

245 I Kongres Kontynentalny obradował pomiędzy 5 września a 26 października 1774 roku. II Kongres Kontynentalny obradował pomiędzy 10 maja 1775 a 2 marca 1789 roku.

Tabela 19. Analiza porównawcza programów politycznych Federalistów i Antyfederalistów. z uprzemysłowionej północno - wschodniej części USA, bogate i wpływowe środowiska

farmerzy, niezamożny element pionierskiego pogranicza, drobna i średnia burżuazja miejska, plantatorzy²⁴⁶, liberalni kupcy i przemysłowcy, imigranci z Europy (głównie Irlandczycy i Niemcy), poparcie głównie wśród mieszkańców południa USA

poparcie grup

wyznaniowych baptyści, prezbiterianie, lojaliści katolicy

poglądy

 demokracja czysto reprezentacyjna, nie egalitarystyczna;

 zdecydowani wrogowie rewolucji francuskiej;

 przeciwnicy ruchu postępowego;

 zwolennicy silnej władzy centralnej;

 ochrona własności prywatnej;

 ustrój kapitalistyczny musi znajdować się pod niepodzielną kontrolą burżuazji;

 zwolennicy szerokiej wymiany handlowej z krajami europejskimi, zwłaszcza z Anglią;

 promocja eksportu

 dominacja przemysłu nad rolnictwem

 zwolennicy demokracji bezpośredniej i szerokiej rozbudowy modelu egalitarystycznego;

 dążenia do emancypacji niższych warstw społecznych;

 zwolennicy konfederacji;

 opowiadali się za słabą władzą centralną;

 faworyzowali rolnictwo nad przemysł i handel;

 opowiadali się za „miękką” walutą²⁴⁷;

 przeciwnicy banku centralnego, cłom ochronnym

 zwolennicy ścisłej interpretacji konstytucji

Źródło: opracowanie własne, na podstawie: K. Nowak, System partyjny w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwo TNT, Toruń 1970, s. 11 - 15.

Jak wykazano w tabeli 19 linia podziału politycznego ówczesnego społeczeństwa była bardzo wyraźna. Przejawiała się na wszystkich analizowanych płaszczyznach. Różnice zauważalne były zarówno w strukturze społecznej udzielającej poparcia obozom politycznym, czy wyznawanej religii. W odniesieniu do samych programów politycznych, zauważyć można ich skrajnie przeciwstawny charakter.

Dokonując analizy wyników wyborów prezydenckich w okresie 1796 – 1824 zauważyć można silnie geograficzny układ poparcia. Obrazując na mapie USA stany, w których wygrali Federaliści i Demokratyczni Republikanie, dojść można do wniosku,

246 Plantatorzy byli zwolennikami Antyfederalistów ze względu na sprzeciw wobec industrialistycznych poglądów Federalistów, nie ze względu na program reform społecznych.

247 Wynikało to przede wszystkim z faktu, iż farmerzy popierający Antyfederalistów częściej byli dłużnikami niż wierzycielami.

że ci pierwsi uzyskiwali głosy stanów położonych na północy i wzdłuż wschodniego wybrzeża, natomiast Antyfederaliści na południu i w stanach położonych bliżej centrum kontynentu. Powyższe obrazują mapy 13, 14 oraz 15.

Mapa 13. Wyniki wyborów prezydenckich z 1796 roku

Legenda:

Kolor fioletowy - stan, w których wygrał kandydat Federalistów Kolor czerwony - stany, w których wygrał kandydat Antyfederalistów

Źródło: 1796 Presidential Elevtoral Vote Count, http://uselectionatlas.org/RESULTS/ z dnia 15.06.2013 r.

Mapa 14. Wyniki wyborów prezydenckich z 1800 roku

Legenda:

Kolor fioletowy - stan, w których wygrał kandydat Federalistów Kolor czerwony - stany, w których wygrał kandydat Antyfederalistów

Źródło: 1800 Presidential Elevtoral Vote Count, http://uselectionatlas.org/RESULTS/ z dnia 15.06.2013 r.

Mapa 15. Wyniki wyborów prezydenckich z 1812 roku

Legenda:

Kolor fioletowy - stan, w których wygrał kandydat Federalistów Kolor czerwony - stany, w których wygrał kandydat Antyfederalistów

Źródło: 1812 Presidential Elevtoral Vote Count, http://uselectionatlas.org/RESULTS/ z dnia 15.06.2013 r.

W okresie prezydentury Jamesa Monroe (1817 - 1825) doszło do całkowitego zaniku działalności prowadzonej przez Federalistów. Stracili oni poparcie znacznej części grup społecznych. W związku z powyższym przez pewien okres na terenie USA funkcjonowała tylko jedna partia polityczna - Partia Demokratycznych Republikanów.

Potwierdzeniem tego mogą być wybory prezydenckie przeprowadzone w 1824 roku.

Do rywalizacji wyborczej stanęło sześciu kandydatów²⁴⁸, a kolejnych pięciu zadeklarowało swój udział w wyborach²⁴⁹. Ostatecznie do rywalizacji o fotel Prezydenta stanęło zaledwie czterech kandydatów: J. Q. Adams, H. Clay, A. Jackson i W. H. Crawford. Wszyscy oni reprezentowali Partię Demokratycznych Republikanów.

