Działanie podmiotów z sektora MSP jest zdeterminowane wielo-ma czynnikami, pochodzącymi zarówno z wnętrza organizacji, jak i jej otoczenia. Ich znaczenie i siła wpływu są zróżnicowane w zależności od branży, lokalizacji, wielkości przedsiębiorstwa czy posiadanego poten-cjału162, jednak można wyróżnić najpopularniejsze, należące do obszaru informacyjnego, finansowego, technologicznego, technicznego, admini-stracyjnego, rynkowego, makroekonomicznego, społecznego, fiskalnego lub prawnego.
Bariery zakwalifikowane do grupy pierwszej dotyczą niedostatecznej informacji na temat różnych obszarów funkcjonowania przedsiębior-stwa, np. dostępności źródeł finansowania, obowiązujących przepisów, konkurencji, potencjalnych dostawców i odbiorców, popytu na produkt lub usługę, itp.163
Z kolei ograniczenia finansowe, uznawane za najistotniejsze bariery funkcjonowania podmiotów z sektora MSP, niejednokrotnie decydują o ich upadłości164. Przedsiębiorcy wśród najczęstszych trudności wymie-niają:
161 J. D. Antoszkiewicz, Rozwijanie przedsiębiorczości – wybrane koncepcje, [w:] K. Piech, M. Kulikowski (red.), Przedsiębiorczość szansą na sukces rządu,
go-spodarki przedsiębiorstw, społeczeństwa, Instytut Wiedzy, Warszawa 2003, s. 13.
162 A. Skórska, R. Jeż, J. Wąsowicz, Bariery i perspektywy…, s. 184. 163 Z. Dmowski, E. Gostomski, L. Śledź, Małe i średnie…, s. 23. 164 E. Więcek-Janka, Specyfika cyklu życia…, s. 371.
• dysponowanie niewielkimi zasobami finansowymi (zwłaszcza na początku działalności), niewystarczającymi do finansowania podjętych inwestycji165,
• brak dostępu (bądź ograniczony) do zewnętrznych źródeł finanso-wania166 ze względu na dużą niepewność działalności podmiotów z sektora MSP167, wysoki koszt kapitału168 i zaostrzone wymogi for-malne (przede wszystkim zabezpieczenie udostępnionych środków finansowych)169,
• konieczność przedstawienia dowodu dobrej sytuacji finansowej podmiotu i wysokiego prawdopodobieństwa sukcesu planowanej inwestycji, a także skompletowania wymaganych dokumentów (na-leży przy tym dodać czasochłonność procedury)170,
• problem z utrzymaniem płynności finansowej171,
• podejmowanie zbyt ambitnych inwestycji, szczególnie o długim okresie zwrotu172,
• wydłużone, często przekroczone terminy płatności za towary i usługi173. Bariery w obszarze technicznym związane są z możliwościami trans-feru technologii oraz pozyskiwania specjalistycznej wiedzy174. Wynika
165 A. Skórska, R. Jeż, J. Wąsowicz, Bariery i perspektywy…, s. 186.
166 B. Mikołajczyk, Wybrane formy finansowania małych i średnich przedsiębiorstw
w Unii Europejskiej, [w:] T. Famulska, J. Nowakowski (red.), Finanse i bankowość w integrującej się Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2006, s. 292.
167 A. Hyttinen, M. Pakarinen, Small Business Finance in Finland. A Descriptive Study, ETLA 2002, s. 1; B. Mikołajczyk, T. Rynkowski, Wokół przedsiębiorczości
i innowa-cyjności małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] B. Mikołajczyk (red.), Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora MSP,
Difin, Warszawa 2006, s. 211.
168 A. Ochryniuk, Kredyt banku we wspieraniu działalności inwestycyjnej
przedsię-biorstw, [w:] J. Sikorski (red.), Banki a rozwój przedsiębiorczości, Uniwersytet
Bia-łostocki, Białystok 2003, s. 89; P. Karpiński, Opinie przedsiębiorstw o poziomie cen
produktów bankowych, „Bank i Kredyt” 2001, nr 4, s. 52.
169 Firmy boją się kredytów jak ognia, „Profit” 2003, nr 4, s. 72; Mało dla małych, „Bus-sines Magazine” (on-line) 2003, nr 3, s. 1–2.
170 H. Waniak-Michalak, Pozabankowe źródła…, s. 27.
171 A. Pietrzak, Polityka rządu wobec sektora MSP, [w:] W. Pluta (red.), Finanse małych
i średnich przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2004, s. 213.
172 B. Godziszewski, M. Haffer, M. J. Stankiewicz, S. Sudoł, Przedsiębiorstwo. Teoria
i praktyka zarządzania, PWE, Warszawa 2011, s. 391.
173 E. Mroczek, Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce
ryn-kowej, „Przegląd Organizacji” 1998, nr 4, s. 24.
174 M. Martin, Bariery w rozwoju małych firm technologicznych w aglomeracji łódzkiej, „Gospodarka Narodowa” 2004, nr 5–6, s. 92–94.
to z niedoboru kapitału, ale również ograniczonego zatrudnienia (brak specjalistów, łączenie funkcji)175. W większości przypadków podmioty z sektora MSP nie mogą prowadzić długookresowych, kosztownych ba-dań nad nowymi technologiami i produktami (zazwyczaj opierają swoją działalność na zewnętrznym napływie projektów, rozwiązań technolo-gicznych, patentów, itp.), co przekłada się na zmniejszenie możliwości zdobycia przewagi konkurencyjnej176. Istotnym problemem w funkcjo-nowaniu przedsiębiorstw jest również przestarzały park maszynowy177.
