– oni rozwijali ciało i umysł. Po przeciwnej stronie stali niewolnicy – pracujący fizycznie, którym obce było próżnowanie.
W średniowieczu wciąż czas wolny dostępny był dla nielicznych. Najlepiej wy-korzystywali go „szlachetnie urodzeni” podczas turniejów, polowań, uprawiania poezji, nauki łaciny. Rozrywka niższych stanów w strukturze społeczeństwa była związana z pracą – odpoczynek przysługiwał chrześcijanom w niedzielę, aby ze-brać siły na kolejny tydzień pracy na chwałę Bożą. Rozrywką były obrzędy religij-ne związareligij-ne z pracą i religią. Zatem wciąż podział był na wolnych i niewolników.
Zwrot nastąpił dopiero w epoce Odrodzenia. Zwrócono w końcu uwagę na wszechstronny rozwój człowieka, piękno przyrody, tworzenie sztuki dla ludzi.
Tomasz Morus w Utopii domagał się sześciu godzin pracy dla wszystkich. Reszta czasu miała być spożytkowana na sen, jedzenie i inne zajęcia przyczyniające się do szczęścia człowieka.
Okres Oświecenia – rewolucja techniczna to czas rozwoju, ogromnych prze-mian w każdej dziedzinie, ale równocześnie wyzysku robotników.
Tak naprawdę dopiero w okresie międzywojennym kraje uprzemysłowione skróciły czas pracy do 42–46 godzin tygodniowo. Z chwilą ustanowienia pra-wa do urlopów wypoczynkowych nastąpił rozwój przeróżnych form turystyki.
Dzisiaj jest cała paleta ofert spędzania wolnego czasu. Niestety nie jest to równo-znaczne z tym, że każdy umie i korzysta z tych ofert.
Przeciętny obywatel rozwiniętych dzisiaj krajów zachodnich ma wszystko:
wykształcenie, dobre warunki zamieszkania i czas wolny, ale cóż, żyje on dla pie-niędzy. Czas wolny ma czym zapełnić. Niestety na ogół kapitaliści oferują tanie, często mało wartościowe’ rozrywki, które nie służą rozwojowi człowieka lecz zdobyciu rzeszy klientów i jak największych zysków.
Zdaniem K. Czajkowskiego czas wolny3 to taki okres – pora dnia, która, jest do wyłącznej dyspozycji dziecka po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na sen, posiłki, naukę szkolną, odrabianie lekcji, niezbędne obowiązki domowe. Poza tym obejmuje „dobrowolne podjęte obowiązki społeczne” np. praca w samorządzie.
Czas wolny to zagadnienie złożone, ponieważ wtedy kształtuje się wiele cech osobowych, nawyków i upodobań, dlatego tak bardzo ważne jest eksponowanie i upowszechnianie wartościowych wzorców w tym zakresie, aby młodzi ludzie opanowali umiejętność kultury spędzania czasu.
3 K. Czajkowski, Rola zajęć pozaszkolnych w organizacji wolnego czasu dzieci i młodzieży na tle doświadczeń Pałacu Młodzieży w Warszawie, „Biuletyn Pedagogiczny” 1960, s. 5.
L. Lebioda4 mówi za francuskim socjologiem, że „czas wolny to czas przezna-czony na wszelkie zajęcia, jakim może się oddawać jednostka z własnej ochoty, bądź dla wypoczynku, bądź dla rozrywki, bądź dla rozwijania swych wiadomo-ści lub dla bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu spo-łecznym poza obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i spospo-łecznymi”. Definicja ta jest wykorzystywana przez wielu badaczy. Demazediere przedstawił ją na Międzynarodowej Konferencji UNESCO we Francji w 1957 r.
Według socjologów czas wolny to taki, który „zostaje poza snem i wykony-waniem niezbędnych obowiązków”5. Podobnie definiuje go W. Okoń6 jako ten, który zostaje „do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiąz-kowych; pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbęd-nych zadań domowych”.
Z kolei J. Pięta podaje bardziej rozwiniętą definicję czasu wolnego: „[…] jest to część budżetu czasu, która nie jest zajęta przez pracę zarobkową normalną i dodatkową, ani przez systematyczne kształcenie się uczelniane, ani przez za-spokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych, ani przez stałe obowiązki do-mowe i może być spożytkowana bądź na swobodne wczasowanie, bądź na życie rodzinne, obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą doraźne korzyści”7.