Partia ta w 1828 roku formalnie przekształca się w organizację o charakterze masowym, a za czasów prezydentury Andrew Jacksona (1829 - 1837) zmienia swoją nazwę na Partię Demokratyczną²⁵⁰. Wartym podkreślenia zdaje się również fakt, że w okresie urzędowania prezydenta Jacksona dochodzi do wykształcenia się

248 John Q. Adams (Massachusetts), Henry Clay (Kentucky), Andrew Jackson (Tennessee), William H. Crawford (Georgia), John C. Calhoun (South Carolina), Smith Thompson (New York).

249 Langdon Cheves (South Carolina), DeWitt Clinton (New York), Nathaniel Macon (North Carolina), John Marshall (Virginia), John Randolph (Virginia).

250 H. V. Jaffa, The nature and origin of the American party system, w: Political parties USA, red. R. A. Goldwin, S. K. Bailey, Wydawnictwo Randy McNally, Chcago 1964, s. 65-66.

tzw. systemu „łupów politycznych”²⁵¹. System ten w znaczący sposób wzmacniał organizację partyjną i nadał nowy wymiar rywalizacji partyjnej i politycznej w następnych latach. System „łupów politycznych” powiązany z bezpośrednim i stałym kontaktem z masami wyborców, stał się, i nadal pozostaje, jednym ze znaków rozpoznawczych Partii Demokratycznej²⁵².

Rycina 2. Karykatura polityczna przedstawiająca pomnik prezydenta Andrew Jacksona, jadącego na świni, która dokonuje „grabieży”. Po bokach widać dokumenty zatytułowane „przekupstwo”,

„oszustwo”, „łup”. Karykatura pojawiła się w czasopiśmie „Harpers Weekly, A Journal of Civilization”

w Nowym Yorku 28 kwietnia 1877 r.

Źródło: In memorium-our civil service as it was, http://en.wikipedia.org/wiki/File:In_memorium--our_civil_service_as_it _was.JPG z dnia 28.05.2013 r.

251 Patrz więcej, przypis 38.

252 Przykładem tego może być kampania wyborcza Barack’a Obamy z 2008 i 2012 roku. Czytaj więcej: Obama Campaign:

We've Contacted One Out Of Every 2.5 People In The Country, http://www.huffingtonpost.com/2012/11/03/obama-voter-contact_n_2069289.html z dnia 15.06.2013 r.

W okresie 1825 - 1837 Partia Demokratyczna zyskała poparcie wśród drobnych farmerów z Zachodu i Południa, rzemieślników, właścicieli małych zakładów pracy, drobnych kupców, robotników zamieszkujących rozwijające się miasta przemysłowe wschodniego wybrzeża. Demokraci zyskują również poparcie wśród biednego i słabo wykształconego elektoratu, a także wśród właścicieli niewolników (zazwyczaj posiadający małą ich liczbę np. z terenów Virginia, North Carolina, Arkansas czy Missouri) oraz wśród imigrantów przybyłych z Europy, głównie wśród Szkotów i Irlandczyków.

W omawianym kontekście, ważnym wydaje się również znaczenie przywództwa politycznego Jacksona oraz piętna, jakie wywarł on na programie partii i realizowanej przez nią polityki. Do końca drugiej kadencji Jacksona (1837) Partia Demokratyczna głosiła hasła szerokich reform społecznych, ekonomicznych i politycznych, przeciwstawiała się wyzyskowi kapitalistów z Północy, głosiła hasła związane z obroną pozycji i znaczenia praw stanowych i niezastępowania ich prawodawstwem federalnym.

Partia Demokratyczna była również zwolennikiem pewnych reform w zakresie niewolnictwa²⁵³. Reformy te stanowiły jednak temat drugorzędny i nie wywoływały zbytnich kontrowersji społecznych. Demokraci wzywali do prowadzenia walki z przemysłowcami, bankierami i konserwatywnie nastawionymi farmerami z Południa.

Opowiadali się za zwierzchnictwem ludu i za zagwarantowaniem demokratycznych praw obywatelom.

Koniec drugiej kadencji Jacksona skutkowało załamaniem się głoszonego programu partii. Jak pisze Kazimierz Nowak w swojej książce pod tytułem

„System Partyjny w Stanach Zjednoczonych”, „z chwilą odejścia Jacksona z Białego Domu, Partia Demokratyczna coraz bardziej odchodziła od swoich pierwotnych założeń i stała się kombinacją interesów plantatorów południowych, właścicieli niewolników, najokrutniejszych wyzyskiwaczy owego okresu i tej części przemysłowców i finansistów, która nie była zainteresowana w cłach protekcyjnych (...).

Zwalczała wszelkie przejawy myśli postępowej i radykalne ruchy społeczne.

Partia Demokratyczna stała się obrońcą zasad, z którymi walczył Jackson”²⁵⁴.

