Urząd Statystyczny we Wrocławiu
ANALIZY
STATYSTYCZNE
WROCŁAW 2000
.. —
m ■
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE STAN I PERSPEKTYWY
ROZWOJU
Wrocław 2000
- . is " ' „r-..
SPIS TREŚCI
1. ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE REGIONEM ...
1.1. Podziały terytorialne...
1.2. Władze lokalne I regionalne...
2. STAN, ZAGROŻENIA I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
3.
2.1. Elementy środowiska przyrodniczego ...
2.2. Stan środowiska wodnego ...
2.2.1. Zasoby wodne regionu...
2.2.2. Główne źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych 2.2.3. Jakość wód powierzchniowych ...
2.3. Stan powietrza atmosferycznego...
2.3.1. Źródła emisji pyłów i gazów ...
2.3.2. Stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego...
2.4. Skażenie i ochrona gleb...
2.5. Ochrona lasów ...
2.6. Gospodarka odpadami...
2.7. Ochrona przyrody i krajobrazu...
2.8. Inwestycje ekologiczne - nakłady i efekty...
LUDNOŚĆ I OSADNICTWO ...
3.1. Sieć osadnictwa miejskiego i wiejskiego...
3.2. Ludność - stan i struktura...
3.3. Warunki bytu ludności regionu ...
4. GOSPODARKA REGIONU ...
4.1. Struktura użytkowania powierzchni ..
4.2. Rynek pracy...
4.3. Struktura gospodarki regionalnej ...
4.4. Przemysł ...
4.5. Rolnictwo...
4.6. Handel ...
4.7. Turystyka i lecznictwo uzdrowiskowe 4.8. Nakłady inwestycyjne i środki trwałe 5. INFRASTRUKTURA OSADNICZA
5.1. Infrastruktura społeczna...
5.1.1. Oświata i wychowanie...
5.1.2. Szkolnictwo wyższe ...
5.1.3. Kultura ...
5.1.4. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna...
5.2. Mieszkalnictwo...
5.3. Infrastruktura techniczna ...
5.3.1. Komunikacja...
5.3.2. Energetyka ...
5.3.3. Gospodarka wodno-ściekowa ...
6. FINANSOWE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA GMIN I POWIATÓW 6.1. Budżety gmin...
6.2. Budżety powiatów ...
7. STRATEGICZNE PERSPEKTYWY ROZWOJU
... 7 ... 7 ... 12 ... 21 ... 21 ... 22 ... 22 ... 24 ... 25 ... 26 ... 26 ... 28 ... 29 ... 30 ... 33 ... 36 ... 37 ... 40 ... 40 ... 43 ... 51 ... 55 ... 55 ... 57 ... 66 ... 72 ... 74 ... 76 ... 79 ... 84 ... 85 ... 85 ... 85 ... 94 ... 96 ... 96 ... 97 . 106 . 107
. 111 115 . 120 . 120
126 129
5
.
}jV lb, SH&
' '< ' '' "'V . v/iO ^
f , * ł
ROA., „IAI3
a « * »
■■ 'v • ' d; -
/amt
«»ów v='?o«e$
- »I •* • * 1' « ■
K* * ** «* *
•'MH .fHKtOKrt ■> Wi . f
• s * X * *- •»
• . » ■. * r d <>
iv 4% - -k*>« a*
t " *■ r • «
•h ' • •
;ßw:
• ft --es
■
i * > •* ; w «
V'O fr-
► » '
r
1. ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE REGIONEM
1.1. Podziały terytorialne
Administracyjna organizacja przestrzeni odgrywa wieloaspektowe znaczenie oraz wywiera, niejednokrotnie istotny, wpływ na przebieg procesów gospodarczych i społecznych. Począwszy od stycznia 1999 roku układ zasadniczego podziału terytorialnego kraju uległ istotnym zmianom. Tworzy go aktualnie 16 województw, 308 powiatów oraz 65 miast na prawach powiatu, a także 2489 gmin. Jednym z nowo utworzonych regionów jest województwo dolnośląskie, które pod względem administracyjnym składa się z 30 powiatów (w tym 4 miast na prawach powiatu) oraz
165 gmin (32 miejskich, 53 miejsko-wiejskich i 80 wiejskich). Jednostkami terytorialnymi o specyficznym charakterze są miasta na prawach powiatu. Jednostki te łączą bowiem status gmin i powiatów.
Region dolnośląski obejmował i nadal obejmuje obszar względnie spójny funkcjonalnie zarówno w aspektach geograficznych i historycznych, jak i przez wiele lat w aspekcie administracyjnym. Informacje o aktualnym podziale terytorialnym województwa dolnośląskiego zawiera tablica 1.
Podział terytorialny województwa na powiaty i gminy jest ściśle związany z organizacją i rozwojem, odrodzonego w warunkach polskich w 1990 roku, samorządu terytorialnego.
Powiaty województwa dolnośląskiego (bez miast na prawach powiatu) stanowią 8,4% ogólnokrajowej liczby jednostek terytorialnych tego stopnia. Wykazują one przy tym zróżnicowaną złożoność administracyjną. Powiatem o największej liczbie gmin jest powiat kłodzki (14 gmin), powiaty milicki i wołowski składają się natomiast z jedynie 3 gmin.
Gminy województwa dolnośląskiego (wraz z miastami na prawach powiatu) w końcu 1999 roku stanowiły 6,8% ogółu jednostek terytorialnych tego stopnia w kraju. Zasadniczy podział terytorialny województwa dolnośląskiego wspomagany jest na szczeblu lokalnym przez sołectwa. Ogólnie biorąc, w gminach regionu dolnośląskiego znajdują się 2293 sołectwa (stanowi to 5,7% ich liczebności w kraju).
Liczba sołectw w poszczególnych gminach i powiatach województwa jest
7
zróżnicowana i ściśle zależna od układu wiejskiej sieci osadniczej. Największą liczbą sołectw wyróżniają się powiaty: wrocławski (211), trzebnicki (155) i kłodzki (146), najmniejszą zaś - wałbrzyski (35) i dzierżoniowski (39).
Tabl. 1. PODZIAŁ TERYTORIALNY W 1999 R.
