J
ednym z celów ostatniej dużej nowelizacji przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego było uspraw-nienie i przyspieszenie postępowań administracyjnych. Nie uległy co prawda zmianie ogólne terminy prowadzenia spraw uregulowane w art. 35 k.p.a., zgodnie z którym spra-wy powinny być załatwiane bez zbędnej zwłoki, w każdym razie w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowa-ne w ciągu dwóch miesięcy, ani inskomplikowa-ne terminy przewidzia-ne w niektórych przypadkach w ustawach szczegółowych (np. 65 dni na wydanie pozwolenia na budowę). Taka zmia-na nie miałaby jedzmia-nak większego zzmia-naczenia, jako że w bar-dzo wielu przypadkach terminy te i tak nie są dotrzymywane. Warto jednak zwrócić uwagę na wprowadzony tą noweliza-cją nowy środek zwalczania przewlekłości lub bezczynności w postępowaniach administracyjnych, jakim jest ponaglenie uregulowane w art. 37 k.p.a. W instytucji tej drzemie poten-cjał, którego nie miało poprzednio tam przewidziane zaża-lenie na bezczynność lub przewlekłość postępowania. Przyj-rzyjmy się temu dokładniej.Jak było
Poprzednie zażalenie nie działało tak jak powinno. Gene-ralnie nie rekomendowaliśmy go klientom, którzy liczyli na załatwienie sprawy w możliwie niedalekiej przyszłości, jako że już sama konstrukcja tego środka prowadziła do dalszego przedłużenia sprawy.
Stare zażalenie na niezałatwienie sprawy w terminie wyma-gało bowiem w zasadzie spakowania i wysłania całych akt sprawy (na podstawie których miała być wydana decyzja dla danego przedsiębiorcy czy obywatela) do organu wyższego stopnia, który miał zażalenie rozpatrzyć. To powodowało stratę kolejnych tygodni, jeśli nie miesięcy, poświęcanych na rozpatrzenie tylko i wyłącznie tej kwestii, czy w sprawie pro-wadzonej już od kilku miesięcy mamy do czynienia z prze-wlekłością postępowania czy też nie.
Oczywiście także pod rządami poprzedniej regulacji sądom administracyjnym zdarzało się wyrażać poglądy, że wniesie-nie zażalenia na przewlekłość postępowania wniesie-nie może sta-nowić wymówki dla organu załatwiającego sprawę (choć przewlekle), aby spakować akta i przestać się interesować sprawą aż do czasu rozstrzygnięcia zażalenia (tudzież ewen-tualnej skargi do sądu administracyjnego w tym zakresie). Taki trafny pogląd znajdziemy chociażby w wyroku Woje-wódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 19 maja 2011 r. (II SAB/Po 27/11), który zauważył, że „gdy
postę-powanie przed innym organem lub przed sądem nie ma bez-pośredniego wpływu na rozpoznanie sprawy, a jedyną prze-szkodą jest pozostawanie akt w sądzie lub w innym orga-nie, organ właściwy do rozpoznania sprawy obowiązany jest podjąć czynności zmierzające do pozyskania wymaganej do rozpoznania sprawy dokumentacji, poprzez np. wystąpie-nie o nadesławystąpie-nie akt w celu ich wykorzystania do wydania orzeczenia, względnie sporządzenia odpisów niezbędnych
dokumentów. Bierne natomiast oczekiwanie na załatwienie sprawy przez organ odwoławczy lub sąd i zwrot akt może być ocenione tylko jako bezczynność organu”. Co ciekawe, w tamtej sprawie (w której stwierdzono bezczynność i naka-zano rozpoznanie złożonych wniosków o stwierdzenie nie-ważności decyzji) stan ten trwał „tylko” dwa miesiące przed wniesieniem skargi do sądu.
Jak jest
Ponaglenie wydaje się rozwiązywać wspomniane manka-menty dotychczasowego zażalenia. Mamy tutaj do czynienia z pewnym przyspieszeniem już po wniesieniu ponaglenia – zgodnie z obecną regulacją organ, który prowadzi postę-powanie i w stosunku do którego wniesiono ponaglenie, jest zobowiązany do bezzwłocznego przekazania ponagle-nia organowi wyższego stopponagle-nia, najpóźniej w ciągu 7 dni od wpływu ponaglenia. Organ wyższego stopnia ma rów-nież wyznaczony bardzo krótki termin na jego rozpozna-nie – kolejne 7 dni. Można mieć co prawda wątpliwości, czy te terminy będą dotrzymywane (zwłaszcza w przypadku dużych organów wyższego stopnia takich jak samorządowe kolegia odwoławcze, z uwagi na ilość rozpatrywanych tam spraw), ale jest to zapisane w ustawie, więc organy zobo-wiązuje.