Czas wolny można spędzić w różny sposób; od całkowicie zorganizowanego aż do zupełnie dobrowolnego.
Z. Dąbrowski zwraca uwagę na wielofunkcyjność czasu wolnego. Podaje za G. Toti8 cztery funkcje czasu wolnego:
a) wypoczynek to obiektywny stan, ma na celu regenerację sił fizycznych i psychicznych – to reakcja na zmęczenie. Czas jego i forma zależą przede wszystkim od indywidualnych potrzeb, obowiązujących obyczajów, uzna-wanych wartości życiowych. Takiej formie poddają się na ogół osoby star-sze wiekiem oraz zmęczeni pracą, natomiast młodzi częściej swój czas po-święcają na rozrywkę, rozwój swoich zainteresowań i uzdolnień, a także życie wśród ludzi – w grupie.
b) rozrywka to reakcja na znużenie. Jest to subiektywne uczucie zmęczenia.
Dość często towarzyszy ono zmęczeniu, gdy praca, nauka jest równocześnie
4 L. Lebioda, Czas wolny, „Wychowawca” 2004, nr 7–8, s. 17.
5 Z. Skórzański, Z zagadnień wolnego czasu ludności miast w Polsce, dodatek do miesięcznika
„Problemy Pokoju i Socjalizmu” 1965, nr 1.
6 W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2004, s. 68
7 J. Pięta, Pedagogika czasu wolnego, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004, s. 26.
8 Z. Dąbrowski, Czas wolny dzieci i młodzieży, PZWS, Warszawa 1996, s. 16–17.
ciężka i nużąca. Wówczas wolny czas należałoby spędzić nie tylko swobod-nie, ale również atrakcyjnie. Wskazana jest odmiana, przygoda, zabawa, radość, emocje, aby osiągnąć cel rozrywki, którym jest sprawienie sobie przyjemności. Powinna ona spełnić oczekiwania nieosiągalne przy wyko-nywaniu obowiązków w pracy, szkole, czy domu. Warto się przyjrzeć czy podjęta forma rozrywki prowadzi do orientacji biofilnej, której dewizą jest miłość do życia, czy też do orientacji nekrofilnej – przemocy. Istotne jest także to, że nauka, praca i rozrywka nie mogą stać na przeciwnych biegu-nach, bowiem gdy w nauce, pracy są niepowodzenia, rozrywka nie rozwią-że tego problemu, morozwią-że jedynie na jakiś czas odwrócić uwagę, ale do kło-potów i tak trzeba wrócić. Dlatego wszystko to razem musi się dopełniać:
praca, nauka i rozrywka, ponieważ dobra rozrywka rodzi zapał do nauki, pracy, a spełnienie w pracy – dobry nastrój w niej prowadzi do twórczej rozrywki. Takie współgranie prowadzi do kolejnej funkcji.
c) rozwój zainteresowań i uzdolnień ma na celu podnieść poziom wiedzy i umiejętności człowieka. Spełnia jednocześnie dwie role: odpoczynku i dobrowolnej, wartościowej aktywności – twórczego wysiłku, nowych pomysłów artysty, projektanta i wielu innych. Kluczowym elementem tej twórczości jest to, że praca ta jest podejmowana bez przymusu, męki.
Należy również pamiętać, że każdy swoje zainteresowania i uzdolnienia rozwija w odmienny sposób i w innym kierunku. Jeden tylko poznaje, dru-gi chce tworzyć, jeszcze inny chce coś przeżyć.
d) poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie, bo przecież człowiek nie żyje na bezludnej wyspie lecz w grupie – społeczności, gdzie decydują o człowieku wzajemne zależności, powiązania. A jednak dość często czło-wiek czuje się sam, pomimo wielu osób dookoła. Istotna jest zatem umie-jętność współżycia, współpracy w zespole. Aktywność, wrażliwość na oto-czenie, zainteresowanie życiem mniejszej lub większej społeczności wokół’
sprawia, że człowiek nie nudzi się ani w pracy, ani w nauce, ani też w czasie wolnym. Ciągle ma coś do zrobienia, ma pomysł na to jak spędzić czas.
Profity z działalności społecznej nie wracają do człowieka bezpośrednio widoczne jak na dłoni, ale w rezultacie poprzez różne wydarzenia i współ-zależności mogą do niej dotrzeć pozytywne konsekwencje w postaci fak-tów dających zadowolenie i radość z własnego czynu.
