Na warunki bytowe mieszkańców regionu wpływają sprawy i sytuacje, z którymi c°dziennie styka się ludność województwa. Istotny przy tym wpływ na poziom tychże Warunków wywiera funkcjonowanie różnorodnych urządzeń i instytucji. Stąd też
^kazanie poziomu warunków bytu ludności województwa dolnośląskiego na tle kraju wymaga doboru odpowiednich mierników. Dane statystyczne w tym zakresie dla
1999 roku zawiera tablica 5(12).
Wśród elementów współdecydujących o poziomie warunków bytu ludności szczególne miejsce zajmuje sytuacja na rynku pracy, w tym zwłaszcza możliwości zatrudnienia. Według stanu w końcu 1999 roku stopa rejestrowanego bezrobocia W województwie dolnośląskim była relatywnie wysoka (16,0% wobec 13,4%
Przeciętnie w kraju).
Podstawowymi czynnikami zmian w warunkach bytu ludności w sferze opiekuńczej ' oświatowo-wychowawczej są nie tylko zmiany liczby i rozmieszczenia żłobków, Placówek wychowania przedszkolnego i szkół różnych typów, lecz również zmiany Wielkości zapotrzebowania na ich usługi, wyznaczone przede wszystkim liczebnością Pzieci i młodzieży w poszczególnych grupach wieku. Przeciętnie w regionie dolnośląskim z usług placówek żłobkowych (żłobków i oddziałów żłobkowych przy Przedszkolach) korzysta ponad 82 dzieci spośród każdego 1000 osób w wieku do lat 3 (w kraju - 48,2). Odnośnie natomiast placówek wychowania przedszkolnego, to z ich usług w 1999 roku korzystało niemalże 52% dzieci w wieku 3-6 lat, podczas gdy w kraju 50,7%. Warunki nauczania w szkołach zależą m.in. od relacji liczby
nauczycieli i potrzeb dydaktycznych wyznaczonych przede wszystkim liczbą uczniów.
każdego pełnozatrudnionego nauczyciela w roku szkolnym 1999/2000 w Województwie dolnośląskim przypadało w szkołach podstawowych 15,3 uczniów (w kraju - 14,9), w gimnazjach - 19,7 uczniów (w kraju - 22,5), a w liceach Ogólnokształcących - 18,9 uczniów (w kraju - 20,6).
Na ogólny poziom warunków bytu mieszkańców regionu dolnośląskiego wpływ wVwiera także dostępność i funkcjonowanie placówek kultury. Statystycznie Uchwytnymi elementami oceny w tym zakresie są m.in. dostępność i zainteresowanie księgozbiorami bibliotecznymi oraz usługami kin. W województwie dolnośląskim
^ 1999 roku na każdy 1000 ludności przypadało 3671 woluminów bibliotecznych kraju relatywnie mniej - 3516). Także zainteresowanie ludności czytelnictwem było relatywnie większe. Skoro bowiem w regionie tym przeciętny mieszkaniec wypożyczył
51
4,8 wol., to w kraju o jeden wolumin biblioteczny mniej (niepełna 3,9 wol.).
W większym natomiast stopniu zróżnicowana jest sytuacja odnośnie dostępności miejsc w kinach stałych. O ile przeciętnie w województwie dolnośląskim na każdy 1000 jego mieszkańców przypadało w 1999 roku 7,5 miejsc kinowych, to przeciętnie w kraju o dwa mniej (5,5). Relatywnie większe jest natomiast zainteresowanie
projekcjami filmowymi w kinach stałych w kraju aniżeli na Dolnym Śląsku.
Tabl. 5(12). WYBRANE WSKAŹNIKI WARUNKÓW BYTU MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO I KRAJU W 1999 R.
Wyszczególnienie Polska Województwo
dolnośląskie
Stopa bezrobocia w % 13,1 16,4
Dzieci w żłobkach na 1000 osób w wieku do 3 lat 48,2 82,3 Dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego
na 1000 dzieci w wieku 3 - 6 lat 507,1 518,8
Uczniowie szkół podstawowych na
pełnozatrudnionego nauczyciela 14,9 15,3
Uczniowie gimnazjów na pełnozatrudnionego
nauczyciela 22,5 19,7
Uczniowie liceów ogólnokształcących na
pełnozatrudnionego nauczyciela 20,6 18,9
Księgozbiór na 1000 ludności w wol. 3516 3671
Wypożyczenia książek na 1000 ludności w wol. 3865 4827
Miejsca na widowni kin stałych na 1000 ludności 5,5 7,5
Widzowie w kinach stałych na 1000 ludności 710,8 686,5
Ludność na placówkę apteczną 4776 4484
Łóżka w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludności Przeciętna liczba osób:
51,4 57,6
- w mieszkaniu 3,22 3,14
- na izbę 0,93 0,91
Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2
- ogółem 61,3 60,8
- na osobę 19,0 19,3
Telefoniczne standardowe łącza główne na 1000
ludności 244,5* 267,3
Ludność na placówkę pocztową 4 Ąoo 4444
Ludność w miastach korzystająca z sieci
wodociągowej w % 91,5 96,5
Ludność w miastach korzystająca z sieci
kanalizacyjnej w % 82,8 90,2
Ludność obsługiwana przez komunalne
oczyszczalnie ścieków w % 51,5 67,1
Dochody budżetów gmin8 na mieszkańca w zł 1191,29 1231,24 Dochody budżetów powiatów3 na mieszkańca w zł 362,59 430,22
a Bez miast na prawach powiatów.
