Formy tłumaczenia audiowizualnego a nauka języków obcych

Ostatnim omawianym przeze mnie elementem jest tzw. wersja językowa. Oprócz oryginalnej wersji językowej tłumacze audio-wizualni dostarczają widzowi także wersję lektorską, z napisa-mi, dubbing i audiodeskrypcję. Martine Danan (2010: 444) wy-różnia trzy rodzaje napisów:

a) interlingwalne (audio w języku obcym, napisy w języku ojczystym),

b) intralingwalne (zarówno audio jak i napisy są w tym sa-mym języku, zazwyczaj obcym),

c) odwrócone (audio w języku ojczystym, napisy w języku obcym).

Ponadto Teresa Tomaszkiewicz (2006: 101) wymienia podpisy dla nie(do)słyszących (napisy intralingwalne z dodatkowymi ko-mentarzami dot. dźwięków i odgłosów) oraz nadpisy, które sto-sowane są w operach i innych produkcjach. Największy wybór osobom uczącym się języków obcych oferują serwisy umożliwia-jące oglądanie w przekazie strumieniowym, na których często dostępna jest wersja oryginalna, z napisami interlingwalnymi (czasami też intralingwalnymi) oraz wersja z lektorem.

To, którą wersję wybierze odbiorca, w dużej mierze uwa-runkowane jest kulturowo. Na zlecenie Komisji Unii Europej-skiej przeprowadzono badania dotyczące najpopularniejszych form transferu językowego (por. Media Consulting Group 2009).

Umieszczona na kolejnej stronie mapka przedstawia dominujące formy w wielu krajach europejskich. W krajach skandynawskich nawet w telewizji produkcje obcojęzyczne wyświetlane są w wersji oryginalnej z napisami. To w tych krajach w latach 80.

zaobserwowano także, że poziom znajomości języka angielskie-go wśród społeczeństwa jest wyższy niż gdzie indziej. Wysunię-to więc pierwsze naukowe hipotezy, że oglądanie obcojęzycz-nych mediów audiowizualobcojęzycz-nych z napisami ma pozytywny wpływ na przyswajanie i naukę języków obcych.

158 Ilustracja 1.

Dominujące formy transferu językowego w telewizji w krajach euro-pejskich (źródło: Media Consulting Group 2009: 9)

Po trzech dekadach badań nikt już nie kwestionuje potencjału dydaktycznego zawartego w napisach. Wykazano, że właściwie na każdym poziomie zaawansowania korzystniejsze jest ogląda-nie filmów czy programów z napisami niż bez nich (por. np. Bal-tova 1999, Danan 2004, Vanderplank 2015). W badaniach empi-rycznych Borras i Laffayete (por. 1994) udowodnili, że osoby oglądające programy i filmy z napisami mają pozytywniejsze nastawienie do nauki niż osoby oglądające oryginalną wersję produkcji nie zaopatrzoną w nie. Związane jest to z hipotezą Krashena (1982) o filtrze afektywnym, wspomnianą w poprzed-niej części artykułu. Napisy redukują lęk przed niezrozumie-niem, czyniąc atmosferę do nauki bardziej przyjazną, a ta uła-twia zapamiętywanie.

159

Obiektem zainteresowania naukowców stały się różne rodzaje napisów, ich wpływ na poszczególne sprawności języ-kowe oraz akwizycję słownictwa i struktur gramatycznych. Zre-ferowanie chociażby najważniejszych wniosków wymagałoby osobnej publikacji, dlatego poniżej przedstawię jedynie zarys stanu badań i odeślę do kilku istotnych pozycji⁸.