A.Gruszyn9 wprowadza podział czasu wolnego na taki, który służy:
a) regeneracji sił fizycznych
b) duchowemu rozwojowi człowieka.
Z kolei A. Kamiński10 podaje trzy funkcje czasu wolnego: odpoczynek, zaba-wa, zajęcia rozwijające, w tym samokształcenie i aktywność amatorska.
Wprowadza również podział treści czasu wolnego:
• swobodne wypoczywanie zwane inaczej wczasowaniem lub rekreacją
• aktywność na wpół wypoczynkowa np. praca w ogródku.
Funkcje czasu wolnego z punktu widzenia ucznia czyli „czasu bez obowiąz-ków przeznaczony na zajęcia dowolne” podaje też J. Pięta11:
• regeneracyjna – sił fizycznych i psychicznych
• kompensacyjna – minimalizowanie przykrych, męczących czynności, któ-re ograniczają poczucie wolności
• kształceniowa – zaspokojenie potrzeb poznawczych
• integracyjna – nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi
• kulturowa – nabywanie, odtwarzanie, tworzenie wartości kulturowych
• wychowawcza – przyswojenie, określonych norm postępowania, idei, stylu bycia, zachowania.
Struktura czasu wolnego
Struktura czasu wolnego to podział czasu wolnego na czynności, jakie w tym czasie są wykonywane. Odmiennie kształtuje się ona w dni powszednie, a ina-czej w dni wolne od nauki czy pracy, a jeszcze inaa ina-czej w czasie wakacji, ferii, urlopu. W Polsce jako pierwsi opracowali strukturę czasu wolnego T. Wujek i R. Wroczyński.
Struktura według T. Wujka12 wygląda następująco:
1. twórczość amatorska np. majsterkowanie
2. działalność społeczna np. w organizacjach, stowarzyszeniach 3. zajęcia o charakterze oświatowym – czytanie, muzea
4. formy rozrywkowe – kino, teatr, TV, radio, imprezy 5. formy ruchowe – gry, zabawy, spacery, wycieczki, sport.
9 A.Gruszyn, Czas wolny – aktualna problematyka, PWN, Warszawa 1966, s. 22.
10 A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Ossolineum, Wro-cław–Warszawa 1965, s. 7.
11 J. Pięta, pedagogika czasu wolnego, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004, s. 11.
12 T.Wujek, Z badań nad budżetem czasu wolnego młodzieży szkolnej w środowisku wielkomiej-skim, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1960/3.
R. Wroczyński13 przedstawia strukturę nieco inaczej:
1. zabawy i gry ruchowe, sport 2. turystyka
3. uczestnictwo w imprezach artystycznych oraz amatorstwo artystyczne 4. środki masowej komunikacji – czytelnictwo, film, radio, TV
5. inne formy działalności intelektualnej 6. zajęcia techniczne
7. aktywność społeczna i towarzyska – w grupach rówieśniczych
8. inne formy aktywności – kolekcjonerstwo i inne indywidualne zamiłowania.
Swobodny wybór czynności wykonywanych w czasie wolnym może przeja-wiać się w dwóch kierunkach, których konsekwencją mogą być zachowania spo-łecznie uznawane za pozytywne lub negatywne. Te spospo-łecznie korzystne powsta-ją, gdy wdrażamy, uczymy kulturalnego spędzania wolnego czasu od najmłod-szych lat. To niestety nie jest takie proste, jak np. nauka jazdy na rowerze. Można tu wskazać dwie przeszkody:
I – umiejętność korzystania z wolnego czasu nie jest pojedyncza, ale związana z całym stylem życia człowieka – stąd wynika potrzeba tworzenia warunków do wszechstronnego rozwoju.
II – wolność wyboru, to sedno wolnego czasu, ale niedostępne w pełni zwłasz-cza w przypadku dzieci i młodzieży. One nie mają jeszcze utrwalonego syste-mu wartości, nawyków, celów. A przecież nie można pozwolić, aby wartościo-we zajęcia zastąpić destrukcyjnymi zawierającymi np. plotki, alkohol, przemoc...
Młodym ludziom potrzebny jest ktoś, kto poprowadzi za rękę ku pozytywnym wartościom.
