Cechy gatunkowe seriali sprzyjające nauce j. obcych Zaprezentowany potencjał dydaktyczny mediów

audiowizual-nych nie budzi wątpliwości. Problem pojawia się w momencie, gdy osoby chcące nauczyć się języków obcych oraz nauczyciele stają przed dylematem „co wybrać?”. W literaturze przedmiotu

154

większość proponowanych dydaktyzacji lekcji opiera się na dłu-gometrażowych filmach fabularnych⁵. Ta preferencja nie ma jednak specjalnego dydaktycznego uzasadnienia. Według badań preferencji widzów, w tym młodzieży, telewizja jest główną roz-rywką w czasie wolnym (por. GUS 2015), a seriale są przecież jednym z najpopularniejszych gatunków telewizyjnych. W dobie globalizacji i Internetu dostęp do produkcji obcojęzycznych jest niemal nieograniczony. Według Mirosława Filiciaka to właśnie

„seriale telewizyjne, w przeważającej części amerykańskie, ge-nerują ponad połowę ruchu w sieciach p2p” (2011: 249).

W artykułach poświęconych potencjałowi dydaktyczne-mu seriali w kontekście nauki formalnej z reguły wskazuje się na krótki czas trwania poszczególnych odcinków w porównaniu z filmami długometrażowymi, a tym samym na możliwość lep-szego wkomponowania ich w dość ograniczone czasowo lekcje szkolne (por. Chudak 2010, Böhm 2010). Ponadto otwarta nar-racja i wielowątkowość niesie za sobą szeroki wachlarz tema-tyczny, w związku z czym odcinki lub fragmenty jednego serialu mogą być wykorzystywane do wielu działów tematycznych (por.

Lundquist-Mog 2007), a uczniowie cieszą się na kolejne spotka-nie z poznanymi już wcześspotka-niej bohaterami. Nie bez znaczenia jest także sama popularność gatunku wśród młodzieży. Wyko-rzystywanie seriali, a nie „nudnego” podręcznika, pozytywnie wpływa na atrakcyjność zajęć i motywację uczniów.

Jednak seriale mogą służyć do nauki języka obcego nie tylko w szkole, ale też w domu. Dopiero w kontekście samo-dzielnej nauki widoczny jest ich pełen potencjał. W przeciwień-stwie do filmu oglądanego jednorazowo przez ok. 90–120 minut, widz serialowy z reguły nie kończy oglądania danej produkcji na jednym odcinku. Triki stosowane przez producentów i same cechy dystynktywne tego gatunku, jak np. cliffhangers, sprawia-ją, że osoby chcące nauczyć się języka obcego oglądają daną pro-dukcję po kilka sezonów, utrzymując długotrwały kontakt z ję-zykiem obcym i obracając się zazwyczaj wciąż w tych samych kontekstach. Tym samym nieustannie powtarzają słownictwo, a także formuły językowe.

5 Przykłady opracowań i propozycje metodyczne można znaleźć m.in.

w: Leitzke-Ungerer (2009), Thaler (2014), Welke, Faistauer (2010, 2015).

155

Prezentowane w obcojęzycznych produkcjach miejsca akcji odgrywają znaczącą rolę w procesie przyswajania języka obcego. Nie licząc określonych gatunków seriali, takich jak np.

fantasy czy science fiction, w pozostałych gatunkach typowym miejscem akcji jest dom, praca oraz miejsca związane z życiem codziennym, np. sklepy, restauracje czy kawiarnie. Te miejsca mają także bezpośrednie przełożenie na formy komunikacji oraz słownictwo. Ograniczona liczba planów akcji oraz wielokrotnie powtarzane czynności sprawiają, że język staje się przewidy-walny, ponieważ powtarzane są te same formuły językowe (por.

Lertola 2015: 259).

Kiedy przyjrzymy się programom nauczania języków ob-cych, to właśnie te miejsca i związane z nimi grupy słownictwa tworzą trzon nauczania. Regularny kontakt z nimi zwiększa szansę na ich zapamiętanie i stosowanie. Prezentując wyniki ba-dań nad wpływem częstości występowania słów oraz różnorod-ności kontekstualnej na naukę słownictwa, grupa amerykań-skich naukowców przekonuje, że czynnik, jakim jest częstość występowania, jest mocnym klasyfikatorem czy rzeczownik bę-dzie aktywnie stosowany, a różnorodność kontekstów ma wpływ na szybkie przyswojenie i produkcję czasowników (por.

Crossley i in. 2013: 750).

Chociaż niektóre witryny poświęcone nauce języków ob-cych mają w swojej ofercie seriale spreparowane do celów dy-daktycznych⁶, większość osób uczących się sięga po materiały oryginalne, przedkładając walory jakościowe i rozrywkowe nad stopniowy progres słownictwa i struktur gramatycznych. Mariały oryginalne narzucają z kolei pewne reguły językowe. W te-go typu produkcjach prezentowane jest naturalne tempo mó-wienia, które z jednej strony może wywoływać, szczególnie u osób na niższym poziomie zaawansowania, frustrację, z dru-giej strony, przygotowuje do samodzielnej komunikacji w reali-stycznych sytuacjach.

Nie należy jednak błędnie zakładać, że przedstawiany w filmach i serialach model komunikacji i język są takie same jak w rzeczywistości. Dialogi prowadzone między bohaterami

6 Przykładem dla uczących się niemieckiego jest telenowela Jojo sucht das Glück, http://www.dw.com/de/deutsch-lernen/telenovela/s-13121 [dostęp: 29.07.2015].

156

ły wcześniej spisane w scenariuszu. Dobór słownictwa i środ-ków wyrazu nie jest przypadkowy i podlega konkretnym celom scenarzysty oraz konwencjom. Zazwyczaj rozmówcy nie wcho-dzą sobie w słowo, brak też symultanicznych czy niedokończo-nych wypowiedzi (por. Quaglio 2009: 3). Tego typu język okre-ślany jest w literaturze przedmiotu jako prefabrykowana komu-nikacja ustna (ang. prefabricated orality, por. Romero 2011, To-maszkiewicz 2001) i nie został jeszcze dogłębnie zbadany.

Szczególnie brakuje analiz porównawczych między korpusami dialogów filmowych a serialowych. Pavesi stwierdza, że nie wszystkie gatunki audiowizualne w równym stopniu nadają się do niekontrolowanego nabywania języka (por. Pavesi 2012:

157). Dezyderatem pozostają więc analizy porównawcze korpu-sów języka występującego w filmach i serialach, jak i analiza różnic pomiędzy poszczególnymi gatunkami serialowymi.

Jedną z ważniejszych prac poświęconych językowi w se-rialach jest rozprawa autorstwa Paulo Quaglio (2009), który przeanalizował 9 sezonów sitcomu Przyjaciele (NBC, 1994–

2004) i porównał wybrane elementy z amerykańskim korpusem konwersacji. Według autora w odgrywanych dialogach mniej jest asekuracji słownej, a więcej emocjonalności. Poza tym, sło-wnictwo i formy komunikacji są bardziej różnorodne w natural-nej komunikacji, co, jego zdaniem, związane jest m.in. z szerszym wachlarzem miejsc akcji oraz wspólnym konstruowaniem sensu pomiędzy interlokutorami. Niemniej jednak Quaglio uznał język występujący w serialu Przyjaciele za całkiem wierną reprezenta-cję konwersacji typu face-to-face (2009: 140), a tym samym od-powiednim inputem dla osób uczących się języka obcego.

Oprócz przedstawionych wniosków Quagliego wymienić należy także fakt, że postaci często posługują się mową potoczną i mówią z różnym akcentem, czego zdecydowanie brakuje w wielu pozycjach podręcznikowych. W zależności od serialowe-go gatunku osoba ucząca się może także zaznajamiać się z in-nymi rejestrami językowymi, takimi jak np. język specjalistycz-ny, żargon lub slang⁷.

7 W tej dziedzinie na szczególną uwagę zasługują cieszące się dużą popularnością seriale medyczne, prawnicze i kryminalne.

157

3. Formy tłumaczenia audiowizualnego a nauka języków