Stan w dniu 31 XII
Gminy Wyszczególnienie
ogółem miejskie miejsko-
wiejskie wiejskie
POLSKA 2489 318 567 1604
DOLNOŚLĄSKIE
ogółem 169 36 53 80
Polska = 100 6,8 11,3 9,4 5,0
Powiaty:
bolesławiecki 6 1 1 4
dzierżoniowski 7 4 1 2
głogowski 6 1 5
górowski 4 2 2
jaworski 6 1 1 4
jeleniogórski 9 4 5
kamiennogórski 4 1 1 2
kłodzki 14 5 6 3
legnicki 8 1 1 6
lubański 7 2 1 4
lubiński 4 1 1 2
lwówecki 5 5
miłicki 3 1 2
oleśnicki 8 1 4 3
oławski 4 1 1 2
polkowicki 6 3 3
strzeliński 5 2 3
średzki 5 1 4
świdnicki 8 2 3 3
trzebnicki 6 3 3
wałbrzyski 8 3 2 3
wołowski 3 2 1
wrocławski 9 3 6
ząbkowicki 7 4 3
zgorzelecki 7 2 3 2
złotoryjski 6 2 1 3
Miasta na prawach powiatu:
Jelenia Góra 1 1
Legnica 1 1
Wałbrzych 1 1
Wrocław 1 1
Sołectwa
40057
2293
5,7
72 39 59 108 72 44 43 146
101
49 79 78 91
111 68
79
122
110
113 155
35 90
211
103
66
49
8
LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE
NIEMCY
granice gmin
granice powiatów
granice podregionów NUTS 3
Rys.1. Podział terytorialny województwa dolnośląskiego
OPOLSKIE
LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE
NIEMCY
Euroregion Nysa
Euroregion Glacensis
OPOLSKIE
Rys.2. Euroregiony w granicach województwa dolnośląskiego Stan w dniu 30 VIII 2000 r.
Oprócz zasadniczego podziału terytorialnego w województwie dolnośląskim funkcjonuje wiele różnorodnych podziałów specjalnych służących realizacji zadań rozmaitych instytucji i organizacji. Dotyczą one m.in. drogownictwa, kolejnictwa, wymiaru sprawiedliwości, specjalistycznej opieki zdrowotnej, kościoła, obsługi finansowej i ochrony porządku publicznego, a także statystyki publicznej. Wynikają z nich określone powiązania przestrzenne i układy zależności, odmienne od obowiązującego podziału administracyjnego, a także inna hierarchia ośrodków zarządzania.
Jedną z najważniejszych kwestii w pracach dostosowawczych polskiej statystyki regionalnej do standardów stosowanych w krajach Unii Europejskiej było przygotowanie koncepcji nomenklatury jednostek terytorialnych dla celów statystycznych dla Polski. W lipcu 2000 roku Rada Ministrów zatwierdziła przedłożony przez GUS projekt rozporządzenia RM w tej sprawie. EUROSTAT (Urząd Statystyczny Unii Europejskiej) podjął już w latach siedemdziesiątych działania,
których celem była unifikacja jednostek terytorialnych dla potrzeb statystyki regionalnej. Począwszy od 1988 roku nomenklatura tychże jednostek
%
(The Nomenclature of Territorial Units for Statistics - NUTS) stosowana jest w legislacji krajów Unii Europejskiej.
NUTS jest klasyfikacją hierarchiczną uwzględniającą pięć poziomów, a mianowicie: szczeble regionalne (NUTS 1-3) i szczeble lokalne (4 - 5). Aktualnie klasyfikacja NUTS dzieli obszar Polski na 16 regionów szczebla NUTS 2
(odpowiadających podziałowi administracyjnemu kraju na 16 województw), 44 podregiony szczebla NUTS 3. Województwo dolnośląskie podzielone zostało na 4 jednostki terytorialne szczebla NUTS 3, a mianowicie:
- podregion jeleniogórsko-wałbrzyski (obejmujący 14 powiatów: bolesławiecki, dzierżoniowski, jaworski, jeleniogórski, kamiennogórski, kłodzki, lubański, lwówecki, strzeliński, świdnicki, wałbrzyski, ząbkowicki, zgorzelecki i złotoryjski oraz dwa miasta na prawach powiatu: Jelenia Góra i Wałbrzych),
- podregion legnicki (obejmujący 6 powiatów: głogowski, górowski, legnicki, lubiński, polkowicki i wołowski oraz Legnicę jako miasto na prawach powiatu),
- podregion wrocławski (obejmujący 6 powiatów: milicki, oleśnicki, oławski, średzki, trzebnicki i wrocławski),
11
- podregion miasta Wrocław (obejmujący Wrocław w jego administracyjnych granicach).
Wskazać przy tym należy, iż Polska w tej klasyfikacji traktowana jest jako jednostka terytorialna szczebla NUTS 1. Na poziomie lokalnym natomiast, NUTS 4 w Polsce związany jest z jednostkami terytorialnymi szczebla powiatowego, a NUTS 5
obejmuje jednostki szczebla gminnego.
Podział Polski, a w tym i województwa dolnośląskiego na jednostki terytorialne różnych szczebli NUTS ma istotne znaczenie dla programowania rozwoju regionalnego w warunkach nieodległego w czasie członkostwa w Unii Europejskiej.
1.2. Władze lokalne i regionalne
Układ władzy terenowej w Polsce zmienił się wyraźnie w ostatnich latach.
Realizowany bowiem do 1990 roku model jednolitej terenowej władzy państwowej uznany został za niewłaściwy wobec zapoczątkowanego wówczas wielopłaszczyznowego procesu transformacji państwa. Istotne zmiany łączą się także z reformą administracji publicznej w kraju.
W obecnych warunkach władza w województwie dolnośląskim ma dwudzielny charakter, co polega na współistnieniu organów administracji rządowej i organów samorządu terytorialnego trzech szczebli (wojewódzkiego, powiatowego i gminnego).
Współczesny kształt administracji rządowej szczebla wojewódzkiego regulowany jest przepisami ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o administracji rządowej
w województwie (Dz.U. 1998 nr 91, poz. 577; z późn. zm). Według jej ustaleń zadania administracji rządowej w województwie dolnośląskim wykonują m in.:
• Wojewoda,
• kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży podległych Wojewodzie,
• organy administracji niezespolonej,
• organy samorządu terytorialnego w ramach zadań administracji rządowej wynikających z ustawy lub z zawartego porozumienia.
Instytucją pomocniczą Wojewody jest Dolnośląski Urząd Wojewódzki we Wrocławiu oraz jego delegatury w Jeleniej Górze, Legnicy i w Wałbrzychu.
12
Do instytucji rządowej administracji niezespolonej funkcjonujących w województwie dolnośląskim należą natomiast m.in.:
• izby i urzędy skarbowe - podległe Ministrowi Finansów, Urząd Statystyczny we Wrocławiu
Statystycznemu,
podległy Głównemu Urzędowi
• Urzędy Celne w Legnicy i we Wrocławiu - podległe Głównemu Urzędowi Ceł.
W ostatnich latach coraz większą rolę w funkcjonowaniu państwa odgrywa samorząd terytorialny. Ogólnie ujmując, jest to model władzy typu demokratycznego, którego podstawowym wyrazem jest zapewnienie wszechstronnego uczestnictwa ludności w sprawowaniu władzy publicznej, a co za tym i w rozwiązywaniu wspólnych dlań problemów.