Badacze, w szczególności w dziedzinie języka angielskie-go, udowadniają, że oglądanie materiałów z napisami intralin-gwalnymi sprzyja nie tylko lepszemu zrozumieniu tekstu, ale ro-zwija też umiejętność rozumienia ze słuchu, a w szczególności fonologiczną segmentację wyrazów oraz ich rozpoznawanie w przyszłości (por. Bird, Williams 2002). Najłatwiejszym do zweryfikowania elementem jest przyswajanie słownictwa, stąd procentowo największa liczba prac dotyczy tego tematu. Więk-szość badań potwierdza pozytywny wpływ zarówno napisów w języku ojczystym, obcym i napisów odwróconych na naukę słownictwa (por. Baltova 1999, Danan 2004).

Napisy wywierają korzystny wpływ nawet na przyswaja-nie struktur gramatycznych, np. szyku zdania i czasów. Na pod-stawie własnych badań Ghia (2012) wysuwa hipotezę, że struk-tury znacząco różniące się od swoich odpowiedników w języku ojczystym odbiorcy, przykuwają większą uwagę widza, kiedy symultanicznie porównuje je z tymi oferowanymi przez napisy, a tym samym szybciej są przyswajane i poprawnie stosowane.

Incydentalna akwizycja struktur gramatycznych jest jednak ob-szarem trudnym do zweryfikowania, dlatego nierzadko otrzy-mywane są sprzeczne wyniki badań (por. Van Lommel, Laenen, D'Ydewalle 2006). Oprócz wymienionych powyżej sprawności, osoby biorące udział w badaniach zauważają też u siebie popra-wę w mówieniu, rozumieniu specyficznej kulturowo komunika-cji niewerbalnej oraz wzroście motywakomunika-cji (por. Mariotti 2015).

4. Podsumowanie

Z powyższych rozważań niezaprzeczalnie wynika, że seriale te-lewizyjne, uważane przez wielu widzów jedynie za źródło roz-rywki, kryją w sobie większy potencjał. Jako narzędzie edukacyj-ne mogą wspomagać proces przyswajania i nauki języka obcego.

8 Krótki zarys historyczny badań nad wpływem napisów na akwizy-cję i naukę języków obcych oferuje m.in. Robert Vanderplank (2015), a naj-ważniejsze dotychczasowe osiągnięcia przytacza Martine Danan (2015).

160

Ze względu na sposoby zatrzymywania widzów, bliski odbior-com, a zarazem szeroki wachlarz tematyczny oraz prezentowany w nich język, seriale, często niedoceniane przez dydaktyków, mo-gą w istotny sposób przyczynić się do poprawy znajomości języ-ka obcego i wzrostu motywacji do nauki, zwłaszcza w kontekście nauki samodzielnej. Natomiast dostępne na DVD lub w Internecie wersje z napisami intra- lub interlingwalnymi, nie tylko wspoma-gają rozumienie, ale też wywierają pozytywny wpływ na rozwój wielu sprawności językowych.

Bibliografia:

Baltova Ieva, 1999, Multisensory Language Teaching in a Multidimen-sional Curriculum: The Use of Authentic Bimodal Video in Core French, „Canadian Modern Revue”, nr 56, zeszyt 1, s. 31-48.

Bird Stephen, Williams John, 2002, The Effect of Bimodal Input on Im-plicit and ExIm-plicit Memory. An Investigation of Within-Language Subtitling, „Applied Psycholinguistics”, nr 23, zeszyt 4, s. 509-533.

Blell Gabriele, Lütge Christiane, 2004, Sehen, Hören, Verstehen und Han-deln. Filme im Fremdsprachenunterricht, „PRAXIS Fremdspra-chenunterricht“, nr 6, s. 402-406.

Borras Isabel, Lafayette Robert, 1994, Effects of multimedia courseware subtitling on the speaking performance of college students of French, „Modern Language Journal“, nr 78, zeszyt 1, s. 61-75.

Böhm Cornelia, 2010, Telenovelas im Unterricht – Chancen und Mög-lichkeiten, w: Lust auf Film heißt Lust auf Lernen. Der Einsatz des Mediums Film im Unterricht Deutsch als Fremdsprache, red. Tina Welke, Renate Faistauer, Wien, s. 46-60.

Chudak Sebastian, 2010, Lehrwerk … oder vielleicht doch Filme? Überle-gungen zu den Möglichkeiten effektiver Förderung der interkultu-rellen kommunikativen Kompetenz im Unterricht DaF durch den Einsatz von Lehrwerken und Filmen, w: Lust auf Film heißt Lust auf Lernen. Der Einsatz des Mediums Film im Unterricht Deutsch als Fremdsprache, red. Tina Welke, Renate Faistauer, Wien, s. 61-83.

Crossley Scott, Subtirelu Nicholas, Salsbury Tom, 2013, Frequency Ef-fects or Context EfEf-fects in Second Language Word Learning,

„Studies in Second Language Acquisition”, nr 35, s. 727-755.

Danan Martine, 2010, Dubbing Projects for the Language Learner:

A Framework for Integrating Audiovisual Translation into Task-based Instruction, „Computer Assisted Language Learning“, nr 23, zeszyt 5, s. 441–456.

161

Danan Martine, 2015, Subtitling as a Language Learning Tool: Past Fin-dings, Current Applications, and Future Paths, w: Subtitles and Language Learning. Principles, Strategies and Practical Experi-ences, red. Yves Gambier, Annamaria Caimi, Cristina Mariotti, Oxford, s. 41-61.

Danan Martine, 2004,Captioning and Subtitling: Undervalued Language Learning Strategies, „Meta: Journal des traducteurs”, nr 49, zeszyt 1, s. 67-77.

Decke-Cornill Helene, Küster Lutz, 2010, Fremdsprachendidaktik, Tü-bingen.

Deutsche Welle, Jojo sucht das Glück, „Deutsch lernen“, http://www.dw.-com/de/deutsch-lernen/telenovela/s-13121 [dostęp: 29.07.-2015].

Filiciak Mirosław, 2011, TV czy nie TV? Telewizja doby post-soap opera i sieci peer-to-peer, w: Post-soap. Nowa generacja seriali telewi-zyjnych a polska widownia, red. Mirosław Filiciak, Barbara Giza, Warszawa, s. 237-255.

Ghia Elisa, 2012, Subtitling Matters. New Perspectives on Subtitling and Foreign Language Learning, Oxford.

GUS, 2015, Budżet czasu ludności 2013, Warszawa, http://stat.gov.pl/- obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warun- ki-zycia-ludnosci/badanie-budzetu-czasu-ludnosci-w-2013-r-,18,1.html [dostęp: 28.07.2015].

Henseler Roswitha, Möller Stefan, Surkamp Carola, 2011, Filme im Eng-lischunterricht. Grundlagen, Methoden, Genres, Seelze-Velber.

Krashen, Stephen, 1982, Principles and Practice in Second Language Acquisition, Oxford.

Krashen, Stephen, 1985, The Input Hypothesis: Issues and Implication, Harlow.

Leitzke-Ungerer Eva, 2009a, Film im Fremdsprachenunterricht: Heraus-forderungen, Chancen, Ziele, w: Film im Fremdsprachenunter-richt: Literarische Ziele, mediale Wirkung, red. Eva Leitzke-Ungerer, Stuttgart, s. 11-32.

Leitzke-Ungerer Eva (red.), 2009b, Film im Fremdsprachenunterricht:

Literarische Ziele, mediale Wirkung, red. Eva Leitzke-Ungerer, Stuttgart.

Lertola Jennifer, 2015, Subtitling in Language Teaching: Suggestions for Language Teachers, w: Subtitles and Language Learning. Prin-ciples, Strategies and Practical Experiences, red. Yves Gambier, Annamaria Caimi, Cristina Mariotti, Oxford, s. 245-267.

Lundquist-Mog Angelika, 2007, „türkisch für Anfänger“, „Fremdsprache Deutsch“, nr 36, s. 29-35.

162

Mariotti Cristina, 2015, A Survey on Stakeholders’ Perceptions of les as a Means to Promote Foreign Language Learning, w: Subtit-les and Language Learning. PrincipSubtit-les, Strategies and Practical Experiences, red. Yves Gambier, Annamaria Caimi, Cristina Ma-riotti, Oxford, s. 83-103.

Media Consulting Group, 2009, Study on the Use of Subtitling. The Po-tential of Subtitling to Encourage Foreign Language Learning and Improve the Mastery of Foreign Languages – Final Report, http://eacea.ec.europa.eu/llp/studies/documents/study_on_the _use_of_subtitling/rapport_final-en.pdf [dostęp: 28.07.2015].

Pavesi Maria, 2012, The Potentials of Audiovisual Dialogue for Second Language Acquisition, w: Translation, Technology and Autonomy in Language Teaching and Learning, red. Pilar Alderete-Díez, Laura Incalcaterra McLoughlin, Labhaoise Ní Dhonnchadha, Dorothy Ní Uigín, Oxford, s. 155-174.

Pfeiffer Waldemar, 2001, Nauka języków obcych. Od praktyki do prakty-ki, Poznań.

Quaglio Paulo, 2009, Television Dialogue. The Sitcom „Friends” vs. Natu-ral Conversation, Amsterdam.

Roche Jörg, 2010, Audiovisuelle Medien, w: Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Ein internationales Handbuch, tom 2., red. Hans-Jürgen Krumm, Christian Fandrych, Britta Hufeisen, Claudia Riemer, Berlin, s. 1243-1251.

Romero Lupe, 2011, When Orality is Less Pre-fabricated: An Analytical Model for the Study of Colloquial Conversation in Audiovisual Translation, w: Audiovisual Translation. Subtitles and Subtitling.

Theory and Practice, red. Laura Incalcaterra McLoughlin, Marie Biscio, Máire Áine Ní Mhainnín, Oxford, s. 19-54.

Sass Anne, 2007, Filme im Unterricht – Sehen(d) lernen, „Fremdsprache Deutsch”, nr 36, s. 5-14.

Surkamp Carola, 2010, Zur Bedeutung der Schulung filmästhetischer Kompetenz aus der Sicht unterschiedlicher Fächer, w: Fächer der schulischen Filmbildung: Deutsch, Englisch, Kunsterziehung und Geschichte. Mit zahlreichen Vorschlägen für einen handlungs- und produktionsorientierten Unterricht, red. Matthis Kepser, München, s. 85-108.

Thaler Engelbert, 2014, Teaching English with Films, Paderborn.

Tomaszkiewicz Teresa, 2001, La Structure des Dialogues Filmiques:

Conséquences pour le Sous-titrage, w: Oralité et traduction, red.

Michel Ballard, Arras, s. 381-399.

Tomaszkiewicz Teresa, 2006, Przekład audiowizualny, Warszawa.

Vanderplank Robert, 2015, Thirty Years of Research into Captions/ Same Language Subtitles and Second/ Foreign Language Learning:

163

Distinguishing between ‘Effects of’ Subtitles and ‘Effects with’

Subtitles for Future Research, w: Subtitles and Language Learn-ing. Principles, Strategies and Practical Experiences, red. Yves Gambier, Annamaria Caimi, Cristina Mariotti, Oxford, s. 19-40.

Van Lommel Sven, Laenen Annouschka, D'Ydewalle Géry, 2006, Foreign-grammar acquisition while watching subtitled television pro-grammes, „The British Journal of Educational Psychology”, nr 76, zeszyt 2, s. 243-258.

Welke Tina, Faistauer Renate (red.), 2010, Lust auf Film heißt Lust auf Lernen. Der Einsatz des Mediums Film im Unterricht Deutsch als Fremdsprache, Wien.

Welke Tina, Faistauer Renate (red.), 2015,Film im DaF/DaZ-Unterricht.

Beiträge der XV. IDT Bozen, Wien.