Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią podstawę gospodarki każ-dego państwa. To przede wszystkim one przyczyniają się do wzrostu go-spodarczego, a także wymuszają na konkurencji ciągłe podejmowanie działań w celu podniesienia innowacyjności i konkurencyjności100.
Na-100 A. Bera, Makroekonomiczna pozycja sektora mikro i małych przedsiębiorstw
w go-spodarce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego – Ekonomiczne
Pro-blemy Usług” 2010, nr 588 (51), s. 388. 3 400 000 3 900 000 4 400 000 2003 3 637 969 3 665 158 3 496 945 3 513 751 3 560 422 3 862 501 3 874 683 4 050 686 4 066 130 3 970 765 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
1.4.
leży zwrócić uwagę na fakt, że sektor małych i średnich przedsiębiorstw należy do najbardziej dynamicznych we wszystkich krajach gospodarki rynkowej. Wynika to m.in. ze specyfiki tych podmiotów, zwłaszcza z ela-stycznej struktury i dużej zdolności dostosowania się do zmian zacho-dzących w otoczeniu101. Nie bez znaczenia jest również ich liczebność – małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią ponad 99% wszystkich przed-siębiorstw, dlatego też w dużym stopniu mogą oddziaływać na procesy zachodzące w całej gospodarce102. Ze względu na dużą dynamikę w po-dejmowaniu ryzyka oraz częste zmiany, jakim podlegają, odgrywają nie-zwykle ważną rolę w każdym kraju w takich kwestiach, jak103:
• tworzenie nowych miejsc pracy,
• wytwarzanie Produktu Krajowego Brutto,
• oddziaływanie na poziom eksportu i importu oraz nakładów inwe-stycyjnych,
• racjonalizacja alokacji zasobów,
• poprawa funkcjonowania sektora dużych przedsiębiorstw,
• podnoszenie innowacyjności gospodarki i unowocześnianie struk-tury przemysłowej,
• wykorzystanie nisz rynkowych,
• przyspieszenie tempa przepływu kapitału, • rozwój regionów i gospodarki lokalnej, • występowanie efektu mnożnikowego, • oddziaływanie na społeczeństwo, • efekt ekologiczny,
• rozwój edukacji i wzrost dochodów społeczeństwa.
Duża liczebność podmiotów z sektora MSP oraz ciągłe powstawanie nowych powoduje, że wywierają one znaczący wpływ na rynek pracy, wykorzystując nadwyżki podaży siły roboczej, ale również pobudzając postawy przedsiębiorcze wśród społeczeństwa. Na uwagę zasługuje fakt, że koszt utworzenia jednego stanowiska w sektorze MSP jest o wiele niż-szy niż w dużych przedsiębiorstwach104, okres jego organizacji krótszy,
101 M. Solinska, N. Iwaszczuk, Rola małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce
rynkowej, „Hауковий Вiсник” 2008, № 2, s. 1.
102 B. Siuta, Rola i znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw w wybranych
obsza-rach gospodarki światowej, [w:] R. Borowiecki, Przedsiębiorstwo w procesie trans-formacji, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Warszawa−Kraków 2003, s. 209–
210.
103 Fostering Entrepreneurship and Firm Creation as a Driver of Growth in a Global
Eco-nomy, OECD, Turkey 2004, s. 11.
zaś wymagania wobec pracownika niejednokrotnie niższe105. Małe i śred-nie organizacje oddziałują na społeczeństwo także w innym aspekcie − rozwój sektora MSP pozwala na samorealizację w ramach prowadze-nia własnego biznesu, a także kreowanie postaw przedsiębiorczych oraz możliwość osiągnięcia sukcesu i zmianę statusu. Powodzenie jednostki przekłada się na pomyślność zbiorowości, chociażby poprzez oddziały-wanie na zatrudnienie czy tworzenie PKB106. Ze względu na dominację sektora MSP w gospodarce, podmiotów tych szczególnie dotyczy zagad-nienie społecznej odpowiedzialności biznesu, tzn. mają wytwarzać miej-sca pracy o dobrej jakości i sprzyjać wzrostowi poziomu życia107. Istotne jest również umożliwienie znalezienia pracy ludziom upośledzonym, in-walidom, rencistom, emerytom oraz kobietom prowadzącym gospodar-stwa domowe i wychowującym dzieci (realizacja polityki równych szans i przeciwdziałanie dyskryminacji na rynku pracy)108.
Analizując rolę sektora MSP w gospodarce, należy podkreślić jego udział w wytwarzaniu Produktu Krajowego Brutto – udział sektora MSP w wytwarzaniu PKB w 2012 roku wyniósł 48,5%, w 2011 roku 47,3%, w 2010 roku 47,6%, w 2009 roku 48,4%, w 2008 roku 46,9%, w 2007 roku 47%, w 2006 roku 47,5%, w 2005 roku 47,6%, a w 2004 roku 48,3% (zob. rys. 4). Pomimo malejącej tendencji do 2011 roku, zważywszy na nie-wielki zakres działania tych jednostek i tak można mówić o ich znaczą-cym udziale w rozwoju gospodarki109.
Należy również podkreślić inny aspekt działalności małych i średnich przedsiębiorstw − otóż uważa się, że małe i średnie przedsiębiorstwa przyciągają inwestycje, programy i dotacje, dzięki czemu realizowana jest
105 G. Gołębiowski, Miejsce i znaczenie małych i dużych przedsiębiorstw na rynku, [w:] J. Ostaszewski (red.), Finanse przedsiębiorstwa, SGH, Warszawa 2005, s. 2–3. 106 A. Koźmiński, Zarządzanie w warunkach niepewności, PWN, Warszawa 2004,
s. 163.
107 S. Jankiewicz, Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw jako
prio-rytet polityki gospodarczej, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2004, s. 42;
K. Wygnański, Ekonomia społeczna w Polsce – definicje, zastosowania,
oczeki-wania, wątpliwości, [w:] Raport: W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2006,
s. 33–35.
108 B. Mikołajczyk, M. Krawczyk, Sektor przedsiębiorstw mikro, małych i średnich
w krajach Unii Europejskiej, „Studia Europejskie” 2006, nr 2, s. 68; M. Branka,
M. Rawłuszko, A. Siekiera, Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,
Warszawa 2009.
109 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008–
większa liczba przedsięwzięć110, zaś znaczna część z nich przyczynia się do wzrostu eksportu i importu111. Oprócz tego, podmioty z sektora MSP podnoszą innowacyjność gospodarki i unowocześniają struktury prze-mysłowe, gdyż przyczyniają się do poprawy efektywności działania i in-nowacyjności jednostek funkcjonujących w ich otoczeniu112.
Ze względu na fakt, że większość przedsiębiorstw ma charakter lokal-ny, można mówić o ścisłej zależności pomiędzy ich rozwojem a wzrostem gospodarki lokalnej i regionalnej113. Relacja ta ma charakter
dwukierun-110 M. Nowak, H. Musiał, Rola i znaczenie przedsiębiorczości w rozwoju przedsięwzięć
gospodarczych, [w:] D. Kopycińska, Teoretyczne aspekty gospodarowania,
Uni-wersytet Szczeciński, Szczecin 2005, s. 220–221.
111 J. Bednarz, E. Gostomski, Działalność małych i średnich przedsiębiorstw na rynkach
zagranicznych, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009, s. 52; I. Hejduk, Jak pomagać małym firmom, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” 1994, nr 1,
s. 13–15; V. Cigdem, Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce i w Turcji, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” 2000, nr 6, s. 8–11; E. Maleczek, Inwestycje małych
i średnich przedsiębiorstw, „Wiadomości Statystyczne” 2001, nr 4, s. 46.
112 Highlights from the 2003 Observatory. 2003 Observatory of the European SMEs No.
8, European Commission, 2004, s. 13; Green Paper, Comission of the European
Communities, Brussels, 21.01.2003 COM (2003) 27 final, s. 6–7.
113 M. Strużycki, Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, PWE, Warsza-wa 2004, s. 19; M. Huczek, Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
przez Unię Europejską na przykładzie Małopolski, „Zeszyty Naukowe Wyższej
Szkoły Humanitas” 2008, nr 2, s. 9. 46 46,5 47 47,5 48 48,5 49 2004 48,3% 47,6% 47,5% 47% 46,9% 48,4% 47,6% 47,3% 48,5% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Żołnierski, P. Zadura-Lichota (red.), Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2008–2009, PARP, Warszawa 2010, s. 28. Rysunek 4. Udział podmiotów z sektora MSP w tworzeniu PKB w latach 2004–2012 (w %)
kowy – z jednej strony podmioty korzystają z zasobów regionów (mate-riały, produkty, zasoby pracy, itp.)114, a z drugiej sprzedają swoje produkty lub świadczą usługi, wpływając na wzrost PKB, zatrudnienia, dochodów budżetów lokalnych, zaspokojenie potrzeb społeczeństwa i konkurencyj-ność obszarów gospodarczych (co w konsekwencji przekłada się również na sytuację jednostek o małej i średniej skali produkcji)115.
Małe i średnie przedsiębiorstwa wpływają na poprawę funkcjonowania sektora dużych przedsiębiorstw (m.in. poprzez system współpracy wza-jemnej, ale również tworzenie rynku zbytu dla dużych fabryk, holdingów i korporacji)116. Należy również wskazać na proces odciążania podmio-tów o dużej skali produkcji przez jednostki z sektora MSP ze względu na produkowanie dla nich komponentów lub świadczenie usług po ce-nach korzystniejszych niż w przypadku własnej działalności. Oprócz tej sfery pomoc dotyczy także obszaru finansowego – małe i średnie przed-siębiorstwa niejednokrotnie pełnią funkcję kredytodawcy poprzez wy-dłużanie terminów płatności117.
Innym istotnym aspektem działania podmiotów z sektora MSP jest racjonalizacja alokacji zasobów. Ze względu na relatywnie małą skalę in-westycji rozmiary poniesionych nakładów są niewielkie, a tym samym ryzyko niepowodzenia jest również ograniczone, natomiast czas same-go przedsięwzięcia krótki (większe prawdopodobieństwo przewidzenia ewentualnych zakłóceń). Także bieżąca działalność tych organizacji ce-chuje się stosunkowo niską kapitałochłonnością i wysokim stopniem za-mrożenia środków finansowych w środkach trwałych118.
114 A. Rossa, Wsparcie finansowe MSP ze środków UE w latach 2006–2013 w ramach
Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, [w:] E. Janowicz,
D. Zawadz-ka (red.), Finansowe uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Wyd. Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2007, s. 11.
115 M. Strużycki, Małe i…, s. 239.
116 M. Matejun, Rola sektora MSP w rozwoju dużych organizacji gospodarczych, [w:] S. La-chiewicz, I. Staniec (red.), Sytuacja ekonomiczna, organizacyjna i kadrowa dużych
organizacji gospodarczych w aglomeracji łódzkiej, Wyd. Politechniki Łódzkiej, Łódź
2007, s. 83–94; J. Bilski, E. Stawasz, Bariery w korzystaniu z usług bankowych
w finan-sowaniu działalności małych i średnich przedsiębiorstw, Wyd. Uniwersytetu
Łódzkie-go, Łódź 2006, s. 16–17; I. Markowicz, Statystyczna analiza rentowności…, s. 15. 117 S. Lachiewicz, Małe firmy…, s. 19; J. Prus, Funkcjonowanie małego i średniego
przedsiębiorstwa, [w:] W. Pluta (red.), Finanse małych i średnich przedsiębiorstw,
PWE, Warszawa 2004, s. 17.