52
Dostępność usług ochrony zdrowia to element o szczególnym znaczeniu dla Warunków bytu mieszkańców. Istotna jest przy tym m.in. dostępność do szpitali ogólnych i aptek. Sytuacja województwa dolnośląskiego w tym względzie jest
relatywnie bardziej korzystna. Przeciętnie bowiem w województwie każda z placówek aptecznych obsługuje 4484 osoby, podczas gdy w kraju - 4776 osób. Ponadto w regionie tym na każde 10 tys. ludności przypada niemal 58 łóżek w szpitalach
ogólnych (w kraju o ponad 6 mniej).
Z kolei, poziom warunków mieszkaniowych ludności jest wynikiem oddziaływania splotu wielu czynników o różnorodnym charakterze, w tym m.in. stanu zasobów Mieszkaniowych i sytuacji demograficznej. Dla scharakteryzowania warunków Mieszkaniowych na terenie województwa dolnośląskiego i kraju przyjęto dwa aspekty 'oh oceny, a mianowicie zaludnienie substancji mieszkaniowej oraz standard Powierzchniowy. W regionie dolnośląskim, w porównaniu z odpowiednimi Wskaźnikami dla Polski, mniejsza jest przeciętna liczba osób w mieszkaniu (odpowiednio: 3,14 wobec 3,22), przeciętna liczba osób na izbę (odpowiednio:
0,91 i 0,93) oraz przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 (60,8 w województwie oraz 61,3 w kraju), natomiast większa jest powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 przypadająca na osobę (region - 19,3; Polska 19,0).
Wskazuje to na relatywnie korzystniejszą sytuację mieszkaniową ludności Województwa dolnośląskiego.
Obok warunków mieszkaniowych istotnym elementem warunkującym poziom codziennego życia mieszkańców regionu jest możliwość połączeń telefonicznych ' dostępność usług pocztowych. Liczba telefonicznych standardowych łączy głównych Przypadających na każdy 1000 mieszkańców wskazuje na korzystniejsze warunki w województwie dolnośląskim (267,3 wobec 244,5" w kraju). Ponadto w regionie dolnośląskim niewiele mniejsza jest (aniżeli w kraju) liczba ludności przypadającej na Przeciętną placówkę pocztową (odpowiednio: 4444 i 49oO).
Także warunki bytu ludności województwa dolnośląskiego kreowane przez urządzenia infrastruktury w zakresie dostarczania wody oraz odprowadzania ' oczyszczania ścieków kształtują się korzystniej aniżeli w kraju. W województwie z sieci wodociągowej w 1999 roku korzystało 96,5% ogółu ludności miejskiej (w kraju
" 91,5%), a z kanalizacyjnej - 90,2% mieszkańców miast (w kraju - 82,8%).
Komunalne oczyszczalnie ścieków swym zasięgiem obejmowały ponad 67% ludności Województwa dolnośląskiego, podczas gdy w kraju jedynie 51,5%.
53
Możliwości poprawy wielu elementów decydujących o poziomie warunków bytu mieszkańców tkwią m.in. w zasobności budżetów gmin i powiatów. W tym względzie województwo dolnośląskie prezentuje się korzystniej aniżeli przeciętnie kraj.
W 1999 roku dochody budżetów gmin województwa w przeliczeniu na mieszkańca wynosiły ponad 1230 zł (w kraju - 1191,29 zł), a dochody budżetów powiatów -
ponad 430 zł (w kraju - 362,59 zł).
Wskazać ponadto należy, iż powiaty województwa dolnośląskiego wykazują istotne zróżnicowanie pod względem poszczególnych elementów warunków bytu ludności. Zagadnienia te ukazane są w kolejnych częściach niniejszego opracowania.
54
4. GOSPODARKA REGIONU
4.1. Struktura użytkowania powierzchni
Aktualny układ zagospodarowania przestrzeni Dolnego Śląska oraz Poszczególnych jego powiatów odzwierciedla przede wszystkim struktura użytkowania gruntów. Informacje o użytkowaniu zasobów gruntów według stanu na początku 2000
roku zaprezentowano w tablicy 1(13).
Łączna powierzchnia województwa dolnośląskiego wynosi prawie 2 min hektarów, co stanowi 6,4% powierzchni Polski. Największymi pod względem zajmowanego obszaru są powiaty: kłodzki, bolesławiecki, wrocławski, oleśnicki i trzebnicki.
