Wymogi formalno-prawne stawiane przed kandydatem na Prezydenta USA

Najważniejszym wydarzeniem w kalendarzu wyborczym w Stanach Zjednoczonych są, odbywające się cyklicznie od ponad 220 lat, wybory prezydenckie.

Jak stwierdzono powyżej, sama konstrukcja i struktura władzy, zwłaszcza władzy

13 STANÓW

House Senat

Legislatura

WYBORY BEZPOŚREDNIE

PRAWO FEDERALNE

Elektorzy

WYBORY BEZPOŚREDNIE PREZYDENT

WYBORY POŚREDNIE PRAWO WETA

wykonawczej, była przedmiotem licznych dyskusji i kontrowersji podczas prac Kongresu Kontynentalnego. Konsensus dotyczył jednej sprawy, urzędnicy władzy wykonawczej (zwłaszcza monarcha brytyjski) byli dla Ojców Założycieli symbolem tyranii i koncentracji władzy. W związku z powyższym Ojcowie Konstytucji z góry zakładali, że USA nie będą monarchią. Naturalnym zatem i zarazem najrozsądniejszym rozwiązaniem zdawałoby się powierzenie władzy wykonawczej kilku osobom.

Doświadczenia dekady pierwszej amerykańskiej konstytucji - Artykułów Konfederacji i Wieczystej Unii¹⁴³, dowiodły, że wieloosobowa władza wykonawcza, w tym przypadku spoczywająca w ręku specjalnie do tego celu wyłonionego Komitetu, jest nieefektywna. Jej mankamentami było: ograniczona władza¹⁴⁴, krótki okres funkcjonowania¹⁴⁵, spory polityczne, wynikające z wieloosobowego charakteru tego ciała oraz możliwość zmian w składzie Kongresu Kontynentalnego, w tym także członka Komitetu, w trakcie jego trwania¹⁴⁶. Jak pisze Paweł Laidler:

„(...) należało zatem stworzyć zupełnie nowy kształt egzekutywy, która z jednej strony zapewniałaby właściwą realizację polityki wprowadzania prawa w życie, z drugiej zaś nie powodowałaby nagromadzenia nadmiaru kompetencji względem pozostałych gałęzi władzy. Po odrzuceniu koncepcji kolegialnej egzekutywy zdecydowano się na jednoosobowy urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki.”¹⁴⁷.

Ojcowie Założyciele zastosowali inne rozwiązanie. W myśl postanowień Konstytucji Stanów Zjednoczonych uchwalonej w 1787 roku, egzekutywę sprawować będzie jedna osoba. Artykuł II Sekcja 1 Klauzula 1 stwierdza: "Władza wykonawcza należeć będzie do Prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Będzie on sprawować swój urząd przez okres czterech lat i wraz z Wiceprezydentem, wybieranym na ten sam okres, (...)"¹⁴⁸. Wartym zauważenia jest tutaj fakt, że zgodnie z ustawą zasadniczą cała władza wykonawcza została powierzona Prezydentowi, w przeciwieństwie do władzy ustawodawczej sprawowanej przez Kongres¹⁴⁹.

143 Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii funkcjonowały w latach 1778 - 1787.

144 Komitet Stanów podobnie jak cały Kongres Kontynentalny wyposażony został w prawo do legislacji, ale w bardzo ograniczonym zakresie do jego skutecznej egzekucji. Por. Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii, art. X.

145 Kadencja delegatów do Kongresu trwała rok. Por. Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii, art. V, sec. 1.

146 Każdy ze stanów posiadał prawo do oddelegowania i odwołania delegata na Kongres w dowolnym czasie. Por. Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii, art. V, sec. 1.

147 P. Laidler. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki. Przewodnik, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 72.

148 Konstytucja Stanów Zjednoczonych, art. II, sec. 1, cl. 1.

149 W Konstytucji USA władza Kongresu Federalnego została w znaczy sposób ograniczona – art. I, sec. 1, cl. 1 – kompetencje Kongresu zostały wręcz enumeratywnie wyliczone w sec. 8 cl. 1 - kompetencje wyrażone (express powers) oraz kompetencje

Kadencja Prezydenta oraz Wiceprezydenta USA trwa cztery lata.

Długość urzędowania głowy państwa była przedmiotem kontrowersji na forum kongresu. Część delegatów opowiadała się za długą kadencją, jednak bez możliwości reelekcji. Inni uważali, że Prezydent powinien być oceniany przez wyborców co kilka lat. Egzemplifikacją powyższej różnorodności podejść jest dzisiejsza długość urzędowania gubernatora oraz możliwości reelekcji¹⁵⁰.

Warto również zwrócić uwagę, że Art. II, sec. 1, cl. 1 nie definiuje maksymalnej liczby kadencji, przez którą głowa państwa może sprawować swój urząd.

Pewnym „modus operandi” w tej kwestii jest kazus George’a Washingtona.

Jako pierwszy Prezydent, były przewodniczący Kongresu Kontynentalnego, Generał Armii, Ojciec Założyciel był niezwykle poważany wśród współobywateli.

Po skończonej drugiej kadencji zrezygnował z ponownego kandydowania na urząd i powrócił do swojej posiadłości do Mount Vernon¹⁵¹. Kazus ten, zapoczątkowany przez Washingtona, nie została złamany aż do prezydentury Franklina D. Roosvelta¹⁵². Przypadek Roosvelta zmusił Kongres do uchwalenia w 1947 roku XXII Poprawki do Konstytucji określającej, że jedna osoba może sprawować urząd Prezydenta USA maksymalnie dwukrotnie lub przez okres dziesięciu lat¹⁵³.

Ostatnim, aczkolwiek najważniejszym elementem, który należy poruszyć w kontekście omawianych zagadnień jest kwestia związana z wyborem Prezydenta i Wiceprezydenta USA. Zastosowane obecnie rozwiązanie, było jednym z czterech rozważanych podczas obrad Kongresu Kontynentalnego. Zakładały one wybór szefa egzekutywy przez:

 obywateli w bezpośrednim głosowaniu,

 mianowanie przez Kongres,

 mianowanie przez legislatury stanowe,

 głosowanie przez specjalnie wybrane w tym celu ciało.

W myśl omawianego artykułu, wyboru głowy państwa oraz jego zastępcy dokonuje specjalnie do tego celu wybrane ciało - Kolegium Elektorów.

dorozumiane (implied powers) sec. 8 cl. 18. Sprawa Kompetencji dorozumianych została potwierdzona przez Sąd Najwyższy USA w sprawie McCulloch vs. Maryland; 17 U.S. 316 (1819).

150 Por. tabela 2, s. 26 - 27.

151 Mount Vernon - posiadłość Georgea Washingtona, położona w pobliżu miejscowości o tej samej nazwie w hrabstwie Fairfax (Virginia), około 30 km na południe od Washington D.C.

152 Franklin D. Roosvelt - 32. Prezydent Stanów Zjednoczonych, urzędował w latach 1933 - 1945. Jedyny amerykański prezydent wybrany czterokrotnie na ten urząd.

153 Na podstawie XXII Poprawki do Konstytucji USA, sec. 1.

Zastosowana metoda wyborów pośrednich w pewien sposób komplikuje poprawne zrozumienie mechanizmu elekcyjnego. Ogólnie można go zinterpretować w sposób następujący. Decyzję na kogo oddać głos podejmuje wyborca w trakcie wyborów powszechnych. Decyzja przez nich podjęta jest zasadniczo wiążąca dla grupy

„super wyborców”¹⁵⁴. Elektorów wybierają legislatury stanowe. Ich liczba jest równa łącznej liczbie Senatorów i Reprezentantów zasiadających w Kongresie Federalnym¹⁵⁵. Do tej liczby, dodatkowo dodawane są trzy głosy elektorów Dystryktu Federalnego¹⁵⁶. W chwili obecnej do zdobycia jest 538 głosów.

Art. II, sec. 1, cl. 2 dotycząca wyboru Prezydenta USA została uchylona na podstawie XII Poprawki z 1804 roku. Brzmienie klauzuli 2 wprowadzało zasadę, w myśl której osoba, która zdobyła największą liczbę głosów elektorskich i, jeśli liczba ta jednocześnie stanowiła większość wszystkich możliwych do zdobycia głosów, zostawała Prezydentem USA. Przegrany w wyścigu o najwyższy urząd w państwie zostawał Wiceprezydentem. W myśli tych przepisów wyboru szefa egzekutywy dokonano dwukrotnie: w 1796 roku, kiedy prezydentem został John Adams, a jego zastępcą Thomas Jefferson, oraz w 1800 roku, gdy w sytuacji remisu w głosach elektorskich Izba Reprezentantów zdecydowała się wybrać Thomasa Jeffersona na trzeciego Prezydenta USA, zaś Aarona Burra na zastępcę¹⁵⁷. Chcąc uniknąć nieporozumień oraz licznych sporów między głową państwa i jego zastępcą zdecydowano się zmienić zapisy tej klauzuli. W chwili obecnej Prezydent i Wiceprezydent pochodzi z jednej partii, a osoba kandydata na Wiceprezydenta jest ważnym elementem kampanii wyborczej.

