Budżety gmin

Układ gospodarki regionu i jego poszczególnych gmin wywiera niewątpliwy wpływ na kształtowanie się sfery finansowej w skali regionalnej i lokalnej, możliwości zaspokojenia potrzeb ludności, działalności inwestycyjnej, itd. Szczególną rolę w tym zakresie odgrywa poziom i struktura dochodów budżetów gmin. Wywiera ona bowiem istotny wpływ na kształt polityki prowadzonej przez lokalne władze samorządowe oraz stan gospodarki lokalnej. Syntetyczną prezentację budżetów gmin oraz miast na prawach powiatu województwa dolnośląskiego w 1999 roku zawierają tablice 1(43) i 2(44).

Łączna suma dochodów budżetowych gmin (bez miast na prawach powiatu) w województwie wynosiła 2466,3 min zł i stanowiła 6,2% ogółu dochodów budżetów gmin kraju. W kwocie tej 39,3% stanowiły dochody własne, w kraju zaś relatywnie mniej - 20,4%. Udział dochodów własnych budżetów gmin wykazuje duże międzypowiatowe zróżnicowanie. Najkorzystniej pod tym względem prezentują się gminy powiatów: polkowickiego (58,3%), wrocławskiego (50,8%), lubińskiego (47,5%), świdnickiego (45,6%) i zgorzeleckiego (43,6%). Pod względem poziomu dochodów własnych budżetów gmin w 1999 roku wyróżniały się przede wszystkim powiaty, na terenie których znajdują się znaczne złoża kopalin (rud miedzi i węgla brunatnego) oraz zakłady ich wydobycia i przetwórstwa (kopalnie i huty miedzi oraz kopalnie i elektrownie związane z węglem brunatnym). Najniższym zaś odsetkiem dochodów własnych w ogólnej wielkości dochodów budżetów gmin wyróżniał się powiat

lwówecki (24,5%).

Łączne dochody budżetowe w miastach na prawach powiatu województwa dolnośląskiego w 1999 roku wynosiły 1911,9 min zł, co stanowiło 9,9% ogółu dochodów budżetów tych miast w kraju. Wskazać przy tym należy, iż dochody własne stanowiły 36,3%, w kraju zaś relatywnie mniej - 29,3%. Zdecydowanie najkorzystniej w tym ujęciu prezentuje się Wrocław (41,7%), najniższym zaś odsetkiem dochodów własnych w ogólnej wielkości dochodów budżetu wyróżniała się Legnica (24,0%).

120

Tabl. 1(43). BUDŻETY GMIN3 W PRZEKROJU POWIATÓW W 1999 R.

Wyszczególnienie

Dochody budżetów gmin

ogółem

Wydatki budżetów gmin

Polska = 100

Powiaty: a Bez miast na prawach powiatu

121

Tabl. 2(44). BUDŻETY MIAST NA PRAWACH POWIATU W 1999 R.

Dochody budżetów miast Wydatki budżetów miast

POLSKA 19388198,4 1686,63 29,3 493,70 50,8 19961544,5 17,2 DOLNOŚLĄSKIE

ogółem 1911862,8 1957,61 36,3 711,21 45,2 2027740,8 15,1

Polska = 100 9,9 ^{X X X X} 10,2 ^X

Miasta na prawach powiatu:

Jelenia Góra 192817,4 2056,59 24,3 500,73 57,5 194541,2 24,8

Legnica 196228,1 1796,40 24,0 431,98 60,0 191328,4 7,5

Wałbrzych 219772,0 1611,10 25,7 414,25 56,4 222928,3 19,2

Wrocław 1303045,4 2044,85 41,7 853,61 39,2 1418942,9 14,2

Do najważniejszych źródeł dochodów własnych budżetów gmin (łącznie z miastami na prawach powiatu) regionu dolnośląskiego należą wpływy z podatku od nieruchomości. W 1999 roku wpływy z tego tytułu stanowiły 27,7% ogólnej kwoty własnych dochodów budżetów gmin (w kraju - 35,0%). Zdecydowanie mniejszy udział w tym zakresie dotyczył podatku rolnego (w 1999 roku jedynie 3,0% dochodów własnych), podatku od środków transportowych (1,5%) i opłat lokalnych (0,7%).