Co jednak chyba najważniejsze i najsensowniejsze w nowym ponagleniu, to sam sposób jego składania i rozpoznawa-nia. Obecnie nie trzeba już bowiem przesyłać wszystkich możliwych akt sprawy celem jego rozstrzygnięcia. Zgod-nie ze znowelizowanymi przepisami ponagleZgod-nie przekazu-je się wyżej tylko z niezbędnymi odpisami akt. Po pierw-sze przesyła się więc odpisy, a nie oryginalne dokumenty, na podstawie których organ sprawę rozstrzyga. Po drugie zaś organ wyższego stopnia nie jest zasypywany wszystkimi dokumentami (które z punktu widzenia bezczynności lub przewlekłości mogą być zbędne), co także powinno przy-spieszyć jego działania. Można by się wręcz zastanowić, czy w wielu przypadkach nie wystarczyłoby przedstawianie ponaglenia wraz z metryką sprawy administracyjnej (jeśli jest prowadzona w sprawach tego rodzaju), z której treści da się już wiele ustalić na temat terminowości załatwiania danej sprawy.
Najważniejsze jednak pozostaje to, że organ, który spra-wę załatwia, dalej dysponuje jej aktami, w związku z czym ponaglenie nie skutkuje wstrzymaniem toku sprawy od stro-ny merytorycznej.
Kiedy możemy wnieść ponaglenie?
Dobrze, że mamy do dyspozycji nowy ciekawy środek praw-ny, który ma duże perspektywy, żeby działać i przyspieszać sprawy. Powstaje tylko pytanie, kiedy tak naprawdę możemy z niego korzystać. Odpowiedź można znaleźć w przepisach przejściowych do ustawy, które regulują kwestie związane ze sprawami w toku i sprawami nowymi.
Zgodnie z właściwym przepisem „Do postępowań admi-nistracyjnych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia niniejszej ustawy ostateczną decyzją lub postano-wieniem stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym, z tym że do tych postępo-wań stosuje się przepisy art. 96a-96n ustawy zmienianej w art. 1” (art. 16 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks
postę-powania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 7 kwietnia 2017 r.).
To oznacza, że w istocie ponaglenie można wnieść tylko w sprawach, które rozpoczęły się po 1 czerwca 2017 r., co dość znacząco ogranicza siłę rażenia tego rozwiązania (z jego zalet nie możemy skorzystać, gdy sprawa już jakiś czas się toczy).
Kiedy zaskarżyć bezczynność lub przewlekłość do sądu?
Podobnie rzecz się ma z postępowaniem przed sądem admi-nistracyjnym, gdzie także można skarżyć bezczynność albo przewlekłość postępowania administracyjnego.
Tu ponownie trzeba spojrzeć na przepisy przejściowe, a wnioski z nich płynące w zasadzie zawężają dodatko-wo krąg spraw rozpoznawanych w nowym trybie. Nowy tryb zaskarżania bezczynności lub przewlekłości postępo-wania przed sądem daje stronie dużą dowolność, pozwala bowiem wnosić skargi do sądu bez terminu, byle po wnie-sieniu ponaglenia: „skargę na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania można wnieść w każdym czasie po wniesieniu ponaglenia do właściwego organu” (art. 53 § 2b p.p.s.a.). Wymóg wniesienia ponaglenia oznacza jednak,
że musi to być sprawa nowa, tj. taka, która została wszczęta po 1 czerwca br.
Wnioski
Wniosek podstawowy jest jeden: przedsiębiorca albo oby-watel, który napotyka mniej lub bardziej zrozumiały opór ze strony organów administracji publicznej, aby rozpo-znać jego sprawę w rozsądnym terminie albo rozporozpo-znać ją w ogóle, nie jest pozbawiony możliwości działania.
Sposób tego działania jest uzależniony od tego, kiedy spra-wa została wszczęta, niemniej można zasadnie oczekispra-wać, że z upływem czasu coraz więcej osób będzie mieć realny dostęp do dobrego jak się wydaje środka służącego zwalcza-niu przewlekłości bądź bezczynności.
Konstrukcja ponaglenia nie zniechęca już obecnie do korzy-stania z niego, jak to było w przypadku poprzednio funk-cjonującego w ramach art. 37 k.p.a. zażalenia. Raczej nie przyczynia się też do dalszego niepotrzebnego przedłużania postępowania.
Na razie brak jest orzeczeń merytorycznych wydanych na podstawie nowych przepisów, ale wydaje się, że potwierdzą one swoją przydatność w praktyce i przyczynią się do szyb-szego załatwiania spraw ważnych dla stron, które w nich działają.
dr Maciej Kiełbowski, adwokat, praktyka sporów admini-stracyjnych