Rozwój partii politycznych oraz konieczność rozwiązania problemu wyboru przegranego „zwycięzcy” doprowadziła do nowelizacji Konstytucji. XII Poprawka do Konstytucji USA z 1804 roku zmieniała ową procedurę. Obecnie Elektorzy oddają swoje głosy niezależnie, osobno na Prezydenta i osobno na Wiceprezydenta USA.

W związku z faktem, że partie polityczne wystawiały w kampanii wyborczej po jednym

154 Wyrażenie własne, dla podkreślenia znaczenia osób zasiadających w Kolegium Elektorskim.

155 3 U.S.C. §3.

156 District of Columbia (D.C.) - stolica USA, dystrykt federalny, będący niezależną jednostką samorządową. W odróżnieniu od innych jednostek administracyjnych nie jest stanem, nie posiada własnej legislatywy, gubernatora oraz sądownictwa.

Funkcję legislatywy pełni trzynastoosobowa Rada Dystryktu Columbia, jednak Kongres USA posiada prawo do zmiany lub uchylenia decyzji przez nią podjętych. Funkcję Gubernatora pełni Burmistrz, wybierany w wyborach powszechnych.

Na podstawie XXIII Poprawki z 1961 roku District of Columbia otrzymał prawo wyboru trzech Elektorów, tak jak gdyby był

„normalnym” stanem.

157 Wartym zauważenia jest fakt, że w wyborach z 1796 roku Adams i Jefferson pochodzili z opozycyjnych względem siebie partii politycznych. Ten pierwszy był Federalistą, ten drugi Demokratycznym Republikaninem. W wyborach z 1800 prezydenta i wiceprezydenta wybrano z tej samej partii.

kandydacie na każde ze stanowisk oraz w związku z tym, że zgodnie z prawem stanowym, głosów elektorskich nie dzieli się (zgodnie z zasadą „zwycięzca bierze wszystko”¹⁵⁸), Prezydent i Wiceprezydent otrzymują taką samą liczbę głosów.

Podkreślić tu należy pewien szczegół: wyborca w stanie Maine w głosowaniu powszechnym oddaje jeden głos np. na kandydata A z partii Demokratycznej. Oznacza to, że oddaje on jednocześnie swój głos na Wiceprezydenta wyznaczonego przez tą partię, a więc wybór dokonywany jest jednocześnie. Elektorzy natomiast w swoim głosowaniu oddają dwa głosy; jeden na Prezydenta, drugi na Wiceprezydenta, reprezentanta partii, która wygrała wybory powszechne.

Klauzula 3 omawianej sekcji dotyczy czasu, w którym powinny odbyć się wybory prezydenckie. W przeciwieństwie do niektórych krajów europejskich, takich jak Polska, gdzie data wyborów jest zmienna i w pewnej mierze zależy od sytuacji politycznej panującej w kraju¹⁵⁹. W amerykańskim prawie data wyborów jest ściśle określona. Zgodnie z ustawą federalną z 23 stycznia 1845 roku, Kongres wyznaczył na dzień wyborów pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada¹⁶⁰.

Omawiana klauzula stała się jednocześnie podstawą prawną do wyznaczenia terminów, w których zbiera się Kolegium Elektorskie. Głosowanie „super wyborców”

odbywa się w pierwszy poniedziałek, po drugiej środzie grudnia, następującego po miesiącu, w którym odbywają się wybory powszechne¹⁶¹. W przedstawionej regulacji Kongres pozostawił legislaturom stanowym wyznaczenie miejsca, w którym Elektorzy zbiorą się, by oddać swoje głosy. Zazwyczaj jest to siedziba stanowej legislatury.

Procedurę wyborczą kończy wspólne posiedzenie obu Izb Kongresu.