H.Gąsior14 wymienia jako pozytywne modele zachowań: turystykę, sport, środki masowego przekazu tj. gazety, czasopisma, radio, TV, teatry, muzea, fil-harmonie, wystawy, amatorstwo artystyczne, majsterkowanie, hodowla zwierząt, kolekcjonerstwo, zabawy i kontakty towarzyskie, aktywność społeczna.
K.Przecławski15 zachowania dzieci i młodzieży dzieli na:
1) indywidualne – spacer, czytanie książki 2) grupowe:
a) intelektualne – koła zainteresowań
b) artystyczne – zespoły instrumentalne, teatralne
13 R. Wroczyński, Wprowadzenie do pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa 1966, s. 175.
14 H.Gąsior, Wychowanie pozaszkolne a kultura czasu wolnego uczniów, Warszawa 1995, s. 20.
15 K. Przecławski,czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce, WSiP, Warszawa 1993.
c) społeczne – organizacje społeczne, akcje społeczne, pomoc innym d) techniczne
e) sportowe f) turystyczne
g) ludyczno-towarzyskie h) patologiczne.
Za wyjątkiem ostatniego każdy wymaga rozwiniętych zainteresowań i aktyw-ności, aby móc zaspokoić w tych dziedzinach potrzeby.
„Czas wolny jest szansą realizacji własnych zainteresowań, pragnień, ale jest też zagrożeniem […] kategoria czasu wolnego kreśli się grubą kreską w pro-blematyce współczesnego namysłu pedagogicznego”16. K. Wierzbińska zwraca uwagę na to, że „świat cywilizacji informacyjnej zdaje się wypierać ze wszyst-kich płaszczyzn życia społecznego formę kontaktu osobowego”17. Jako przyczyny takiego stanu rzeczy podaje wygodnictwo, wręcz lenistwo, próżniactwo i prze-chodzenie do stylu posiadania. Obwinia za to przede wszystkim rodziców, któ-rzy przekazują złe wzorce i nie dbają o uwrażliwienie swych pociech. To niestety może prowadzić do destrukcji – życia w orientacji nekrofilnej, jeśli chęć posiada-nia weźmie górę nad chęcią bycia.
Budżet czasu wolnego
Termin ten wprowadził w 1922 r. Stanisław Strumlin. Budżet czasu można rozpatrywać w różnych wymiarach czasu – jako dzienne, tygodniowe, miesięcz-ne, roczne. Składa się on z czasu zużytego na czynności obowiązkowe i nieobo-wiązkowe, a więc czas wolny do swobodnej dyspozycji.
Podstawowe składniki budżetu czasu to: praca zawodowa/nauka, dodatkowe zajęcia zarobkowe lub nie w przypadku dzieci: dojazd do pracy lub szkoły, za-spokajanie elementarnych potrzeb organizmu, obowiązki domowe, czas wolny18.
Czynniki wpływające na organizację czasu wolnego
Wpływ na formy i treść spędzania czasu wolnego mają następujące czynniki tj.:
• miejsce zamieszkania
16 K. Świerzbińska, Czas wolny to problem pedagogiczny, „Edukacja i Dialog” 2004, nr 2/155, s. 41.
17 Tamże, s. 40.
18 A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Ossolineum, Wro-cław–Warszawa 1965, s. 5.
• warunki materialne
• wykształcenie i wykonywany zawód - wielkość i struktura rodziny
• odległość domu od szkoły, pracy
• obciążenie obowiązkami szkolnymi, domowymi, pracą
• działalność organizacji społecznych i kulturalnych
• instytucje organizujące czas wolny - pora roku, dzień tygodnia.