253 Demokraci godzili się na tworzenie prawnych regulacji w zakresie niewolników i niewolnictwa np. poprzez tzw. slave codes, czy uchwalonej w 1808 roku ustawy zakazującej importu nowych niewolników.

254 K. Nowak, op. cit., s. 18 - 19.

W 1832 roku powstała Partia Whigów, początkowo zwana Partią Narodowych Republikanów. Jej charakter oraz zasady funkcjonowania do złudzenia przypominały działania i inicjatywy podejmowane przez Federalistów. Jej zwolennikami byli przeciwnicy polityki Jacksona. Stanowiła ona niestabilny konglomerat poglądów i luźno ze sobą związanych członków. Wśród zwolenników tej partii odnaleźć można między innymi przemysłowców ze Wschodu, zwolenników ceł ochronnych, bankierów, kupców, plantatorów z Południa, właścicieli niewolników, intelektualistów, urzędników, duchownych, przedstawicieli wolnych zawodów czy rzemieślników.

Whigów wspierali byli Federaliści, konserwatywni Demokraci oraz członkowie prawicowych i skrajnie prawicowych partii politycznych (np. byli członkowie Partii Antymasońskiej).

Kluczowym problemem Partii Whigów był program polityczny. Ze względu na mozaikę środowisk wspierających ten ruch polityczny, niemożliwym stało się stworzenie jasno zdefiniowanego programu. W swoich poglądach głosili oni hasła wolnego handlu, mocnej waluty, byli zwolennikami rozwoju przemysłu, nie doceniając znaczenia rolnictwa. Byli również zdecydowanymi zwolennikami imigracji, w szczególności w zakresie pozyskiwania taniej siły roboczej do fabryk.

Pomimo braku programu politycznego i społecznego oraz w związku z faktem, że partię tę wspierała głównie burżuazyjna wpływowa część społeczeństwa, partii udało się dwukrotnie obsadzić urząd prezydenta (William H. Harrison i Zachary Taylor).

Podkreślić jednak należy, że pomimo początkowych sukcesów politycznych, Partia Whigów szybko straciła na znaczeniu. Rosnące rozczarowanie jej działalnością oraz tarcia wewnątrzpartyjne doprowadziły do jej rozpadu około 1856 roku.

Byli już zwolennicy Whigów z biegiem czasu zasilili szeregi Partii Republikańskiej²⁵⁵. Ostatnim kluczowym elementem przedstawianego krótkiego rodowodu historycznego Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej jest okres po 1856 roku.

Przyczyną powstania Partii Republikańskiej, była ustawa Kansas – Nebrasca Act²⁵⁶, która uchylała działanie Kompromisu Missouri z 1820 roku²⁵⁷. W lutym 1854 roku w Ripon (Wisconsin) doszło do spotkania grupy Whigów

255 Ibidem, s. 20.

256 Kansas - Nebrasca Act - ustawa uchwalona w 1864 roku, na kilka dni po uchwaleniu aktu o przyjęciu przedmiotowych terytoriów do Unii. Ustawa ta pozwalała zdecydować mieszkańcom tych stanów czy chcą, aby na ich terenie funkcjonowało niewolnictwo, czy są temu przeciwni. Powyższy zapis de facto uchylał postanowienie Kompromisu z Missouri z 1820 roku.

257 Kompromis z Missouri - ustawa uchwalona w 1820 roku, na mocy której na północ od 36°30’ N niewolnictwo na zawsze będzie zakazane. Zgodnie z postanowieniami ustawy Kansas - Nebrasca, mieszkańcy stanu Kansas mieli prawo do samodecydowania o tym, czy chcą niewolnictwa na terenie swojego stanu. Kością niezgody stanowiło położenie geograficzne tego stanu, ponieważ ok. 20% jego terytorium znajdowało się na południe od wskazanej powyżej linii.

i Demokratów, którzy podjęli decyzję, że w razie uchwalenia przez Kongres ustawy Kansas - Nebrasca utworzą nową partię²⁵⁸.

Na mocy wcześniej uzgodnionych decyzji w 1856 roku w Pittsburgu powstaje Partia Republikańska (zwana również Grand Old Party [GOP] - Święta Stara Partia).

W zaskakująco szybkim tempie zyskuje ona duże poparcie społeczne. W tym miejscu wartym podkreślenia jest fakt, że władza zdobyta przez Republikanów w latach ‘60 XIX wieku będzie przez nich sprawowana, z czterema krótkimi przerwami²⁵⁹ aż do 1932 roku.

Program Partii Republikańskiej był zlepkiem różnych idei, jednak w odróżnieniu od Partii Whigów, jej przywódcy potrafili pogodzić ze sobą różne interesy. Na uwagę zasługuje fakt, że w początkowym okresie swojego istnienia GOP była uznawana za dużo bardziej postępową partię, aniżeli jej polityczna konkurencja.

Jej najjaskrawszym przejawem będzie okres wojny secesyjnej (1861 - 1865), kiedy szeregi Demokratów zasiliła liczna rzesza konserwatywnych zwolenników, zaś program Republikanów stał się synonimem sił postępowych.