Sec. 15 cytowanej ustawy stwierdza, że „Kongres zbierze się na sesji w dniu 6 stycznia roku następującego po głosowaniu elektorów. Senat i Izba Reprezentantów zbiorą się w Hall of the House of Representatives o godzinie 13:00, pod przewodnictwem Przewodniczącego Senatu (…)”¹⁶². Ustępujący Wiceprezydent

158 Od tej zasady występują pewne wyjątki. W stanach Maine i Nebrasca stosowana jest Congressional District Methode. Oznacza ona, że dwa głosy elektorskie umieszcza się na listach ogólnostanowych, natomiast pozostałe głosy rozdzielane są między poszczególne okręgi wyborcze, które odpowiadają okręgom w wyborach do Kongresu Federalnego. Metoda ta z powodzeniem stosowana jest w Maine od 1972 roku, natomiast w Nebrasce od 1996 roku, źródło: Maine and Nebraska, http://archive.fairvote.org/e_college/me_ne.htm z dnia 05.04.2011 r.

159 Porównaj: Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 roku Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 128 ust. 2 (Dz. U. Nr 78 poz., 483 ze zm.).

160 Statutes at Large, 28^th Congress, 2^nd Session, chapter I.

161 3 U.S.C. §7.

162 3 U.S.C. §15.

Stanów Zjednoczonych, pełniący z urzędu funkcję Przewodniczącego Senatu¹⁶³, ogłosi zwycięzcę wyborów prezydenckich w oparciu o przedstawione dokumenty przesłane przez członków Kolegium Elektorskiego.

Cl. 4, sec. 1 omawianego artykułu, dotycząca władzy wykonawczej, określa bierne prawo wyborcze względem kandydata na Prezydenta Stanów Zjednoczonych. W przeciwieństwie do najczęściej spotykanych na świecie rozwiązań prawnych, takich jak określenie minimalnego wieku, jak również obywatelstwa, Ojcowie Założyciele postanowili bardzo szczegółowo określić wymogi względem kandydata na szefa egzekutywy. Prezydentem USA może zostać osoba, która:

 ukończyła trzydziesty piąty rok życia,

 jest obywatelem Stanów Zjednoczonych od urodzenia lub była mieszkańcem Kolonii w momencie uchwalenia Konstytucji,

 jest stałym mieszkańcem USA od co najmniej 14 lat.

Przedstawione powyżej wymogi określają kategorię osób, które mogą ubiegać się o najważniejszy urząd w państwie. Sprawa biernego prawa wyborczego, w szczególności elementu dotyczącego obywatelstwa, stała się głośna w ostatnich latach za sprawą Arnolda Schwarzeneggera, gubernatora Californii, który był typowany jako jeden z kandydatów na prezydenta po George’u W. Bushu, pod warunkiem wprowadzenia odpowiednich zmian w Konstytucji. Przedstawiony przypadek był jednak bardziej medialnym „problemem”¹⁶⁴, niż merytoryczną dyskusją.

Poruszony powyżej problem (obywatelstwa) jest również kluczowy dla kolejnej z omawianych klauzul. Klauzula 5 określa przypadki, w których Wiceprezydent przejmuje władzę po Prezydencie. Problem natury konstytucyjno-prawnej pojawia się, gdy zaistnieje sytuacja opisana w Presidential Succession Act¹⁶⁵ z 1947 roku, w związku z XXV Poprawką. W myśl Konstytucji władzę w zastępstwie Prezydenta sprawuje Wiceprezydent USA. W związku z tocząca się Zimną Wojną¹⁶⁶ i zagrożeniem wykorzystania broni masowej zagłady,

163 Na podstawie: Konstytucja USA, art. 1 sec. 3 cl. 4.

164 Porównaj: „Gov.'s World Tour May Be a Presidential Campaign Trail”, P. Nicolas, Los Angeles Times, 20 Listopada 2004 r.

(źródło: http://articles.latimes.com/2004/nov/20/local/me-arnold20 z dnia 21.02.2011r.), Newsweek Poll: Republican Convention 2004, Newsweek, cyt. za: http://www2.prnewswire.com/cgi-bin/stories.pl?ACCT=105&STORY=/www/story/09-04-2004/0002244238 z dnia 21.02.2011 r.), Americans Not Pumped About "Arnold Amendment", D. K. Carlston, Gallup, 07 grudnia 2004 (źródło: http://www.gallup. com/ poll/14254/Americans-Pumped-About-Arnold-Amendment.aspx z dnia 21.02.2011 r.), Forever and Ever, Amend, H. Mayerson, The American Prospect z 20 grudnia 2004 (źródło: http://www.prospect.org/cs/articles?

article= forever_and_ever_amend z dnia 21.02.2011).

