Rozdział II. Wybory Prezydenta Stanów Zjednoczonych w praktyce
2. Koncepcje urzędu prezydenta
Czas ostatecznych decyzji, które miały zaważyć na przyszłości amerykańskiego państwa, przyszedł wraz z zebraniem się Drugiego Kongresu Kontynentalnego (1775 - 1789). W okresie tym zaprezentowano i poddano pod dyskusję pięć całościowych, spójnych wewnętrznie projektów funkcjonowania systemu politycznego USA. Ich najważniejsze elementy zostaną scharakteryzowane poniżej.
Schemat nr 1 - oś czasu ilustruje chronologicznie okres składania przedmiotowych koncepcji w trakcie Drugiego Kongresu Kontynentalnego. Zostaną one poniżej zaprezentowane w kolejności chronologicznej.
Schemat 1. Oś czasu ilustrująca chronologicznie okresy składania koncepcji funkcjonowania systemu politycznego USA
Źródło: opracowanie własne.
Pierwszą „całościową” propozycję systemu politycznego zaprezentował Edmund Randolph137. Pomysłodawcą i osobą, która nakreśliła pierwotny szkic planu
137 Edmund Jennings Radnolph (1753 - 1813), amerykański prawnik, Gubernator Virginii, pierwszy Prokurator Generalny USA, Sekretarz Stanu.
Pickney Plan 29 maja 1787 r.
Virginia Plan 29 maja 1787 r.
Connecticut "Great"
Compromise 11 czerwca 1787 r.
Plan został zaprezentowany przed
Kongresem Kontynentalnym dopiero
23 czerwca 1787 r.
New Jersey Plan 15 czerwca 1787 r.
Hamilton Plan 18 czerwca 1787 r.
był jednak James Madison. Projekt późniejszego czwartego Prezydenta USA, uzupełnił, a następnie przedstawił na forum Kongresu Kontynentalnego gubernator stanu Virginia - Edmund Randolph. Zaprezentowany przez niego 29 maja 1787 roku projekt, zwany Virginia Plan lub Large - State Plan, zakładał że:
Stany Zjednoczone powstają tylko do wspólnej obrony, zabezpieczenia wspólnej wolności oraz ogólnego dobrobytu,
National Legislature (Narodowa Legislatywa - władza ustawodawcza) składać się będzie z dwóch izb, z których każda wybierana jest proporcjonalnie, w stosunku do płaconych podatków lub liczby mieszkańców (w zależności, który przelicznik jest bardziej korzystny dla stanu),
niższa izba wybierana jest bezpośrednio przez obywateli,
kandydatów do wyższej izby nominować będą legislatywy stanowe.
Formalnego wyboru dokonywać będzie izba niższa, z pośród przedstawionych kandydatów, na zasadach proporcjonalności,
władza ustawodawcza będzie posiadać prawo wyboru władzy wykonawczej (zwanej National Executive - Narodowa Egzekutywa).
Przewodzić jej będzie Prezydent. Urzędnicy z National Executive będą wybierani maksymalnie na jedną kadencję,
władzę wykonawczą tworzyć będą Prezydent wraz z innymi urzędnikami oraz Najwyższe Trybunały (Supreme Tribunals). Będą one tworzyć Radę Rewizyjna (Council of Revision). Rada ta będzie posiadać prawo weta absolutnego względem ustaw stworzonych przez legislatury stanowe oraz prawo weta względem ustaw federalnych. Prawo weta będzie posiadać również wyższa izba parlamentu względem ustawodawstwa stanowego,
władza ustawodawcza będzie posiadać prawo powoływania sądów wewnętrznych (Interior Courts).
Schemat 2 przedstawia schemat ustrojowy zaprezentowany przez Randolpha.
Schemat 2. Randolph Plan, zaprezentowany 29 maja 1787 roku
Źródło: opracowanie własne.
Zaraz po zakończeniu przemówienia przez gubernatora z Virginii, swój projekt zaproponował Charles Pickney. Oryginalne zapiski dotyczące planu zaproponowanego przez gubernatora z South Caroliny nie zachowały się do dnia dzisiejszego.
Znane są tylko fragmentaryczne urywki pochodzące z notatek Jamesa Madisona.
Plan Pickneyego zakładał między innymi:
stworzone zostanie państwo na zasadach konfederacji lub układu wynikającego z umowy zawartej między wszystkimi 13 stanami założycielskimi,
legislatywę stanowić będzie dwuizbowy parlament składający się z Izby Delegatów (House of Delegates) i Senatu (Senate),
na każdy tysiąc mieszkańców stanu przypadać będzie jeden delegat zasiadający w niższej izbie (Izba Delegatów),
niższa izba będzie wybierać senatorów w systemie rotacyjnym, tak, że ich kadencja będzie wynosić cztery lata, a każdy senator będzie reprezentować jeden z czterech regionów,
Niższa Izba Wyższa Izba Narodowa Legislatywa
13 STANÓW Legislatury Stanowe
Narodowa Egzekutywa
Najwyższe Trybunały Narodowa Egzekutywa
Sądy wewnętrzne NOMINACJA
ELEKCJA BEZPOŚREDNIA
ELEKCJA (LIMIT 1 KADENCJI) PRAWO WETA
POWOŁANIE PRAWO
WETO ABSOLUTNE
parlament, zwany Kongresem, może zbierać się łącznie celem wyboru Prezydenta, oraz wyznaczenia członków Rady; Rada służy radą Prezydentowi i wraz z nim tworzy Radę Rewizyjną,
Kongres obradujący łącznie będzie również pełnić funkcję sądu
„ostatniej szansy” w sprawach spornych między stanami,
w ramach władzy sądowniczej najwyższym sądem będzie Federalny Sąd Najwyższy oraz sądy wojskowe (zw. sądami admiralskimi). Sędziowie zasiadający w tych instytucjach mieli pełnić swoje obowiązki dożywotnio.
Plan Pickneyego został zaprezentowany na posiedzeniu Kongresu Kontynentalnego, jednak nie zyskał większego poparcia. Świadczyć o tym może choćby fakt, że propozycja ta nie była rozpatrywana ani na posiedzeniu ogólnym Kongresu, ani w komisji138. Schemat 3 przedstawia schemat ustrojowy zaprezentowany przez Charlesa Picknyego.
Schemat 3. Pickney Plan, zaprezentowany 29 maja 1787 roku
Źródło: opracowanie własne.
138 Porównaj: Debata podczas Konwencji Federalnej z 1787 roku, z zapisków J. Madisona z 29 maja 1787 roku, źródło: Madison Debate, May 29th , http://avalon.law.yale.edu/18th_century/debates_529.asp z dnia 31.10.2010 roku.
Izba Delegatów Senat Kongres
13 STANÓW
Prezydent Rada
Rada Rewizyjna
Sądy admiralskie ELEKCJA
BEZPOŚREDNIA 1 DELEGAT NA KAŻDE
1000 MIESZKAŃCÓW
ELEKCJA
DOŻYWOTNIE MIANOWANIE ELEKCJA
wg. SYSTEMU ROTACYJNEGO
Federalny Sąd Najwyższy Doradzanie
Trzecim z kolei, chronologicznie złożonym projektem, był New Jersey Plan (zwany również Small - States Plan). Projekt ten został przedstawiony na Kongresie Kontynentalny 15 czerwca 1787 roku przez Williama Pattersona, jako kontrpropozycja dla Virginia Plan. Zgodnie z ówcześnie funkcjonującą Konstytucją – Artykułami Konfederacji i Wieczystej Unii, każdy ze stanów posiadał zbliżoną liczbę głosów w kongresie139.
New Jersey Plan w odróżnieniu od Virginia Plan, preferującego stany duże ludnościowo, starały się podkreślić znaczenie stanów słabiej zaludnionych.
Plan zaprezentowany przez gubernatora z New Jersey należy do najbardziej skomplikowanych, a jednocześnie do najbardziej dopracowanych w szczegółach planów zaprezentowanych delegatom na Kongresie Kontynentalnym.
Do podstawowych cech tego projektu można zaliczyć:
w skład władzy ustawodawczej wchodzić będą delegaci pochodzący ze stanów członkowskich USA, powoływanych przez rządy stanowe (przez legislatywę za zgodą egzekutywy) na roczną kadencję, z prawem wcześniejszego odwołania delegata; każdy stan będzie powoływać od 2 do 7 deputowanych z tym, że głosowanie odbywać się będzie łącznie (jeden stan - jeden głos),
władzę ustawodawczą stanowić będzie jednoizbowy Kongres Kontynentalny (ówcześnie funkcjonujący), któremu przewodniczyć będzie Prezydent. Dodatkowo kompetencje Kongresu będą powiększone o prawo do nakładania i ściągania podatków,
Prezydent będzie wybierany na roczną kadencję z tym, że na kolejną kadencję będzie mógł być wybierany po dwóch latach przerwy,
Kongres będzie podejmować decyzje zwykłą większością głosów, jednak w sprawach wojny, budżetu, układów z innymi państwami decyzje muszą być podejmowane większością 9 głosów z 13. Jednocześnie Kongres będzie miał prawo powoływać najwyższych oficerów (od pułkownika wzwyż). Kongres będzie posiadał prawo wnioskowania do rządów stanowych o dodatkowe składki do budżetu i posiłki wojskowe na wypadek wojny,