Istotne miejsce w strukturze dochodowej strony budżetów lokalnych województwa dolnośląskiego zajmują ponadto udziały gmin oraz miast na prawach powiatu w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. W 1999 roku wpływy te stanowiły 16,6% ogólnej skali dochodów budżetów gmin (w kraju zaś przeciętnie - 18,2%). W ujęciu pieniężnym zdecydowanie większe wpływy (w tej grupie dochodów) uzyskano z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenach poszczególnych gmin (w 1999 roku 671,6 min zł). Od osób prawnych pobrano natomiast w ciągu 1999 roku jedynie niespełna 57 min zł podatku dochodowego należnego gminom i miastom na prawach powiatu.

122

W warunkach niemożności sfinansowania wszystkich zadań gmin ze źródeł własnych i równocześnie dużego zróżnicowania w tym względzie między gminami województwa, szczególnego znaczenia nabiera układ subwencjonowania i dotowania gmin. Udział dotacji i subwencji z budżetu państwa w ogólnych rozmiarach dochodów budżetów gmin w powiatach ziemskich województwa w 1999 roku wynosił 38,3% i był relatywnie niższy od charakteryzującego przeciętnie kraj (47,3%). W miastach na prawach powiatu województwa dolnośląskiego odsetek subwencji i dotacji z budżetu państwa w globalnych rozmiarach dochodowej strony budżetów wynosił natomiast 45,2%.

O zamożności gmin i miast na prawach powiatu świadczy poziom dochodów budżetowych przypadających na jednego mieszkańca. Przeciętnie na każdego mieszkańca przypadało 1469,31 zł (w gminach powiatów ziemskich - 1231,24 zł, a w miastach na prawach powiatu - 1957,61 zł). Dla kraju prezentowane wskaźniki kształtowały się odpowiednio na poziomie: 1338,60 zł, 1191,29 zł i 1686,63 zł.

Wskazuje to na relatywnie wyższy poziom dochodowości budżetów gmin i miast na prawach powiatu per capita na Dolnym Śląsku. W zakresie tym jednak występują wyraźne zróżnicowania międzypowiatowe. Do grupy powiatów, w których gminy uzyskują relatywnie najwyższe dochody budżetowe należą: polkowicki (2095,65 zł na mieszkańca w 1999 roku), zgorzelecki (1769,59 zł) i wrocławski (1516,30 zł). W ujęciu tym niektóre z gmin (Polkowice, Lubin, Rudna, Bogatynia, Jerzmanowa) wskazanych powiatów od wielu lat utrzymują się w czołówce gmin polskich. Wśród miast na prawach powiatu, najwyższy poziom dochodów budżetowych per capita w 1999 roku dotyczył Jeleniej Góry (2056,59 zł) i Wrocławia (2044,85 zł). Najniższy poziom dochodów budżetowych per capita w 1999 roku dotyczył gmin powiatów milickiego (1000,84 zł) i dzierżoniowskiego (1005,89 zł).

Przestrzenne zróżnicowanie w zakresie zamożności gmin odpowiada, ogólnie biorąc, liczebności, strukturze i kondycji ekonomicznej podmiotów gospodarczych funkcjonujących na ich terenie oraz sytuacji materialnej społeczności lokalnych.

Z zagadnieniami dochodowości budżetów gmin województwa dolnośląskiego wiążą się bezpośrednio kierunki wydatkowania, preferencje zaspokajania potrzeb bieżących i przyszłych oraz zakres możliwości inwestowania w różnorodne elementy gospodarki lokalnej. Strukturę wydatków budżetów gmin regionu w przekroju

poszczególnych powiatów w roku 1999 przedstawia tablica 3(45).

123

Struktura wydatków budżetowych w gminach i miastach na prawach powiatu województwa dolnośląskiego jest z jednej strony odzwierciedleniem struktury majątku komunalnego i jego stanu, a z drugiej obrazuje preferencje zaspokajania potrzeb w zakresie poszczególnych elementów struktury gospodarki samorządowej.

W gminach regionu dominowały wydatki na oświatę i wychowanie (w 1999 roku stanowiły one 34,1% ogółu wydatków), gospodarkę komunalną (18,7%), administrację samorządową (9,5%) oraz opiekę społeczną (9,2%). Istotne, co do wysokości, wydatki budżetowe w 1999 roku przeznaczane były ponadto na finansowanie zadań w zakresie gospodarki mieszkaniowej (ponad 7% ogólnych rozmiarów wydatków

budżetu gminy) oraz transport (6,7%). Należy przy tym wskazać, iż odnośnie struktury wydatków budżetowych występowało między gminami istotne zróżnicowanie.

Wynikało ono z różnic w preferencjach rozwojowych, potrzebach bieżących oraz w poziomie i zakresie zagospodarowania.