165 3 U.S.C. §19.

166 Zimna Wojna - okres między 1945 a 1990 rokiem; stan napięcia i rywalizacji ideologicznej, politycznej, gospodarczej i społecznej pomiędzy państwami komunistycznymi oraz tzw. państwami satelitarnymi wobec ZSRR, pod przywództwem

wprowadzono odpowiednie regulacje w celu utrzymania ciągłości władzy. Wykaz osób uprawnionych do przejęcia urzędu prezydenta, w przypadku śmierci osoby znajdującej się wyższej pozycji w linii sukcesji państwowej przedstawia załącznik nr 3. Za czasów prezydentury George’a W. Busha dwie osoby z pośród osób uprawnionych do przejęcia władzy, nie spełniała warunków opisanych w spornym punkcie dotyczącym obywatelstwa¹⁶⁷. W związku z tym, że potencjalnie osoby te mogłyby przejąć władzę po Prezydencie pojawia się pytanie, czy byłyby one do tego uprawnione? Odpowiedź na to pytanie jest niezwykle trudna i nie jednoznaczna, a dysputa polityczna i prawna w USA trwa do dziś¹⁶⁸.

Ostatnim elementem omawianych zagadnień prawnych jest zaprzysiężenie głowy państwa. Zgodnie z Art. II, sec.1, cl. 7 Prezydent - elekt składa ślubowanie przed połączonymi Izbami Kongresu, zwyczajowo na ręce przewodniczącego Sądu Najwyższego USA (zw. Chief Justice of the United States). Zauważyć należy, że cytowana sekcja Artykułu II nie definiuje daty, kiedy rozpoczyna się, a za razem kończy kadencja Prezydenta. Jedyną wskazówką są pierwsze słowa wyżej wymienionego fragmentu: „(...) przed objęciem urzędu (…)”¹⁶⁹. Wyrażenie to jest jednak nieprecyzyjne i przez wiele lat, do czasu uchwalenia XX Poprawki w 1932 roku, stosowano niepisany zwyczaj zapoczątkowany przez Washingtona.

Jego pierwsza kadencja rozpoczęła w dniu 4 marca, pomimo, że samą przysięgę złożył dopiero 30 kwietnia. Jednak to ta pierwsza data stała się dniem rozpoczęcia urzędowania amerykańskiej głowy państwa, a sytuacja ta trwała, aż do 1933 roku, kiedy na pierwszą kadencję zaprzysiężony został Franklin D. Roosvelt. Stosowne zmiany w omawianej sprawie wprowadzała, wspominana wcześniej XX Poprawka do Konstytucji USA. Na jej podstawie wprowadzono konstytucyjny czas rozpoczęcia i zakończenia kadencji amerykańskiego Prezydenta. Dziś Prezydent Stanów Zjednoczonych rozpoczyna swoją kadencję w południe 20 stycznia. Wartym uwagi jest również fakt, że pomimo wprowadzonych

politycznym Związku Radzieckiego, a państwami niekomunistycznymi skupionymi głównie w NATO, a także w SEATO, CENTO, pod politycznym przywództwem USA.

167 Kwestia obywatelstwa dotyczyła numeru 10 na liście linii sukcesji państwowej - Sekretarza Handlu - Carlos’a Gutierrez’a (urodzonego w Hawanie, Kuba), oraz numeru 11 Sekretarza Pracy - Elaine L. Chao (urodzona w Taipei, Taiwan). Obydwoje nie spełniali wymogów dotyczących osób uprawnionych do ubiegania się o urząd Prezydenta USA w myśl art. II, sec. 1, cl. 4 Konstytucji USA.

168 Koncepcja Natural Born Citizen została szerzej omówiona w książce: R. Ludwikowski, A. Ludwikowska, Wybory Prezydenckie …, op. cit., s. 22 - 37.

169 Konstytucja USA, art. II sec. 1 cl. 7.

zmian utrzymana w mocy została cykliczność lat, w których odbywać się będzie zaprzysiężenie – co 4 lata, licząc od 1789 roku.

Art. II sec. 1 cl. 7 amerykańskiej Konstytucji jest elementem wieńczącym część prawną niniejszego rozdziału. Różnego rodzaju niejasności oraz praktyczne zastosowanie powyższych przepisów prawa zostaną przedstawione i wyjaśnione w części drugiej mniejszego rozdziału poświęconego kampanii wyborczej.