W 1998 roku upłynęła druga kadencja samorządowych władz lokalnych wybranych przez miejskie i wiejskie zbiorowości terytorialne, a w dniu 11 października tegoż roku wybrano radnych gmin trzeciej kadencji oraz radnych powiatów i radnych sejmiku województwa dolnośląskiego.
Do wyborów do rad gmin (bez miast na prawach powiatu) zgłoszono 15,5 tys.
kandydatów. Na każdy z 3473 mandatów przypadało 4,5 kandydata. Warto w tym miejscu wskazać, iż skłonność do reprezentowania spraw lokalnych wspólnot samorządowych w województwie dolnośląskim była najwyższa spośród ogółu województw (w kraju przeciętnie 3,6 kandydata na mandat). W wyborach do rad gmin przeprowadzonych w październiku 1998 roku udział wzięło 46,2% ogółu uprawnionych do głosowania mieszkańców kraju, a frekwencja wyborcza w województwie dolnośląskim wyniosła 47,7%.
W dniu 11 października 1998 roku przeprowadzone zostały także wybory do rad powiatów oraz rad miast na prawach powiatów. Aktywność mieszkańców regionu w dniu wyborów była zróżnicowana, co ukazuje tablica 2.
Do wyborów tych zgłoszono łącznie 6,7 tys. kandydatów na radnych, a przeciętnie na każdy z 1030 mandatów przypadało 6,5 kandydata. Skłonność do reprezentowania spraw lokalnych społeczności była jednak w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego zróżnicowana. Największą liczbę kandydatów na radnych powiatów w relacji do liczby mandatów zgłoszono w miastach na prawach powiatu: w Legnicy (13,6 na mandat radnego), we Wrocławiu (10,6), w Jeleniej Górze (10,1) i w Wałbrzychu (8,4) oraz w powiatach: głogowskim (9,6) i oleśnickim (8,3),
13
najmniejszą natomiast w powiatach: wałbrzyskim (3,7 kandydata na mandat radnego), trzebnickim (4,2) i świdnickim (4,3).
Tabl. 2. WYNIKI WYBORÓW3 DO RAD POWIATÓW I MIAST NA PRAWACH POWIATU W DNIU 11 PAŹDZIERNIKA 1998 R.
Wyszczególnienie Mandaty
(wybrani radni)
Kandydaci na radnych
Przeciętna liczba kandydatów na
mandat
Oddane głosy w%
uprawnionych do głosowania
POLSKA 13 211 86 741 6,5 45,35
DOLNOŚLĄSKIE
ogółem 1 030 6 700 6,5 45,93
Polska = 100 7,8 7,7 X X
Powiaty:
bolesławiecki 35 237 6,8 46,00
dzierżoniowski 40 219 5,5 47,95
głogowski 35 335 9,6 48,32
górowski 20 148 7,4 54,16
jaworski 25 192 7,7 52,20
jeleniogórski 30 160 5,3 48,96
kamiennogórski 25 143 5,7 48,53
kłodzki 60 323 5,4 47,72
legnicki 25 133 5,3 49,23
lubański 30 140 4,7 46,40
lubiński 40 285 7,1 50,05
lwówecki 25 135 5,4 48,58
milicki 20 90 4,5 52,24
oleśnicki 40 166 8,3 43,97
oławski 30 179 6,0 49,87
polkowicki 30 137 4,5 60,06
strzeliński 25 139 5,6 54,59
średzki 25 139 5.6 51,51
świdnicki 55 235 4,3 48,53
trzebnicki 30 126 4,2 46,82
wałbrzyski 30 111 3,7 51,02
wołowski 25 112 4,5 53,43
wrocławski 35 185 5,3 42,05
ząbkowicki 30 139 4,6 52,90
zgorzelecki 40 233 5,8 47,05
złotoryjski 25 120 4,8 48,85
Miasta na prawach powiatu:
Jelenia Góra 40 403 10,1 40,63
Legnica 45 612 13,6 39,57
Wałbrzych 45 382 8,4 34,54
Wrocław 70 742 10,6 39,72
a Dane Państwowej Komisji Wyborczej.
14
Wyznacznikiem stopnia aktywności powiatowych wspólnot samorządowych jest także poziom uczestnictwa mieszkańców w wyborach swoich przedstawicieli do rad
powiatów. W wyborach przeprowadzonych w październiku 1998 roku udział wzięło 45,3% ogółu uprawnionych do głosowania mieszkańców kraju, a frekwencja wyborcza na Dolnym Śląsku wyniosła prawie 46%. Frekwencja ta wykazywała jednak istotne zróżnicowanie w przekroju poszczególnych powiatów. Stan ten wynika zapewne z wielu przyczyn. Najwyższą frekwencją w wyborach do rad powiatów w 1998 roku wyróżnił się powiat polkowicki (60,1% uprawnionych do głosowania), najniższą
natomiast miasta na prawach powiatu (Wałbrzych - 34,5%, Legnica - 39,6%, Wrocław - 39,7%, Jelenia Góra - 40,6%).
Z kolei, w wyborach do sejmiku województwa dolnośląskiego na każdy z 55 mandatów zgłoszono 7,7 kandydatów na radnych (przeciętnie w kraju - 8,7).
W wyborach tych udział wzięło 41,7% ogółu uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa, a frekwencja wyborcza w kraju wyniosła 41,1%.
W dniu 11 października 1998 roku w województwie dolnośląskim wybrano zatem 3673 radnych gmin (łącznie z radnymi w miastach na prawach powiatu), 830 radnych powiatów oraz 55 radnych sejmiku województwa. W okresie powyborczym jednak (z różnych przyczyn) zmianom uległy liczba i struktura radnych. Informacje o strukturze radnych gmin według wybranych grup zawodów w końcu 1999 roku przedstawia tablica 3.
Według stanu w dniu 31 grudnia 1999 roku lokalne zbiorowości terytorialne województwa dolnośląskiego reprezentowało 3668 radnych wchodzących w skład 169 rad gmin (w tym 4 w miastach na prawach powiatu). Wśród radnych gmin województwa dominują osoby w wieku 40-59 lat (stanowią oni ponad 2/3 ogółu radnych). Biorąc natomiast pod uwagę strukturę zawodową radnych tychże gmin to największą grupę tworzą specjaliści (25,2% ogółu) oraz technicy i inny średni personel (22,2%). W organach tych licznie reprezentowani są także parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy, rolnicy oraz ogrodnicy, leśnicy i rybacy.
Rady gmin są organami stanowiącymi i kontrolnymi w gminach. Ustawowo określony zakres zagadnień najważniejszych dla wspólnot samorządowych, gdzie rada ma właściwość wyłączną obejmuje rozstrzyganie zwłaszcza w sprawach organizacyjnych, planistycznych, finansowo-mąjątkowych, kierowniczo-kontrolnych, a także w sprawach osobowych dotyczących m.in. wyboru i odwołania zarządu gminy, będącego jej organem wykonawczym.