Ograniczenia techniczne pojawiają się w przypadku różnic w standar-dach, jakim odpowiadają takie same towary w kraju eksportera i impor-tera. Bariery w tym obszarze ograniczają możliwości eksportowe i pozy-skiwanie nowych rynków zbytu178.
Istotnym utrudnieniem dla podmiotów z sektora MSP są biurokra-tyczne bariery rozpoczęcia i prowadzenia działalności, takie jak koniecz-ność uzyskania pozwoleń czy koncesji, uznawane za uciążliwe, kosztow-ne i czasochłonkosztow-ne. Ogromną przeszkodą dla przedsiębiorców są niejaskosztow-ne przepisy prawa, niejednokrotnie niezrozumiałe nie tylko dla właścicieli przedsiębiorstw, ale również urzędników (szczególnie kłopotliwa jest procedura zamówień publicznych). Rozbudowane obowiązki admini-stracyjne są szczególnie dotkliwe dla przedsiębiorców przy braku profe-sjonalnej obsługi przez urzędników oraz ich niekompetencji179.
Bariery rynkowe związane są z niekorzystnymi dla małych i średnich przedsiębiorstw zmianami w otoczeniu rynkowym, przede wszystkim konkurencją ze strony firm zagranicznych i należących do szarej strefy180. W szerszej perspektywie w działalności małych i średnich przedsiębiorstw mogą pojawić się ograniczenia makroekonomiczne, rozumiane jako zja-wiska zachodzące w gospodarce, mające negatywne skutki dla działalno-ści podmiotów z sektora MSP, np. wolne tempo wzrostu gospodarczego, spadek dochodów społeczeństwa, inflacja, zmiana kursu181.
175 A. Pietrzak, Polityka rządu…, s. 213.
176 A. Skowronek-Mielczarek, Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, C. H. Beck, Warszawa 2007, s. 9.
177 Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce narodowej, MPiH, Warszawa 1955, s. 15.
178 J. Klimek, Pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw – ich rola i znaczenie, Wy-dawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 18.
179 M. Starczewska-Krzysztoszek, Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce, „Infos” 2008, nr 4, s. 3–4,
http://parl.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/C5322E-D5A2F2D077C12573F400399B54/$file/infos_028.pdf (dostęp 12.07.2011). 180 D. Kobus-Ostrowska, Identyfikacja barier rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
oraz sposoby ich przezwyciężania, „Gospodarka w Teorii i Praktyce” 2003, nr 2, s. 43–52.
W obszarze społecznym wyróżniono następujące bariery182: • wysoki stopień korupcji,
• przestępczość, • kradzieże, • brak porządku.
Znaczna część przedsiębiorców uznaje system podatkowy za niedo-stosowany do warunków funkcjonowania firm z sektora MSP183, a obcią-żenia za nadmierne (w zależności od formy organizacyjno-prawnej PIT lub CIT oraz podatki pośrednie)184. Wśród wskazywanych przez właści-cieli przedsiębiorstw barier w tym obszarze należy wymienić185:
• złożoność systemu podatkowego,
• ograniczony system ulg i zwolnień od podatku, • niejednoznaczność przepisów,
• niestabilność systemu fiskalnego.
Do największych utrudnień w działalności małych i średnich przed-siębiorstw w sferze prawnej należą186:
• niestabilność regulacji prawnych, • zawiłość aktów prawnych,
• wchodzenie w życie przepisów prawa z mocą wsteczną, co impliku-je krótkim czasem na dostosowanie się do wprowadzonych zmian. Na podstawie badania przeprowadzonego przez Związek Przed-siębiorców i Pracodawców można wskazać, że największą barierą dla przedsiębiorców z sektora MSP były wysokie koszty pracy (koszty pozapłacowe), zaś najmniejszą – zbyt wolne rozstrzyganie sporów są-dowych187. Ocenę znaczenia najistotniejszych ograniczeń przedstawia rysunek 9.
182 Przedsiębiorczość w Polsce 2006, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s. 74. 183 W. Piątkowski, Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] K. Piech
(red.), Przemiany i perspektywy polityki gospodarczej, PTE, Warszawa 2001, s. 4. 184 W. Kozek, P. Mielczarek, Raport z badań: Opinie przedsiębiorców sektora MSP
o prowadzeniu działalności gospodarczej, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju
Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 88–91.
185 B. Niedzielski, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Ocena barier i trudności
prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, Kraków 2005,
http://www.made- inpomorskie.pl/files/81/127/153_sektor_msp._ocena_barier_i_trudnosci_pro-wadzenia_dzialalndzia_gospodarczej_w_polsce_2006.pdf (dostęp 11.07.2011). 186 M. Kochmańska, Bariery rozwoju przedsiębiorczości małych i średnich firm,
„Ze-szyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas” 2007, nr 1, s. 62.
187 Największe przeszkody w prowadzeniu działalności gospodarczej według
Rysunek 9. Największe przeszkody działania zidentyfikowane przez małych i średnich przedsiębiorców
Źródło: Największe przeszkody w prowadzeniu działalności gospodarczej według przedsiębiorców, Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, ZPP, Warszawa 2011, s. 1.
45% 32% 21% 20% 17% 13% 10% 10% 6% 5% 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 KOSZTY PRACY WYSOKIE PODATKI NIESTABILNOŚĆ PRAWA NADMIAR OBOWIĄZKÓW BIUROKRATYCZNYCH SAMOWOLNE I ARBITRALNE DECYZJE URZĘDNICZE BARIERY INWESTYCYJNE URZĘDY I URZĘDNICY SKOMPLIKOWANE PRAWO GOSPODARCZE KONTROLE URZĘDU SKARBOWEGO I INNYCH INSTYTUCJI POWOLNE ROZSTRZYGANIE SPORÓW SĄDOWYCH