Na pierwszym miejscu powinni być rodzice. To rodzina przede wszystkim przygotowuje dzieci do uczestnictwa w dobrach kultury poprzez swoje życie we-wnętrzne lub przez wybór i kontrolę kontaktów dzieci z kulturą.19 Rodzice nie-stety rzadko angażują we wspólne działania w czasie wolnym, a jeśli już często organizują go swoim dzieciom w taki sposób, jak oni sami spędzali go ze swoimi rodzicami. Stąd często jest to powielanie złych wzorców. Wielu rodziców dobrze zarabiających stawiają dzieciom wysokie wymagania: nauki języków, chodzenia na basen... Często wymagania te nie są dostosowane do możliwości rozwojowych dziecka, jego indywidualnych możliwości i zainteresowań. „Wielu rodziców woli pozbyć się dzieci w chwilach wolnych od pracy lub nie umie zorganizować wol-nego czasu ku wspólnej radości i pożytkowi całej rodzin. A przecież spędzanie czasu wolnego przez całą rodzinę cementuje ją i scala, przez co dzieci nie traktują domu rodzinnego jako noclegowni gdzie się tylko śpi i je”20. Współcześni zapra-cowani rodzice nie mają czasu, chcą wychować dzieci na swoje podobieństwo lub poprzez dzieci zrealizować swoje niespełnione pragnienia. To nie prowadzi do niczego dobrego w przyszłości ich dzieci. Rodzice zapominają, że minimalne zaangażowanie z ich strony pozwoliłoby na właściwą organizację czasu wolnego, a tym samym zapobiegłoby zarówno nudzie, jak i zachowaniom patologicznym.
Istotne jest to, aby nauczyciele uświadamiali rodzicom, że:
• czas wolny to bardzo ważna część dnia i nie mogą dzieci jej marnować na bierne oglądanie TV czy siedzenie na ławce pod blokiem,
• brak organizacji czasu wolnego, bądź jej zła organizacja może być przy-czyną np. agresji, nałogów, przestępstw, natomiast prawidłowa organizacja czasu wolnego może temu zapobiec, - nauka właściwego spędzania wolne-go czasu prowadzi do wszechstronnewolne-go rozwoju człowieka i utrzymania wolne-go w dobrej kondycji zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego,
19 Z. Kwieciński, Organizacja czasu wolnego dzieci wiejskich, WSiP, Warszawa 1976, s. 56.
20 S. Taboł, Wpływ rodziny na wykorzystanie czasu wolnego, „Życie Szkoły” 2002, nr 3, s. 150–
152.
• ukształtowana postawa i utrwalone nawyki wpojone dziecku, nie tylko rozwiną się i będą widoczne w życiu dorosłym - ich stylu życia, stanie zdrowia, sprawności fizycznej, podejściu do dzieci,
• obowiązkowe jest aktywne uczestnictwo rodziców w nauce organizowania czasu wolnego21.
Środowisko lokalne również ma ogromny wpływ na czas wolny człowieka.
Ogromną rolę przypisuje się wszelkiego rodzaju placówkom kulturalno-oświato-wym publicznym i niepublicznym, organizacjom społecznym, harcerskim i reli-gijnym, świetlicom środowiskowym, ale także różnym formom aktywności, nie-koniecznie o charakterze religijnym organizowanym przez np. parafie Kościoła Katolickiego. Zróżnicowana oferta tych placówek realizujących zadania zarówno oświatowe, kulturalne, jak również rekreacyjne sprzyja prawidłowemu kształto-waniu osobowości, zdobykształto-waniu wiedzy i wszelkiego rodzaju umiejętności, roz-wijaniu zainteresowań i uzdolnień, a także samodzielnego organizowania czasu wolnego. Wspierają poprzez swoją działalność zarówno rodzinę, jak i szkołę, czy pracę w życiu już dorosłym. Barierą niestety bardzo często jest przymusowa opła-ta korzysopła-tania z’ tych form, bowiem większość z tych placówek jest finansowa-na z budżetu państwa, samorządów terytorialnych, a to często nie wystarczające środki na utrzymanie ich działalności. To sprawia, że ta forma nie jest dostępna dla wszystkich.
Dlatego przygotowaniem młodych do twórczego spędzania czasu wolnego powinien być przede wszystkim nauczyciel i szkoła! W tym miejscu pozwolę so-bie zwrócić uwagę na sytuację , która sprzyja pracy nauczyciela w tej sferze życia człowieka. Może on rozwijać i pełnić takie role, których w swojej pracy dydak-tycznej nie może, z różnych powodów, wypełniać np. „nauczyciel w roli przed-stawiciela społeczeństwa, który przekazuje uczniowi normy i zasady społeczne”.22
Przed wychowawcą stoi zadanie wskazania rodzicom konkretnych sposobów organizacji wolnego czasu, które nie wiążą się z dni nakładami finansowymi.
Poza tym nauczyciel powinien organizować zajęcia pozalekcyjne, w czasie któ-rych młodzież może rozwijać się wszechstronnie.