Na początku 2000 roku udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni Województwa wynosił 58,3% (w kraju - 59,0%). Udział lasów i gruntów był natomiast
Podobny w województwie dolnośląskim i w kraju (odpowiednio: 28,6% i 28,7%).
Tereny mieszkaniowe stanowiły 2,4% przestrzeni województwa, natomiast tereny komunikacyjne to 3,7% łącznej jego powierzchni. Wody oraz grunty pod wodami Zajmują nieznaczną część całego areału województwa (1,9%). Niski jest ponadto
udział użytków kopalnych (0,4%) i nieużytków (0,6%).
Powiaty województwa dolnośląskiego różnią się między sobą strukturą użytkowania gruntów. Do grupy powiatów, w których użytki rolne zajmowały ponad T0% ogólnej powierzchni należą: strzeliński (82,1%), średzki (77,3%), wrocławski (75,7%), świdnicki (73,0%) legnicki i złotoryjski (po 71,6%) oraz ząbkowicki (70,2%).
Odsetkiem lasów i gruntów leśnych w łącznej powierzchni przekraczającym 40%
Wyróżniają się natomiast powiaty: bolesławiecki 50,0%), jeleniogórski (47,4%), Zgorzelecki (46,6%), kłodzki (42,6%), milicki (41,0%), a także wałbrzyski (40,8%).
Największe udziały terenów mieszkaniowych (ponad 7%) i komunikacyjnych (ponad G%) odnotowano w miastach na prawach powiatu. Wyższy w stosunku do średniej Wojewódzkiej udział użytków kopalnych wskazać można zaś w powiatach:
bolesławieckim, lubańskim, lwóweckim, świdnickim i ząbkowickim, a najwyższy w zgorzeleckim. Natomiast więcej niż 1% nieużytków stanowiło powierzchnię powiatu
głogowskiego i górowskiego oraz złotoryjskiego, a także Wałbrzycha i Wrocławia.
55
Ta bl. 1(13). STRUKTURA UŻYTKOWANIA POWIERZCHNI W 2000 R.
Stan w dniu 1 I
Powierzchnia
Wyszczególnienie ogółem w ha
ogółem 1994776 58,3 28,6 2,4 3,7 0,4 1,9 0,6
Polska = 100 6,4 X X X X X X X
Powiaty:
bolesławiecki 130326 30,7 50,0 1,7 2,3 0,6 0,8 0,6
dzierżoniowski 47872 70,0 20,7 3,2 3,9 0,1 1,3 0,3
głogowski 44337 61,9 19,9 2,3 4,0 0,1 2,8 1,2
górowski 73811 63,2 27,2 1,8 3,1 0,1 1,7 1,5
jaworski 58125 69,9 21,6 2,2 3,7 0,2 1,8 0,3
jeleniogórski 62821 39,8 47,4 2,3 3,6 0,2 1,5 0,6
kamiennogórski 39613 54,5 35,6 2,0 4,3 0,4 1,0 0,3
kłodzki 164337 48,6 42,6 1,9 4,0 0,1 0,8 0,3
legnicki 74460 71,6 15,2 2,3 4,1 0,2 2,9 0,7
lubański 42819 64,6 23,5 2,9 3,8 0,6 1,7 0,5
lubiński 71199 57,5 30,4 2,0 3,4 0,4 1,8 0,8
lwówecki 70994 56,1 33,7 2,2 3,7 0,5 1,5 0,4
milicki 71501 45,0 41,0 1,6 2,5 0,0 7,2 0,9
oleśnicki 104974 60,0 30,5 2,2 3,5 0,1 1,5 0,2
oławski 52373 67,5 20,0 2,4 4,2 0,1 2,0 0,8
polkowicki 77962 52,1 34,6 V 3,0 0,1 2,2 0,5
strzeliński 62227 82,1 8,6 2,2 3,7 0,2 1,3 0,4
średzki 70368 77,3 12,2 1,8 3,5 0,1 1,8 0,6
świdnicki 74289 73,0 13,7 3,5 4,8 0,8 1,5 0,6
trzebnicki 102555 62,5 24,8 2,2 3,4 0,0 3,2 0,7
wałbrzyski 42939 50,3 40,8 2,3 4,1 0,2 0,8 0,4
wołowski 67500 55,4 33,6 2,0 3,1 0,1 2,2 0,9
wrocławski 111615 75,7 10,8 2,7 4,0 0,2 1,9 0,6
ząbkowicki 80175 70,2 19,4 2,2 4,2 0,8 1,3 0,4
zgorzelecki 83811 38,8 46,6 2,1 3,0 3,0 1,9 0,8
złotoryjski 57545 71,6 19,8 2,3 4,0 0,2 0,8 1,1
Miasta na prawach powiatu:
Jelenia Góra 10836 39,6 31,8 7,8 6,6 0,1 2,2 0,5
Legnica 5629 30,8 5,9 8,7 10,5 2,3 0,9
Wałbrzych 8479 34,4 29,6 9,6 9,0 0,0 0,6 1,3
Wrocław 29284 43,3 5,0 10,3 9,7 0,0 4,3 1,3
56