Warto także zaznaczyć, że w 1999 roku na wysokim poziomie utrzymywał się udział wydatków budżetowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji (w kraju i w województwie po 20,1% ogółu wydatków budżetów gmin i miast na prawach powiatu). W gminach powiatów ziemskich województwa dolnośląskiego udział wydatków inwestycyjnych w 1999 roku kształtował się przeciętnie na poziomie 24,1%,

podczas gdy w kraju wynosił 21,9%. W miastach na prawach powiatu odsetek ten był natomiast relatywnie niższy od charakteryzującego ogólnokrajowy zbiór tych miast (odpowiednio: 15,1% wobec 17,2%).

Wśród gmin województwa dolnośląskiego szczególnie wysokim udziałem wydatków inwestycyjnych wyróżniały się gminy położone w powiatach: wrocławskim (37,5% ogółu wydatków budżetowych), zgorzeleckim (32,9%), głogowskim (32,1%) i oławskim (30,4%), a szczególnie niski poziom w tym zakresie w 1999 roku prezentowała Legnica (7,5%). Proinwestycyjne podejście władz lokalnych w badanym okresie przyniosło wiele korzystnych zmian w stanie gospodarki lokalnej i przyczyniło się do wzrostu poziomu warunków bytowych ludności.

124

Tabl. 3(45). WYDATKI BUDŻETÓW GMIN W PRZEKROJU POWIATÓW

POLSKA 52796395,3 7,0 15,7 4,5 38,9 2,9 10,2 10,2

DOLNOŚLĄSKIE

ogółem 4547945,5 6,7 18,7 7,3 34,1 3,6 9,2 9,5

Polska = 100 8,6 X X X X X X X

Powiaty:

bolesławiecki 103237,8 5,0 14,5 4,7 40,2 3,7 10,3 13,5

dzierżoniowski 118967,9 4,2 18,5 5,1 33,8 2,2 13,8 11,7

głogowski 128926,5 4,2 26,9 0,7 30,8 6,6 11,7 9,9

górowski 37298,5 2,3 4,9 2,5 50,1 2,6 16,1 12,7

jaworski 64121,3 2,4 17,8 7,4 33,7 3,6 13,2 14,1

jeleniogórski 89337,8 7,4 20,1 6,6 31,1 1,6 9,2 13,9

kamiennogórski 50338,0 3,0 19,4 6,2 35,4 2,9 12,6 12,9

kłodzki 249554,8 7,5 20,1 10,4 29,4 3,8 11,1 11,7

legnicki 69306,9 1,9 17,8 2,1 35,8 3,9 17,2 16,3

lubański 69811,6 3,7 15,5 2,6 37,5 3,5 12,1 14,6 .

lubiński 148621,1 2,9 15,3 2,7 37,1 3,8 9,5 14,7

lwówecki 59497,6 3,2 18,9 3,4 39,2 3,7 13,4 12,1

milicki 36558,9 6,4 12,5 4,6 46,5 3,8 10,9 11,3

oleśnicki 104942,5 3,2 8,7 12,2 43,5 3,7 11,3 12,2

oławski 88335,6 2,7 26,1 4,7 38,7 2,8 9,2 11,4

polkowicki 113517,4 1,4 16,2 7,8 29,7 3,2 8,2 11,9

strzeliński 53632,5 4,8 14,6 5,1 39,8 2,6 11,2 13,2

średzki 58696,0 2,3 10,2 5,9 42,6 3,4 9,0 15,4

świdnicki 194082,5 3,1 10,8 14,7 37,1 3,5 10,4 12,6

trzebnicki 79977,8 6,1 16,3 2,2 43,9 3,1 11,7 12,1

wałbrzyski 76169,1 5,6 16,3 9,2 31,1 5,1 12,2 14,4

wołowski 58138,9 10,9 12,1 4,8 37,7 4,8 10,7 10,6

wrocławski 143110,5 4,0 29,3 3,7 36,8 3,1 5,1 12,0

ząbkowicki 85129,8 5,2 13,6 4,5 40,1 4,1 12,6 11,8

zgorzelecki 185718,7 4,2 23,4 4,7 34,1 2,9 7,3 12,1

Złotoryj ski 53174,7 2,8 5,4 7,7 40,9 4,6 16,0 15,6

Miasta na prawach powiatu:

Jelenia Góra 194541,2 16,6 7,6 8,4 38,0 3,9 6,2 5,7

Legnica 191328,4 3,2 7,7 5,9 42,2 5,1 13,2 6,2

Wałbrzych 222928,3 6,0 12,2 4,0 35,2 2,9 11,5 9,5

Wrocław 1418942,9 10,2 I 24,6 9,6 28,5 3,4 5,8 4,9

125