Podobnie jak w przypadku pojęcia innowacji, nie istnieje jedna defi-nicja działalności innowacyjnej. Najogólniej mówiąc, jest to proces pole-gający na tworzeniu, projektowaniu i realizacji innowacji. W literaturze można odnaleźć bardziej szczegółowe objaśnienia tego pojęcia, jednakże ze względu na ich podobieństwo do powyższej definicji, zostaną przyto-czone tylko te najpopularniejsze:
• „Generowanie idei innowacyjnej, obejmującej tworzenie, projek-towanie i pierwszą realizację pomysłu, przy czym najistotniejszym ogniwem procesu jest wdrożenie nowego rozwiązania”103.
• „Zespół działań, których efektem jest powstanie i pierwsze wpro-wadzenie do praktyki gospodarczej nowych rozwiązań”104.
• „Ciąg zdarzeń od powstania pomysłu (inwencja, wynalazek) po-przez ucieleśnienie (innowację) oraz upowszechnienie (imita-cję)”105.
• „Ciągły proces przemian zapewniający powstanie innowacji, ich rozwój i wprowadzenie do praktyki”106.
• „Działalność twórcza, w której kładzie się większy nacisk na wdro-żenie pomysłu. Jest to nieustanny proces, rozpoczynający się od do-strzeżenia okazji czy potrzeby do zaspokojenia, a kończący się z chwilą podjęcia decyzji o wdrożeniu tego pomysłu i przystąpieniu do realizacji”107.
103 W. Janasz, K. Janasz, A. Świadek, J. Wiśniewska, Strategie innowacyjne
przedsię-biorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001,
s. 194–197.
104 S. Krajewski, Procesy innowacyjne w przemyśle, PWE, Warszawa 1985, s. 19–21; W. Kasperkiewicz, Systemy funkcjonowania gospodarki a innowacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1989, s. 15, 21–22; A. Pomykalski, Zarządzanie…, s. 35. 105 W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty…, s. 33.
106 J. Penc, Innowacje…, s. 164.
107 P. McGowan, Innowacje i przedsiębiorczość wewnętrzna, [w:] D. M. Stewart (red.),
Praktyka kierowania, PWE, Warszawa 1994, s. 281–283.
• „Proces opracowania, stosowania, uruchamiania, rozwijania twór-czej idei oraz kierowania jej dojrzewaniem i upadkiem”108.
• „Ciąg skomplikowanych działań polegających na rozwiązywaniu problemów”109.
• „Zespół czynności w obszarze inwencji, oceny technicznej wyko-nalności, projektowania, ekonomicznej oceny, produkcji i dystry-bucji, które prowadzą do stworzenia rynku nowego rozwiązania i spowodowania, by nowe rozwiązanie (wyrób lub proces) zaspoko-iło określone potrzeby”110.
Działalność innowacyjna obejmuje czynności od momentu pojawienia się pomysłu do wdrożenia gotowego rozwiązania. Najogólniej, proces innowa-cyjny przebiega według schematu: pojawienie się pomysłu, analiza potencjal-nych rozwiązań i opracowanie planu wdrożeniowego, projektowanie i rozwój (w tym testowanie) i wprowadzenie na rynek111. Co istotne, po każdym eta-pie następuje ocena i weryfikacja rezultatów, dzięki czemu możliwa jest stała kontrola efektów oraz zachowanie niewykorzystanych pomysłów do innych badań112. W literaturze można spotkać liczne modele procesów innowacyj-nych, zaś najpopularniejsze koncepcje to: model McGowana, R. W. Griffina, Shingeo Shingo, A. Sosnowskiej oraz A. Francika i A. Pocztowskiego.
W modelu McGowana pierwszym etapem jest identyfikacja problemu lub okazji oraz poszukiwanie pomysłów na rozwiązanie. Konieczne jest rozpoznanie wielu idei, zaś ich analiza jest przeprowadzana na podstawie informacji zebranych wewnątrz i na zewnątrz organizacji. Fazę tę kończy redefinicja i ponowna ocena pierwszego problemu lub okazji, zaś odrzu-cone koncepcje mogą być zachowane na później. Kolejny etap zaczyna się od identyfikacji realnych problemów oraz analizy porównawczej korzyści płynących z każdego z nich. Prace należy zakończyć uszeregowaniem po-mysłów na podstawie ogólnej oceny porównawczej oraz wyborem naj-lepszego. Odrzucone idee zostają zachowane na inną okazję. Ostatni etap zaczyna się opracowaniem i wdrożeniem wybranej koncepcji oraz oceną jej skuteczności. W razie potrzeby pomysł jest udoskonalany113.
108 R. W. Griffin, Podstawy…, s. 659.
109 I. Durlik, Zmiany innowacyjne jako element strategii restrukturyzacji
przedsię-biorstw, „Ekonomika i Organizacja” 1998, nr 2, s. 20.
110 W. Popławski, Mechanizmy procesów innowacyjnych w rozwoju przemysłów
wyso-kiej techniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1995, s. 23.
111 J. J. Brdulak, Zarządzanie wiedzą a proces innowacji produktu. Budowanie
prze-wagi konkurencyjnej firmy, SGH, Warszawa 2005, s. 52.
112 J. Bućko, Procesy i organizacje innowacyjne (wybrane zagadnienia), [w:] J. Bućko (red.), Innowacje. Kształcenie. Zarządzanie, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2006, s. 144.
Proces innowacyjny opracowany przez R. W. Griffina przebiega we-dług następującego schematu114:
• Narodziny pomysłu,
• Rozwój (ocena, modyfikacja, doskonalenie, budowa prototypu), • Zastosowanie (przekształcenie pomysłu w materialne dobra
i usłu-gi),
• Uruchomienie (wprowadzenie rozwiązań na rynek),
• Wzrost (wzrost popytu na uruchomienie produkcji, okres „zbiera-nia plonów”),
• Dojrzałość (kopiowanie pomysłu przez inne przedsiębiorstwa), • Upadek (spadek popytu na innowacje, „starzenie się” innowacji,
tworzenie nowych pomysłów).
Model Shingeo Shingo przedstawia ciekawą koncepcję przebiegu pro-cesu innowacyjnego115:
• Etap przygotowawczy: tworzenie zasad klasyfikacji, które pozwolą wy-brać najlepsze pomysły; analiza relacji między obiektami (przyczyno-wo-skutkowe, opozycja, podobieństwa i bliskość); obserwacja i analiza. • Etap identyfikacji problemu: należy zidentyfikować istniejące i po-tencjalne problemy przy jednoczesnym nieakceptowaniu status quo. • Etap koncepcji przygotowań ulepszeń: zrozumienie obecnej
sytu-acji, analiza celów pod kątem efektywniejszej działalności.
• Etap opracowania projektu innowacyjnego: obserwacja i krytyczna analiza oraz poszukiwanie ulepszeń przez brainstorming, ocena po-mysłów, dalsze poszukiwania rozwiązań i pomysłów.
• Etap wprowadzenia projektów do praktyki: zorganizowanie sposo-bu praktycznego zastosowania rozwiązań, wdrożenie pomysłu, ak-tywne pilotowanie procesu.
Schemat przebiegu procesu innowacji A. Sosnowskiej jest następujący116:
114 R. W. Griffin, Podstawy…, s. 659. Podobny schemat odnajdujemy w: M. Trocki, B. Grucza, K. Ogonek, Zarządzanie projektami, PWE, Warszawa 2003, s. 35–71; K. Lewin, Field Theory in Social Science, Harper and Brothers, New York 1951, s. 228–229; F. Luthans, Organizational Behaviour, McGraw-Hill, New York 1995, s. 569; D. A. Garvin, General Management, Processes and Actions, McGraw-Hill, Bo-ston 2002, s. 520; R. G. Shroeder, A. Van de Ven, G. D. Scudder, D. Polley,
The De-velopment of Innovation Ideas, [w:] A. Van de Ven, Research on the Management of Innovation: The Minessota Studies, Harper & Row, New York 1989, s. 107–135.
115 Z. Martyniak, Założenia systemu Shingeo Shingo, A. W. „Placet”, Warszawa 1998, s. 18; M. Osęka, J. Wipijewski, Innowacyjność przedsiębiorstw. Ekonomiczne
i or-ganizacyjne determinanty, PWN, Warszawa 1985, s. 37.
116 A. Sosnowska, Innowacje – podstawowe pojęcia, [w:] A. Sosnowska, S. Łobejko, A. Kło-potek, J. Brdulak, A. Rutkowska-Brdulak, K. Żbikowska (red.), Jak wdrażać innowacje
• Krok 1: Analiza rynku.
• Krok 2: Ocena stanu wiedzy oraz ustalenie potencjalnych źródeł in-nowacji.
• Krok 3: Sformułowanie zadania projektowego. • Krok 4: Stworzenie zespołu projektowego.
• Krok 5: Opracowanie wstępnej koncepcji realizacji projektu i anali-zy rynkowe.
• Krok 6: Decyzja o realizacji projektu i ustalenie ostatecznego zespo-łu projektowego.
• Krok 7: Opracowanie projektu technicznego z podziałem poszcze-gólnych działań między członków zespołu.
• Krok 8: Ocena techniczna i ekonomiczna projektu oraz decyzja o fi-nansowaniu przedsięwzięcia.
• Krok 9: Realizacja, próby techniczne, promocja.
• Krok 10: Zakończenie projektu i wdrożenie rozwiązania. • Krok 11: Ocena i wnioski.
Model procesu innowacyjnego z punktu widzenia gospodarki obej-muje: badania podstawowe, stosowane, prace rozwojowe, wdrożeniowe, fazę innowacji i rozprzestrzenianie117. Badania podstawowe służą odkry-ciu nowych prawd, zależności, zasad, itp. Ich celem jest rozwiązywanie problemów społeczeństwa, dlatego też charakteryzują się szerokim
za-kresem prac badawczych118. Mogą mieć formę ukierunkowaną
(skiero-waną) lub nieukierunkowaną (czystą). Te ostatnie służą rozwojowi nauki, gdyż ich wyniki nie mają zwykle wartości handlowej, lecz przynoszą naj-częściej nowe prawa i teorie naukowe119. Co ważne, nie mają narzuconych konkretnych celów, ich istota ma charakter poznawczy, dlatego też nie wchodzą w zakres działań projektów innowacyjnych120. Przeciwieństwem są badania ukierunkowane, które są nastawione na rozwiązywanie ściśle określonych celów, a ich wyniki mają rozwiązywać konkretne problemy (oprócz naukowego mają także przeznaczenie użytkowe)121.
Badania stosowane są podejmowane dla zdobycia nowej wiedzy, która
117 A. Francik, A. Pocztowski, Procesy innowacyjne, Wydawnictwo Akademii Eko-nomicznej w Krakowie, Kraków 1991, s. 12–15; J. Czupiał (red.), Ekonomika…, s. 10–14.
118 M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie innowacjami, Oficyna Wydawnicza Politech-niki Warszawskiej, Warszawa 2001, s. 14.
119 J. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 57.
120 Podręcznik Frascati. Pomiar działalności naukowo-badawczej, OECD, Paryż 2002, s. 36.
ma konkretne zastosowania praktyczne122. Ich istota sprowadza się do po-szukiwania zastosowań praktycznych dla wyników badań podstawowych lub do opracowywania nowych rozwiązań, pozwalających na osiągnięcie z góry założonych celów praktycznych. Wynikami badań stosowanych są modele próbne wyrobów, procesów czy metod123.
Prace rozwojowe obejmują praktyczne testowanie efektów badań sto-sowanych, zaś ich wyniki stanowią podstawę do podjęcia ostatecznej de-cyzji o realizacji projektu. Dzielą się na: prace konstrukcyjne, technolo-giczno-projektowe i doświadczalne, badania modeli nowych rozwiązań, eksperymentowanie124.
Prace wdrożeniowe to przejście przedsięwzięcia ze sfery badawczej i rozwojowej do sfery nauki i wdrożenia nowych rozwiązań, z kolei inno-wacje to pierwsze gospodarcze wykorzystanie wynalazku lub pomysłu125.
122 E. Wojnicka, System innowacyjny Polski z perspektywy przedsiębiorstw, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004, s. 33.
123 GUS, http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-17.htm (do-stęp 23.02.2012).
124 W. Kasperkiewicz, Istota…, s. 17. 125 J. Czupiał (red.), Ekonomika…, s. 35. Rysunek 11. Gospodarczy model procesu innowacyjnego
Źródło: J. Czupiał (red.), Ekonomika innowacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Lan-gego, Wrocław 1994, s. 1.
Ostatnim etapem jest dyfuzja innowacji, polegająca na wykorzystaniu opracowanych rozwiązań przez inne przedsiębiorstwa126.
Działalność innowacyjną w ujęciu gospodarczym przedstawia rysu-nek 11.
Pomimo występowania teoretycznych opracowań przebiegu procesu innowacyjnego, praktyka gospodarcza pokazuje, że działalność inno-wacyjna niejednokrotnie jest prowadzona w sposób nieuporządkowany i nieprzewidywalny127.