139 Porównaj: Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii z 9 lipca 1778 roku, art. V.
Kongres będzie powoływał i odwoływał (na wniosek rządów stanowych) spośród swojego składu federalną egzekutywę (po jednym przedstawicielu z każdego stanu) na roczną kadencję z tym, że na kolejną kadencję kandydat będzie mógł być wybierany po co najmniej roku przerwy; wyjątek stanowi jednomyślny wniosek wszystkich gubernatorów stanów członkowskich - wtedy kandydat może być wybrany od razu na kolejną kadencję. Federalna egzekutywa będzie posiadać prawo do wydawania ustaw większością 9 głosów z 13, w przerwach między sesjami Kongresu. Egzekutywa będzie również posiadać prawo powoływania sędziów Najwyższego Trybunału na dożywotnią kadencję,
legislatywa będzie sądem „ostatniej szansy” w sprawach z zakresu o bunt i sporach między stanami; Kongres będzie posiadał prawo powoływania sędziów wchodzących w skład Sądów admiralskich (sądów wojskowych),
siły zbrojne USA będą armią zawodową, dowodzoną przez dowódców mianowanych przez Kongres. Prawo do mianowania niższych rangą oficerów posiadać będą rządy stanowe. W skład sił zbrojnych będą wchodzić mężczyźni proporcjonalnie do liczby białej męskiej części ludności w stanie.
władzę sądowniczą sprawować będą sądy, przewodniczyć im będą sędziowie nominowani dożywotnio,
prawa uchwalane przez Kongres posiadałyby pierwszeństwo względem prawa stanowego.
Podobnie jak w poprzednim przypadku, pomysł ten został odrzucony przez Kongres. Delegaci twierdzili, że zbytnio osłabia się władzę wykonawczą, wzmacniając Kongres, co może powodować przedłużające się w nieskończoność debaty. Schemat 4 przedstawia propozycję zaprezentowaną przez Williama Pattersona.
Schemat 4. New Jersey Plan zaprezentowany 15 czerwca 1787 roku
Źródło: opracowanie własne.
Kolejną propozycję złożył deputowany ze stanu New York – Aleksander Hamilton. Propozycja przedstawiona Kongresowi 18 czerwca 1787 roku znana jest pod nazwą Planu Hamiltona, choć często nazywana jest również planem brytyjskim. Ta ostatnia nazwa wynika z podobieństwa do brytyjskiego systemu politycznego. Do podstawowych cech tego projektu zliczyć można:
stworzenie dwuizbowego parlamentu, gdzie niższa izba (Assembly – Zgromadzenie) wybierana byłaby bezpośrednio przez wyborców na trzyletnią kadencję, zaś wyższa izba (Senate - Senat) wybierana była by przez elektorów na dożywotnią kadencję, Senatowi przewodniczyłby Prezydent,
na czele egzekutywy stałby gubernator, wybierany przez elektorów, również na dożywotnią kadencję, Gubernatorowi wykonywał by swoje obowiązki wraz z Radą, którą by sam powoływał. Pomocą (radą) władzy ustawodawczej służyłby Senat. Tan również posiadałby prawo aprobaty traktatów międzynarodowych,
gubernator (stojący na czele stanu lub na czele państwa - propozycja zakładała duplikowanie systemu również na poziomie stanowym) posiadałby
13 STANÓW
prawo absolutnego weta w stosunku do wszystkich ustaw tworzonych przez legislatywę,
wyższa izba posiadałaby prawo wypowiadania wojny, natomiast dowództwo nad armią i prawo powoływania oficerów posiadałby gubernator,
legislatywa posiadałyby prawo mianowania sędziów sądów generalnych.
Pomysł ten nie spotkał się jednak z zainteresowaniem, ze strony delegatów.