118 A. Bielawska, Znaczenie małych firm dla rozwoju gospodarczego „Ekonomista” 1992, nr 3, s. 467; M. Brojakowska, Specyfika i znaczenie funkcjonowania mikro
i małych przedsiębiorstw, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2006,
Oprócz tego, małe i średnie przedsiębiorstwa dominują w wykorzy-staniu nisz rynkowych, zwłaszcza w regionach słabo rozwiniętych119. Ponieważ nie są one w stanie konkurować z dużymi przedsiębiorstwami ze względu na występujące efekty skali produkcji120, mogą być wobec nich konkurencyjne w większości poprzez zaspokajanie zindywidualizowa-nych potrzeb konsumentów, oferując im produkty unikalne, niemożliwe do wytworzenia przy masowej produkcji121.
Podmioty z sektora MSP wpływają także na przyspieszenie tempa przepływu kapitału. Jedną z najistotniejszych barier funkcjonowania tych organizacji (szczególnie w początkowym okresie działania) są ogra-niczenia kapitałowe, dlatego też przedsiębiorcy zmuszeni są do poszu-kiwania różnorodnych form finansowania122. W pierwszych miesiącach działalności zazwyczaj wykorzystywane są zasoby własne oraz pożyczki od rodziny i znajomych, zatem do obrotu gospodarczego przekazywane są środki finansowe, które bez istnienia tych przedsiębiorstw pozostałyby niewykorzystane123.
Analizując znaczenie sektora MSP, konieczne jest uwzględnienie w rozważaniach ich specyfiki – małe i średnie przedsiębiorstwa charakte-ryzują się niższym niż duże organizacje wskaźnikiem przeżywalności, co wpływa na całą gospodarkę. Zjawisko to nosi nazwę efektu mnożnikowe-go, gdyż polega na oddziaływaniu powstania bądź śmierci jednego pod-miotu na tworzenie lub upadłość innych, a także w analogiczny sposób pobudzanie innowacyjności i wiedzy przedsiębiorców124.
Oprócz wcześniej wymienionych aspektów, należy także podkre-ślić znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla zrównoważonego rozwoju gospodarki (efekt ekologiczny, rozwój edukacji i wzrost do-chodów społeczeństwa). Ze względu na niewielką skalę działania oraz charakter (zwykle MSP działają w branżach wiedzochłonnych), są one
119 F. Kroger, A. Vizjak, A. Kwiatkowski, Sukces w niszach rynkowych. Strategie
uzy-skiwania globalnej przewagi konkurencyjnej, Studio Emka, Warszawa 2006, s. 11.
120 L. Zienkowski (red.), Wkład małych i średnich przedsiębiorstw w rozwój gospodarki
polskiej, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw,
Warszawa 1997, s. 7.
121 H. H. Bass, KMU in der Deutschen Volkswirtschaft: Vergangenheit, Gegenwart, “Zu-kunft” 2006, No 101, s. 10–11; I. Hejduk, Rozwój małych firm prywatnych w Polsce, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” 1994, nr 1, s. 9–11.
122 N. Daszkiewicz, Internacjonalizacja małych i średnich przedsiębiorstw
we współ-czesnej gospodarce, Scientific Publishing Group, Gdańsk 2004, s. 92.
123 A. Bielawska, Znaczenie…, s. 463.
124 J. Mertl, A. Paprocka, Analiza istniejącej infrastruktury wspierania
w przeciwieństwie do np. dużych fabryk czy korporacji niewielkim obcią-żeniem dla środowiska. Ponadto małe i średnie przedsiębiorstwa dostar-czają przedsiębiorcom wiedzy, a także umożliwiają praktyczne poznanie zagadnień nauczanych w szkołach, dokonywanie odkryć i postępu tech-nicznego i naukowego125.