Najogólniejsza definicja prezentuje politykę innowacyjną jako „dzia-łalność państwa i innych instytucji publicznych służącą rozwojowi badań i wspieraniu wprowadzania do praktyki gospodarczej wyników badań
131 W. Grudzewski, I. Hejduk, Efektywność działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, [w:] E. Horodyńska (red.), Rola polskiej nauki we wzroście innowacyjności
gospo-darki, PTE, Warszawa 2004, s. 254.
2.3.1.
naukowych, nowych osiągnięć wiedzy, wynalazków i usprawnień”132. W ujęciu szczegółowym jest ona definiowana jako „połączenie wybra-nych składników polityki przemysłowej, naukowej i technologicznej, wzmacniające powiązania w narodowym systemie innowacji, kształtują-ce i rozbudowująkształtują-ce zdolności do wprowadzania innowacji, wykorzystu-jące współpracę międzynarodową i procesy globalizacji w gospodarce”133. W celu zrozumienia istoty polityki innowacyjnej konieczne jest zdefi-niowanie jej składników. Przez politykę przemysłową należy rozumieć „zamierzone działanie rządu mające wpływ na strukturę produkcji prze-mysłowej”134. W zakresie pozostałych elementów polityki innowacyjnej można wyróżnić dwa podejścia:
• Traktujące politykę naukową i techniczną jako odrębne, lecz powią-zane135:
– Polityka naukowa – kierowanie procesem rozwoju nauki i wyko-rzystywanie jej efektów dla rozwoju gospodarki;
– Polityka techniczna – zarządzanie rozwojem majątku narodowe-go dla zaspokojenia potrzeb społeczeństwa.
• Łączące oba elementy w politykę naukowo-techniczną, definio-waną jako „część polityki strukturalnej państwa, która zajmuje się ustalaniem reguł: kierowania rozwojem nauki i techniki oraz wy-korzystania jej wyników zgodnie z celami przedsiębiorstwa i społe-czeństwa”136.
W ujęciu makroekonomicznym polityka innowacyjna to „świadoma i celowa działalność władzy publicznej zmierzająca pośrednio lub bez-pośrednio do wspierania innowacyjności, a przez to konkurencyjności gospodarki”137. Zgodnie z tym podejściem wspieranie działalności inno-wacyjnej przez państwo ma na celu promowanie innowacji zwiększają-cych konkurencyjność gospodarki i podnoszązwiększają-cych poziom życia społe-czeństwa, reorientację gospodarki opartej na pracy w gospodarkę opartą
132 P. Niedzielski, Polityka innowacyjna w transporcie, Wydawnictwo Naukowe Uni-wersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2003, s. 51–52.
133 K. Kozioł, Modele polityki innowacyjnej w Unii Europejskiej, [w:] W. Janasz (red.),
Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią Europejską,
Warsza-wa 2005, s. 131.
134 W. Janasz, K. Kozioł-Nadolna, Innowacje…, s. 136.
135 L. Białoń, T. Obrębski (red.), Nauka i technika w rozwoju społeczno-gospodarczym, PWN, Warszawa 1989, s. 192–193.
136 S. Marciniak, Innowacje…, s. 90.
137 S. Ciok, H. Dobrowolska-Kaniewska, Polityka innowacyjna państwa a regionalny
potencjał innowacyjny. Przykład Dolnego Śląska, Instytut Geografii i Rozwoju
na wiedzy, tworzenie sieci powiązań pomiędzy poszczególnymi elemen-tami systemu innowacji, czyli nauką, techniką, edukacją, podmioelemen-tami gospodarczymi, rynkiem, administracją, organizacjami pozarządowymi, itp.138 Działania te są możliwe dzięki tworzeniu mechanizmów i struktur sprzyjających przeprowadzaniu procesów innowacyjnych, kształtowaniu postaw sprzyjających realizacji tej polityki oraz zwiększaniu efektywno-ści wdrażania nowych rozwiązań139. Zbliżone podejście można odnaleźć u J. Baruka, który politykę innowacyjną uznaje za „integralną część po-lityki społeczno-gospodarczej, przejawiającej się różnorodnymi forma-mi oddziaływania o charakterze organizacyjnym, technicznym, finanso-wym, informacyjnym, prawnym, ujętymi w zbiór zasad, zmierzających do takiego ukształtowania związków między nauką a różnymi przeja-wami ludzkiej działalności, aby osiągnąć cele w zakresie nauki i rozwoju społeczno-gospodarczego”140.
Podobną definicję można odnaleźć u W. Janasza: „przez politykę in-nowacyjną rozumiemy oddziaływanie państwa, które za pomocą różnych instrumentów oddziałuje na procesy innowacyjne w gospodarce, aby osią-gać cele prowadzonej polityki społeczno-gospodarczej”141. W podejściu tym szczególnie akcentuje się potrzebę tworzenia warunków do rozwoju przedsiębiorczości, pobudzanie i ukierunkowanie na innowacyjność.
Jedna z klasyfikacji źródeł wyróżnia innowacje popytowe („ssane przez rynek”) i podażowe („pchane przez naukę”). W zakresie polityki innowa-cyjnej również można zauważyć wzajemne oddziaływanie na siebie obu elementów. Zmiana popytu na określone rozwiązania ze strony podmio-tów gospodarczych motywuje sferę nauki do zaspokojenia ich potrzeb. Z drugiej strony ośrodki badawczo-rozwojowe i inne jednostki naukowe stanowią ograniczenie polityki innowacyjnej ze względu na fakt, że two-rzą zdolność technologiczną gospodarki (ma na to wpływ m.in. stan uże two-rzą- urzą-dzeń i maszyn, nakłady na B+R, liczba pracowników naukowych, itp.).
138 T. Szulc, Innowacyjność polskiej gospodarki, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2001, s. 98; Z. Piątkowski, M. Sankowski, Procesy innowacyjne i polityka
naukowo--techniczna państwa, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania
w Warszawie, Warszawa 2001, s. 56; H. Dobrowolska-Kaniewska, Endo-
i egzoge-niczne determinanty obszarów wzrostu i stagnacji w województwie dolnośląskim w kontekście Dolnośląskiej Strategii Innowacji, Dolnośląska Agencja Współpracy
Gospodarczej, Wrocław 2009, s. 119, 120.
139 P. Niedzielski, J. Markiewicz, K. Rychlik, T. Rzewuski, Innowacyjność
w działalno-ści przedsiębiorstw. Kompendium wiedzy, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2007,
s. 115.
140 J. Baruk, Innowacje…, s. 73–74.
141 W. Janasz, Innowacyjne strategie rozwoju przemysłu, Fundacja na Rzecz Uniwer-sytetu Szczecińskiego, Szczecin 1999, s. 150.
Polityka innowacyjna przebiega dwutorowo – wsparcie dotyczy zarówno strony popytowej, jak i podażowej. W zakresie tej pierwszej może polegać na bezpośrednim (obszar VI) lub pośrednim (obszar VII) kształtowaniu rynków krajowych oraz zagranicznych (obszar VIII), bądź też sprzeda-ży przez rząd krajowych towarów na rynku międzynarodowym (obszar IX). Z kolei oddziaływanie od strony podażowej może odbywać się bez-pośrednio (prowadzenie działalności B+R – obszar I lub partycypacja w nakładach na inwestycje – obszary II, III i IV) lub pośrednio (kształ-towanie otoczenia ekonomicznego, politycznego i prawnego działalności innowacyjnej – obszar V)142. Proces oddziaływania polityki innowacyjnej na gospodarkę przedstawia rysunek 13.