15
Tabl. 3. RADNI GMIN WEDŁUG WYBRANYCH GRUP ZAWODÓW W 1999 R.
Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie
POLSKA
DOLNOŚLĄSKIE
ogółem
Polska = 100
Powiaty:
bolesławiecki dzierżoniowski głogowski
górowski jaworski
jeleniogórski
kamiennogórski kłodzki
legnicki lubański lubiński lwówecki milicki
oleśnicki oławski
polkowicki strzeliński średzki
świdnicki trzebnicki wałbrzyski wołowski wrocławski ząbkowicki zgorzelecki złotoryjski
Miasta na prawach powiatu:
Jelenia Góra Legnica
Wałbrzych Wrocław
Radni gmin ogółem
52423
3668 7,0
134 156 117
81 119 174
88
306 146 139
100
102
66
172 96
120 101 102
196 132 156
72 183 141 152 118
40 44 45 70
Według wybranych grup zawodów
parla
menta
rzyści, wyżsi urzęd
nicy i kiero
wnicy 4839
441 9,1
14 14 14 14 14
9
10
36 4 18
12 21
11
15 13
12
17 9 28 13 14 13 16
20
19
6
8
17
21
9
specja
liści
techni
cy i inny średni perso
nel
praco
wnicy biurowi
praco
wnicy usług osobi
stych i sprzed
a-wcy
rolnicy, ogro
dnicy, leśnicy i rybacy
robotnicy przemy
słowi i rzemie
ślnicy
11390 9069 3055 2943 14242 4209
926 816 240 189 592 276
8,1 9,0 7,9 6,4 4,2 6,6
31 34 3 4 29 13
57 44 5 6 20 7
26 20 2 5 35 6
14 14 4 2 22 7
24 19 2 3 28 19
57 51 7 15 17 11
25 24 8 3 7 6
103 70 20 14 20 19
29 26 12 10 48 7
28 30 11 8 20 19
35 19 6 9 11 7
18 19 4 6 20 7
15 18 3 3 14 1
45 27 15 14 40 8
23 30 2 6 12 8
34 36 6 8 10 11
16 17 2 6 31 7
14 20 9 3 25 8
48 45 16 7 30 16
26 33 7 6 34 11
43 51 15 12 7 8
19 22 5 4 7 2
40 18 19 9 52 23
33 19 12 4 26 14
40 29 15 11 7 19
23 41 2 4 19 12
20 5 2
11 10 1 3
9 8 3 3 1
20 17 22 1
16
Zarządy wykonują swe zadania przy pomocy urzędów gmin i zatrudnionych w nich pracowników samorządowych. Informacje o składach zarządów gmin w 1999 roku prezentuje tablica 4.
W końcu 1999 roku wykonawcze organy gmin województwa dolnośląskiego tworzyło łącznie 1025 członków, z tego 88,2% stanowią radni, a niespełna 12% osoby spoza składów rad gmin. Funkcję przewodniczącego zarządu radni sprawowali w 111 spośród 169 gmin województwa dolnośląskiego. Wart uwagi jest ponadto fakt, że co czwarty radny na terenie regionu w końcu 1999 roku pełnił jednocześnie funkcję członka zarządu gminy. W kraju obserwowane są podobne proporcje w tym zakresie.
W jednostkach terytorialnych szczebla powiatowego organami stanowiącymi i kontrolnymi są rady powiatów. Według stanu w dniu 31 grudnia 1999 roku lokalne wspólnoty samorządowe województwa dolnośląskiego reprezentowało 830 radnych wchodzących w skład 26 rad powiatów. Strukturę radnych według wybranych grup
zawodów w 1999 roku przedstawia tablica 5.
Struktura zawodowa radnych powiatów jest zróżnicowana. Największą ich grupę tworzą parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy (niemal 38,6%) oraz specjaliści (34,7% ogółu). Pozostałe grupy zawodów mają wyraźnie mniejszą reprezentację w tych organach.
Zarząd powiatu jest natomiast organem wykonawczym. Do jego zadań należy m.in. gospodarowanie mieniem i wykonywanie budżetu powiatu. W końcu 1999 roku wykonawcze organy powiatów województwa dolnośląskiego tworzyło łącznie 148 członków, z tego ponad 90% stanowią radni (134), a prawie 10% osoby spoza składów rad powiatów. Funkcję przewodniczącego zarządu w 20 spośród 26 powiatów województwa dolnośląskiego pełnili radni. Ogólnie biorąc, członkami zarządów powiatów w regionie było w końcu 1999 roku niemal 18% ogólnej liczby
radnych.
Organami samorządu województwa dolnośląskiego są jego sejmik i zarząd. Sejmik województwa jest przy tym organem stanowiącym i kontrolnym, a w jego skład wchodzi 55 radnych. W ich strukturze dominują osoby w wieku powyżej 40 lat (ponad 80% łącznej liczby radnych). Do wyłącznej właściwości sejmiku województwa należy m.in. uchwalanie budżetu, strategii rozwoju województwa, wieloletnich programów wojewódzkich oraz planu przestrzennego zagospodarowania.
17
Tabl. 4. SKŁAD ZARZĄDÓW GMIN W 1999 R.
Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie
POLSKA
DOLNOŚLĄSKIE
ogółem
Polska = 100
Powiaty:
bolesławiecki dzierżoniowski głogowski
górowski jaworski
jeleniogórski
kamiennogórski kłodzki
legnicki lubański lubiński lwówecki milicki
oleśnicki oławski
polkowicki strzeliński średzki
świdnicki trzebnicki
wałbrzyski wołowski wrocławski ząbkowicki zgorzelecki złotoryjski
Miasta na prawach powiatu:
Jelenia Góra Legnica
Wałbrzych Wrocław
Członkowie zarządów gmin ogółem
14786
1025
6,9
36 41 37 23 34 54 26
88
50 40 26 31 18 47 26 34 31 29 54 38 46 18 52 37 45
36
7 7 7
W tym radni
razem
12658
904
7,1
30 39 33
22
29 48
22
80 45 37 24 27
18 39 25 32 29 28 47 31 40
15 43
32 33 34
6
7
2
7
pełniący w zarządzie gminy funkcję przewodniczą
cego
1307
111
8,5
3
6
3 4 4
7
1 11
3 5
2 2
3 3 4 4
6
5 5
1
5 4 3 5
1 1 1 1
zastępcy
przewodniczą
cego
1653
134 8,1
2
6 6
3 5 5 3 9 7
6
5 4
2
5 4
7
5
6
4
6
4
6
5 5
2
2
3
pozostali członkowie
3
9698
659 6,8
25 27 24
15
20
36 18 60 35 26
17
21
13 31
17
21 21
19 35
22
29
10
32 23 25 27
3 3
1
3
18
Tabl. 5. RADNI RAD POWIATÓW WEDŁUG WYBRANYCH GRUP ZAWODÓW W 1999 R.
Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie
POLSKA
DOLNOŚLĄSKIE
ogółem
Polska = 100
Powiaty:
bolesławiecki dzierżoniowski głogowski
górowski jaworski
jeleniogórski
kamiennogórski kłodzki
legnicki lubański lubiński
lwówecki milicki
oleśnicki oławski
polkowicki strzeliński średzki
świdnicki trzebnicki wałbrzyski wołowski wrocławski ząbkowicki zgorzelecki złoto ryj s ki
Według wybranych grup zawodów
Radni gmin ogółem
parlamen
tarzyści, wyżsi urzędnicy
i kiero
wnicy
spe
cjaliści
techni
cy i inny średni perso
nel
pra
co
wnicy biu
rowi
praco
wnicy usług
osobistych i sprzeda
wcy
rolnicy, ogro
dnicy, leśnicy i rybacy
robotnicy przemy
słowi i rzemie
ślnicy
10283 3295 3739 1201 611 253 883 175
830 320 288 99 47 23 35 8
8,1 9,7 7,7 8,2 7,7 9,1 4,0 4,6
35 11 7 8 2 2 3 2
40 24 12 2 1
35 28 6 1
20 15 2 2 1
25 5 6 7 2 4 1
30 6 16 2 3 2 1
25 7 11 6
60 4 39 14 1 2
25 11 4 3 2 5
30 2 20 5 1
40 28 4 2 3 3
25 14 7 1 1 2
20 13 1 2 1 2
40 15 11 4 8
30 17 11 1 1 •
30 3 15 12
25 9 12 3 1
25 7 9 1 1 2 4 1
55 27 24 4
30 14 13 3
30 11 13 4 2
25 11 9 2 1 1 1
35 4 1 19 5 3 1
30 24 1 2 3
40 24 5 8 1 1
25 5 13 2 1 2 2
Organem wykonawczym województwa dolnośląskiego jest zarząd, w skład którego wchodzi 5 członków, w tym marszałek jako jego przewodniczący. Do podstawowych zadań zarządu województwa należy gospodarowanie mieniem województwa,
19
kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych oraz realizacja strategii rozwoju województwa. Zarząd województwa wykonuje swe zadania przy pomocy Urzędu
Marszałkowskiego i zatrudnionych w nim pracowników samorządowych.
Rozwój demokratycznego modelu sprawowania władzy oraz reforma podziału terytorialnego kraju i administracji publicznej determinują w istotnej mierze procesy zarządzania w województwie dolnośląskim, a także w jego powiatach i gminach.
20
2. STAN, ZAGROŻENIA I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
2.1. Elementy środowiska przyrodniczego
Środowisko przyrodnicze to zespół czynników przyrodniczych (naturalnych), powstałych bez udziału człowieka. Zawiera w sobie wiele współzależnych elementów, a mianowicie: skorupę ziemską, ukształtowanie powierzchni, atmosferę, wody, pokrywę glebową szatę roślinną i świat zwierzęcy.1 Poszczególne elementy środowiska przyrodniczego mają różną wartość użytkową Kwestią zasadniczej wagi jest umiejętne wykorzystywanie zasobów środowiska, uświadomienie przez ludność
faktu ich wyczerpywałności i negatywnych skutków długotrwałej ich degradacji.
Województwo dolnośląskie położone jest w południowo-zachodniej części Polski.
Zasadniczo obszar regionu można podzielić na dwie strefy: nizinną na północy 1 wschodzie oraz strefę górską na południu. Strefę nizinną stanowi przede wszystkim
Nizina Śląsko-Łużycka położona w północnej części województwa, natomiast tereny Północno-wschodnie należą do nizin środkowopolskich. Sudety obejmują natomiast Południową część województwa. Zawierają one wzgórza Pogórza Zachodniosudeckiego i Pogórza Sudeckiego oraz ciągnące się wzdłuż granicy z Czechami wysokie partie Sudetów (z najwyższym szczytem Śnieżką -
1602 m n.p.m.).
Klimat Dolnego Śląska charakteryzuje się wyraźną zmiennością. Wynika to z jego Położenia w obrębie ścierania się wpływów oceanicznych i kontynentalnych2.
Na obszarze województwa dolnośląskiego wyróżnić można trzy rejony klimatyczne:
Pas Niziny Śląskiej, pas Wzgórz i Przedgórza Sudeckiego oraz pas gór. W pasie Niziny Śląskiej obserwuje się najniższe średnioroczne ilości opadów atmosferycznych w regionie (około 500-600 mm). Jednocześnie w okolicach Wrocławia i Legnicy notuje się najwyższe średnioroczne temperatury powietrza (w 1998 roku odpowiednio:
we Wrocławiu 9,3°C, a w Legnicy 9,4°C). Obszar nizin jest rejonem, gdzie notuje się najdłuższy okres wegetacyjny (około 220 dni). Warunki klimatyczne w południowej
2 E.Mazur: Słownik ekologii i ochrony środowiska. Wydawnictwo Naukowe US: Szczecin 1995, s. 197.
Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w latach 1997-1998. Praca zbiorowa.
Opr.: L.Barański i inni. Biblioteka Monitoringu Środowiska, IOŚ-WIOŚ: Wrocław 1999.
21
części województwa dolnośląskiego są odmienne. Charakteryzuje je niższa temperatura powietrza, wzrost opadów atmosferycznych (w pasie Wzgórz i Przedgórza Sudeckiego średnioroczna suma opadów wynosi 600-800 mm, a na Śnieżce dochodzi do 1400 mm). Zmianie warunków klimatycznych towarzyszy skrócenie okresu wegetacji, który w górnych partiach Sudetów wynosi jedynie około 190 dni. Wyraźnie odmienne warunki klimatyczne występują w rejonie górskim.
Do cech charakterystycznych klimatu w tym rejonie zaliczyć należy: niższą temperaturę powietrza, dość dużą wilgotność i częste mgły (na Śnieżce średnia
roczna temperatura powietrza wynosi +0,3°C, a wilgotność względna powietrza 87%).
Różnorodność budowy geologicznej, rzeźby terenu i klimatu sprawia, iż na obszarze województwa dolnośląskiego występują różne rodzaje gleb.
Najkorzystniejsze rolniczo gleby (czarnoziemy) zlokalizowane są w rejonie położonym na południe od Wrocławia. W środkowej części województwa dominują natomiast urodzajne gleby brunatne wytworzone z lessów, w innych częściach regionu można zaś spotkać gleby brunatne utworzone z piasków, glin i iłów. Najsłabsze gleby występują na północy i południu. $ą to gleby bielicowe wytworzone z piasku oraz górskie - brunatne, inicjalne, słabo wykształcone. W dolinach rzek dominują mady3.
Teren województwa dolnośląskiego pod względem glebowym i klimatycznym można zatem uznać za sprzyjający rolnictwu.