21 S. Czajka, Z problemów wolnego czasu, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1979, s. 103.
22 J. Prokop, Kritika a mýty současné školy, w: Chraska M., Tomanova D., Holousova D. (red.), Klima současné české školy. Olomouc: Konvo20 j, 03, s. 46–62. ISBN 80-7302-064-5.
Współczesne badania na temat czasu wolnego
Wyniki badań „Co robią Polacy w czasie wolnym” z sierpnia 2006 roku23 ukazują nie tylko deklarowaną ilość czasu wolnego przez Polaków, ale również preferowane zajęcia wykonywane przez nich w tym czasie. Ilość czasu wolnego Polaków zależy od wielu czynników między innymi od wieku, zatrudnienia, wa-runków materialnych..
Aż 17% osób zatrudnionych wskazuje, że brakuje im czasu wolnego, ponad dwie piąte dysponuje nim w ilości ponad dwudziestu godzin tygodniowo. Tylko 6% respondentów podało, że ma do swojej dyspozycji więcej niż czterdzieści go-dzin tygodniowo. Niemal jedna trzecia (32%) osób biernych zawodowo ma po-nad czterdzieści wolnych godzin.
Wiek respondentów to kolejny czynnik decydujący o czasie wolnym. Naj star-si (powyżej 65 roku życia – rzadko pracują) najczęściej deklarowali, że cały swój czas mają dla siebie (18%) albo że mają go od czterdziestu do dziewięćdziesięciu godzin tygodniowo (31%).
Więcej czasu wolnego deklarują osoby mające dobre warunki materialne. Ci, którzy źle oceniają swoją sytuację mają w swym gronie większy odsetek osób nie mających wolnego czasu lub mających go niewiele.
Zwiększenie ilości czasu wolnego wyraźnie widać u tych, które zrezygnowały z pracy – przeszły na rentę lub emeryturę, bądź utraciły pracę. Innymi czynnika-mi jest np. stan zdrowia, usamodzielnienie się dzieci.
Polacy najwięcej czasu poświęcają oglądaniu telewizji 54%, w tym przodują zdecydowanie osoby powyżej 54 roku życia. Ponad jedna trzecia respondentów poświęca przeszło siedem godzin tygodniowo na czytanie książek. W śród nich dominują – 70% najlepiej wykształconych, 50% mieszkańców dużych miast i 48%
kobiet. Co czwarty badany chodzi na spacery (osiem godzin tygodniowo) lub po-święca swój czas na różne domowe zajęcia (dwanaście godzin tygodniowo). Co piąty Polak wypoczywa biernie lub czynnie, zajmuje się swoim hobby. 16% ba-danych uprawia sport siedem godzin tygodniowo, a 11% korzysta z komputera i Internetu przez ponad dziewięć godzin tygodniowo, przy czym trzeba dodać, że większość stanowią ludzie młodzi ze średnim i wyższym wykształceniem oraz dobrze sytuowani pod względem materialnym. 18% ogółem, a dwa razy więcej młodzi przeznaczają swój czas na życie towarzyskie i rodzinne.
23 http://www.cobos.pl/SPISKOM.POL/2006/K_124_06.PDF.
Wyniki badań CBOS na temat “Cele i dążenia życiowe Polaków z kwietnia 2006 roku opracowane przez R. Boguszewskiego24 pokazują ich hierarchię. Czas wolny znalazł się na dość wysokiej szóstej pozycji – 11% ogółu. Jednak wpro-wadzone różnego rodzaju czynniki różnicujące dały pełniejszy obraz, dla jakiej grupy respondentów jest on bardzo ważny:
– zróżnicowanie ze względu na płeć:
kobiety 14%, mężczyźni 8%
– zróżnicowanie ze względu na wiek:
55–64 lat 17%, 45–54 lat 15%,65 – więcej 13%, 35–44 lat 11%, 18–24 lat 8%, 25–34 lat 6%
– zróżnicowanie ze względu na miejsce zamieszkania:
powyżej 500 tysięcy mieszkańców 15%, 20–500 tysięcy mieszkańców 15%, do 20 tysięcy mieszkańców 11%, wieś 6%
– zróżnicowanie ze względu na poziom wykształcenia:
wyższe 18%, średnie 13%, podstawowe 9%, zawodowe 7%
– zróżnicowanie ze względu na status materialny:
– zróżnicowanie ze względu na status materialny: