Poniżej przedstawiony opis procesu wdrażania innowacyjnego przedsięwzięcia, dokona-ny przez przedsiębiorcę.
1 Bank innowacyjnych przedsięwzięć, koordynowanych przez Aceler Sp. z o.o. jest dostępny na stronie http://www.sci2.biz/ (dostęp także przez: http://www.aceler.pl/).
Wątek pierwszy: Dlaczego chcę zajmować się innowacjami?
„Przede wszystkim nauka. Ona otwiera wszystkie drzwi. Zająłem się innowacjami tech-nologicznymi, ponieważ posiadam wrodzoną ciekawość otaczającej rzeczywistości. Nie chcę napisać, że jestem łatwowierny. Niemniej jednak, chcąc zajmować się innowacjami, trzeba umieć intuicyjnie przeczuć i często uwierzyć, że nowe podejście może przynieść prawdziwe rezultaty. Potem, oczywiście, trzeba mieć dużo cierpliwości, żeby przeszukać dostępną wiedzę naukową i zweryfikować, czy pomysł może się powieść. Na szczęście fi-zyka jest nauką, która bardzo mnie inspiruje i wciąga. Od wielu lat studiuję ją do
podusz-ki. W szczególności moją uwagę przyciąga fizyka kwantowa. Skończyłem Wydział
Ekono-mii na Uniwersytecie Warszawskim, więc pasja do fizyki i znajomość mechanizmów ryn-kowych dobrze przygotowały mnie do zajmowania się innowacjami technologicznymi”. Watek drugi: Trudna szkoła samodzielnego życia gospodarczego
„W pierwszym etapie działań przedsiębiorczych działałem w ramach Fundacji Zdrowia
i Przekształceń w Ochronie Zdrowia ABCMed2 w Warszawie, stworzonej przez
dokto-ra nauk medycznych – W.B.3 Świeżo po studiach zostałem prezesem Zarządu tej
Funda-cji. Prowadziliśmy bardzo skomplikowane procesy sądowe – odzyskiwaliśmy należności szpitali od Skarbu Państwa i Kas Chorych, a potem od Narodowego Funduszu Zdrowia. Te procesy potrafiły trwać ponad dziesięć lat, więc naprawdę można było ćwiczyć cierpli-wość. Zarówno sądy, jak i przeciwnicy procesowi, nie byli chętni przyznać racji szpitalom i tym samym uznać naszych roszczeń.
Środki zarobione w tym okresie pozwoliły na zdecydowany krok w kierunku wdraża-nia nowych i często przełomowych technologii”.
Wątek trzeci: Badania nad innowacjami i przedsiębiorczością. Nauka i zrozumienie za-gadnień innowacyjności w Polsce
„Przygoda z innowacjami zaczęła się ok 2009 r. od mego udziału w badaniach nad in-nowacyjnością i przedsiębiorczością. Udzielałem się jako ekspert w badaniach korpora-cji i instytukorpora-cji publicznych. Zdobyłem duże doświadczenie badawcze i nabrałem przeko-nania, że ta dziedzina rzeczywiście jest dla mnie interesująca. Współpracowałem w tym okresie z wybitnymi ekspertami i znaczącymi instytucjami, jak Pentor Research Interna-tional, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, ARMSA, ECORYS, Instytut Nauk Eko-nomicznych Polskiej Akademii Nauk, Policy & Action Group Uniconsult i inne.
W ramach działań badawczych powstało wiele badań i liczne publikacje na temat przedsiębiorczości i innowacji, których byłem współautorem.
Działalność badawcza skończyła się w 2010 roku i pozwoliła mi dostrzec szeroką per-spektywę na zagadnienia przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce. Dalej musiała być już tylko praktyka”.
2 Nazwa zmieniona.
59 Watek czwarty: Kierowanie funduszem zalążkowym innowacji. Pierwsze złe i dobre do-świadczenia na rynku innowacji
„Kierowanie funduszem inwestycyjnym, prowadzonym w ramach Akademickich Inkuba-torów Przedsiębiorczości w Warszawie było dużym wyzwaniem. Wtedy po raz pierwszy byłem po stronie, która decydowała o przyznaniu środków na rozpoczęcie działalności innowacyjnej młodym przedsiębiorcom. Innowacyjność była kluczowym pojęciem, ja-sno zdefiniowanym i dającym szanse na start. Zgłaszały się do nas setki osób, które mia-ły pomysmia-ły na biznes. Większość tych pomysłów nie spełniała kryteriów i musieliśmy od-mawiać przyznania wsparcia. Jeden z takich pomysłów to silnik, który nie potrzebował energii do działania, jakoby wymyślony przez Nikola Tesla. Niestety, nie udało się dopro-wadzić do prezentacji wynalazku.
Musiałem odejść z funduszu, ponieważ czułem, że chcę być całkowicie niezależny i chcę stworzyć własną inicjatywę komercjalizującą innowacje. Moje rozstanie
z fundu-szem przebiegło bardzo płynnie, a moi zleceniodawcy mówili, że cenią sobie mój wkład
w kierowanie funduszem. Moje obowiązki w funduszu były bardzo szerokie i wprowa-dziłem dużo innowacyjnych rozwiązań w ocenie i zmniejszaniu ryzyka inwestowania w innowacyjne przedsięwzięcia. Analizowałem ponad 100 innowacyjnych projektów in-westycyjnych, w celu przeprowadzenia 24 wejść kapitałowych po kilkaset tysięcy każ-dy. Ponadto, do moich obowiązków należało: ocena projektów pod kątem ich zgodno-ści z kryteriami inwestycyjnymi i pod kątem ich opłacalnozgodno-ści, opracowanie kryteriów
po-głębionej analizy projektów oraz sposobu wyceny aportu projektodawców,
prowadze-nie negocjacji z projektodawcami w celu określenia warunków inwestycji, prowadzenie
analizy due diligence, analizy ryzyka, a także budowanie modeli finansowych, opracowa-nie modelu biznesowego oraz wieloletnich budżetów inwestycji i optymalizacji podat-kowej, przygotowanie kompletnej dokumentacji prawnej i finansowej, pozyskanie firm eksperckich i doradczych oraz kontrolowanie ich pracy, doprowadzenie do podpisania umów finalizujących proces inwestycyjny, poszukiwanie i pozyskiwanie innowacyjnych
projektów inwestycyjnych, kierowanie zespołem analityków inwestycyjnych, a także
ko-ordynowanie projektu unijnego. Przez okres pracy w funduszu miałem więc możliwość sprawdzenia w praktyce nabytych przez lata umiejętności oraz szeroko rozumianych procesów przenoszenia innowacyjnych pomysłów do gospodarki i biznesu, wykorzysta-nia znajomości aktualnych trendów techniki i technologii”.
Wątek piaty: Samodzielny proces inwestycyjny w oparciu o innowację technologiczną
„Pierwszym procesem inwestycyjnym było rozpoczęcie przedsięwzięcia w dziedzinie rozpoznawania mowy polskiej i zamiany jej na tekst. Google w tym czasie dopiero racz-kowało, a ja trafiłem na niesamowitego naukowca z Wrocławia, który miał system osiąga-jący ponad 97% skuteczności w rozpoznawaniu mowy polskiej. Miałem plan, żeby jego
system przenieść na urządzenia mobilne, które nie były wtedy jeszcze w kręgu jego
interesowań. Udało mi się znaleźć inwestora i skutecznie przeprowadzić cały proces in-westycyjny aż do przelania środków. Dziś w to przedsięwzięcie zaangażowane są duże fundusze inwestycyjne i firma odnosi sukcesy na wybranych rynkach branżowych. Dzia-łałem wtedy jako typowy freelancer. Efektem tego projektu miał być też kolejny wspól-ny projekt, wykorzystujący algorytmy rozpoznające mowę oraz algorytmy stworzone w mojej firmie informatycznej. Algorytmy te pozwalały m.in. skracać czas wyszukiwa-nia informacji, analizy tekstu i tworzewyszukiwa-nia raportów w segmencie badań społecznych. Sys-tem ten miał też znaleźć zastosowanie w firmach typu call center. Część z tych rozwiązań wciąż jest rozwijana”.
Wątek szósty: Baza polskich innowacji technologicznych. Potencjał w działalności inno-wacyjnej
„W owym czasie trafiła do mnie ogromna baza innowacji wytworzonych przez polskie instytucje naukowe i polskich naukowców. Był to trochę krążący mit. Ponad 150 wyna-lazków, którymi nikt się nie interesuje i nikt ich nie potrafi wykorzystać. Uważałem, że to niemożliwe, a jednak okazało się to prawdą. Podpisałem wtedy najważniejszą umo-wę w swoim życiu. Przejąłem te 150 innowacji w celu ich komercjalizowania. Dziś mamy już 270 innowacji i każda z nich jest przełomowym wynalazkiem. Na bazie tych innowa-cji można utworzyć co najmniej 270 przedsięwzięć innowacyjnych. Wizytówką mojego
projektu stał się portal utworzony ze środków własnych oraz funduszyzewnętrznego
in-westora. Praca nad stworzeniem portalu trwała wiele miesięcy i została ukończona
w ra-mach mojej rodzinnej spółki informatycznej.
Wśród innowacji, które trafiły do mnie w roku 2011, można wymieć tylko niektóre, m.in:
· System przesyłu energii elektrycznej jednym przewodem. System jednoprzewo-dowego przesyłu powoduje zmniejszenie średnicy przewodu (urządzenie pracujące w laboratorium przesyła 30 kW energii elektrycznej przewodem o grubości 8 mikro-nów). W nowej technologii można wybudować linię za za 1/3 lub 1/4 tej w/ w wartości. Przy liniach wysokonapięciowych koszt wybudowania trasy przesyłowej jest znacznie większy. Straty przesyłu spadną co najmniej o 50%, co pozwoli sprzedawać energię ta-niej i wpłynie to pozytywnie na ochronę środowiska. Dziś dostarczony 1 kW energii do klienta to wyprodukowanie ok 2–3 kW z powodu strat przesyłu.
· Paliwo energetyczne przeznaczone do wykorzystania przemysłowego. Paliwo ener-getyczne w postaci pelet w wariancie z substancją wiążącą (lepiszcze naturalne – me-lasa) i bez substancji wiążącej. Paliwo szczególnie przydatne jest do wykorzystania w warunkach energetyki zorganizowanej np. w lokalnych elektrociepłowniach, ce-mentowniach, może być także stosowane w gospodarstwach indywidualnych.
· Paliwo alternatywne z odpadowych włókienniczych pokryć podłogowych. Paliwo alternatywne jest recyklatem zużytych włókienniczych pokryć podłogowych rozdrob-nionych mechanicznie do rozmiarów 1–10 mm. Spośród odpadowych włókienniczych
61 pokryć podłogowych, jedynie pokrycia igłowane z okrywą z poliamidu i spodem z po-lipropylenu mogą być wykorzystane jako stałe paliwa alternatywne. Paliwa alterna-tywne wytworzone z odpadów, w myśl obowiązującego prawa ochrony środowiska, traktowane są nadal jako odpad i noszą oznaczenie kodowe 19 12 10 – odpady palne (paliwo alternatywne). Proponowane paliwo alternatywne spełnia wszystkie wymaga-nia ochrony środowiska i może stanowić zamiennik innych paliw.
· Projekt procesowy instalacji krakingu odpadowych tworzyw sztucznych i hydrora-finacji produktu krakingu. Projekty procesowe instalacji krakingu odpadowych polio-lefinowych tworzyw sztucznych, a także hydrorafinacji produktu krakingu umożliwia wykonanie instalacji realizującej technologię destrukcji odpadowych poliolefin, a tak-że katalitycznego procesu wodorowego i destylacyjnego rozdziału produktu na frak-cje przeznaczone do otrzymania komponentów paliw ciekłych.
· Zasilacz do ładowania kondensatorów. Zasilacz do ładowania kondensatorów po-zwala uzyskać przebiegi prądowe o wysokiej energii. Urządzenie występuje w dwóch typach: SCC 7 (napięcie max. 7 kV, 21 kJ/s) oraz SCC 12 (napięcie max. 12 kV, 60 kJ/s). Za-stosowania zasilacza są następujące: technologie spiekania proszków metodami FAST (ang. Field Activated Sintering Technology), procesy wytwarzania ceramicznych materia-łów strukturalnych, ładowanie kondensatorów, magnetrony, pompy jonowe, absorp-cja jonowa, lasery, promieniowanie X.
· Układ do ekonomicznej i bezpiecznej eksploatacji kotłów energetycznych, pod-wyższający ich sprawność i trwałość. Układ umożliwia przeprowadzenie rozruchów i wyłączeń kotła z prędkościami zmian temperatury, zapewniającymi nieprzekracza-nie naprężeń dopuszczalnych w miejscu ich koncentracji na brzegach otworów pod rury opadowe. Dzięki temu wydłużona jest trwałość ciśnieniowych elementów kotła. Podwyższone jest bezpieczeństwo eksploatacji kotła, gdyż jego elementy ciśnieniowe mogą być wymienione w odpowiednim czasie bez narażania obsługi na katastrofal-ne skutki niekontrolowakatastrofal-nego rozerwania ich pod wpływem ciśnienia wewnętrzkatastrofal-nego.
· Sterownik małej elektrowni wodnej. Urządzenie służy do quasi-optymalnego stero-wania małych elektrowni wodnych (MEW), pracujących na sieć sztywną, z niskospado-wymi turbinami wodnymi, współpracującymi z maszynami: indukcyjnymi klatkoz niskospado-wymi, indukcyjnymi pierścieniowymi oraz synchronicznymi.
· Regulator mocy turbiny energetycznej. Jest układem automatyki przemysłowej słu-żącym do regulacji mocy turbiny kondensacyjnej, pracującej w bloku energetycznym.
· Regulatory energii. Urządzenia te służą do oszczędzania energii elektrycznej w ob-wodach jedno i trójfazowych prądu stałego i przemiennego. Osiągane oszczędności są rzędu od 10–45% energii czynnej i 100% energii biernej.
· Przewodnik prądu o zwiększonej wytrzymałości. Nasz przewodnik ze względu na obecność wewnętrznej strefy wytworzonej z odpornego materiału reagującego ma-gnetycznie jest bardziej wytrzymały od dzisiejszych kabli energetycznych. Ze wzglę-du na większą wytrzymałość dynamiczną, spadają koszty budowy linii przesyłowych ze względu mniejsze zapotrzebowanie na słupy. Im większa wytrzymałość kabla, tym rzadziej są stawiane podpory. Cena kabla będzie zaś taka sama lub niższa niż kabla kla-sycznego. Dodatkowo można użyć naszego przewodnika do budowy transformato-rów. Zmniejszy to koszty wytworzenia oraz zmniejszy straty na energii czynnej.
Część z tych innowacji była na tyle interesująca, że postanowiliśmy wraz z moimi przyjaciółmi i wspólnikami powołać spółkę celową, która za własne środki zaczęła ko-mercyjnie wdrażać wybrane innowacje. Spółka razem z Business Centre Club w Warsza-wie utworzyła Klub Transferu Innowacji Business Centre Club, którego celem jest promo-wanie innowacji technologicznych. Poprzez Loże Regionalne Business Centre Club dzia-łamy na rzecz promocji innowacji w całym kraju”.
Wątek siódmy: Spółka celowa. Trudności w rozpoczynaniu i rozwijaniu profesjonalnej działalności innowacyjnej w sektorze technologii związanych z energią
„Wszystkie innowacje, które samodzielnie wdrażamy w ramach naszej działalności, doty-czą energii jako zagadnienia, które ma ogromne znaczenie w każdej gospodarce.
Wiodącą innowacją, którą zajmujemy się od trzech lat, jest regulator prądu elek-trycznego. Nasze rozwiązanie pozwala na zmniejszenie kosztów poboru energii biernej i czynnej, co przekłada się na zmniejszone faktury za prąd. Nasze pierwsze wdrożenie w 2013 roku dało klientowi 45% oszczędności i do dziś przynosi takie efekty.
Zjawiska fizyczne, do których ma zastosowanie nasze urządzenie, są znane od co
naj-mniej stu lat, jednak my wprowadziliśmy znaczącą innowację w tym zakresie i dlatego
jesteśmy konkurencyjni na rynku. Dzisiaj mamy już nasze własne rozwiązanie,
opraco-wane przez nasz dział badawczy we Wrocławiu, który opiera się wciąż na mojej rodzin-nej spółce informatyczrodzin-nej.
Przez trzy lata na własny koszt przeprowadziliśmy ok 25 audytów energetycznych
w wielu dużych i małych firmach w kraju. Jednak tylko w kilku przypadkach udało się
wdrożyć nasze regulatory. Dlaczego? Niechęć do innowacji w Polsce jest duża. Perspek-tywa zwrotu kosztów wdrożenia innowacji w okresie dwóch – trzech lat jest, jak się oka-zuje, za długa.
W celu ułatwienia podjęcia decyzji o wdrożeniu innowacji pozyskaliśmy fundusz, dzięki któremu oferowaliśmy możliwość spłaty regulatora z oszczędności, które powsta-ną dzięki pracy tego urządzenia. Dzięki temu firmy nie musiałyby ponieść całych kosz-tów inwestycji. Spłata koszkosz-tów urządzenia odbywa się w takim przypadku z powstałych oszczędności. Dwa regulatory wdrożyliśmy właśnie w takim modelu finansowym. Jed-nak fundusz ten, z przyczyn niezależnych od naszej działalności, wycofał się z wdrażania
63
naszych regulatorów. Szukamy innej instytucji finansującej. Sądzimy, że wkrótce ją
znaj-dziemy. Przekonanie osób zarządzających finansami do tak nowoczesnej technologii nie jest całkiem proste, ale – jak widać – wykonalne.
Kolejną innowacją, którą wdrażamy samodzielnie w ramach naszej spółki jest
oświe-tlenie indukcyjne, które może przynieść do 75% oszczędności energii czynnej i do 100% oszczędności energii biernej. Nasze oświetlenie może być zastosowane do
oświe-tlania: ulic, parków, parkingów, hal produkcyjnych i sportowych, hurtowni itp. Obecnie
testujemy ten pomysł we współpracy z dwoma samorządami. Warto zwrócić uwagę, że chcąc wdrażać tego typu innowację, należy się, niestety, nastawić na odbiorców takich jak samorządy i duże firmy publiczne. Wiąże się z tym fakt, że podmioty te nie
posiada-ją środków na przeprowadzenie wdrożeń, dlatego musimy pozyskiwać dla nich źródła
fi-nansowania.
Częstym powodem braku podejmowania decyzji jest brak wiedzy decydentów.
Ostatnią innowacją rozwijaną przez naszą spółkę celową jest system zwiększania
wydajności, sprawności i elastyczności bloków energetycznych. System powoduje ob-niżenie kosztów strat rozruchowych poprzez skrócenie rozruchu (znaczne wydłużenie trwałości elementów ciśnieniowych kotła i rur przegrzewaczy) oraz znaczne obniżenie kosztów czyszczenia powierzchni ogrzewalnych (ścian komory paleniskowej i przegrze-waczy). Dzięki tej technologii przy spalaniu węgla ze współczynnikiem nadmiaru po-wietrza λ równym 1,2 sprawność kotła może wzrosnąć do około 94%. Może też nastą-pić około trzykrotne skrócenie czasu rozruchu kotła i wyłączanie kotła z ruchu z dowol-ną szybkością.
Ponadto interesuje nas metoda zastosowania ciśnieniowych zasobników gorącej
wody do podwyższania elastyczności bloków energetycznych. Dzięki zastosowaniu za-sobników można przeprowadzić rozruch kotła ze stanu zimnego szybciej i bezpieczniej. Jest to dopiero początek naszego działania w tym zakresie, ale skala oszczędności może być liczona w setkach milionów złotych rocznie w całym kraju. Rynek produkcji prądu charakteryzuje się bardzo szczególnym podejściem do innowacji i związanego z tym bezpieczeństwa pracy urządzeń energetycznych. System jest już, co prawda, prze-testowany w komercyjnych wdrożeniach, jednak jest na tyle skomplikowany, że zdaje-my sobie sprawę z trudności, jakie nas czekają w następnych miesiącach podczas roz-mów z elektrowniami”.
Wątek ósmy: Wnioski
„Przy braku własnych, dużych zasobów finansowych na wdrażanie innowacji, bardzo po-woli dochodzi się do względnych sukcesów. Od pierwszych testów innowacji do komer-cyjnych wdrożeń mijają zwykle lata. Tego trudnego okresu instytucje finansowe w Pol-sce nie chcą finansować. Jest dużo funduszy bezzwrotnych i zwrotnych, które posiadają środki na działania badawcze, ale z naszej praktyki wynika, że są one dostępne głównie
dla dużych instytucji naukowych i korporacji. Środki zewnętrzne obarczone są sporymi problemami, związanymi ze znaczą utratą kontroli nad firmą. My stawialiśmy zawsze na własny rozwój i samodzielne dochodzenie do udowodnienia efektów działania innowa-cji w małej skali. Poszukiwanie znacznych środków zewnętrznych rozpoczynamy dopie-ro teraz, gdy zbliżają się komercyjne wddopie-rożenia u naszych klientów.
Aktualnie chcemy wdrożyć proces komercjalizacji pozostałych kilkuset innowacji
po-przez stworzenie inkubatora innowacji. Posiadamy innowacje z wielu branż i często są to przełomowe rozwiązania. Mamy wsparcie polskich jednostek badawczo-rozwojowych, które udzielą stosownej pomocy przy wdrożeniu. Inkubator innowacji ma być oparty o komercyjne zasady, czyli wszystkie nasze usługi mają być płatne w takim czy innym
modelu. Chcemy popularyzować ideę przedsiębiorczości innowacyjnej, widząc w tym
szansę na rozwój wielu podmiotów, a także na osobisty rozwój i realizację naszych pasji”.
Podsumowanie
Zaprezentowane studium przypadku rozwoju przedsięwzięcia innowacyjnego, przedsta-wione przez głównego animatora tych działań, pozwala nam określić, jakie – w tym kon-kretnym przypadku – motywy przedsiębiorczego myślenia miały dominujący wpływ na przebieg tego procesu. Można je ułożyć w konfigurację siedmiu najważniejszych moty-wów, jakie kierowały przedsiębiorcą, prowadzącym długofalowy projekt wdrażania roz-wiązań innowacyjnych w ramach działań biznesowych. Metaforycznie proces ten okre-śliliśmy w rozmowach jako „stromą drogę na szczyt”. Kamienie milowe, wyznaczające kie-runek rozwoju, układają się w zestaw dominujących motywów działania: fascynacja na-uką i pogłębianie interdyscyplinarnej wiedzy, świadomość prawna i finansowa, odwaga i roztropność towarzysząca podejmowaniu decyzji, cierpliwość i determinacja w dążeniu do celu, intuicja i zdolność do antycypacji w ekstrapolowaniu potrzeb klientów, rozwaga oraz zaufanie do strategii współpracy z otoczeniem biznesowym (patrz: rys. 1).
65 Rysunek 1. Motywy działania w procesie wdrażania innowacyjnego przedsięwzięcia
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy case study.
Konfiguracja motywów działań przedsiębiorcy, podejmującego się wdrażania pro-cesu innowacyjnego, ma charakter indywidualny i odgrywa ważną rolę w procesie kon-sultingu. Stanowi bowiem podstawę do diagnozy potencjalnych szans i zagrożeń w re-alizacji przedsięwzięcia, które wynikają nie tylko z czynników otaczającej rzeczywisto-ści, ale związane są z psychologicznymi determinantami sukcesu lub porażki innowa-cyjnego przedsięwzięcia. Analizie tych uwarunkowań poświęcamy prowadzony przez nas od wielu lat proces konsultacji biznesowych, dedykowanych indywidualnie każde-mu z klientów, który szuka interdyscyplinarnego wsparcia w procesie wdrażania inno-wacyjnego przedsięwzięcia.
Bibliografia
Bukowski M., Szpor A., Śniegocki A. (2012), Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, Instytut
Badań Strukturalnych, Warszawa.
Chan Kim W., Mauborgne R.A. (2006), Tworzenie nowych przestrzeni rynkowych [w:]
Zarządza-nie innowacją, Harvard Business School Press, Wydawnictwo Helion, Gliwice.
Flis R., Mazurek-Kucharska B., Kuciński J. (2009), Potrzeby informacyjne i doradcze
przedsię-biorców wchodzących na rynek e-usług, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
Gross-Gołacka E. (2015), Innowacyjność w Polsce – obecna sytuacja i dokumenty strategiczne,
„Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, t. XVI, z. 11, cz. 1, red. E. Gołębiowska, Zarządzanie – nowe
per-spektywy. Heurystyczne podejście do innowacyjności, Społeczna Akademia Nauk, Łódź, ss. 27–40.
Juchniewicz M., Grzybowska B. (2010), Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, Polska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
Kotler P., De Bes F.T. (2013), Innowacyjność – przepis na sukces. Model od A do F, Wydawnictwo
Rebis, Poznań.
Lublińska-Kasprzak B. (2015), Przedmowa [w:] L. Zadura-Lichota (red.), Innowacyjna
przedsię-biorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności, Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa.
Kuciński J., Mazurek-Kucharska B., Flis R. (2009), Recenzowany raport końcowy projektu:
„Ba-dania zapotrzebowania na działania wspierające rozwój usług świadczonych elektronicznie (e-usług) przez przedsiębiorstwa mikro i małe”, zrealizowanego dla Polskiej Agencji Rozwoju