Osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego mimo poważnych utrudnień fi
zycznych mogą funkcjonować w sferze erotycznej i czerpać z tego satysfakcję.
Tak jednoznaczne stanowisko badaczy tej problematyki (Talbot, 1971; Lew -Starowicz, 1974; Ferguson-Gregory, 1976; Griffith, Trieschmann, 1977; Lar- kowa, 1980; 1987; Trieschmann, 1980; Tucker, 1980; Weinberg, 1982; Lew -Starowicz, Janaszek, 1985; Buczyński, 1986; Rokicka, 1988; Bohatyrewicz, 1990; Donovan, 1991; Lew-Starowicz i in., 1992) nikogo nie dziwi. Czynniki fizjologiczne, na które nie mamy większego wpływu, nie są bowiem jedynymi, decydującymi. W każdej grupie osób niepełnosprawnych (Larkowa, 1980) o za
burzonych funkcjach seksualnych oraz u tych u których nie są one zaburzone mimo niepełnosprawności innych funkcji organizmu, mogą wystąpić różne pro
blemy - zwłaszcza natury psychologicznej i społecznej - związane z dziedziną miłości i seksu, podobnie jak u osób pełnosprawnych (Larkowa, 1987). Niepeł
nosprawność na pewno nie sprawia, że problem ten staje się mniej ostry. Za
pewne jest wręcz odwrotnie, a z powodu poważnych ograniczeń w tej dziedzinie staje się on często na tyle absorbujący, na ile jest trudny. Wiedza o osobach nie
pełnosprawnych, wyniesiona między innymi z kontaktów, dyskusji i rozmów z nimi jest tego dowodem, stąd też zapobieganie i przezwyciężanie tych proble
mów wymaga dokładnie przygotowanego postępowania rehabilitacyjnego. Jest to potrzebne nie tylko osobom niepełnosprawnym, ale także pełnosprawnym, którzy przejawiają wiele obaw i lęków w kontaktach z niepełnosprawnymi z powodu niewiedzy o ich funkcjonowaniu w tym obszarze aktywności życio
wej (Mądra, 1994).
Przedmiotem analizy empirycznej, wynikającej z poczynionych rozważań teoretycznych, będą zatem zagadnienia związane z funkcjonowaniem psycho
społecznym i seksualnym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. W szczegó
łowym ujęciu dotyczy to poziomu uspołecznienia tych osób i ich funkcjonowa
nia psychicznego, w wymiarach: przystosowania psychospołecznego, samooce
ny, potrzeb, poczucia sensu życia i postaw wobec życia erotycznego, oraz in
dywidualnej wiedzy, zainteresowań, przejawów i ocen różnych aspektów funk
cjonowania seksualnego. Tak jednoznaczne określenie tych zmiennych sprawia, iż stanowią one swoiste komponenty seksualizmu, w pierwszym przypadku
METODOLOGICZNE PODSTA WY BADAŃ WŁASNYCH 91 społecznoseksualny i psychoseksualny, w drugim zaś behawioralny (zob. roz
dział 1.4), co w sposób oczywisty nasuwa założenie o ścisłym związku pomię
dzy funkcjonowaniem psychospołecznym i funkcjonowaniem seksualnym u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Stąd celem zaplanowanych badań jest ocena tego związku, a główny problem badawczy zawiera się w pytaniu:
Czy istnieje, a jeżeli tak, to jaki jest związek zależnościowy między funkcjono
waniem psychospołecznym a funkcjonowaniem seksualnym osób z uszkodze
niem rdzenia kręgowego?
Rozwiązanie tego problemu wymaga udzielenia odpowiedzi na trzy pytania ogólne (problemy ogólne):
I. Jakie jest funkcjonowanie seksualne osób z uszkodzeniem rdzenia krę
gowego?
II. Jakie jest funkcjonowanie psychospołeczne osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
III. Jakie są zależności pomiędzy funkcjonowaniem psychospołecznym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego a ich funkcjonowaniem seksualnym?
Dla uszczegółowienia tych problemów postawiono dodatkowo następujące pytania (problemy szczegółowe):
W odniesieniu do pytania pierwszego:
1. Jakie są przejawy życia erotycznego, w wąskim wymiarze funkcjonowania seksualnego, osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
2. Jak osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego oceniają poszczególne skła
dowe życia erotycznego?
3. Jaki jest poziom przystosowania i satysfakcji seksualnej osób z uszkodze
niem rdzenia kręgowego?
W odniesieniu do pytania drugiego:
1. Jak przedstawia się przystosowanie psychospołeczne osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
2. Jaki jest poziom samooceny u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
3. Jakie jest nasilenie potrzeb psychicznych u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
4. Jakie jest poczucie sensu życia u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
5. Jakie jest emocjonalne nastawienie (postawa) wobec życia erotycznego osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
W odniesieniu do pytania trzeciego:
1. Jaki istnieje związek zależnościowy między przystosowaniem psychospo
łecznym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego a ich funkcjonowaniem seksualnym?
2. Jakie są zależności między poziomem samooceny a funkcjonowaniem sek
sualnym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
3. Jaki związek zależnościowy zachodzi pomiędzy potrzebami psychicznymi przejawianymi przez osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego a ich funk
cjonowaniem seksualnym?
92 ROZDZIAŁ ///
4. Jakie istnieją zależności między poczuciem sensu życia a funkcjonowaniem seksualnym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
5. Jakie są zależności między postawą wobec życia erotycznego w ujęciu po
znawczym i emocjonalno-oceniającym a funkcjonowaniem seksualnym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego?
Zgodnie z przyjętymi w metodologii badań zasadami nie stawiano hipotez do pytań, które mają charakter diagnostyczny (zob. Łobocki, 1978). Hipotezy natomiast sformułowano do pytań o związki zależnościowe, co miało miejsce w przypadku trzeciego problemu ogólnego (III. 1-III.5). Podstawą wysunięcia hipotez w związku z wymienionym pytaniem była analiza dotychczasowego stanu badań z zakresu zależności między funkcjonowaniem psychospołecznym a funkcjonowaniem erotycznym u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego (zob. rozdział II.). Wyjaśnić jednocześnie należy, iż nie chodzi tu o uzyskanie informacji o związkach przyczynowych, będących notabene podstawą budowa
nia teorii wyjaśniającej takowe związki, ale o opis współzależności między funkcjonowaniem psychospołecznym a funkcjonowaniem seksualnym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, do czego uprawnia zarówno sposób prze
prowadzenia badań, jak i metoda opracowania analitycznego (por. Oleś, 1989).
Przyjęto zatem, że u osób z szkodzeniem rdzenia kręgowego istnieje zwią
zek zależnościowy między funkcjonowaniem psychospołecznym, w takich wymiarach tegoż funkcjonowania, jak: przystosowanie psychospołeczne, po
ziom samooceny, nasilenie potrzeb psychicznych, poczucie sensu życia oraz postawy wobec życia erotycznego, a funkcjonowaniem seksualnym, w takich jego wymiarach jak: indywidualna wiedza, zainteresowania, przejawy i oceny różnych aspektów zachowań seksualnych.
Ustalono również, iż zależność między funkcjonowaniem psychospołecz
nym a funkcjonowaniem seksualnym osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego jest różna w poszczególnych wymiarach funkcjonowania psychospołecznego i życia erotycznego. Funkcjonowanie psychospołeczne jest istotnym czynnikiem różnicującym funkcjonowanie seksualne osób z para- i tetraplegią. Wysoki po
ziom przystosowania psychospołecznego, dodatnia samoocena, korzystne nasi
lenie potrzeb psychicznych i poczucia sensu życia oraz pozytywne nastawienie do życia erotycznego ma dodatni związek z pozytywnymi aspektami, społecznie akceptowanymi, funkcjonowania seksualnego, i odwrotnie.
Tak więc, punkt wyjścia podjętych badań stanowi ocena funkcjonowania seksualnego i psychospołecznego osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, uzy
skana poprzez porównanie w omawianych obszarach zmiennych wyników osią
gniętych przez te osoby z analogicznymi wynikami otrzymanymi w grupie osób pełnosprawnych. Główny jednak akcent badań położony został na poszukiwanie związków przyczynowych między uzyskanymi wskaźnikami psychospołeczne
go i seksualnego funkcjonowania w badanej populacji osób z para- i tetraplegią.
METODOLOGICZNE PODSTA WY BADAŃ WŁASNYCH 93