Największym zainteresowaniem cieszą się kursy języków obcych (25%), zajęcia sportowe (15%) i artystyczne (12%). Zapoznając się z wynikami tych badań, war-to zadać sobie pytanie, na ile tego typu aktywności wynikają z inicjatywy dzieci, a na ile są one narzucane przez samych rodziców. Problem ten jest istotny, gdyż coraz częściej spotykamy się z sytuacją, gdy rodzic – dbając o rozwój swojego dziecka – całkowicie organizuje i wypełnia mu czas bez jego zgody. Taki sposób działania jest jednak sprzeczny z zasadami podmiotowego wychowania i neguje to, co stanowi podstawową cechę czasu wolnego – dobrowolność treści i form zachowań.
Drugą skrajnością jest taka sytuacja, kiedy rodzic w ogóle nie interesuje się tym, w jaki sposób jego dziecko spędza czas wolny. Mam na myśli nie tylko brak zainteresowania, ale także brak zorientowania w propozycjach płatnych zajęć pozalekcyjnych adresowanych do dzieci i młodzieży. Szczególnie jest to widocz-ne w sytuacji, kiedy rodzice zapisują swoje pociechy na trening sztuki walki.
Bogactwo ofert dostępnych na rynku powoduje, że najczęściej rodzic nie zdaje sobie sprawy z cech charakterystycznych danej sztuki walki, z jej ograniczeń oraz wpływu, jaki ma ona na dziecko.
Geneza i charakterystyka BJJ
Przybliżę teraz istotę Brazylijskiego Jiu-Jitsu – sportu, który trenuję od kilku lat. BJJ wywodzi się z Jiu-Jitsu tradycyjnego, którego historia liczy przeszło dwa tysiące lat. Brazylijska odmiana tej sztuki walki pojawiła się na początku XX w.
i związana jest z sylwetką Mitsuyo Madei, jednego z najlepszych japońskich judo-ków. Mistrz ten podróżował po świecie, doskonaląc swój styl walki oparty przede wszystkim na technikach judo (głównie walka na ziemi), do którego następnie dołączył elementy technik tradycyjnego Jiu-Jitsu, techniki zapaśnicze oraz ude-rzenia. Na początku XX wieku Mitsuyo Madei osiadł w Brazylii, gdzie zaprzyjaź-nił się z pewnym politykiem, Gustao Gracie, i zaproponował treningi jego syno-wi, Carlosowi. Z kolei Carlos uczył BJJ swoich barci, dzięki czemu rodzina Gracie po dziś dzień uważana jest na całym świecie za prekursorów i najważniejszych propagatorów BJJ.
Elementami charakterystycznymi dla współczesnego BJJ są chwyty i brak uderzeń. W dyscyplinie tej dominują takie techniki jak: dźwignie, duszenia oraz inne sposoby unieruchamiania przeciwnika. Uderzenia nie są stosowane. Istota walki BJJ polega na sprowadzeniu przeciwnika na ziemię (w żargonie stosuje się określenie: do parteru). W ten sposób łatwiej kontrolować przeciwnika, uzyskać
korzystną pozycję oraz wykorzystać technikę kończą - dźwignię lub duszenie - zmuszając tym samym przeciwnika do poddania się.
Wciąż rosnącą popularność BJJ na świecie tłumaczy wysoka skuteczność oraz realna, a przy tym bezpieczna metoda treningowa. Początek BJJ w Polsce datuje się na połowę lat 90. XX wieku. Obecnie kluby BJJ można znaleźć w większych miastach w całej Polsce. Dziś coraz częściej organizuje się zawody na szczeblu regionalnym i ogólnopolskim.
Korzyści płynące z BJJ
Gdy czytamy tę krótką charakterystykę BJJ, nasuwa się pytanie, czy taka pro-pozycja spędzania wolnego czasu rzeczywiście jest odpowiednia dla dzieci i mło-dzieży.
Warto najpierw odnieść się do ogólnych korzyści płynących z uprawiania sportu. Dobrze wiemy, że każda systematyczna aktywność fizyczna – jeśli prowa-dzona jest w sposób prawidłowy – wpływa pozytywnie na zmiany w obrębie or-ganizmu dziecka (zmiany w układzie ruchowym, krwionośnym, nerwowym, im-munologicznym, oddechowym, hormonalnym). Wpływ ten widoczny jest tak-że w aspekcie społeczno-wychowawczym (m.in. kształtowanie cech charakteru, nabywanie umiejętności zachowania norm współżycia obowiązujących w spo-łeczeństwie, nauka czynnego wypoczynku, utrwalanie nawyków higienicznego i pro-zdrowotnego trybu życia).
Tym, co najbardziej wyróżnia sporty i sztuki walki spośród innych elementów kultury fizycznej, są ćwiczenia komplementarne oddziaływujące na biologiczną, psychiczną i etyczną stronę osobowości3. Najważniejsze korzyści tych oddzia-ływań to: umiejętność współdziałania z innymi; kształtowanie wiary we własne możliwości; uczenie się odpowiedzialności za siebie i za innych; uodpornianie się na stres związany z wysiłkiem; przezwyciężanie własnych słabości, lęków, kompleksów i skłonności do agresji; poprawa podstawowych cech motorycznych (siła, szybkość, wytrzymałość).
W Brazylijskim Jiu-Jitsu możemy dostrzec wszystkie wymienione wyżej walory.
Doskonale odpowiadają one na potrzebę aktywności ruchowej dzieci i młodzieży (tzw. głód ruchu). Charakter ćwiczeń i technik wykonywanych na treningach ko-rzystnie wpływa na kształtowaniu się harmonijnej sylwetki ciała, zaś ich intensyw-ność sprzyja poprawie ogólnej kondycji i wydolności fizycznej organizmu dziecka.
3 Por. R. M. Kalina, W. Jagiełło, Zabawowe formy walki w wychowaniu fizycznym i treningu sportowym, Warszawa 2000, s. 8–22.
Na całościowy rozwój organizmu wpływa także fakt, że trening w parterze – w przeciwieństwie do treningu w innych systemach – angażuje wszystkie grupy mięśniowe (rozwija głębokie warstwy mięśni) i w znacznym stopniu rozwija ko-ordynację wzrokowo-ruchową, a także świadomość własnego ciała. Techniki BJJ wykorzystują prawa fizyki, opierając się m.in. na zasadach dźwigni i równowagi, przez co znakomicie rozwijają u ćwiczącego wyczucie tejże równowagi.
Treningi dla dzieci prowadzone przez wykwalifikowanego trenera charaktery-zują się dużą atrakcyjnością, gdyż wplecione są w nie elementy gier i zabaw zespo-łowych, przez co dzieci i młodzież chętnie w nich uczestniczą. Systematyczność treningów, osobowość trenera, pozytywny klimat treningów, specyfika technik BJJ i ćwiczenia w bezpośrednim kontakcie z partnerem – wszystkie te czynniki oddziałują pozytywnie na sferę społeczną dziecka. Tym samym pomagają na-wiązywać relacje w grupie oraz przezwyciężać nieśmiałość w kontaktach mię-dzyludzkich. Ważnym elementem są zasady funkcjonowania grupy, które uczą funkcjonowania w zespole oraz dostosowania się do obowiązujących w nim norm (punktualność, przywitanie się na początku treningu, pożegnanie na koń-cu, dyscyplina i dokładność w wypełnianiu poleceń trenera, szacunek do partne-ra). Wspólne treningi, nauka nowych technik oraz nabywanie sprawności w ich wykonywaniu przynoszą ćwiczącemu sporo satysfakcji. Specjalnie dopasowany do treningu dzieci system nagradzania (kolorowe pasy oraz belki) stwarza moż-liwość zdobywania przez nie coraz wyższych stopni, które wskazują na poziom opanowania technik BJJ. Zdobycie takiego wyróżnienia przynosi dziecku dużo radości, motywuje go do dalszych ćwiczeń, pozytywie wpływa na obraz własnej osoby oraz rozwija w nim poczucie własnej kompetencji4.
Obawy i przeciwwskazania
Wielu rodziców ma obawy związane z uprawianiem sztuki walki. Pierwszy rodzaj obaw dotyczy zdrowia i bezpieczeństwa dziecka na treningach. Propozycja terowania BJJ adresowana jest raczej do dzieci w wieku szkolnym. Warto w tym miejscu podkreślić, że BJJ – tak jak każda sztuka walki czy prawie każ-dy sport - ma pewne przeciwwskazania zdrowotne. W przypadku BJJ szczegól-nie będą to znaczne zwyrodszczegól-nienia kręgosłupa i poważne problemy ze stawami.