Co istotne, polityka innowacyjna jest specyficzna dla danego kraju, gdyż kształtują ją takie czynniki, jak: doświadczenie historyczne, kultura, kapitał ludzki, uwarunkowania prawno-instytucjonalne, itp.143 Czynni-kiem determinującym ewolucję wsparcia ze strony państwa są procesy globalizacyjne oraz konieczność dostosowania się do regulacji ponadna-rodowych (przykładem może być rozwój polskiej polityki innowacyjnej po przystąpieniu do Unii Europejskiej). Z kolei do najistotniejszych prze-słanek tworzenia i prowadzenia tej polityki należą144:
• wzrost nakładów na działalność innowacyjną, przekraczający moż-liwości kapitałowe pojedynczego przedsiębiorstwa, zwłaszcza pod-miotów z sektora MSP,
• wzrastająca konkurencja międzynarodowa,
• konieczność rozwoju nauki, techniki, technologii oraz prowadzenia badań naukowych,
• zagwarantowanie bezpieczeństwa i obronności kraju,
• prowadzenie działań przeciwdziałających negatywnym skutkom działalności gospodarczej przedsiębiorstw (np. w zakresie ochrony środowiska),
• występowanie negatywnych zjawisk gospodarczych, społecznych i przyrodniczych.
142 M. Weresa, Ewolucja polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej w Niemczech
w kontekście integracji, Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2007, [za]:
S. Ciok, H. Dobrowolska-Kaniewska, Polityka innowacyjna państwa a regionalny
potencjał innowacyjny. Przykład Dolnego Śląska, Instytut Geografii i Rozwoju
Re-gionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 11–12.
143 L. Kwieciński, Unia Europejska. Polska. Dolny Śląsk – w kierunku innowacyjnej
go-spodarki, [w:] Innowacyjny jednolity rynek. Wyzwania dla wymiaru gospodarczego Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 13.
144 J. Baruk, Rola państwa w procesach rozwojowych, „Nowator” 1999, nr 6, Podkar-packie Centrum Edukacji Nauczycieli, Rzeszów, [za:] P. Niedzielski, Polityka…, s. 51–52.
Polityka innowacyjna może mieć zasięg narodowy (wówczas koncen-truje się na stworzeniu i pobudzaniu rozwoju krajowego systemu innowa-cji) lub ponadnarodowy (jej celem jest integracja krajowych gospodarek dla utworzenia organizacji wspierającej globalnie innowacyjność)145. Jednakże kluczowym przedmiotem jej oddziaływania są przedsiębiorstwa podejmujące działalność innowacyjną, stąd też jej głównym celem jest ułatwienie podejmo-wania i realizacji innowacji, zmniejszenie stopnia ryzyka i niepewno ści oraz pomoc przedsiębiorstwu w całym procesie wdrażania nowych rozwiązań146. Jego realizacja wymaga podejmowania następujących działań147:
145 W. Janasz (red.), Determinanty…, s. 54.
146 K. B. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, War-szawa 2005, s. 118.
147 P. Niedzielski, Polityka…, s. 54–55.
Rysunek 13. Sfery oddziaływania polityki na innowacyjność oraz cele i narzędzia
Źródło: R. Rothwell, W. Zegveld, Reindustrialization and Technology, Longman, London 1985, [za:] S. Ciok, H. Dobrowolska-Kaniewska, Polityka innowacyjna państwa a regionalny
potencjał innowacyjny. Przykład Dolnego Śląska, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 12.
RZĄD
Rysunek 4. Sfery oddziaływania polityki na innowacyjność oraz cele i narzędzia
Źródło: R. Rothwell, W. Zegveld, Reindustrialization and Technology, Longman, London 1985, [za:] S. Ciok, H. Dobrowolska-Kaniewska, Polityka innowacyjna państwa a regionalny potencjał innowacyjny. Przykład Dolnego Śląska, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 12.
Co istotne, polityka innowacyjna jest specyficzna dla danego kraju, gdyż kształtują ją takie czynniki, jak: doświadczenie historyczne, kultura, kapitał ludzki, uwarunkowania prawno-instytucjonalne, itp.143 Czynnikiem determinującym ewolucję wsparcia ze strony państwa są procesy globalizacyjne oraz konieczność dostosowania się do regulacji ponadnarodowych (przykładem może być rozwój polskiej polityki innowacyjnej po
143 L. Kwieciński, Unia Europejska. Polska. Dolny Śląsk – w kierunku innowacyjnej gospodarki, [w:]
Innowacyjny jednolity rynek. Wyzwania dla wymiaru gospodarczego Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 13.