Zarzucano mu przede wszystkim zbytnią koncentrację władzy w ręku Gubernatora oraz to, że był wzorowany na modelu angielskim (zgodnie z retoryką wszystko, co angielskie jest złe140). Schemat 5 przedstawia wizję zaprezentowaną w połowie czerwca 1787 roku przez Aleksandra Hamiltona.
Schemat 5. Hamilton Plan zaprezentowany 18 czerwca 1787 roku
Źródło: Opracowanie własne.
140 Porównaj: nurty ideologiczne, jakie wpłynęły na ukształtowanie się amerykańskiego systemu politycznego, patrz szerzej:
Rozdział II Wybory Prezydenta Stanów Zjednoczonych w praktyce, podrozdział 1. Geneza systemu prezydenckiego, s. 56 - 57.
13 STANÓW Zgromadzenie Senat
Legislatura
PREZYDENT
ELEKTORZY WYBORY
BEZPOŚREDNIE (3 letnia kadencja)
WYBORY POŚREDNIE (dożywotnia kadencja)
GUBERNATOR
Rada
POWOŁANIE DORADZANIE
PRAWO
FEDERALNE WETO ABSOLUTNE
GUBERNATOR STANOWY
Legislatura stanowa PRAWO
STANOWE
WETO ABSOLUTNE POWOŁANIE
Sądy Generalne MIANOWANIE
Ostatnią propozycją, jaką zajmował się Kongres Kontynentalny jest złożona już 11 czerwca 1787 roku jest tzw. Connecticut („Great”) Compromise.
Propozycję złożył w początku czerwca Roger Sherman, jednak sama propozycja została rozpatrzony dopiero 23 czerwca. Opóźnienie wynikało z nieprzychylności przedstawicieli dużych stanów. Pomimo, że Sherman był znanym i lubianym deputowanym sądzono, że jego propozycja będzie podobna do tej złożonej przez przedstawiciela New Jersey. Pomimo tych przeszkód projekt zyskał jednak duże uznanie i poparcie deputowanych. Z czasem zaczęto go nazywać Connecticut „Great”
Compromise141 lub Wielki Kompromis 1787 roku.
Scherman w swojej propozycji zawarł większość propozycji przedstawionych przez innych delegatów, zwłaszcza zawartych w Virginia Plan i New Jersey Plan.
Projekt ten zakładał:
władzę ustawodawczą tworzyć będą dwie izb: niższa zwana House i wyższej - Senate. Delegatów do House będą wybierać wolni obywatele, a ich liczba będzie proporcjonalna do liczby mieszkańców stanu, w Senacie zasiadać będzie taka sama liczba senatorów w odniesienie do każdego stanu, głosowanie w tej izbie będzie odpowiadać zasadzie
„one state one vote”142;
egzekutywę stanowić będzie prezydent wraz z wybranymi przez siebie osobami. Prezydent będzie wybierany pośrednio; najpierw wybierani będą elektorzy, a następnie oni będą wybierać Prezydenta;
Prezydent będzie posiadał prawo veta w stosunku do ustaw wydawanych przez legislaturę.
Pomimo, że projekt zaproponowany przez Schermana wydaje się być bardzo ogólnikowy spotkał się z zainteresowanie i aprobatą ze strony wszystkich delegatów zebranych na Kongresie Kontynentalnym.
Jak wynika z przedstawionej powyżej krótkiej charakterystyki, amerykański system polityczny to wynik kompromisu i syntezy najlepszych pomysłów, największych amerykańskich myślicieli tamtego okresu. Kompromis osiągnięty w 1787 roku – stawiał dobro ogółu ponad własny partykularny interes;
141 Tłumaczenie własne: Wielki Kompromis z Connecticut.
142 Tłumaczenie własne: jeden stan, jeden głos.
stał się symbolem kooperacji, przyświecającym całej późniejszej amerykańskiej klasie politycznej.
Przedstawiona powyżej charakterystyka nurtów i idei, jakie legły u podstaw rodzącego się amerykańskiego systemy politycznego, powinna być jedynie tłem historycznym dla lepszego zrozumienia omawianych zagadnień oraz dalszych rozważań natury prawnej. Rozwiązania zawarte w Konstytucji USA oraz w ustawach wyborczych (voting act) są jedynie urzeczywistnieniem idei zawartych w Connecticut „Great”
Compromise.
Schemat 6. Connecticut „Great” Compromise zaprezentowany 11 czerwca 1787 roku
Źródło: Opracowanie własne.