2.2. Stan środowiska wodnego
2.2.1. Zasoby wodne regionu
Obszar województwa dolnośląskiego prawie w całości leży w dorzeczu Odry.
Jedynie niewielka część Sudetów należy do dorzecza Łaby (Izera i Orlica). Odra to najdłuższa rzeka w regionie. Do ważniejszych rzek województwa zaliczyć należy ponadto: Barycz, Bóbr z lewym dopływem Kwisą, Nysę Łużycką, Kaczawę, Bystrzycę, Oławę oraz Nysę Kłodzką. Większość lewobrzeżnych dopływów Odry wraz z ich licznymi dopływami to rzeki o górskim charakterze (poza Oławą i Ślężą). Taki charakter cieków powoduje bardzo nierównomierny w czasie przepływ wód.
Prawostronnymi dopływami Odry są natomiast spokojne rzeki nizinne.
3 Tamże.
22
W województwie dolnośląskim do rzadkości należą naturalne jeziora. Te nieliczne znajdują się w rejonie Legnicy oraz w Karkonoszach4.
Na Dolnym Śląsku znajdują się liczne złoża wód leczniczych oraz wody termalne, za które uważa się wody posiadające na wypływie temperaturę przekraczającą 20°C.
Rozmieszczenie źródeł wód termalnych i leczniczych na Dolnym Śląsku przedstawia tablica 1(6).
Tabl. 1 (6). ROZMIESZCZENIE WÓD TERMALNYCH I LECZNICZYCH W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM
Powiat Miejscowość Rodzaj wód leczniczych
jelenia Góra Jelenia Góra wody termalne fluorkowe
_dzierżoniowski Przerzeczyn Zdrój wody siarczkowe, wody siarczkowe radoczynne jaworski Stare Rochowice szczawy i wody wodorowęglanowo-siarczanowo-
sodowe
Długopole Zdrój szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe żelaziste
Szczawina szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe żelaziste
Duszniki Zdrój szczawy wodorowęg 1 anowo-wapniowo-sodowe żelaziste
kłodzki
Kudowa Zdrój
szczawy wodorowęglanowo-wapniowe żelaziste
arsenowe, szczawy wodorowęglanowo-wapniowo- radoczynne
Jeleniów szczawy wodo rowęg 1 a n o wo-wa pni o wo-sod o we żelaziste siarczkowe
Lądek Zdrój wody termalne radoczynne siarczkowe fluorkowe Polanica Zd rój szczawy wodorowęglanowo-wapniowe
lubański
Z
Świeradów Zdrój
szczawy radoczynne i szczawy wodo rowęg la nowo- wapniowo-magnezowe żelaziste oraz wody
radoczynne
Czerniawa Zdrój szczawy wodorowęgl a nowo-wa pn iowo-ma gnezowe żelaziste oraz wody radoczynne
trzebnicki Trzebnica wody termalne chlorkowo-sodowo-wapniowe bromkowe borowe
Jedlina Zdrój szczawy wodorowęgl a nowo-wa p n i o wo-sod owe żelaziste
wałbrzyski
Szczawno Zdrój
szczawy wodorowęglanowo-sodowo-wapniowo- magnezowe, szczawy wodorowęglanowo-sodowe radoczynne
Źródło: opracowanie własne na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 1994 roku w sprawie określenia złóż wód zaliczonych do solanek, wód leczniczych I termalnych oraz innych kopalin leczniczych, a także w sprawie zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóż do kopalin podstawowych (Dz.U. 1994 nr 89, poz. 417).
4 Tamże.
23
Wody podziemne stanowią także jeden z ważniejszych elementów środowiska wodnego województwa dolnośląskiego. W rejonie Sudetów wody podziemne są mało stabilne. Budowa geologiczna oraz rzeźba terenu sprzyjają bowiem szybkiej ich
„ucieczce" z wyżej położonych terenów. Dna zaś dolin i kotlin są bardzo podatne na skażenia ze względu na dużą przenikalność podłoża. Wody podziemne województwa w 39% to wody wysokiej jakości (klasa Ib), 27% to wody klasy średniej (klasa II),
pozostałe 34% to wody niskiej jakości (klasa III)5.
2.2.2. Główne źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych
Wody powierzchniowe w województwie dolnośląskim narażone są na stałe zagrożenie zanieczyszczeniami związanymi z działalnością bytową i gospodarczą
człowieka. Głównym źródłem zanieczyszczeń są ścieki komunalne odprowadzane poprzez miejskie i wiejskie systemy kanalizacji z gospodarstw domowych i zakładów przemysłowych. Istotną grupą ścieków są również ścieki odprowadzane bezpośrednio do wód powierzchniowych z zakładów przemysłowych za pośrednictwem ich własnych systemów kanalizacyjnych. Odrębną grupę zanieczyszczeń wód stanowią zanieczyszczenia pochodzące ze spłukiwanych opadami atmosferycznymi terenów
leśnych, rolniczych i zurbanizowanych (nie skanalizowanych). Ponadto coraz ostrzej widoczny jest niekorzystny wpływ nieczystości pochodzących z dróg i nasypów kolejowych, nieczystości przenikających do środowiska z rurociągów przesyłowych, kanałów osadowych i ściekowych.
W 1999 roku w województwie dolnośląskim do wód powierzchniowych lub ziemi odprowadzono 193,2 tys. dam3 ścieków komunalnych i przemysłowych (wymagających oczyszczenia), w tym 96,2% stanowiły ścieki oczyszczone. Znaczna część ścieków została oczyszczona w biologicznych oczyszczalniach ścieków-
107,8 tys. dam3.
Warto zauważyć, że ścieki pochodzące z miast na prawach powiatu (Jeleniej Góry, Legnicy Wrocławia i Wałbrzycha) oraz z powiatów: głogowskiego, lubińskiego, oławskiego, polkowickiego i zgorzeleckiego przed odprowadzeniem do wód
powierzchniowych były w niemal 100% oczyszczane w oczyszczalniach ścieków.
5 Dane WIOŚ we Wrocławiu. Por.: Raport o stanie środowiska .... op. cit.
24
■ miasta Wrocławia - 44,4 tys. dam3 (z czego 44,2 tys. dam3 to ścieki oczyszczone w oczyszczalniach ścieków, w tym 83% w oczyszczalniach biologicznych),
■ powiatu zgorzeleckiego - 25,1 tys. dam3,
" powiatu lubińskiego - 21,5 tys. dam3.
Najwięcej ścieków nie oczyszczonych odprowadzanych było w 1999 roku z powiatu kłodzkiego (1279,2 dam3) oraz wołowskiego (1264,6 dam3). Biorąc natomiast pod uwagę udział ścieków nie oczyszczonych odprowadzanych do wód powierzchniowych lub ziemi w ogólnej ilości ścieków wytworzonych, najmniej korzystnie prezentowały się powiaty: trzebnicki - 48,9% (827,9 dam3) oraz wrocławski - 39,7% (550,8 dam3).