OBSZAR III WIEDZA O RYNKU I UMIEJĘTNOŚCIACH OBSZAR II WIEDZA TECHNICZNA
jednostki naukowe i techniczne przedsiębiorstwa publiczne edukacja informacja OBSZAR IV ZASOBY FINANSOWE finansowe podatkowe prawno-regulacyjne polityczne agenci kontakty handlowe usługi publiczne zamówienia rządowe
OBSZAR VII RYNEK KRAJOWY OBSZAR IX RYNKI MIĘDZYNARODOWE OBSZAR I SFERA B+R OBSZAR V OTOCZENIE EKONOMICZNE, POLITYCZNE, PRAWNE SFERYB+R
Opłacalność techniczna Opłacalność handlowa
PODAŻ Produkcja POPYT OBSZAR VI, VII
OTOCZENIE EKONOMICZNE, PRAWNE, POLITYCZNE PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCIGOSPODARCZEJ ORAZ HANDLU ZAGRANICZNEGO
• wytyczanie kierunków badań i ustalanie ich struktury, • edukacja kadr naukowych i kierowniczych,
• budowanie infrastruktury badawczo-rozwojowej,
• pomoc w zapewnieniu zasobów niezbędnych do prowadzenia dzia-łalności innowacyjnej,
• tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi badań i prac nauko-wych oraz zapewnienie im skutecznej ochrony prawnej,
• kreowanie sieci współpracy międzynarodowej w dziedzinie nauki i techniki,
• tworzenie systemów informacyjnych i doradczych.
Cele polityki innowacyjnej mogą mieć charakter: horyzontalny (dzia-łania dotyczą długiego okresu, zaś szczególne znaczenie ma wspieranie prac naukowo-badawczych i badawczo-rozwojowych), sektorowo-bran-żowy (pomoc długoterminowa dla przedsiębiorstw z sektorów bądź branż o szczególnym znaczeniu dla rozwoju innowacyjności całego kra-ju) lub regionalny (wsparciem są objęte regiony słabiej rozwinięte)148. Z kolei OECD stosuje odmienną klasyfikację149:
• cele militarne – wzrost obronności kraju,
• cele społeczne – poprawa warunków życia i pracy społeczeństwa, • cele ekonomiczne – podniesienie konkurencyjności kraju oraz
po-prawa efektywności wykorzystania posiadanych zasobów, • cele naukowe – tworzenie warunków dla rozwoju nauki.
Polityka innowacyjna może przybierać trzy formy: partycypacyjną, regulacyjną i wspierającą. Pierwszy typ obejmuje bezpośrednie dzia-łania państwa realizowane przez wyspecjalizowane organizacje, które mają na celu sfinansowanie badań naukowych oraz finansowe wspie-ranie działalności innowacyjnej podmiotów gospodarczych. Charak-ter ingerencji niebezpośredniej ma polityka innowacyjna regulacyjna, której zadaniem jest zapewnienie odpowiednich warunków prawnych dla wdrażania innowacji i zapewniania im należytej ochrony. Ostatni typ polityki ma charakter wspierający i obejmuje działania podmioto-we (wsparcie finansopodmioto-we dla instytucji prowadzących działalność inno-wacyjną) i projektowe (finansowanie wybranych z rządowych progra-mów projektów badawczych bądź projektów o strategicznym znaczeniu dla rozwoju kraju)150.
148 P. Niedzielski, J. Markiewicz, K. Rychlik, T. Rzewuski, Innowacyjność…, s. 113. 149 Za: B.-A. Lundvall, S. Borrás, Science, Technology and Innovation Policy,
[w:] J. Fa-gerberg, D. C. Mowery, R. R. Nelson, Innovation Handbook, Oxford University Press, Oxford 2005, s. 599–631.