Oczywiście zawsze wskazane jest skonsultować decyzję o uczestniczeniu dziecka
4 Konfrontacja zachodząca pomiędzy poczuciem niższości a poczuciem własnej kompetencji jest jednym z kryzysów, przez które – według koncepcji rozwoju psychospołecznego E. Eriksona – musi przejść każde dziecko; por. J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1, Gdańsk 2000, s. 261.
w jakiejkolwiek formie aktywności fizycznej z lekarzem, najlepiej z lekarzem sportowym. W tej grupie obaw z pewnością pojawią się także pytania zatroska-nego rodzica: Czy mojemu dziecku nic się nie stanie w czasie treningu, czy nikt nie zrobi mu krzywdy, czy nie wróci ono do domu z podbitym okiem lub z si-niakami? Odpowiadając na te pytania, warto jeszcze raz podkreślić, że BJJ jest sportem kontaktowym, ale cechującym się niskim stopniem kontuzyjności, co wynika z faktu, że nie stosuje się w nim uderzeń ani kopnięć. W czasie treningu dzieci nie uczy się dźwigni czy duszeń, a raczej koncentruje się na technikach przejęcia kontroli i przytrzymania przeciwnika w korzystnej pozycji. Z czasem wprowadzane są elementy bezpiecznych rzutów czy obaleń, poprzedzonych na-uką padów – poprawnego sposobu upadania.
Drugim często spotykanym problemem jest pytanie: Czy moje dziecko nie stanie się bardziej agresywne? Pytanie to zawiera troskę rodzica: Czy, wysyłając dziecko na trening BJJ, nie wkładamy mu oręża do ręki? Trzeba przypomnieć, że w BJJ nie ma uderzeń i kopnięć, co chroni ćwiczącego przed kontuzjami i nie wy-wołuje agresji. W nauce technik kładzie się nacisk na poprawność i dokładność ich wykonania, a nie na siłowe, agresywne rozwiązania. Warto wspomnieć tak-że o zasadach obowiązujących podczas sparingów – okazywanie przeciwnikowi szacunku przed, w trakcie i po walce, ukłon, podanie ręki, bez względu na wyniki sparingu, czy umiejętności przeciwnika. Szacunek okazywany ćwiczącemu jest także moim osobistym doświadczeniem treningowym, z którym spotykam się zarówno ze strony słabszych, jak również bardziej zaawansowanych zawodników.
Kolejnym problemem może być obawa rodziców przed ideologizacją – prze-mycaniem wartości oraz zwyczajów związanych z sztukami walki. Obawa ta może mieć bardziej lub mniej słuszne uzasadnienie w przypadku dalekowschod-nich sztuk walki.
Brazylijskie Jiu-Jitsu odrzuciło tradycję japońską, pozostawiając tylko nie-które wywodzące się z niej zwroty (np. randori - sportowy sparing). Nie ma tu miejsca na znany z innych tradycji rozwój duchowy, dokonujący się poprzez me-dytacje, układy kata (wyspecjalizowane sekwencje ruchów) czy specjalne ćwi-czenia oddechowe. Istnieją tu natomiast elementy charakterystyczne dla kultury Brazylii: naszywki z symbolami narodowymi tego kraju i brazylijskie nazwy tech-nik. Ćwiczy się w tradycyjnym stroju do jiu-jitsu (tzw. gi) lub w stroju do judo (judoga). Jak zatem możemy się przekonać, BJJ może być polecane każdemu, bez względu na jego światopogląd czy wyznawane wartości.
Ostatnim z ważnych problemów jest pytanie: ile BJJ zajmie dziecku czasu i ile kosztuje? W sekcjach dziecięcych prowadzi się zazwyczaj dwa półtoragodzinne
treningi w tygodniu. Koszt treningów wynosi ok. 60 zł miesięcznie. Należy także w nie wliczyć jednorazowy koszt zakupu judogi lub gi – ok. 120 zł.
Najlepszym sposobem, by pozbyć się wszelkich obaw i niepewności, jest pójść z dzieckiem na pierwszy trening. Pierwsze spotkanie jest zazwyczaj bezpłatne.
Warto skorzystać z tej okazji, gdyż w ten sposób dziecko lepiej będzie mogło za-poznać się z trenerem, grupą i specyfiką treningów, a rodzic będzie mógł przyj-rzeć się metodyce prowadzenia spotkań, sylwetce trenera oraz atmosferze panu-jącej na zajęciach.
Podsumowanie
Mając na uwadze pożyteczny sposób wykorzystania czasu wolnego dziecka, warto podsunąć mu propozycję treningów Brazylijskiego Jiu-Jitsu. Jeżeli dziecko zdecyduje się na treningi, to po jakimś czasie z pewnością odkryje w tej sztuce walki źródło osobistej satysfakcji i przyjemności. Natomiast rodzic będzie miał pewność, że oprócz nabywania praktycznych umiejętności samoobrony jego dziecko ma możliwość wszechstronnego i harmonijnego rozwoju.
Literatura przedmiotu:
Bielski J., Życie jest ruchem, Agencja Promo-Lider, Warszawa 1996.
CBOS, Wydatki rodziców związane z nowym rokiem szkolnym, BS/160/2008.
Chmielewska B., Czas wolny ucznia i jego wykorzystanie, w: Kozioł E., Kobyłecka E. (red.), Pedagogika wobec problemów wychowania końca XX wieku, WSP, Zielona Góra 2000.
Chromiński Z., Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.
Czerepaniak-Walczak M., Od próżniaczenia do zniewolenia – w poszukiwaniu dyskursów czasu wolnego, w: Marynowicz-Hetka E., Pedagogika Społeczna. Podręcznik akademicki, t. 2, PWN, Warszawa 2007.
Kalina R.M., Jagiełło W., Zabawowe formy walki w wychowaniu fizycznym i treningu spor-towym, AWF, Warszawa 2000.
Machado R., Brazylijskie Jiu-Jitsu, Budo Sport, Warszawa 2004.
Strelau J. (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1, GWP, Gdańsk 2000.
http://www.strefawalki.pl/main.php?l=pl&k=38&p=35.
http://www.budo.pl/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=9.
http://www.ibjjf.org/index.htm.
http://pl.wikipedia.org/wiki/BJJ.
Problem czasu wolnego dzieci stanowi obok pracy dydaktycznej ważny ele-ment działalności wychowawczej szkoły. Bowiem efekty jej pracy pedagogicz-nej zależą w dużym stopniu od tego jaką ilością czasu wolnego dysponuje uczeń i jak spędza tenże czas. „Czas wolny przeżywany przez człowieka przyjmuje roz-maite kształty. Ze względu na bogactwo ludzkiego życia trudno jest dokonać kompletnego ich wyliczenia, tym bardziej że współczesna cywilizacja przynosi coraz to nowe propozycje spędzania tegoż czasu. Podstawowym rozróżnieniem jest podział na czas wolny przeżywany w sposób bierny i aktywnie kształtowa-ny przez człowieka. Ten pierwszy nosi znamię jedynie prostej, mało wybiórczej
„konsumpcji dóbr wolnego czasu”. Drugi jest świadomie planowany i zapełnia-ny przez człowieka”1. Z tego względu umiejętne organizowanie czasu wolnego sprawia szkołom na ogół niemałe trudności. Spowodowane jest to wieloczyn-nikowym uwarunkowaniem racjonalnego prowadzenia zajęć w czasie wolnym.
Prowadzenie zajęć pozalekcyjnych zależy od doboru kadry pedagogicznej i jej samokształcenia, sytuacji lokalowej, wyposażenia placówki, poziomu troski o hi-gienę i bezpieczeństwo, różnorodności organizowanych zajęć i ich aktywizującej wartości.
Zajęcia pozalekcyjne są traktowane przez dyrekcje szkół jako ważny element pracy szkoły, podlegający systematycznej ocenie nadzoru szkolnego a przez ro-dziców jako forma zapewnienia dzieciom opieki albo jako forma rozwijania ich zainteresowań i uzdolnień.
1 T. Gierat, Społeczne i pedagogiczne uwarunkowania czasu wolnego, w: Opieka i wychowanie w Polsce – problemy u progu XXI wieku, Z. Brańka (red.), TEXT, Kraków 1999, s. 125.