2.2.3. Jakość wód powierzchniowych
Na podstawie badań jakości wód przeprowadzonych przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Jeleniej Górze, Legnicy, Wałbrzychu i Wrocławiu w 1998 roku oceniono 56 rzek województwa dolnośląskiego. Odra jest największym odbiornikiem ścieków w województwie dolnośląskim. Ustalono, że wody rzeki Odry na terenie województwa nie odpowiadają normom klas czystości wód. Na stan jej czystości wpływają również jej dopływy: Ślęza, Bystrzyca, Kaczawa, Rudna i Zimnica.
Obecnie podejmowane są liczne przedsięwzięcia zmierzające do uzyskania przez Wody Odry II klasy czystości, a I klasy na odcinku od ujścia Jezierzycy do punktu zrzutu ścieków ze zbiornika odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most".
Nysa Kłodzka prowadzi wody III klasy czystości. Poniżej Międzylesia następuje deklasyfikacja wód utrzymująca się aż do granic województwa. O niskiej klasie czystości wód rzeki decyduje duża ilość zanieczyszczeń bakteriologicznych i substancji biogennych
Wody zlewni Bobru nie odpowiadają klasom czystości wód płynących. W ostatnich latach obserwuje się systematyczną poprawę czystości wód Bobru pod względem zawartości substancji organicznych, zasolenia i zawiesiny ogólnej. W tym zakresie wody Bobru spełniają wymogi klasy I i II.
Największą ilość ścieków (oczyszczonych i nie oczyszczonych) odprowadzono do wód powierzchniowych z:
25
Wody Nysy Łużyckiej kontrolowane są nie tylko w ramach monitoringu krajowego, lecz także międzynarodowego (we współpracy z Niemcami i z Czechami). Główne źródła zanieczyszczeń Nysy Łużyckiej po stronie polskiej to ścieki komunalne z ośrodków miejskich (Bogatynia, Zgorzelec, Pieńsk), ścieki z licznych zakładów przemysłowych oraz ścieki komunalno-bytowe z Zawidowa. Stąd też w wodach Nysy Łużyckiej utrzymuje się wysokie stężenie substancji biogennych, związków
organicznych oraz bakterii coli typu fekalnego.
Ogólna ocena wód powierzchniowych w województwie dolnośląskim klasyfikuje je jako wody nie odpowiadające dopuszczalnym normom. O stanie wód w znaczącej mierze decyduje wysokie stężenie związków biogennych oraz utrzymujący się od kilku lat zły stan sanitarny rzek.
2.3. Stan powietrza atmosferycznego
2.3.1. Źródła emisji pyłów i gazów
Pod wpływem działalności człowieka ulega zmianie skład powietrza atmosferycznego. W województwie dolnośląskim w roku 1999 wyemitowano do powietrza 14358,6 tys. ton gazów i 20,3 tys. ton pyłów. Stanowi to znaczny odsetek globalnej emisji gazów i pyłów na terenie Polski. W przypadku emisji gazów jest to 6,9% ogółu emisji (na terenie Polski - 208416,9 tys. ton), a w przypadku pyłów -
10,0% (na terenie Polski 201,8 tys. ton).
Najwięcej zanieczyszczeń pyłowych emitowanych było w 1999 roku na terenie powiatu zgorzeleckiego (7865,0 ton). Szczególnie wysoką emisją zanieczyszczeń pyłowych wyróżnia się miasto Bogatynia, gdzie wielkość zanieczyszczeń pyłowych na 1 km2 wynosi 128,3 ton na rok. Należy tu nadmienić, iż 99,4% zanieczyszczeń pyłowych z Bogatyni zatrzymywanych jest w urządzeniach redukcyjnych.
Inne ośrodki miejskie na terenie Dolnego Śląska charakteryzujące się dużą emisją zanieczyszczeń pyłowych (mierzonych w tonach na 1 km2), to: Polkowice (30,8),
Świdnica (22,8), Brzeg Dolny (23,6), Bielawa (17,3), Chojnów (15,2) i Wrocław (11,2).
Zagadnienie to obrazuje rys. 3. Zanieczyszczenia pyłowe pochodzą głównie ze spalania paliw. W pięciu powiatach i w trzech miastach na prawach powiatu zanieczyszczenia pyłowe zatrzymywane są w ponad 95% w urządzeniach do redukcji
26
zanieczyszczeń. Są to powiaty: oławski, głogowski, wołowski, wrocławski i zgorzelecki oraz miasta: Jelenia Góra, Legnica i Wrocław.
Rys. 3. Miasta województwa dolnośląskiego o największej emisji zanieczyszczeń pyłowych na 1 km2 w 1999 r. (w tonach)
Chojnów Jawor Bogatynia Brzeg Dolny Świdnica Polkowice Głogów B ielawa W rocław W ałbrzych
Emisja zanieczyszczeń pyłowych
Zanieczyszczenia gazowe są przede wszystkim następstwem procesów spalania Paliw. Najwięcej zanieczyszczeń gazowych wyemitowały zakłady szczególnie uciążliwe dla środowiska usytuowane na terenie powiatu zgorzeleckiego. Wielkość emisji w tym rejonie w 1999 roku wyniosła 9269,7 tys. ton6, w tym 9210,1 tys. ton wyemitowały zakłady zlokalizowane na terenie Bogatyni. Z ogólnej wielkości zanieczyszczeń wyemitowanych na tym terenie 27,0% zatrzymanych zostało w urządzeniach do neutralizacji zanieczyszczeń. Równie wysoka emisja zanieczyszczeń gazowych dotyczy Wrocławia (1853,4 tys. ton, jedynie 1,7%
zatrzymanych w urządzeniach do neutralizacji).
Rysunek 4 przedstawia powiaty województwa dolnośląskiego o największej emisji zanieczyszczeń gazowych.
Łącznie z dwutlenkiem węgla.
27
Rys. 4. Powiaty województwa
zanieczyszczeń gazowych (w tys. ton)
dolnośląskiego o największej emisji (łącznie z dwutlenkiem węgla) w 1999 r.
zgorzelecki wrocławski głogowski wołowski lubiński dzierźoniowski świdnicki połkowicki kłodzki Legnica W rocław
92ei,7
2000 4000 6000 8000 10000
Emisja zanieczyszczeń gazowych
Najniższą emisję zanieczyszczeń gazowych w 1999 roku odnotowano natomiast na terenie powiatów: strzelińskiego (114 ton), oleśnickiego (195 ton), legnickiego (205 ton) i złotoryjskiego (570 ton).
Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w województwie dolnośląskim są zakłady przemysłowe zlokalizowane na jego terenie.
Istotny wpływ na stan czystości powietrza wywierają także źródła zanieczyszczeń pyłowych i gazowych zlokalizowane poza granicami województwa (w tym źródła w Niemczech i Czechach).
2.3.2. Stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego
Pomiar zanieczyszczenia powietrza na Dolnym Śląsku w roku 1998 obejmował:
dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył zawieszony, ołów, miedź, tlenek węgla i ozon oraz opady pyłu, ołowiu i kadmu Nie wykazano przekroczenia średniorocznych norm stężeń badanych zanieczyszczeń w żadnym z punktów pomiarowych7. Najwyższe stężenie dwutlenku azotu odnotowano we Wrocławiu i w Wałbrzychu. Ponadto
7 Raport o stanie środowiska..., op. cit.
28
w Wałbrzychu, we Wrocławiu, w Ścinawie, Rudnej oraz Myśliborzu stwierdzono najwyższe stężenia dwutlenku siarki w regionie.
Należy wskazać, iż poziom zanieczyszczenia powietrza na terenie województwa dolnośląskiego kształtuje w decydującej mierze emisja z Elektrowni „Turów”. Stąd też jedną z podstawowych przyczyn poprawy stanu powietrza okazują się inwestycje ekologiczne realizowane przez Elektrownię. Obszar, na którym położona jest Elektrownia leży w granicach tzw. „Czarnego Trójkąta”8.
2.4. Skażenie i ochrona gleb
Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 roku o ochronie i kształtowaniu środowiska9 wprowadziła obowiązek ochrony powierzchni ziemi łącznie z glebą i rzeźbą terenu,
Polegający w szczególności na zapobieganiu i przeciwdziałaniu niekorzystnym zmianom, a w razie uszkodzenia lub zniszczenia powierzchni ziemi na przywróceniu jej do właściwego stanu.
Monitoring gleb ma na celu obserwację długofalowych zmian składu chemicznego gleb ze szczególnym uwzględnieniem terenów położonych w okolicach oddziaływania lokalnych źródeł zanieczyszczeń. Źródłami chemicznego zanieczyszczenia gleb są w szczególności: rolnictwo (nawozy mineralne i pestycydy), przemysł (imisje Powietrza) oraz rozwój komunikacji i wzrost koncentracji ludności i zabudowy10.
Na terenie województwa dolnośląskiego występują gleby o charakterze kwaśnym naturalnym, zintensyfikowanym przez rolnictwo i kwaśne opady atmosferyczne.
Kwaśny charakter gleb uwidacznia się w okolicach Jeleniej Góry (79% gleb charakteryzuje się odczynem kwaśnym i bardzo kwaśnym) oraz Wałbrzycha (62%).
Wiąże się to z ograniczeniem możliwości pobierania przez roślinność składników Przyswajalnych oraz możliwości wytwarzania próchnicy. Zawartość próchnicy w glebach regionu jest zróżnicowana i waha się od 0,69% w okolicach Wrocławia do 4.32% w rejonie jeleniogórskim11. Ponadto gleby województwa wrocławskiego charakteryzują się na ogół naturalną zawartością metali ciężkich.
Czarny Trójkąt to regionalny program PHARE, w którym uczestniczą: Polska, Czechy, Niemcy i Unia Europejska. Celem programu jest poprawa stanu środowiska na obszarze pogranicza polsko-czesko- , niemieckiego, którego centrum stanowi Worek Żytawski (Turoszowski).
ioDz.U. 1980 nr 3, poz. 6.
, Raport o stanie środowiska..., op.cit.
Tamże.
29
2.5. Ochrona lasów
Lasy w województwie dolnośląskim zajmują powierzchnię 573,0 tys. hektarów, co stanowi 28,7% ogólnego obszaru. Tereny leśne regionu obejmują 6,4% ich łącznej powierzchni w kraju. Większość lasów stanowi własność Skarbu Państwa, w tym znaczna część pozostaje w zarządzie Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu (w roku 1998 - 498,7 tys. ha).
Lasy nizinne stanowią 60,8% wszystkich lasów na Dolnym Śląsku, lasy wyżynne - 11,4%, a lasy górskie - 27,8%. W strukturze gatunkowej przeważają lasy z drzewami iglastymi (75,3% ogólnej powierzchni). Dominującymi gatunkami drzew są sosna (47,5%) i świerk (27,8%). Z gatunków liściastych najliczniej występuje dąb (12,1%)12.
Lasy na terenie Dolnego Śląska rozmieszczone są nierównomiernie. Największy obszar leśny stanowią Bory Dolnośląskie położone w północno-zachodniej części województwa. Większe skupiska lasów występują na Wzgórzach Trzebnickich, w dolinach Odry i Baryczy oraz w rejonach pasm górskich i Pogórza Sudetów.
Ze względu na swój rolniczy charakter środkowy pas województwa charakteryzują najniższe wskaźniki lesistości. Na rysunku 5 przedstawiono powiaty województwa dolnośląskiego według poziomu lesistości.
Powiat bolesławiecki cechuje najwyższy wskaźnik lesistości w województwie (50,0%). Powierzchnia lasów wynosi tu 65,2 tys. ha. Najmniejszy udział lasów w ogólnej powierzchni powiatu obserwuje się natomiast w powiecie strzelińskim
(5,5%) i wrocławskim (10,8%).
Na terenie województwa dolnośląskiego znajduje się wiele obszarów leśnych uznanych za lasy ochronne. W 1998 roku zajmowały one obszar 386,7 tys. ha, co stanowiło 78,0% powierzchni leśnej regionu (w zarządzie RDLP). Największą powierzchnię spośród lasów ochronnych zajmują lasy w strefach uszkodzeń przemysłowych - 174,6 tys. ha oraz lasy wodochronne - 88,9 tys. ha.
12 Tamże.
30
Rys. 5. Powiaty województwa dolnośląskiego według poziomu lesistości w 1999 r.
łogowski
górowski
milicki polkowicki
lubiński \ wołowski trzebnicki bolesławiecki
legnicki
oleśnicki średzki 4 WROCŁ
Złotoryj s ki
lubańs
jaworski lwówecki
wrocławski
oławs świdnicki
górski
strzelińsk
iennog erzom
ząbkowicki
kłodzki
LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE
OPOLSKIE
w%
I powyżej 40"
I 30,1 -40,0 I 20,1 -30,0
m 10,0-20,0 poniżej 10
Rys.6. Powiaty województwa dolnośląskiego według udziału użytków rolnych w 1999 r.
łogows
górowski
milicki polkowicki
lubiński
trzebnicki wołowski
bolesławiecki
leqnicki oleśnicki
zcfbrzelecki
sredzki \ WROCŁ Złotoryj
łubańsk
jaworski lwówecki
wrocławski
oławs swidnick
górski
strzelinski wski * dzierżo
gorsty wałbrzy*
ząbkowicki
kłodzki
LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE
NIEMCY
OPOLSKIE
w %
I
powyżej 80 70.1 -80,0
60.1 -70,0 50.1 -60,0 40,0-50,0 poniżej 40
