Można powiedzieć, że obecnie w Polsce, podobnie jak w innych krajach należących do kręgu kultury Zachodu, ścierają się różne wizje dotyczące życia rodzinnego, związane z tradycją oraz (po)nowoczesnością. Wzrastająca aktywność zawodowa kobiet w ostatnich dekadach XX wieku i na początku obecnego stulecia sprawia, że najczęściej oboje małżonkowie lub partnerzy pracują zawodowo oraz partycypują, choć w większości przypadków w nierównym stopniu, w obowiązkach domowych i związanych z opieką i wychowaniem dzieci (zob. Castells 2009: 182-219; Si-korska 2012: 205). Coraz większa niezależność ekonomiczna ko-biet wpływa też na bardziej zrównoważone, niż w przeszłości, re-lacje władzy w rodzinie.
W telesagach dokonują się przeobrażenia relacji rodzin-nych, bowiem coraz częściej mężczyzna pokazywany jest w roli opiekuna dziecka, a podział obowiązków domowych w serialo-wych rodzinach, szczególnie tych tworzonych przez młode po-kolenie, jest bardziej zrównoważony niż kilkanaście lat temu. Te zmiany są pochodną przemian społeczno-kulturowych. Badania CBOS-u wskazują, że w Polsce między 1994 a 2004 rokiem znacznie wzrosło poparcie dla partnerskiego modelu rodziny z 35% do 56%13. Trzeba dodać, że uznanie jakiegoś modelu ro-dziny za najlepszy nie zawsze oznacza, że taki model jest reali-zowany w życiu. Niemniej kierunek zmian, co potwierdzają
11 Cyt. ze ścieżki dźwiękowej Na dobre i na złe, odc. 592, TVP 2.
12 Analizę wątku lesbijskiego zakończyłem na 596 odcinku serialu Na dobre i na złe, wyemitowanym w kwietniu 2015 roku.
13 W badaniu model partnerski rodziny był definiowany jako taki, w którym kobieta i mężczyzna pracują zawodowo i w podobnym stopniu partycypują w obowiązkach domowych związanych z opieką nad dziećmi.
13
również nowsze badania, raczej nie budzi wątpliwości (zob. Fu-szara 2006: 12-17; Sikorska 2012: 203-206). Mimo że przemia-ny relacji rodzinprzemia-nych w telesagach są widoczne, to większość rodzin serialowych należy zaliczyć do modelu przejściowego, w którym oboje partnerzy pracują zawodowo, ale gros obowiąz-ków związanych z prowadzeniem domu i opieką nad dziećmi wykonuje kobieta.
Odsetek związków nieformalnych w telesagach jest wyż-szy niż wskazują badania dotyczące liczby par kohabitujących w społeczeństwie polskim. Związki nieformalne tworzone przez bohaterki i bohaterów pierwszoplanowych w większości przy-padków są formalizowane przez zawarcie ślubu kościelnego.
Nadreprezentacja związków kohabitacyjnych w polskich telesa-gach nie jest dziełem przypadku i ma swoje uzasadnienie. Można tu mówić o swoistej logice mediów, konwencji gatunkowej, ale także – a może przede wszystkim – o wymiarze czysto komer-cyjnym. Przedstawianie par kohabitujących stwarza twórcom seriali większe możliwości scenariuszowe, daje sposobność kre-owania niespodziewanych zwrotów akcji. Należy jednak pod-kreślić, iż w telesagach nadal widoczny jest zideologizowany obraz rodziny tradycyjnej jako jedynego miejsca, gdzie można być szczęśliwym.
Analiza ilościowa i jakościowa najpopularniejszych pol-skich telesag emitowanych na przełomie pierwszej i drugiej de-kady XXI wieku pozwala stwierdzić, iż tylko w pewnym zakresie odzwierciedlają one rzeczywistość społeczno-kulturową. Dys-kurs dotyczący rodziny jest limitowany w tym sensie, że w tele-sagach nie ma „klasycznych” patchworków rodzinnych, relacji poliamorycznych, rodzin transseksualnych, związków LAT (living apart together) czy DINKS (double income no kids). W te-lesagach są obecne bezdzietne małżeństwa i pary kohabitujące, ale brak dzieci nie jest wynikiem świadomej decyzji osób two-rzących związek, lecz skutkiem bezpłodności. Trwałe związki homoseksualne są pokazywane rzadko i z dużą ostrożnością, a nienormatywna seksualność pozostaje nadal tematem tabu.
14 Bibliografia
Arcimowicz Krzysztof, 2013a, Dyskursy o płci i rodzinie w polskich tele-sagach. Analiza seriali obyczajowych najpopularniejszych na początku XXI wieku, Warszawa.
Arcimowicz Krzysztof, 2013b, Rodziny z wyboru w polskich filmach oraz telesadze „Barwy Szczęścia”. Raport niepublikowany.
Butler Jeremy G., 2007, Television. Critical Methods and Applications, New York, London.
Castells Manuel, 2009, Siła tożsamości, tłum. Sebastian Szymański, Warszawa.
Fairclough Norman, 2003, Analysing Discourse. Textual Analysis for Social Research, London.
Fuszara Małgorzata, 2006, Kobiety w polityce, Warszawa.
Halawa Mateusz, 2003, Klan i okolice. Magia telewizji w działaniu, „Kul-tura Popularna”, nr 2, s. 19-32.
Halawa Mateusz, 2006, Życie codzienne z telewizorem, Warszawa.
Hobson Dorothy, 2003, Soap Opera, Cambridge.
Kienpointner Manfred, 1992, Alltagslogic. Struktur und Funktion von Argumentationsmustern, Stuttgart-Bad Cannstatt.
Kisielewska Alicja, 2009, Polskie tele-sagi – mitologie rodzinności, Kra-ków.
Kochanowski Jacek, 2008, Poza funkcją falliczną. Płeć w perspektywie społecznej teorii queer, w: Teatr płci. Eseje z socjologii gender, red. Małgorzata Bieńkowska-Ptasznik, Jacek Kochanowski, Łódź, s. 236-260.
Krzyżanowska Natalia, 2012, Wokół koncepcji demokracji. Parytet płci w świetle polskiego dyskursu prasowego, „Studia Socjologiczne”, nr 1, s. 199-223.
Krzyżanowski Michał, 2010, The Discursive Construction of European Identities, Frankfurt am Main.
Łaciak Beata, 2007, Obraz rodziny w polskich serialach obyczajowych, w: Media elektroniczne kreujące obraz rodziny i dziecka, red.
Jadwiga Izdebska, Białystok, s. 115-131.
Łaciak Beata, 2013, Kwestie społeczne w polskich serialach obyczajo-wych – prezentacje i odbiór. Analiza socjologiczna, Warszawa.
Nowicki Paweł, 2006, Co to jest telenowela, Warszawa.
Oglądalność polskich i zagranicznych seriali TVP1, TVP2, Polsat, TVN we wrześniu, październiku, listopadzie 2009 ze szczególnym uwzględnieniem nowości jesiennej ramówki, 2009, analiza i oprac. Justyna Reisner, Warszawa, http://www.krrit.gov.pl-/Data/Files/_public/Portals/0/kontrola/program/widownia_
serial09_112009_2.pdf [dostęp: 14.09.2015].
15
Pankowska Dorota, 2005, Wychowanie a role płciowe, Gdańsk.
Ratuszniak Beata, 2009, M jak miłość zarobiło 570 mln złotych, „Me-dia2.pl”, http://media2.pl/media/58921-M-jak-Milosc-zaro-bilo-570-mln-zlotych.html [dostęp: 14.09.2015].
Reisigl Martin, 2010, Dyskryminacja w dyskursach, tłum. Aneta Prze-piórkowska, „Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs”, nr 3, s. 27-61.
Reisigl Martin, Wodak Ruth, 2009, The Discourse-Historical Approach, w: Methods of Critical Discourse Analysis, red. Ruth Wodak R., Michael Meyer, London, s. 87-121.
Sikorska Małgorzata, 2012, Życie rodzinne we współczesnej Polsce, w:
Współczesne społeczeństwo polskie, red. Anna Giza, Małgorzata Sikorska, Warszawa, s. 203-206.
Slany Krystyna, 2002, Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Kraków.
Starego Karolina, 2011, Dyskurs, w: Dyskursywna konstrukcja podmio-tu. Przyczynek do rekonstrukcji pedagogiki kultury, red. Małgo-rzata Cackowska, Lucyna Kopciewicz, Mirosław Palaton, Piotr Stańczyk, Tomasz Szkudlarek, Gdańsk, s. 26-36.
Wodak Ruth, 2008, Dyskurs populistyczny: retoryka wykluczenia a ga-tunki języka, tłum. Jan Wawrzyniak, Adam Wójcicki, w: Kry-tyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komu-nikacji społecznej, red. Anna Duszak, Norman Fairclough, Kra-ków, s. 185-213.
Wodak Ruth, Meyer Michael, 2009, Critical Discourse Analysis: History, Agenda, Theory and Methodology, w: Methods of Critical Dis-course Analysis, red. Ruth Wodak, Michael Meyer, London 2009, s. 1-33.
Wyżlic Małgorzata, 2007, Model rodziny w telenowelach Delii Fiallo, Lublin.
17
Julita Chmielewska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie